WAO
welk werk schikt een
arbeidsongeschikte
GMD
I
ale werkplaats
minister
werkritme
duizend aanvragen
levenswaardig bestaan
verplicht
broodtrommeltje
frans bosscher
|-£rqAG 8 NOVEMBER 1986
ne
n januari 1985 meldde Henk Lucasse uit
amslag zich ziek. Jarenlang had hij als
teur in een garage gewerkt. Zijn
lachten werden echter zo ernstig dat
[jtlüis moest blijven. Een half jaar later
laarde de Gemeenschappelijke
sche Dienst (GMD) hem
[idsongeschikt, waarna hij in de WAO
op de
tidsongeschiktheidsverzekering)
|m. Onlangs begon hij te werken bij het
tal werkvoorzieningsschap Dethon in
euzen. Hij is de eerste deelnemer van
nick GMD-project, waarin
leltelijk arbeidsongeschikten weer
lleid worden voor een baan in het
[ijfsleven.
|et begin was ik nog wel veel met de zaak
'.vertelt Lucasse. „Je hebt toch altijd
flee dat ze je niet kunnen missen. Maar
lordt je al wel snel duidelijk datje
fekkelijk te vervangen bent. Dan komt
trusting en de interesse in het werk
lit af. Je komt in een heel ander ritme als
fÉiis zit. Je staat 's morgens om tien uur
plaats van acht uur. Dan ben je
Tiinste weer twee uur verder. En 's
Ids om zeven uur kan de televisie alweer
,sse berustte dan wel in het feit dat hij
neer bij zijn oude baas terug kon
n, hij aanvaardde niet dat hij zonder
zat. „Het is niet gezond om de hele dag
[istezijn. Ook voor je gezin niet. Ik heb
ind van vier. Die weet bijna niet anders
at zijn pappie en mammie allebei thuis
at moest dus veranderen". Omdat
-ronica zijn belangstelling had, ging
isse een schriftelijke cursus volgen bij
'BNA. ..Toen ik nog als monteur werkte
p me al wat gaan verdiepen in
onica. Die auto's tegenwoordig zitten
et elektronische toestanden. En ik kon
gooit verdragen, dat ik niet wist wat er
ten auto mankeerde. Ik moest en zou
waar de storing zat".
Ive studeren, solliciteerde Henk
sse ook veel. „Het zitje niet lekker dat
n werk hebt. Als ik elke dag tegen het
/an de middag de buurman weer terug
|omen van zijn werk. pakte ik de stapel
en maar weer. Want misschien had ik
Jen advertentie over het hoofd gezien,
jas natuurlijk niet zo, want ik had tijd
gom de krant te spellen. En al die
|itaties hebben dus niks opgeleverd. Zo
mijn rug ter sprake kwam, was het
|bei rd. Ik heb expres mijn rugproblemen
j'ns verzwegen in een sollicitatiebrief,
erd ik voor een gesprek uitgenodigd
|es liep goed, totdat ik vertelde over
ug. Vooral bij overheidsbedrijven
ze daar erg moeilijk over",
el zijn situatie allesbehalve
lenswaardig was, weet Lucasse dat het
rgerkan. „Het was destijds geen
|ssing dat ik arbeidsongeschikt werd
iard. Ik ben er dan ook langzaam naar
groeid. Ik heb het geluk dat ik me zelf
|bezig kan houden met wat studie en
uzzelen. Maar ik heb ze wel gesproken
■die kapot gingen aan het thuiszitten,
fci: mij dan bespaard gebleven",
ensen als Lucasse weer kansen te
op de arbeidsmarkt heeft de
enschappelijke Medische Dienst in
het initiatief genomen om een
|breid trainingsprogramma op te
p. WAO-ers die niet volledig
Isongeschikt zijn verklaard kunnen
lf jaar lang bij het sociaal
'oorzieningsschap Dethon in
fsch-Vlaanderen werken. In dat half
ordt bekeken welke werkbelasting de
er nog aankan. Ook wordt er gekeken
et soort werk dat bij de belangstelling
paciteiten van de WAO-er aansluit,
eer het nodig is kunnen er via het
Ïstelijk Arbeidsbureau cursussen
gd worden. De GMD heeft al enkele
demogelijkheid om gehandicapte
ïemers te testen op hun mogelijkheden
l^^er werk te doen. In tien weken wordt
Arbeids Revalidatie Afdeling (ARA)
en wat ze lichamelijk en geestelij k nog
n. Omdat die periode erg kort is. heeft
D in Goes de Dethon gevraagd mee te
aaan een project van een halfjaar.
