PRESTIGE VAN ISRAEL
STAAT OP HET SPEL
Afweging Iran-affaire
is onnavolgbaar
Indianenverhalen rond verdwenen
goud in Tweede Wereldoorlog
Zuivelconcerns
traden EG-regels
met voeten
PZC/°Pinie en achtergrond
De gevolgen van Israëls be
trokkenheid bij het
schandaal rond de geheime
wapenleveranties aan het
Iran mogen niet worden on
derschat. Want op twee fron
ten dreigt het onlangs opge
vijzelde prestige van Jeruza
lem weer eens te knakken. In
de Verenigde Staten zelf en
ten aanzien van Egypte en de
rest van de gematigde Arabi
sche wereld. In beide gevallen
kan het tot ernstige politieke
complicaties leiden.
Uit de gratie
Egypte
Drie échte Parker Vectors om precies te zijn.
schrijft, ontdekt de geperfectioneerde Parker
'Uitgevoerd in een combinatie van edelstaal
techniek. De rollerball combineert het schrijf-
en diverse kleuren hoogglanzend kunststof.
comfort van een vulpen met het gemak van een
Samen in een luxueuse geschenkverpakking.
ballpen en het nieuwe type Vector ballpen
Tijdelijk voor een speciaal gereduceerde Sin-
geeft kilometers-langer schrijfplezier. Wie de
terklaasprijs. Dus samen voor een prijs waar je
ze set Parkers in z'n schoen vindt, zal roepen:
normaal gesproken hoogstens 'n paar gewone
"Oh, kom er 'ns kijken" en "Dit zijn geen pen
pennen voor kan kopen. Wie met de vulpen
nen, dit zijn Parkers!" PARKER
Goudmijn
Rost
Afgekocht
Dwarsliggers
VRIJDAG 28 NOVEMBER 1986
Reagan
Peres
Door Taco Slagter)
Israël is een groot bondgenoot van de
Verenigde Staten. En niet alleen om
dat Washington de j oodse staat als een
belangrijk platform in het Midden
Oosten ziet voor politieke en militair-
stragische doeleinden. De innige
vrienschap is wederzijds waarbij de
nadruk ligt op de liefde uit Jeruzalem.
Maar de voornaamste respons daarop
moet uit het Amerikaanse Congres ko
men. In de vorm van miljarden dollars,
wapenleveranties, handelsverdragen
en andere belangrijke zaken waar Is
raël niet buiten kan. Loyaliteit en
soms gehoorzaamheid zijn de voor
waarden die het Congres aan die mas
sale steun verbindt. Maar aan een pro-
Israëlische opstelling van de Ameri
kaanse volksvertegenwoordigers zit
ten grenzen. En dat is hoogstwaar
schijnlijk tengevolge van de affaire
Iran nu het geval.
Uit alles is duidelijk dat Israël niet zo
maar de rol van tussenpersoon in de
wapeldeal heeft gespeeld. Congresle
den lezen ook kranten en tijdschriften
en daar is uitvoerig in gemeld dat Is
raël oorspronkelijk het plan had geop
perd toenadering tot Teheran te zoe
ken. Met wapens zouden de ayatol-
lah's wel te paaien zijn, zo suggeerde
Israël. Reagan „kocht" het idee en
ging buiten het Congres om aan de
slag. Daarbij naar zijn zeggen slecht
geadviseerde door raadgevers van de
nationale veiligheidsraad, maar dat
doet er in de beoordeling van Israël
niet toe, zo hebben al Congresleden la
ten weten. Het kan er van komen het
Congres vindt dat Peres en consorte
een te nadrukkelijke rol in het geheel
hebben gespeeld en dat sancties die af
keuring moeten illustreren.
En daar zijn ze in Jeruzalem op dit mo
ment behoorlijke benauwd voor. Het
Congres heeft de bevoegdheid te
snoeien in de jaarlijks te verstrekken
financiële steun ten behoeve van Is
raëls nog steeds krakende economie
en kan op het essentiele punt van mili
taire hulp, in de vorm van technologie,
leveranties van geavanceerd wapen
tuig militair-strategische samenwer
king, restricties stellen.
