Ipzc/ jaarHjït □tijde jaar-in
BEREKENING
van jubelklok tot
schrikkelseconde
DUVALIER
voor zijn tijd
vertrokken
terug
blik
zimmertoren
vernuft
ijkwezen
ook afstand
piepjes
nog nauwkeuriger
vrijheid
fanfare
partij
schatkist
25 WOENSDAG 31 DECEMBER 1986
Lier, tijdwerk Zimmertoren
fotografie wim riemens
De tijd wordt al jarenlang bij
gehouden. Vroeger met een
voudige instrumenten en voor
die tijd uiterst ingewikkelde be
rekeningen. Tegenwoordig met
behulp van computers en ver
nuftige apparatuur. Maar ook al
waren de hulpmiddelen vroeger
primitief, men was toen ook al
in staat tot opmerkelijke resul
taten te komen. De wetenschap
van vandaag borduurt voort op
de theoriën van gisteren. Ze
kunnen, ook al staan ze in schril
contrast, niet zonder elkaar.
In België stroomt de rivier de Ne-
te traag door het stadje Lier. Het
zeer fraaie Begijnhof ligt vredig
en gehuld in stilte in het stads
centrum. Of zoals de Vlaamse
schrijver Felix Timmermans
over zijn geboorteplaats schreef:
„d'amandelboom van Lier, waar
stilte en eenzaamheid glijden
over de bleeke kasseikens in de
witte straten.' De tijd heeft er
stilgestaan.
Zo'n uitdrukking over de tijd is
in Lier wel zeer op haar plaats.
Want niet alleen Timmermans
zag er het levenslicht, ook Lode-
wijk (Louis) Zimmer kwam daar
ter wereld. En zijn naam is onlos
makelijk aan het begrip tijd ver
bonden. Zimmer is de uitvinder
van drie unieke klokken. Dat
zijn de Jubelklok, de Astronomi
sche Studio en de Wonderklok.
Op het Zimmerplein in Lier
staat de Zimmertoren. Meteen al
aan de buitenkant is te zien dat
in die toren geen gewoon uur
werk hangt. De Jubelklok, want
zo heet het apparaat, heeft 13
wijzerplaten. Slechts de middel
ste geeft op het eerste gezicht
aan hoe laat het is. De andere
wijzerplaten laten achtereenvol
gens zien: de zonnetijd, de die
renriem, de zonnecirkel (een pe
riode van 28 jaar), de week, de
wereldbol, de maanden, de data,
de jaargetijden, de watergetij
den. de ouderdom van de maan,
de schijngestalten van de maan
en de maancirkel (een periode
van 19 jaar).
In de rechterzij gevel van de to
ren staan vier automaten die het
slagwerk verrichten. Ze verbeel
den de vier levensfasen van de
mens: het kind, de jongeling, de
volwassene en de bejaarde. De
afbeeldingen zijn gekozen uit de
Lierse kunstwereld. Om het
kwartier slaan ze op een klok. En
af dat allemaal nog niet genoeg
is verschijnen om 12.00 uur in de
middag in een vierkant venster
inde zijgevel onder meer het Bel
gische en Lierse wapen en de zes
burgemeesters die Lier kende
tijdens de eerste 100 jaar onaf
hankelijkheid van België.
Dat is alleen nog maar de buiten
kant van de Zimmertoren. In de
Astronomische Zimmerstudio
in de toren wordt er nog eens een
schepje bovenop gedaan. De
ruimte is gevuld met wijzerpla
ten, afbeeldingen van planeten
en aan het plafond een sterren
hemel, zoals die op het noorde
lijk halfrond te zien is. En dat al
les aangedreven door slechts één
moederklok. Enige toelichting
is. zeker voor een leek, op zijn
Plaats. Daarin wordt voorzien
®et behulp van een cassette
handje dat de bezoekers alle we
tenswaardigheden over de Zim
mertoren toeroept.
De uitleg die de voorzitter van
het Zimmertorenkomitee, voor-
malig-gemeentesecretaris K.