Henk Lucasse aan het werk op de afdeling 'elektronica' van Dethon.
foto camile schelstraete
ende de zes maanden dat de
'mers bij Dethon werken worden ze in
ktijk getest. Ze worden nauwlettend
!d door een zeer uitgebreide
hdingscommissie. In die commissie
een arts, een arbeidsdeskundige, een
chappelijk werkster, een
Isbemiddelaar, een
igsfunctionaris, een
ifsverpleegkundige, een
'skundige, en de technisch directeur
'fd personeelszaken van Dethon. De
nssie moet zo omvangrijk zijn om een
uldig programma voor de deelnemers
tellen, aldus de heer L. C. Vet, hoofd
"eelszaken van Dethon.
on functioneert in het project in feite
rkplaats voor de GMD. De GMD zoekt
nsen uit en wij gaan ze vervolgens
'op handvaardigheid,
keurigheid en geheugen. Dan wordt er
rsoon een verschillend programma
9kt. In de loop van het halve j aar gaan
k kijken of ze in staat zijn
[ktiewerk te doen. We kijken dan naar
bpo. de routine, of ze onder
ktiedwang nog nauwkeurig blijven,
ook belangrijk om te weten of ze meer
n dan lopende band werk. Misschien
11 ze wel werk controleren, machines
en of zelfs instructie geven. Al met al
krij g je dan een idee van de meest geschikte
plaats voor zo iemand in het bedrijfsleven".
De Dethon wil graag meewerken om
arbeidsongeschikten weer de kans op een
baan in het bedrijfsleven te geven.
Daarnaast hoopt de Dethon dat de sociale
werkplaats eindelijk eens verlost wordt van
het etiquette 'invalidenkot'. „Natuurlijk is
het zo", zegt F. K. Hamelink, hoofd van het
industrieel bedrijf, „dat er bij ons
gehandicapte mensen werken, ook
geestelijk gehandicapten. Maar Dethon is
een volwaardig bedrijf, waar volwaardige
produktie geleverd wordt. De produkten die
wij zelf op de markt brengen kunnen
concurreren met die van de rest van het
bedrijfsleven. Voor die produkten moeten
wij normale kostencalculaties maken. Wat
dat betreft is er geen sprake van
concurrentievervalsing".
Ook Poll heeft bij de mensen die voor het
project in aanmerking komen gemerkt, dat
de sociale werkplaats een negatieve klank
heeft. „De drempel was aanvankelijk wel
hoog. Maar nu de eerste mensen begonnen
zijn, nemen de aanmeldingen voor het
project toe".
Henk Lucasse heeft in ieder geval geen
problemen met zijn collega's bij Dethon.
„Ja, de mensen kijken er wel raar tegen aan.
Ze vragen mij ook wel eens: werkje bij
Dethon, wat mankeer je dan? Je komt hier
soms wel rare lieden tegen, maar dat heb je
in andere bedrijven ook".
Lucasse is zeer positief over de opzet van
het project. „Er wordt al gauw gezegd dat je
niks meer kunt als je in de WAO zit. Maar
dat is onzin. Je bent afgekeurd voor je
vroegere werk, maar dat wil niet zeggen dat
het met je gebeurd is. Ik kan in principe ook
best minister worden, maar ja, ik heb wat
andere interesses. Hier kan ik rustig
uitzoeken wat mijn mogelijkheden zijn".
