TUPAMAROS
15
nount everest
sabotage
rumult in de provincie. Le
den van de actiegroep Oos-
rschelde Open kladderden
eeland vol met leuzen, plak-
n de provincie bijkans dicht
[iet stickers. Ministers stuitten
tijdens een werkbezoek aan
eeland - op een door milieuac-
visten opgeworpen wegver-
perring. Foto's in de dagbla-
en van een omvangrijke vloot
issersschepen, die een excur-
ie van Zeeuwse autoriteiten
aar de Oosterscheldewerken
robeerden te verhinderen. Ac
evoerders lieten geen gelegen-
eid onbenut om hun bood-
Igdiap rond te trompetteren: af
sluiting van de Oosterschelde
i; milieumoord - er is een veel
betere en goedkopere oplos-
[ing: verhoog de dijken!
In de gezagsdragers in Zee
luid? Die aanschouwden dit al
ls met grote schrikogen. Poli-
teke partijen durfden vooraf
nauwelijks nog enige bekend-
eid aan hun vergaderingen te
|even, uit vrees dat de bijeen-
omst door actiegroepleden
lerstoord zou worden. Voor
anders van een afgesloten
osterschelde werden getrac-
erd op kisten rotte vis. Tegen-
[tanders heetten al snel 'een ge-
aar voor de democratie' te zijn.
olop herrie in de tent dus.
■Het was", zegt de - gepensio-
leerde - Zierikzeese chirurg J.
loubert (in de prille begintijd
loorzitter van de actiegroep
llosterschelde) grijnzend, „alsof
j/ij de Vloek des Heren over ons
afgeroepen hadden. We kregen
Ie stompzinnigste verwijten te
oren: 'jullie willen ons allemaal
aten verzuipen'. Had je een
ijkval hier, dan was dat onze
Itraf van Onze Lieve Heer. Zö
erd er geredeneerd, dat is ons
llemaal naar het hoofd geslin-
erd. Maar dan zei ik altijd
aar: 'luister, ik woon zélf in het
agste gedeelte van Zierikzee,
wil ook graag droge voeten
ouden". En C. van Leeuwen
ater één van de belangrijkste
oordvoerders van de actie-
roep): „Mijn familie heeft de
mp öök aan den lijve onder-
onden, ik heb öök in een bootje
ndgedobberd. Een goede en
erantwoorde veiligheid heeft
ij ons altijd voorop gestaan,
archanderen met de veilig-
eid, dat deden wij niet. Wij wa
tt geen milieufanaten. Wij heb-
en altijd rekening gehouden
et alle belangen; met de veilig-
eid, het milieu, de landbouw,
isserij, recreatie, werkgelegen-
eid".
Jen aardig pand in de Nieuwe
oogerdstraat in het centrum
an Zierikzee. Hetzelfde huis,
aar ruim vijftien jaar geleden
e actiegroep Oosterschelde ge-
oren werd. Een krantefoto uit
ie jaren: vijf ernstig ogende
eren, die boven een boeren-
ont-koffiekopje en een schaal
tje cake vanuit comfortabele
uteuils vastberaden in de
ns blikken.
et verhaal dat het pijproken-
e gezelschapje te vertellen
ad, was zo helder als het Oos-
[erscheldewater: afsluiting van
e zeearm dreigt een regelrech-
milieuramp te worden, er
oet een nieuw onderzoek ko
en naar de vraag of het ver-
ntwoord is de Oosterschelde
volgens de oorspronkelijke
plannen dicht te gooien.
Loubert leunt ontspannen
achterover. De handen over een
parmantig buikje gevouwen,
Lolaborstel-kapsel, stevige
snor, pretogen achter een meta
len brilmontuur. „Wij kregen",
zegt hij, „vrij snel nogal wat
sympathisanten, veel meer dan
wij gedacht hadden. Steeds
meer mensen kregen door dat
het helemaal niet zo goed zat
met die Deltaplannen. Maar wij
stuitten op een muur van weer
stand. Rijkswaterstaat stoomde
als een wals door. Er werd ge
woon niet naar onze argumen
ten geluisterd". Van Leeuwen
(een - nu eveneens gepensio
neerde - dorpsonderwijzer uit
Waarde): „Toen wij het gingen
opnemen tegen rijkswaterstaat
werd er gezegd: je kunt net zo
goed proberen de Mount Eve
rest een paar meter te verplaat
sen. Er werd constant volgehou
den, dat iedereen voor afsluiting
was. Maar uit een onderzoek
van de rijksuniversiteit in
Utrecht bleek dat gewoon niet
waar te zijn. Als uit dat onder
zoek naar voren was gekomen,
dat al die mensen inderdaad af
sluiting wilden, dat iedereen -
zoals almaar beweerd werd - al
lerlei nachtmerries over de
ramp had, dan denk ik dat ik er
mee gestopt was. Dan had ik ge
zegd: 'dit mogen we niet doen'.