De Amerikaanse volksvertegenwoor
diging zal niet overhaast handelen,
maar als uit het aangekondige parle
mentaire en justitiële onderzoek naar
het schandaal nog ernstiger feiten
over Israëls medewerking naar boven
komen en dat is niet uitgesloten
vanwege nog vele onopgehelderde
vragen dan is het congres alleen al
aan de publieke opinie in de VS ver
plicht maatregelen te nemen. En als
blijkt tegen het uitdrukkelijke ver
bod van het Congres dat Israël in de
kwestie van de gelden aan de contra's
er ook nog eens tot de nek toe in zit,
dan is de sympathie zeker voor een
lange periode verspeeld.
Uit verschillende door Israël veroor
zaakte schandalen uit het recente
verleden is gebleken dat het Ameri
kaanse publiek daarop impulsief rea-
geerd. De Pollard-affaire ligt nog vers
in het geheugen. De Amerikaanse ma
rine-officier van joodse afkomst spio
neerde lange tijd voor Israël en dat zet
te kwaad bloed. Diens verraad aan het
vaderland werd door miljoenen Ameri
kanen geprojecteerd op de totale jood
se gemeenschap en indirect op de pro-
Israëlische lobby in het Congres. Maar
ook de veronderstelde diefstal door Is
raëli's van militaire geheimen, zoals de
technologie van de fragmentiebom en
het illegaal aankopen van ontstekers
die geschikt zijn voor atoombommen
schaadde de relatie met de Ameri
kaanse patriotistisch ingestelde bur
gers en als gevolg daarvan de goede
band met het Congres.
Maar ook binnen de Amerikaanse re
gering is Israël afhankelijk van haar
welgezinde ministers. Behalve de pre
sident aan de blinde steun van Rea
gan hoeft Jeruzalem nog niet te twijfe
len is bijvoorbeeld de pro-Israëli-
sche minister van buitenlandse zaken
van groot belang. George Schulz is er
zo een. Hij dreigt echter tengevolge
van de Iraanse kwestie van het politie
ke toneel te verdwijnen. Jeruzalem
jammert al bij voorbaat, want dienst
beoogde opvolger, minister van defen
sie Casper Weinberger, zou het aan
zienlijk minder met Israël op hebben.
Waartoe een vriendendienst, zoals Is
raëls minister van buitenlandse zaken
Sjimon Peres deze ongelukkig geko
zen dienstverlening maar blijft noe
men, niet kan leiden.
Ten opzichte van Egypte, het enige
Arabische land waarmee Israël vrede
heeft gesloten, is het prestigeverlies
niet alleen groter, maar kan de episo
de met Iran ook direct voelbare poli
tieke consequenties hebben. De eer
lijkheid gebied te melden dat Cairo al
lang van de wapenlevernaties aan Te
heran op de hoogte was, maar zolang
dat zich in het geheim voltrok, voelde
president Hosni Moebarak zich niet
geroepen Israël daar openlijk over te
kapittelen. Nu het echter allemaal is
uitgelekt en toegeven kan hij voor het
oog van de gematige Arabische we
reld niet anders dan Israël scherp ver
oordelen. Maar dat zal zeker niet vol
doende zijn.
Op de eerste plaats heeft Egypte in de
Golfoorlog politiek, militair en mate
rieel partij gekozen voor de Arabische
broeders in Irak. Dat Israël uitgespro
ken een vijand van Egypte een logi
sche gevolg van het bondgenootschap
met Bagdad met wapens onder
steunt kan Moebarak gewoon niet ne
geren.
En in de tweede plaats heeft Israëls be
trokkenheid bij de Iraanse kwestie
Moebaraks vredespolitiek behoorlijk
ondergraven.
Het blijft een groot raadsel waarom
Washington en Jeruzalem al deze con
sequenties niet zorgvuldig hebben af
gewogen.