De eerste weken dat Lucasse bij Dethon
werkt hebben geleerd dat hij een 'vlugge
leerling' is. Hij werkt, uiteraard, op de
afdeling 'elektronica' van Dethon. De eerste
weken heeft hij zogenaamde chip-boards in
elkaar gezet. Inmiddels is hij echter al bezig
met de controle van het werk van zijn
collega's. Voor Lucasse was het niet moeilijk
te bepalen op welke afdeling hij moest
werken. Zijn belangstelling voor elektronica
had hij reeds voor hij aan het project begon.
Voor andere deelnemers zal dat niet altijd
even duidelijk zijn. Zij kunnen op alle
afdelingen van Dethon in Terneuzen.
Oostburg en Hulst kijken welk werk
geschikt voor ze isop de meubelmakerijop
de afdeling metaal (waar onder andere
keukentrappen en fruitplukemmers worden
gemaakt), op de assemblage- en
verpakkingsafdelingen of op de afdeling
'elektronica'.
De bedoeling van het project is dat de
mensen na het halve j aar weer een baan
krijgen in het bedrijfsleven. Of, zoals
arbeidsdeskundige E. D. G. Poll zegt: ..Het
gaat om het rendement. We willen geen
halfzacht project. Als we de mensen met het
project niet weer aan het werk krijgen, is het
mislukt". De GMD heeft sinds kort de
bevoegdheid om te bemiddelen. „Maar", zo
zegt Poll, „het is toch in de eerste plaats de
bedoeling dat de mensen zelf solliciteren.
Dan maken ze de meeste kans. Het toont
al tij d beter wanneer iemand zichzelf
presenteert. Wij wijzen de mensen wel op
bedrijven, waar ze naar onze mening een
goede kans hebben. Het is ook belangrijk
dat ze in dat halve jaar werk vinden waar ze
Jan de Wit bij zijn aangepaste machine in Heinkenszand.
foto willem mieras
achter staan. Wantje solliciteert het best
naar een functie die je ook werkelijk wat
lijkt".
Een probleem dat de GMD-medewerkers
regelmatig tegenkomen is het feit. dat veel
WAO-ers nog nooit gesolliciteerd hebben.
„De mensen die in de WAO komen, komen
vaak uit beroepen waar ze nauwelijks enige
scholing voor gehad hebben. Je ziet dan
vaak in dat soort beroepen dat mensen via
familie of kennissen aan werk komen. Die
mensen hebben nog nooit een
sollicitatiebrief geschreven of een officieel
sollicitatiegesprek gevoerd". Daarom
kunnen deelnemers aan het project ook een
cursus 'solliciteren' volgen.
Het is van groot belang, aldus Poll, dat de
mensen die bij Dethon hebben gewerkt
referenties kunnen verschaffen. „Ze zijn
niet alleen onvoldoende geschoold, maar
missen ook werkritme, omdat ze lange tijd
ziek zijn geweest. Door het project kunnen
ze nu aantonen dat ze met hun medische
problemen uitstekend in staat zijn om
dagelijks aan het werk te zijn. En het beste
is als die informatie van Dethon komt. Wij
kunnen ook vertellen wat iemand nog kan,
maar dat wordt vaak als subjectieve
informatie afgedaan. Dethon kan precies
aangeven hoe de mensen in een arbeids
proces hebben gefunctioneerd".
Henk Lucasse onderstreept Polls woorden:
..Het mooie van het project is dat ik straks
bij sollicitaties kan zeggen, dat ik een half
jaar gewerkt heb zonder een dag te
verzuimen".
De bedrijfsverenigingen hebben het project
goedgekeurd. Daardoor behouden de
deelnemers hun uitkering, zolang het
project duurt. Maar wanneer het project
afgelopen is. wordt de zaak
gecompliceerder. Poll: „Wanneer ze meteen
na het project aan het werk komen, is er
niets aan de hand. Dan krijgen ze gewoon
weer een salaris. Als ze na een half j aar weer
geschikt zijn om een bepaalde arbeid te
verrichten, maar ze vinden geen werk. dan
krijgen ze onder de huidige regeling toch
gewoon een volledige WAO-uitkering. Na
één januari, als de stelselwijziging ingaat,
ontvangen ze alleen nog een WAO-uitkering
voor het gedeelte dat ze arbeidsongeschikt
zijn verklaard. Het restant wordt aangevuld
uit de Nieuwe Werkloosheidswet, de NWW".