Roofthooft, geeft is echter vele
malen sympathieker, maar niet
voor iedereen weggelegd. Hij
heeft Zimmer nog persoonlijk
gekend en kan urenlang
hoeiend vertellen over diens
Lier, Zimmertoren
werken. Zo voert hij belangstel
lenden niet alleen door de Zim
mertoren, maar ook naar het
daarnaast gelegen Zimmerpa-
viljoen waar het derde wereld
werk van Louis Zimmer staat,
de Wonderklok. Hier wederom
allerlei wijzerplaten (in totaal
93), uurwerken, klokken en als
klap op de vuurpijl de complete
werkkamer van Louis Zimmer.
Tot in het laatste detail is de in
houd van de werkkamer na het
overlijden van de uurwerk-ma
ker in 1970 naar het paviljoen
overgebracht.
Dat Zimmer een genie was
blijkt niet alleen uit de fraaie en
vernuftige klokken en uurwer
ken. Meer nog wordt zijn grote
kennis van zaken bewezen door
de vele berekeningen die hij
zo'n vijftig jaar geleden met pri
mitieve hulpmiddelen maakte.
Berekeningen die nu in het tijd
perk van ruimtevaart en com
puters allemaal tot in de fines
ses bleken te kloppen.
Iedere zes seconden gebeurt er
iets met het uurwerk in de Zim
mertoren. Dan is er een tik te ho
ren die allerlei hefboompjes,
stangen, tandwieltjes en andere
mechanismen in beweging zet.
Voor het ene mechaniek moet
die beweging exacter zijn dan
voor de anderen. Zo zijn er bij
voorbeeld planeten in het plane
tarium, uitgevoerd op een schaal
van 1:637.800.000, die maar eens
in de 248,8 jaar om de zon wente
len zoals pluto. Voor een bezoe
ker die na een jaar nog eens in de
Zimmertoren gaat kijken lijkt
het alsof het kleine bolletje dat
Pluto voorstelt niet van zijn
plaats is gekomen, toch zit daar
wel degelijk beweging in.
Ongeveer 200 kilometer ten
noorden van het gemoedelijke
Belgische Lier zit ing. G. de
Jong in een van de kantoorruim
tes van het Nederlandse IJkwe
zen te Delft. Het is nogal een
sprong van de klokken in de his
torische Zimmertoren naar de
strakke vormen van het IJkwe
zen, waar de ruimten gevuld
zijn met moderne technieken,
computers en wetenschappers
die pas tevreden zijn als hun in
formatie tot vele cijfers achter
de komma nauwkeurig is.
De Jong zit niet alleen eenzaam
in zijn kantoortje, hij is ook een
zaam als het om collega's gaat.
Want die heeft hij eigenlijk niet.
Hij beheert de officiële Neder
landse tijd. Atoomtijd wordt die
genoemd, want de gegevens zijn
afkomstig van Cesiuma-
toomklokken.
In een van de werkruimten van
de heer De Jong staan 3 Cesiu-
matoomklokken. Die werken
onder streng bewaakte condi
ties, zoals een nauwkeurig gere
gelde temperatuur. In zo'n klok
zit een Cesiumoven die uiteinde
lijk de Cesiumatomen in een be
paalde specifieke trillingstoe
stand brengt. Daarna worden de
atomen opgevangen en vormen
ze de basis voor een zeer stabiele
elektrische trilling, die gedeeld
door het aantal trillingen per se
conde, juist één elektrische puls
per seconde geeft. De seconde-
pulsen worden in een digitale
klok opgeteld, waarmee de
atoomtijdschaal is gerealiseerd.
Dat is wel even iets anders dan
het waarnemen van de bewegin
gen van de hemellichamen om
daarmee de tijd te berekenen.
De nauwkeurigheid van een ce-
siumatoomklok kan 1 op 10 tot
de dertiende bedragen. Dat wil
zeggen dat de klok 1 seconde
fout loopt over 300.000 jaren.
Nederland is niet het enige land
waar de tijd nauwkeurig wordt
bijgehouden. De lengte van een
seconde is internationaal vast
gelegd. Ook daar bestaat een in
gewikkelde definitie voor. Deze
luidt: De seconde is de tijdsduur
van 9.192.631.770 perioden van
de straling overeenkomend met
de overgang tussen de twee hy-
perfijnniveaus van de grondtoe
stand van het atoom Cesium
133.