Advertentie
Parker Pen Benelux B.V., Breda, Tel. (076) 710160.
Door Reinier Hopmans)
In fictie-verhalen na de oorlog
duikt het gegeven van enorme ge
heime nazi-vermogens herhaalde
lijk op. In die verhalen worden die
vermogens steevast bestemd voor
pogingen van de nazi's om opnieuw
een duizendjarig rijk te stichten. De
Zwitserse historicus dr. Werner
Rings heeft zojuist een boek gepubli
ceerd, waarin hij op grond van on
derzoek beweert dat er inderdaad
een grootscheepse uitvoer van kost
baarheden heeft plaatsgevonden. En
daarbij zit een deel van het vermo
gen van de Nederlandse staat in de
oorlog. Rost van Tonningen zou als
president van de Nederlandsche
Bank bereid zijn geweest een aan
zienlijke hoeveelheid van de goudre
serves aan de Duitsers te geven als
'betaling voor de bezettingskosten'.
Nederland had aan het begin van de
oorlog een aanzienlijke goudvoor
raad. Die lag gedeeltelijk op het
hoofdkantoor van De Nederlandsche
Bank in Amsterdam, maar er lag ook
een deel op het bijkantoor van die
bank in Rotterdam. Vanuit Amster
dam is, voordat de bezetters er ge
bruik van konden maken, een grote
hoeveelheid baren goud net op tijd
het land uit gehaald. Dat goud werd
als eigendom van de Nederlandse au
toriteiten in ballingschap, in bewa
ring gegeven bij banken in Londen,
Pretoria, New York en Bern. Maar het
lukte niet om de hele voorraad tijdig
het land uit te krijgen.
Op de eerste oorlogsdag zou vanuit
Rotterdam ook een transport met 937
baren goud naar een Engels fregat ge
bracht worden dat bij Hoek van Hol
land lag te wachten. Loodsboot 19,
met 22 mensen aan boord, onder wie
drie Engelsen die de lading zouden
begeleiden, liep echter op de Nieuwe
Waterweg even voorbij Vlaardingen
op een magnetische mijn. Het schip
ontplofte. Het goud verdween naar de
bodem van de Nieuwe Waterweg. Van
de 22 opvarenden bleven er zes in le
ven. De anderen verdronken, onder
wie de drie Engelsen.
Op een bejaardenflat, negen hoog, in
Maassluis, woont vermoedelijk de
enige overlevende van die scheeps
ramp. Wim Goos, nu 91 jaar, was des
tijds stuurman op loodsboot 19. Tij
dens de vaart van Rotterdam naar
Hoek van Holland stond hij op de
voorplecht van het schip, toen de ex
plosie kwam. Goos werd meters ver
door de lucht geslingerd en kwam
met zware been- en hoofdwonden in
het water terecht. De bemanning van
een toegesnelde roeiboot pikte hem
op en na een verblijf van vele weken
in een ziekenhuis, kwam hij er weer
bovenop.
Goos weet nog dat de kistjes waarin
het goud was opgeborgen, vijftig kilo
wogen. Na de ramp is hij ondervraagd
door de bezetters over het doel van de
tocht. Over de lading moest hij zwij
gen. Niemand mocht weten dat de
loodsboot goud vervoerde. Toch
heeft hij de indruk dat de Duitsers er
wel lucht van hadden, want er zijn na
derhand duikers bezig geweest om te
kijken of ze nog iets van die schat te
rug konden vinden.
Volgens Goos hebben ze weinig suc
ces gehad, want hij zegt dat na de oor
log het meeste goud weer boven wa
ter is gekomen bij baggerwerkzaam-
heden. Er gaat zelfs een verhaal dat
veel later een baggerbedrijf nog een
keer een kist goud vond en die vondst
nooit heeft gemeld.