Omdat werklozen na de stelselwijziging over
het algemeen sneller in de bijstand
terechtkomen, zullen mensen die na het
project weer gedeeltelijk arbeidsgeschikt
worden verklaard, maar geen werk vinden,
er in inkomen op achteruit gaan.
Alleen WAO-ers uit Zeeuwsch-Vlaanderen
kunnen aan het project meedoen. De GMD
krijgt jaarlijks ongeveer duizend
aanvragen voor een WAO-uitkering uit
Zeeuwsch-Vlaanderen te verwerken. Poll
schat, dat daarvan uiteindelijk dertig tot
veertig in het project terechtkomen.
„Je moet het zien als een soort afvalrace. De
meeste aanvragers kunnen vrij snel bij hun
oude werkgevers aan het werk, omdat ze na
een lange ziekte weer arbeidsgeschikt zijn.
Dan heb je een groep die zelf weer werk
vindt, al dan niet ria wat opleidingen. Van de
mensen die dan overblijven, verwijzen we
een aantal door naar het project"Op dit
moment hebben zich negen mensen
aangemeld om een trainingsprogramma bij
Dethon te volgen. Elke maand zullen er twee
beginnen.
Het project is nog een experimentHet
aantal mensen dat na afloop van het half
jaar een baan krijgt, bepaalt het succes van
het experiment. Voorlopig duurt het een
jaar. Bij de presentatie van het plan zei
directeur L. M. Uilenbroek van het
Gewestelijk Arbeidsbureau in Terneuzen.
dat minstens tachtig procent van de
deelnemers weer aan het werk moet. Poll
verwacht dat dat percentage gehaald wordt.
„Het is natuurlijk koffiedik kijken, maar ik
denk dat het zich gaat verspreiden als een
olievlek".
Het Zeeuws-Vlaamse reintegratieproject
voor WAO-ers is het enige in Nederland. In
het Groningse Winschoten heeft de GMD
een sollicitatiecursus toegevoégd aan de
testmogelijkheden op de Arbeids
Revalidatie Afdeling. „Maar", zo zegt
arbeidsdeskundige J. Marijs, „in het
Zeeuws-Vlaamse project is in feite sprake
van een verlengde AR A-perioÖe. De
arbeidsmogelijkheden van de gehandicapte
werknemers worden hier zes maanden in
paats van tien weken getest. In Winschoten
blijft het tot tien weken beperkt". Marijs
werkte tot voor kort bij de GMD in
Winschoten en is nu in Terneuzen werkzaam
bij de Zeeuwse GMD.
Het Landelijk Beraad voor WAO-ers was
nog niet op de hoogte van het project.
Hoewel het Beraad elke poging om
arbeidsongeschikten weer aan het werk te
krijgen steunt, houdt woordvoerder Henk
Hageman toch wat slagen om de arm. „Kijk,
de meeste mensen lijden er geestelijk
enorm onder dat ze uit het maatschappelijk
leven zijn gehaald. Het is niet goed dat de
mensen thuis achter de geraniums zitten.
Maar bij zo'n project is het van het grootste
belang dat het de mensen enig perspectief
biedt. Ze zijn niet gebaat bij projecten, die
ze van de regen in de drup helpen".
Het Beraad koestert enig wantrouwen
omdat de GMD nauw bij het project
betrokken is. En bij het functioneren van de
GMD wil Hageman nog wel een paar
kritische noten plaatsen. „Onze ervaringen
met de GMD's zijn niet zodanig dat we hier
meteen staan te juichen. Het beleid van de
GMD's is doorgaans slecht. Ze willen naar
buiten toe nog wel eens de indruk wekken
dat ze er alles aan doen. Maar er zijn artsen
bij de GMD's die bar weinig begrip hebben
voor de positie en omstandigheden, waar de
mensen mee worstelen. De mensen worden
soms erg onheus behandeld. Het komt nogal
eens voor dat er gezegd wordt: je mankeert
niks. ga maar weer aan het werk. Van
vrouwen hebben we veel klachten gehoord
over artsen, die vonden dat ze maar weer
thuis in de keuken moesten gaan werken als
ze niet meer in loondienst konden werken".