Maar de uitslag van die enquête
was voor ons juist een geweldige
steun in de rug".
De twijfel schoot wortel. De ac
tiegroep (Van Leeuwen: 'we la
zen werkelijk alles, en als je je
voor die materie interesseert
kun je veel') verscheen steeds
beter gedocumenteerd op het
podium. De aanhang van de ac
tievoerders groeide.
Het 'hoofdkwartier' van de ac
tiegroep verhuisde van Zierik
zee naar Yerseke. (Loubert:
„Dat gebeurde om de doodeen
voudige reden dat de commer
ciële belangen daar groter wa
ren, dat kan ik echt niet ontken
nen. Onze activiteiten werden
nu eenmaal niet door de voge
len des velds gefourneerd". De
actiegroep Oosterschelde Open,
de Vereniging Milieuhygiëne
Zeeland (VMZ), de Vereniging
Zeeuwse Visserij Belangen (Ze-
vibel), de Vereniging van Oes
terkwekers en - Exporteurs
(Vervoex), de studiegroep Oos
terschelde en de Nederlandse
Onderwatersportbond (NOB)
vormden in het comité Samen
werking Oosterschelde (SOS)
een hecht front tegen de afslui
tingsplannen.
Voor- en tegenstanders stonden
als kijvende keffertjes tegenover
elkaar, porden elkaar met be
schuldigende vingers in de rib
benkast. De taal werd allengs
gespierder. In een interview zin
speelde één van de leden van de
actiegroep op mogelijke sabo
tageacties als de afsluiting door
zou gaan, in deze krant werd de
actiegroep vergeleken met de
Tupamaros.
„Dat van die Tupamaros", zegt
Loubert, „sloeg werkelijk hele
maal nergens op, dat was écht
een lachertje. Weet je wat het
was - in die tijd was men in Zee
land nog helemaal niet gewend
aan dit soort actiegroepen. Ze
ze zagen achter elke
dijk een mitrailleur
We zijn nog wel eens aan het oe
fenen geweest met brandbom
men en rookbommen op de oude
vuilnisbelt'.
Van Leeuwen (niet echt het pro
totype van een guerillastrijder)
veert verontwaardigd op. „Ik
kan niet zeggen of dat gelogen is
of niet. Maar als dat waar is, ben
ik blij dat het niet zover geko
men is, daar steek ik mijn vin
gers voor op bij alles wat mij
dierbaar is. Ik zou daar niks mee
te maken willen hebben. En de
andere jongens die ik ken van
de actiegroep - ik weet zeker,
dat die daar ook niks van moes
ten hebben. Ik durf gerust te
stellen: we vormden een hard-
In een aftandse Lelijke Eend stuitterden ze over de
Zeeuwse dreven; groot gat in de vloer gezaagd, een
flinke pot sneldrogende verf op de achterbank. En
als het wankele voertuigje bij weer een stoplicht
door krachtig remmen hikkend tot stilstand was ge
bracht: gauw-gauw-gauw de kwast in de verfpot
gedoopt en door het gapende gat in de autobodem
bliksemsnel het zoveelste O-tje op het asfalt ge-
kwast. Om daarna, als het licht weer op groen was
gesprongen, gierend van de lach plankgas op te
trekken. Naar het volgende stoplicht. De 'Zeeuwse
Tupamaros' had wederom toegeslagen.
dachten écht, dat wij achter ie
dere dijk met een mitrailleur la
gen. Maar ik kan mij niet herin
neren, dat er ooit brokken zijn
gemaakt. Het heeft nooit in on
ze bedoeling gelegen geweld te
gebruiken. Ik geef toe, we heb
ben wel eens een grote bek gege
ven. Maar dat deden we alleen
om reacties van de andere kant
uit te lokken. En daar trapten ze
steeds weer mooi in. We hebben
ons iedere keer te pletter gela
chen om de soms volslagen pa
ranoïde reacties".
Loubert verhaalt met veel krul
len hoe plaatselijke notabelen
weigerdende hoed te lichten als
ze hem op straat tegenkwamen.
Trekt een kwajongens-achtige
grimas als-ie met het verhaal
komt hoe een nietsvermoeden
de electricien van het erf van de
(inmiddels overleden) dijkgraaf
Geluk van het waterschap
Schouwen-Duiveland werd ge
jaagd. „Wie het ons geflikt had,
weet ik niet. Maar er was een
fluistercampagne op gang ge
bracht dat wij de boederij van
Geluk in de fik zouden steken.