Volgens de Nederlandsche Bank, die
de feiten door een historicus heeft la
ten uitzoeken, is reeds in juni en juli
naar de goudstaven gebaggerd. Daar
bij kwamen er 816 boven water. Van
de overige 111 werden er twee jaar la
ter 107 teruggevonden. Van de onbre
kende vier werd later vastgesteld dat
zij waren gestolen. De bank heeft die
vier staven nooit weergezien, maar
wel via de rechter de waarde ervan te
ruggevorderd.
Rost van Tonningen was vlak na de
bezetting, baas geworden van De Ne
derlandsche Bank. In die functie kon
hij legaal goudvoorraden van de
hand doen, ook aan de Duitsers. Van
wege dat legale karakter, zouden de
Zwitserse banken ook weinig moeite
hebben gehad om dat goud in een la
ter stadium in de oorlog onder hun
hoede te nemen, meent Werner
Rings, die zich intensief met die za
ken heeft bezig gehouden. De Zwit
serse banken zouden veel meer moei
te hebben gehad met Belgische goud
reserves die via omwegen en zonder
deugdelijke papieren, ook in dat
neutrale land terecht waren geko
men.
Volgens de Nederlandsche Bank heb
ben de Duitse bezetters onmiddellijk
na het opbaggeren de goudstaven in
beslag genomen als oorlogsbuit. De
Nederlandsche Bank heeft zich daar
tegen verzet, maar het Prisengericht
in Hamburg kwam in maart 1941 tot
de uitspraak dat het goud de Duitsers
inderdaad toekwam als oorlogsbuit.
Op 30 april 1941 heeft de bank, vol
gens de huidige woordvoerder 'met
tegenzin' aan het vonnis voldaan. Er
is nog hoger beroep aangetekend,
maar dat heeft tijdens de oorlog niet
meer tot een behandeling geleid.
Nederland maakt geen kans om grote
goudreserves die in de oorlog naar
Zwitserse banken zijn gesluisd, terug
te krijgen. De Nederlandsche Bank is
jaren bezig geweest dat goud terug te
vorderen, maar de kansen zijn vol
gens de Zwitserse schrijver Werner
Rings nihil. Na 1946 is geen enkele
aanspraak meer geaccepteerd door
de Zwitsers. Nederland heeft altijd
het recht bestreden van die banken
om de goudreserves in te pikken.
In 1947 werd in Nederland ontdekt
dat de goudreserves die niet tijdig
het land uitgevoerd konden worden,
voor een belangrijk deel naar Duits
land waren verdwenen. De Duitsers
hebben aan het eind van de oorlog
grote vermogens en goudvoorraden
in het neutrale Zwitserland onder
gebracht.
Volgens Werner Rings heeft Neder
land te laat ontdekt heeft dat die
goudreserve in Zwitserland was be
land. Er zijn na de ontdekking in 1947
pogingen gedaan om dat geld terug te
vorderen, maar de Zwitsers hebben
de Nederlandse aanspraken afgewe
zen op grond van een overeenkomst
die zij direct na de oorlog, op 25 sep
tember 1946, met de geallieerden heb
ben gesloten.
In die overeenkomst werd bepaald
dat Zwitserland, dat wel nattigheid
voelde omtrent de herkomst van de
grote vermogens die aan het eind van
de oorlog uit Duitsland werden over
gemaakt, een afkoopsom zou betalen
aan de geallieerden. De Zwitsers be
taalden circa 250 miljoen dollar en de
tegenprestatie was dat de geallieer
den af zouden zien van verdere aan
spraken op de Duitse vermogens bij
de Zwitserse banken. De Zwitsers
hebben zich op die overeenkomst be
roepen toen Nederland naderhand
alsnog het opgespoorde goud terug
wilde vorderen.
Nederland twijfelde destijds aan het
recht van Zwitserland om zich op die
overeenkomst te beroepen. In het in
ternationale verkeer was een grotere
zorgvuldigheid vereist vond men,
want de Zwitsers hadden kunnen
aannemen dat het ingevoerde goud
niet allemaal rechtmatig eigendom
van de Duitsers was.
Dr. Lou de Jong is terughoudend over
de informatie van de Zwitser Rings.