Behalve dat de mensen reële kansen op werk
moeten krijgen, verbindt Hageman nog
enkele voorwaarden aan
reintegratieprojecten. „De mensen mogen
nooit verplicht worden om in een sociale
werkplaats te werken. Werken in
WSW-verband heeft onplezierige kanten,
omdat de mensen met geestelijk
gehandicapten moeten werken. Verder mag
de uitkering niet worden gekort als blij kt dat
de reïntegratie niet lukt".
J. Seegers, voorzitter van de
FNV-werkgroep Uitkeringsgerechtigden in
Terneuzen en zelf WAO-er, heeft betere
ervaringen met de GMD. „De GMD heeft
altijd geprobeerd om mensen weer terug te
brengen in het arbeidsproces. Dit project is
ook heel belangrijk. Arbeidsongeschikten
moeten herschoold worden, anders komen
ze nooit weer aan de bak. Want waarom zou
een werkgever een 'kneusje' nemen
wanneer hi j ook goed opgeleide
werknemers kan krijgen? Het project geeft
WAO-ers een kans om weer een
levenswaardig bestaan op te bouwen".
Seegers heeft zelf ondervonden hoe moeilij k
het is om als WAO-er werk te vinden.
Achtentwintigjaarwerktehij bij de
Terneuzense Scheepsbouw Maatschappij
Toen Seegers 52 jaar was, ging het bedrijf
failliet. Seegers, die in zijn jeugdjaren polio
heeft gehad, was boekhouder en kassier bij
de TSM. Vlak voor het faillissement werd hij
arbeidsongeschikt verklaard. „De
controle-arts zei: je bent al oud, je komt toch
niet meer aan het werk. Met een
WAO-uitkering ben je het beste af. Maar ik
had meer dan dertig jaar met een handicap
gewerkt. En dan zou ik plotseling niet meer
kunnen werken? In mijn vrije tijd deed ik
veel voor de BB Bescherming Bevolking,
red.Toen ik op straat kwam te staan, heb ik
gesolliciteerd naar een vaste baan bij de BB
Het ging niet door. omdat ik gehandicapt
was".
Nadat hij afgekeurd werd, is Seegers zich
bezig gaan houden met
belangenbehartiging voor
uitkeringsgerechtigden en vooral voor
mensen met een WAO-uitkering. De laatste
jaren heeft hij met een aantal andere
WAO-ers in Zeeuwsch-Vlaanderen
praatgroepen opgericht. „In die groepen
praten we over allerlei onderwerpen waar
WAO-ers mee te maken krijgen. Over het
probleem dat ze thuiszitten, bijvoorbeeld.
De mensen leggen soms hun hele hebben en
houden op tafel en dan hoor je toch dat
mensen met zelfmoordgedachten
rondlopen... Maar het gaat in de
praatgroepen ook over formele zaken, over
het GAK en over het inzage- en
correctierecht. Dit laatste vinden ze vaak
nogal belangrijk. Iemand die volledig is
afgekeurd verdenkt iedereen die wat met
zijn dossier te maken heeft".
Zeer verontwaardigd is hij over het verwij t
dat arbeidsongeschikten zouden profiteren
van de sociale voorzieningen. „De mensen
die dat zeggen, weten niet waar ze het over
hebben. Want ook al zie je het aankomen, je
valt in een groot gat als je thuis moet zitten
in plaats van op je werk. Een
arbeidsongeschikte voelt zich
buitengesloten. Er wordt wel gezegd: als je er
maar achteraan gaat, dan vind je wel werk.
Dat is maar een heel klein beetje waar. want
er is geen werk voor al die
honderdduizenden werklozen. Ze hebben
mij en vele anderen destijds toch ook in de
WAO gestopt om het werkloosheidscijfer
laag te houden".