Nou, Ko Kwartel had een instal
latiebedrijf in Noordgouwe. En
Ko werd in volslagen paniek
van het erf van Geluk geschopt,
omdat ze bang waren dat-ie de
electrische leidingen zou laten
ontploffen. Maar al die verhalen
over sabotage en dergelijke -
ach, dat was pure bluf'. Van
Leeuwen knikt. „Het is alleen
grootspraak geweest. Maar het
heeft wél een nuttig effect ge
had. Want we haalden er wél de
publiciteit mee. Het heeft wel de
discussie op gang gebracht, nie
mand kon er nog omheen".
Alleen maar grootspraak?
In 'Tien jaar hangen en wur
gen', een boekje dat in '84 door
de Vereniging Milieuhygiëne
Zeeland werd uitgegeven,
wordt een - anoniem - actie
groeplid geciteerd 'De plannen
waren zover, dat op x uur iedere
dragline en iedere keet en ie
dere bulldozer de lucht in kon.
Die plannen waren gewoon
rond, brandbommen met tijd-
ontstekers.' Dat weet ik zeker.
werkende en harde actiegroep.
Maar aan dat soort zaken zou
den wij nooit hebben meege
daan".
Het gevecht om een open Oos
terschelde was niet uitsluitend
een milieustrijd. Naast de zor
gen voor het milieu en de vei
ligheidsaspecten speelden op
de achtergrond commerciële
belangen een enorme rol. Aan
de ene kant stonden daar de
vissers, die vreesden hun
broodwinning te verliezen als
de Oosterschelde volgens de
oorspronkelijke plannen zou
worden gedicht. Aan de andere
kant van de streep stonden de
landbouwers, die een afgeslo
ten Oosterschelde juist van
groot belang achtten voor een
verbetering van de zoetwater
voorziening.
„Ik denk niet", zegt Van Leeu
wen, „dat al die mensen uit Yer
seke zo hard voor een open Oos
terschelde gevochten zouden
hebben, als ze allemaal boeren
waren geweest. Maar dat geldt
andersom precies zo. Als al die
landbouwers nou 's vissers wa
ren geweest, zouden ze dan ook
zo hard om een afgesloten Oos
terschelde hebben geroepen?".
De acties hebben handenvol
geld gekost. De actiegroep gaf
vele duizenden brochures uit,
boekjes, uitvoerig documenta
tiemateriaal, affiches, stickers,
noem maar op. Hoeveel dat alle
maal gekost heeft valt, nauwe
lijks te achterhalen. Maar het
gaat om bedragen met vele nul
len, dat staat vast. En dat werd -
om Loubert nog even te citeren -
niet door de vogelen des velds
gefourneerd'. Maar door wie dan
wel?
Van Leeuwen: „Het geld kwam
overal vandaan. We kregen uit
het hele land donaties. Niet al
leen vissers gaven geld, het
kwam uit werkelijk alle lagen
van de bevolking - van gewone
werknemers tot advocaten".
In dit verband komt al gauw de
naam van 'oesterkoning' Piet
Verwijs uit Yerseke boven drij
ven. Hij zou - zo willen de ver
halen - de acties voor een be
langrijk deel gefinancierd heb
ben. Niet waar, zegt Verwijs.
Schouderophalend: „Ik heb ook
wel eens gehoord, dat ik de
hoofdsponsor zou zijn. Er gaat
zelfs een verhaal rond, dat ik de
actiegroep nog eens honderd
duizend gulden gegeven zou
hebben. Nou, ik zweer op het
licht van mijn ogen, dat daar
niets van klopt".
Straks neemt koningin Beatrix
de pijlerdam (in het milieublad
De Gouden Delta ooit het 'duur
ste kunstgebit ter wereld' ge
noemd) in de monding van de
Oosterschelde in gebruik. Maar
Loubert en Van Leeuwen zullen
zullen er die dag geen extra
glaasje op nemen. „Ik kan me",
zegt Loubert, „de dag nog goed
herinneren dat het compromis
bekend werd en bij de vissers en
bij de vissers de vlag omhoog
ging. Er was die avond hier in
Zierikzee een bijeenkomst in
het 'Huis van Nassau'. Ik ben
daar naar toe gegaan en heb ge
zegd: 'nee mannen, jullie heb
ben niet gewonnen, het wordt
alleen véél en .véél duurder'. En
ik vind nog steeds dat we verlo
ren hebben". Van Leeuwen:
„Nee, we hebben niet verloren.