Hij weet niet op welke bronnen de
schrijver zich beroept. Volgens De
Jong is Rost van Tonningen niet per
soonlijk betrokken geweest bij de
goudtransacties van de nazi's aan het
eind van de oorlog. Ook de directeur
van het Rijksinstituut voor Oorlogs
documentatie, drs. A.H. Paape, zegt
niet in te zien dat de goudstaven-
kwestie van belang kan zijn voor de
discussie over het pensioen van de
weduwe Rost van Tonningen.
De woordvoerder van de Nederland
sche Bank ontkend dat Rings con
tact heeft gehad met de bank om de
gebeurtenissen rond het goud te on
derzoeken. Wel heeft een collega van
hem twee jaar geleden toestemming
gevraagd voor het raadplegen van
documenten. Dat is toen geweigerd,
omdat de bank de zaken zelf nog niet
had uitgezocht. Overigens werkt de
Nederlandse historicus prof. Johan
de Vries aan een boek over de ge
schiedenis van de Nederlandsche
Bank, dat in 1989 moet verschijnen.
(Door Hans de Bruijn)
De Nederlandse EG-landbouwcommissaris mr. Frans Andriessenl
de vijf grote zuivelconcerns in ons land behoedt voor een grote fi
ciële aderlating. In de Europese Commissie heeft vooral hij zich de af|
pen weken verzet tegen het opleggen van een enorme boete van tienta
miljoen guldens aan de bedrijven, die zich aan kartelvorming en melkd
ping hebben schuldig gemaakt.
Woensdag legde de Europese Com
missie, het dagelijks bestuur van de
EG, een boete van totaal bijna 16 mil
joen gulden op aan Melkunie Hol
land in Rotterdam, de Verenigde
Coorperatieve Melkindustrie 'Cober-
co', de Coöperatieve Melkunie Be
drijven 'DOMO Bedum', DMV Cam-
pina BV en Menken-Landbouw, be
drijven die te samen goed zijn voor 90
procent van de Nederlandse melk-
produktie.
Algemeen was op een veel hogere
boete gerekend. De zaak tegen deze
bedrijven kwam aan het rollen door
een actie van de Vlaamse Europarle
mentariër Pol Marck, die driejaar ge
leden ontdekte dat de vijf concerns
op de Belgische markt aan 'dum
ping' van melk deden, het verkopen
van Nederlandse melk tegen prijzen
die zo laag waren dat de fabrieken er
onmogelijk winst op konden maken.
In België geldt een maximum-melk
prijs voor Belgische melk, en de Ne
derlandse concerns doken daar door
hun praktijken ver onder. Gevolg: de
Belgische consument, die momen
teel minimaal f 1,15 voor een liter
melk moet betalen, kon goedkopere
Nederlandse melk kopen. Maar de
Belgische melkfabrieken en melk-
verkopers waren woedend.
De Nederlandse melkgiganten ver
kochten in België zowel verse dag
melk als de hier veel meer in trek zijn
de gesteriliseerde, lang houdbare
UHT-melk. De vijf spraken onderling
af dat zij de verliezen die zij op de Bel
gische operatie leden gezamenlijk
zouden dragen.
Ook met het Westduitse, maar ook in
België en Nederland gevestigde Aldi-
supermarktconcern werd afgespro
ken dat het niet langer Duitse, maar
wel Nederlandse melk zou verkopen
die het tegen uiterst gunstige condi
ties bij de vijf bedrijven kon inkopen.
Doel van hun optreden was niet zo
zeer het veroveren van een nieuwe
markt ze verdienden er immers
niets aan als wel het dwarszitten
van buitenlandse (lees: Belgische)
melk-exporten naar Nederland. In
steeds meer supermarkten in ons
land is de laatste jaren Belgische
dagmelk in de verkoop gebracht te
gen prijzen die soms wel een dubbel
tje per liter goedkoper waren dan de
Nederlandse melk.