Dergelijke formuleringen be
ginnen aardig problematisch te
worden voor iemand die al
moeite heeft met het juist afle
zen van de tijd op een digitaal
horloge. De vraag rijst dan ook
wie eigenlijk in dit soort zaken
geïnteresseerd is. Dat blijken
nog aardig wat mensen en in
stellingen te zijn, vertelt De
Jong.
De klanten van de heer De Jong
zijn bijvoorbeeld elektriciteits
maatschappijen die de oorzaak
van een storing na willen lopen.
Voor hen is het van belang te we
ten op welke moment en op wel
ke plaats de storing zich het
eerst voordeed. Omdat een sto
ring met stroom vaak uit een
kettingractie bestaat en erg snel
gaat, komt het er op aan over een
nauwkeurige tijdmeting te be
schikken.
Dan is er nog de PTT die precies
aan wil geven hoelang iemand
getelefoneerd heeft. Het staat zo
slordig als de abonnee op de re
kening moet lezen 'u heeft onge
veer 14 uur getelefoneerd en dat
kost dus bij benadering een X-
bedrag'.
In Parijs is het Bureau Interna
tional de l'Heure gevestigd. De
verschillende landen die hun ei
gen tijd bijhouden sturen hun re
sultaten naar Parijs. Daar wor
den die gegevens vergeleken en
een gemiddelde bepaald. Dit
wordt het UTC, Universal Time
Coordinated, genoemd. De ge
middelden gaan weer terug naar
de aangesloten landen die het
vergelijken met hun eigen tijd en
nagaan of hun atoomklokken
geen al te grote afwijkingen ver
tonen.
Een manier om achter de precie-
se tijd te komen is het afstem
men van een ontvanger op een
bepaalde golflengte. In de Duit
se plaats Mainflingen staat zo'n
zender die een signaal met een
vaste golflengte uitzendt. Daar
mee kunnen de bezitters van
een ontvanger hun klokken ij
ken. Ook de NOS bezit een der
gelijke ontvanger voor de piep
jes van de radio-nieuwsdienst.
Deze piepjes zijn tot 10 milise-
conden nauwkeurig. Die van de
telefoondienst tot ééntiende se
conde.
Al eeuwen lang houdt de aard
bewoner zich met de tijd bezig
en steeds worden de berekenin
gen nauwkeuriger. Vanzelfspre
kend kan pas een exactere tijd
berekend worden als weer nieu
we instrumenten ontwikkeld
worden die nauwkeuriger zijn
dan de vorige. Dan schrijdt de
tijdmeting weer een stapje ver
der. Zo zijn Australiërs momen
teel bezig met de ontwikkeling
van een saffierklok die naar ver
wachting eens in de 100 miljard
jaar een seconde achter loopt.
Ondanks al die nauwkeurigheid
is het echter nog regelmatig no
dig de tijd bij te stellen. Iedereen
kent wel het begrip 'schrikkel
jaar'. Zo'n jaar is 1 dag langer
dan de gewone jaren en wel de
29-ste februari. Het schrikkel
jaar komt iedere vier jaar terug.
Een jaar is evenwel een nogal
lange periode als we zien dat de
wetenschap al over schrikkelse-
conden praat. Die moest worden
ingesteld, 10 jaar nadat interna
tionaal in 1965 de definitie voor
de seconde was afgesproken. Op
dat moment ontdekten de we
tenschappers dat ze bij die inter
nationale afspraak een foutje ge
maakt hadden. Die ontdekking
werd gedaan met, hoe kan het
ook anders, nog weer nauwkeu
riger apparatuur. Om de fout te
herstellen wordt eens in de 12 of
18 maanden een schrikkelsecon
de aan de tijd toegevoegd. De
laatste keer dat dat gebeurde
was 1 juli 1985.
Hoe precies het IJkwezen ook is
met het berekenen van tijd, het
blijft een relatief begrip. De
Jong heeft zijn eigen horloge
exact gelijkgesteld met zijn Ce-
siumatoomklokken. Maar een
ander kijkt niet op een minuut.