Maar ook niet gewonnen. Als we
gewonnen hadden, zouden we
nu een prachtige Oosterschelde
hebben, met schitterend opge
hoogde dijken. Achteraf be
schouwd is het jammer, ver
schrikkelijk jammer, dat voor
deze oplossing gekozen is. Maar
verloren nee, in dat geval zou de
Oosterschelde potdicht afgeslo
ten zijn. Nu blijft-ie tenminste
open. En ach, wie weet, mis
schien breken ze die pijlerdam
ooit nog een keer af
willem j. van dam
PZC
WOENSDAG
17 SEPTEMBER
Het jaar 1965
In 'Deltawerken' wordt gemeld dat het allemaal niet meezit. De sluiting
van het Haringvliet is een jaar vertraagd en zal nu pas doorgaan in
1969 en '70. Het Volkerak komt ook in die buurt. De Deltadienst ver
wacht dat de Oosterschelde volgens plan, in 1978, wordt afgesloten.
Minister Van Aartsen heeft intussen op de gevaarlijke datum 1 april de
Grevelingendam voor het verkeer in gebruik gesteld.
De aanleg van het vijf kilometer lange gevaarte is nogal opzienbarend
geweest. Men heeft gebruik gemaakt van kabelbanen met gondels. Het
neerplonzen van de stortstenen gaat gepaard het hoge, ver uitwaaie
rende waterfonteinen. Dat is mooi voor de mensen.
Er is een grote bezorgdheid over natuur en milieu in het haast onmete
lijk grote Grevelingengebied. De deskundigen hebben berekend dat de
afbraakcurve snel zal stijgen en dat de afsluiting in wezen niets anders
is dan een moordaanslagZe protesteren, soms met een vloed van zin
nige argumenten, soms hevig emotioneel. Ze willen, met andere woor
den, tegenstanders worden genoemd. De voorstanders beleiden luider
stemme hun 'safety first' en zeggen datje om een paar vogels en krab
ben de zaken niet op hun kop moet zetten.
Wie zet eigenlijk de wereld op zijn kop?
Het jaar 1972
De voors en tegens blijken niet het exclusieve domein van de Grevelin-
gen. De meningen botsen nog het felst als het om de Oosterschelde gaat.
Open of dicht? Natuur en milieu, de visserij en andere mensen die de
stille rijkdom van het gebied ivïllen behouden, zeggen dat de open op
lossing veruit verkieslijk is boven een dichte maar dode zeearm. Ze ne
men de veiligheidsargumenten erbij en zeggen dat waterstaat niet kos
te wat het kost naar de zegekroon moet reiken.
Er zijn acties. De vissers hebben de boten van de statenexcursie gehin
derd en klemgevaren, natte politie of niet. Op de foto's zie je het zuunig-
ste smoeltje van de politiek.
Verhardt U niet doch laat U leiden!
De acties trekken diepe sporen tot in de PZC-redactie. In de nacht zijn
de ramen van het huis van een verslaggever dichtgeplakt met stickers.
Het wordt nooit meer licht.
Ik heb een hevige aanvaring met De Kok, de tweede sinds ik hier redac
teur ben. Ik vind dat de krant zich te nadrukkelijk eenzijdig identifi
ceert met de voorstanders van totale afsluiting. Goed, er zijn argumen
ten gebruikt. Veiligheid vooral. De les van '53. Werkgelegenheid, re
creatie, culturele ontsluiting zelfs.
Hij zegt dat zijn mening,die van de hoofdredacteur, de mening van de
krant is. Wij gaan enigszins wit uit elkaar na wederzijdse betuigingen
van respect. En dat laatste heb ik zéér gemeend.
Mag men verdriet en leed monopoliseren? Behoren de doden van '53
niet evenzeer de tegenstanders van afsluiting toe? En voeren ook zij
niet een pleidooi voor Leven? Zijn er-in al deze verharding die mensen
uit elkaar drijft - geen andere oplossingen mogelijk?
Vroeger liep ik met mijn vader door het schorrepaars en hij wees op de
plantjes, de vlinders en gaf de vogels een naam. Als de vloed op de kre
ken viel, was er altijd wel een uitweg naar de dijk. Elk jaar als de tijd
daar was, werden thuis de bijenkasten op een vrachtauto geladen en
naar het schorre gebracht.
Zo - is ons verteld - kreeg je honing uit de zee.
Straks is de wereld van beton. In Middelburg stelt een kunstenaar
Zeeuws Licht en Zeeuwse Lucht in blik ten toon.
v