Belgische merken als Stassano en
Stabilac zijn alom ingeburgerd. De
Belgische melk is weliswaar niet he
lemaal van dezelfde kwaliteit als de
Nederlandse, maar de consument
had dat kennelijk graag over voor
een besparing van tien cent. Sinds
kort zijn er zelfs Nederlandse super
markten, zoals het Haagse Konmar-
concern (onderdeel van V D), die
Belgische melk onder een Neder
landse naam verkoopt zonder de her
komst van de melk te vermelden, wat
verplicht is.
De vijf melkconcerns geven toe dat
zij op de Belgische markt hebben ge
dumpt. De lang-houdbare melk zou
zijn geproduceerd door Campina en
Coberco, en in België zijn verkocht
door de Melkunie. Maar, zo zeggen
zij, dat is slechts korte tijd in 1983 ge
beurd en sindsdien niet meer. De
Melkunie exporteert nog wel melk
naar België, maar houdt zich daarbij
aan de EG-regels.
Die regels stellen dat dumping
boden is, omdat daarmee oneerl
concurrentie wordt bedreven. I
het onderzoek dat de Europese C
missie naar die praktijk insti
kwam echter ook aan het licht
de vijf melkconcerns in Neder]
ook aan kartelvorming doen,
andere woorden: dat onwettigi
spraken zijn gemaakt om con
rentie door derden tegen te gaai
De vijf industrieën zouden een
menwerkingsverband hebben o
richt ('Meldoc'), waarin afsprc
werden gemaakt over de melkpri
Nederland, en de verkoop van am
zuivelprodukten. De Nederlai
markt zou tussen de vijf zijn o
deeld op basis van de verkope
1977.
Als een van de leden het afgespro
quotum niet haalde, of juist te
produceerde, dan kreeg het com]
satie van de andere vier, of ra
juist een extra-bijdrage betalen
1978 beheersten de vijf bedrijvei
68 procent van de Nederlandse m
markt, maar in 1983 was dat al ge
gen tot 90 procent.
Eerst verantwoordelijke voorde
actie tegen de Meldoc-bedrijven
de Europese commissaris voor i
currentie-aangelegenheden, de
Peter Sutherland. Een maand
den stelde hij de Commissie vooi
de vijf Nederlandse zuivelbedri;
een totale boete van meer dan 60
joen gulden op te leggen.
Hij had berekend dat de vijf conci
ongeveer 30 miljoen gulden voor
hadden gehad van de operatie
een verdubbeling van dat bedrai
boete leek hem op zijn plaats. Ji
tegen dat idee is de laatste we
flink verzet gerezen. Niet alleen
driessen maar ook Europees C
missie-voorzitter Jacques De
remde Sutherland af. De EG str
kwistig met boetes in concurrei
zaken, en dreigt zo een boeman:
het bedrijfsleven te worden, zo M
de waarschuwing.
Dat er een flinke boete moest koi
was echter onbetwist. Begin
week zette Sutherland nog sleclt
op 18,5 miljoen gulden, en in
Commissie-overleg van woens
ging daar nog eens drie miljoen
den vanaf. Daarbij heeft de Comi
sie verzachtende factoren laten t
tellen, zoals de situatie in de zu:
sector, het feit dat vier van de vij
drijven coöperaties zijn, de toch!
ge minimum-melkprijs in Nederli
en de grote macht die supermark
tens tegenwoordig bij de melk
koop hebben.
'Marktverdelende quota, samen
compensatiesystemen, verkoop
prijsafspraken op landelijk nivea
de afscherming van de natioi
markt tegen importen zijn ec
overduidelijke schendingen var
EG-concurrentieregels', zo r
donderdag in Brussel betoogd
Hoewel de boete formeel alleen
trekking heeft op de onderbiel
op de Belgische markt, beteken
in feite ook een waarschuwing
de melkconcerns een einde te ma
aan hun afspraken over prijzei
verkoop in Nederland. Op korte
mijn zal er vrijwel zeker niets
anderen. Het is nog .niet beken
hoeverre de vijf concerns in ber
zullen gaan tegen de nu opgele
boete.