De Wet Arbeid Gehandicapte Werknemer
(WAGWI geeft de GMD's in ons land de
mogelijkheid om arbeidsongeschikten
weer te integreren in het arbeidsproces. De
WAGW verplicht bedrijven om een bepaald
aantal gehandicapte werknemers in dienst
te nemen. Dat moet op dit moment drie tot
zeven procent van alle werknemers in een
bedrijf zijn.
Eén van die mogelijkheden om herintegratie
te bevorderen is een trainingsprogramma,
zoals de GMD in Goes samen met Dethon
heeft opgesteld. Maar door dezelfde wet, die
op 1 juli van dit jaar in werking is getreden,
kan de GMD nu ook van bedrijven eisen dat
ze gehandicapte werknemers in dienst
nemen.
Weigeren bedrijven dit, dan moeten ze met
goede argumenten komen om aan te tonen,
dat hun bedrijf geen gehandicapte
werknemers in dienst kan nemen. De GMD
beoordeelt de argumenten en wanneer die
naar de mening van de dienst ondeugdelijk
zijn, zal ze de bedrijfsvereniging adviseren
een boete op te leggen.
De nieuwe wet geeft de GMD ook meer
mogelijkheden om machines aan te passen,
zodat een gehandicapte zijn werk weer kan
doen. Een bekend voorbeeld van zo'n
aanpassing is de telefoon-installatie voor
een blinde. In een confectie-atelier in
Heinkenszand is een lint-snijmachine
zodanig aangepast, dat hij bediend kan
worden door iemand met een stijve pols.
Zonder deze aanpassing zou de man
waarschijnlijk werkloos zijn. Door de
deskundigen van de GMD worden verder
ook zogenaamde sta-stoelen ontwikkeld,
waarin mensen meer ontspannen kunnen
staan. Bij een chemisch bedrijf in Terneuzen
wordt een gebouw toegankelijk gemaakt
voor een rolstoelgebruiker. De kosten van
deze laatste aanpassing bedragen 150.000
gulden. Gehandicapte werknemers kunnen
ook bij de GMD terecht voor omgebouwde
auto's, waarmee ze bij hun werk kunnen ko
men.
Of het nu gaat om omscholingen, het
terugkrijgen van werkritme of
aanpassingen aan machines, altijd moet
voorop staan dat arbeidsongeschikten
weer aan de slag kunnen, vindt
verzekeringsgeneeskundige F. F. Loose van
de GMD in Goes.
„Er heeft in ons land een slechte
beeldvorming over deze groep mensen
plaatsgevonden. Er is namelijk een klein
aantal WAO-ers dat zich prettig voelt in zijn
situatie, dat goed weet om te gaan met vrije
tijd. Daardoor ontstaat het beeld dat alle
arbeidsongeschikten liever vrij zijn dan
werken. Niets is echter minder waar. Er
komt ontzettend veel ellende voor bij deze
mensen. Maar die blijft verborgen. Ik kan u
navrante verhalen vertellen over mensen die
's morgens om zeven uur. half acht met een
broodtrommeltje onder de arm het huis uit
gaan. Dan verstoppen ze zich de heel dag
ergens en komen aan het einde van de
middag weer thuis. En dat alleen om de
schijn op te houden voor de buurt. Dat is een
stukje zelfmoord en het gaat van kwaad tot
erger. Deze mensen hebben vaak al lang
gewerkt. En bijna van de ene dag op de
andere komen ze thuis te zitten, lopen ze hun
vrouw voor de voeten, gaan ze zich met het
huishouden bemoeien, wat altijd het domein
van de vrouw is geweest. Verder hebben ze
na verloop van tijd geen enkel contact met
hun vroegere collega's meer".
GAB-directeur Uilenbroek is het met Loose
eens. dat niet geaccepteerd mag worden, dat
WAO-ers in een uitzichtloze positie
verkeren. „Het is een slechte zaak dat ze niet
meer aan het arbeidsproces meedoen. We
moeten af van het idee dat de WAO een
eindstation is".