Anderen hebben niet eens een
horloge en zijn tevreden met de
talrijke klokken die overal in de
wereld te zien zijn.
rené schrier
Het was een Lange
nachtwake. Vrijdag 7
februari was nog niet
begonnen of de halve
wereldpers was
samengedrongen op het
internationale vliegveld van
de Haitiaanse hoofdstad
Port-au-Prince om getuige te
kunnen zijn van het
historische vertrek van
Jean-Claude Duvalier, de
„President a vie". En om 03.46
uur was het eindelijk zover.
Jean-Claude verdween samen
met zijn vrouw Nicole Bennett
en een keur van handlangers
in een vliegtuig van de
Amerikaanse luchtmacht.
De Haitianen zelf wilden het
eerst niet geloven. Het duurde
uren voordat het grote
volksfeest daadwerkelijk
losbarstte. Alle bezittingen van
de Duvalier-clan moesten het
ontgelden, inclusief dé
graftombe van Papa Doe,
Francois Duvalier, de man die
de tirannie in 1957 was
begonnen. Honderden Tontons
Macoutes, leden van Duvaliers
politieke politie, werden
gelyncht.
Negen maanden na het vertrek
van de dictator is en blijft het in
Haiti onrustig. Generaal Henri
Nampy, het nieuwe
staatshoofd, heeft geen kans
gezien om het vertrouwen van
het volk te winnen.
Potoprens of Port-au-Prince,
that's the question. Na 29 jaar
van bikkelharde
onderdrukking eisen de dik 5
miljoen Haitianen een
absolute vrijheid, willen ze zelf
over hun toekomst kunnen
beslissen. En het Creole, de
taal van het volk, is de meest
typische uiting van die eigen
nationaliteit. Wordt het straks
Ayiti, zoals de Haitianen zelf
lijken te willen, of blijft het
Haiti?
Bij aankomst op het vliegveld
een eerste verrassingeen
modern, gecamoufleerd
vrachtvliegtuig zonder enig
zichtbare identificatie. Een
Hercules met straalmotoren,
een kist die besist niet van de
Haitianen zelf zal zijn.
De officiële krant van de
volgende dag, door de
regerende militairen „Haiti
Libèrée"gedoopt, brengt
opheldering. Het gaat om een
C-141 van de Amerikaanse
luchtmacht.
Het vliegtuig is 3000 uniformen
komen brengen, 2000paar
legerlaarsen, 2 ambulances
radioapparatuur en
reserve-onderdelen voor
verschillende voertuigen.
Port-au-Prince is sinds het
vertrek van Duvalier eigenlijk
maar weinig veranderd. Uit de
voortuin van het majestueuze
Nationale Paleis, „La Maison
Blanche", zijn de twee stukken
luchtafweergeschut
verdwenen. En je mag nu voor
het paleis langs lopen en
rijden. De verplichting om
tijdens het hijsen en het zakken
van de nationale vlag stram in
de houding te gaan staan heeft
plaatsgemaakt voor bijna
dagelijkse militaire optochten,
compleet metfanfare.
Ook al klinkt het gek, Duvalier
vertrok eigenlijk voor zijn tijd.
Maanden van onrust, dat wel,
demonstraties, nationale
stakingen. Maar nog net geen
echte volksopstand, geen
revolutie. Het waren de
Amerikanen die, bang dat de
zaken voor hen werkelijk uit de
hand zouden lopen, Duvalier
dwongen om op te stappen.
Haiti ligt uiteindelijk maar op
een steenworp afstand van het
revolutionaire Cuba.
Eind oktober besloot een
handjevol vroegere
handlangers van Duvalier om
Erick Contave te vertellen,
„daarom sturen ze meer
militaire dan economische
hulp. In feite willen ze dat de
zaken blijven zoals ze zijn".
Cantave is een jonge
vrouwenarts die zich de
afgelopen maanden heeft
ontpopt als woordvoerder van
het KID, het Comité van
Democratische Unie. De club,
die in maart werd opgericht
„om de democratie te
verdedigen", heeft een
vooraanstaande rol gespeeld
bij de golf van protesten van de
afgelopen weken.
Tuberculosis, tyfus,
dysenterie, gele koorts, Aid's.
Zonder een golf van
economische hulp heeft geen
enkele regering kans van
slagen in Haiti. Om het
vertrouwen van het volk te
kunnen winnen zullen er
daadwerkelijke sociale
verbeteringen moeten komen.
Bijna tachtig procent van de
bevolking is zwaar ondervoed
e eigen
Vin IUU».
vrijdagn»®'' h „chuoestel "J"
rtkaans Duvalier S«11"
tand ontv,ucht u Frankrijk
insUntie ^kwani-
«2, bil vr»j-M»v°«- *^N.u0.
Een voorlopige J^ua»* uit
sS3tas« -SlESSS 2SSS.---
ven -n werd vernomen soonll)ke po gemaakt van
uapouuebmnnenwe^ Ook >s er melding
dat hij een,^?il de oever van het
TalUoiies. tong* m de Haute
Meer van Annecy
Sï'lïw-e •^ASS^
kenlt het
het armste 'a radio en televi-
Strond vrijdag viarad^ ^g
ïïdatdemen«nr^n worden
in acht dal de overgang»-
Verwacht "°^V^ erk voor demo
regermg een opwWn.
crauache ve'"ffe^de van het jaar
die nog voor «orden Namphy
gehouden Hamaanse
heeft verklaard d politie-
strijdkrachten atr dat z«
ke ambitie e ^omen omdat
tussenbeide dJhg öe afgrond
heilandaande«rrte mogellJkheid
S,»reer*»'"«""":f8, wertoP an MT
awfefjsss W- -""-SSSSSS® -
een eigen politieke partij op te
richten, de Hereniging voor
Nationale Vér standhouding
Samen met de verdwijning van
Chariot Jacquelin, de
alfabetiseur, en een golf van
mysterieuze en minder
mysterieuze moorden een
buschaffeur kreeg een kogel in
zijn kop in een militaire
kazernevormde dat op 7
november de aanleiding voor
de grootste manifestatie sinds
het vertrek van Duvalier.
Tenminste 150.000 mensen in
de straten van Port-au-Prince
en soortgelijke beelden in de
provinciesteden.
Toevallig genoeg was het ook
juist op die dag dat het
Amerikaanse vrachtvliegtuig
met hulp voor het Haitiaanse
leger arriveerde. „De
Amerikanen zijn niet
geinteresserd in een
daadwerkelijke ontwikkeling
van Haiti", zo weet Danois
Duvalier en zijn vrouw kort na hun aankomst in Frankrijk.
en heeft geen of bijna geen
werk. Onmetelijke
krottenwijken als Cite Soleil en
Salines zijn broeinesten van
epedimieën.
Onder Namphy is de situatie in
eerste instantie alleen maar
verslechterd. Inflatie en nog
meer werkloosheid.
Verschillende
klein-industrièlen, angstig
voor de onzekere toekomst,
besloten hun bedrijven te
sluiten. Maar ook twee
staatsbedrijven gingenplat:
Enarol, een fabriek van
huishoudolie, en Doubonne,
een van de belangrijkste
suikerfabrieken.
Het ministerie van financiën
schermt met rapporten van de
Centrale Bank, die uitwijzen
dat Duvalier slechts een half
miljoen dollar in de schatkist
had achtergelaten.Alleen al
voor de import van brandstof
is maandelijks meer dan 5
miljoen dollar nodig"aldus
een woordvoerder van
minister Lesly Delatour,
„daarom moesten we
onmiddelijk toezeggingen
doen aan instanties als de
Wereldbank en het
Internationale Monetaire
Fonds".
„Wat door de eeuwen heen is
scheef gegroeid kan niet van
de ene op de andere dag
worden hersteld". Met
dergelijke uitspraken probeert
generaal Namphy zich keer op
keer te verdedigen. Maar
tevergeefs.
Bij het volk, van wie men in het
begin het voordeel van de
twijfel had gekregen, heeft de
huidige regering inmiddels al
zijn krediet verspeelt. Maar
wat wil je als er nog altijd
upiksplintemieuwe
oankbiljetten worden
uitgegeven met het portret van
Jean-Claude en de leuze
„President a Vie".
rob sprenkels
