DIAMANTEN
amsterdam toont zijn
briljante verleden
vrijdagkrant
10 voeding
11 auto/wonen
13 agenda
15 denksport
de vrij(e)dagkrant
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
dumpen
cullinan
geschiedenis
witte pest
vrijdagkrant
Het is één miljoen gulden
waard, het motorfietsje.
Evenveel als, zeg maar, honderd
echte motoren. Terwijl dit ex
emplaar slechts 25 centimeter
kort is. Maar er is dan ook ruim
één kilo goud en dik honderd
vijftig gram platina in ver
werkt. En de lichten van rich
tingaanwijzers en koplamp zijn
opgebouwd uit tientallen dia
manten. Wie zoiets bedenkt? B.
Natan, Braziliaans ontwerper
van sieraden.
De motor is binnenkort in Ne
derland te zien bij 'Amsterdam
toont zijn briljante traditie', een
expositie die van 18 tot en met 24
september in gebouw Park Pla
za aan het Amsterdamse Rokin
wordt gehouden. Aanleiding:
het jubileum 'Amsterdam 400
jaar Diamantstad'.
Willem Vermaet (25) liet zich
september 1586 inschrijven in
het gemeentelijk huwelijksregis-
ter. Als beroep gaf hij op: Dia
mantbewerker". De eerste per
soon van wie dat bekend is. Het
zal overigens niet alleen dia
mant zijn, dat tijdens de ten
toonstelling blinkt; er zit ook
een zwarte kant aan, heeft hoe
dan ook een politieke lading.
Vijftien procent van de wereld-
produktie ruwe diamant komt
nu eenmaal uit het momenteel
door racistisch geweld geteister
de Zuid-Afrika.
Madeion Schaap is medewerk
ster van het Diamant Informatie
Centrum DICeen promotie-or
ganisatie van de diamanthan
del. Die organiseert de jubileum
tentoonstelling samen met de
Stichting Amsterdam Diamant
stad, opgezet door de Beurs voor
de Diamanthandel. Zij zegt:
„Tja, het is lastig dat diamant
ook uit Zuid-Afrika komt".
Benno Leeser, secretaris van de
Diamond Foundation Amster
dam (DFA), een samenwerking
van vijf grote diamantairs, wil
meer kwijt over de politiek-con-
troversiële hoek waarin dia
manthandel en -expositie zitten.
„We zijn bij wijze van spreken
wel eens bang voor aanslagen,
ook hier in Amsterdam", is zijn
eerste reactie.
Waarna hij vergoelijkend zegt:
„Die vrees is vooralsnog echter
theoretisch. Want in de praktijk
blijkt het toch echt bekend te
zijn dat De Beers in Londen (de
centrale in- en verkooporganisa
tie van ruwe diamant, waarvan
iedere Nederlandse diamantair
zijn stenen betrekt) veel doet
voor de mensen daar. Ja, De
Beers heeft zelf ook mijnen in
Zuid-Afrika. Het bedrijf zorgt
voor scholing en medische zorg
voor de zwarte arbeiders. Daar
om zul je er geen stakingen in
diamantmijnen tegenkomen".
„Voor mijzelf geldt: ik zal Zuid-
Afrika niet bezoeken, maar ik ga
niet van elk steentje na waar het
vandaan komt. Dat is misschien
niet juist, maar als ze zelfs bij De
Beers niet altijd weten waar de
stenen vandaan komen, omdat
ze veel via de open markt kopen,
waarom zou ik dan oeverloos
speurwerk op m'n nek nemen".
„De situatie in Zuid-Afrika
houdt me daarom zo bezig, om
dat het onzeker is hoe het daar
zal aflopen. Dat is van het groot
ste belang voor de prijs van dia
mant. Als er een zwarte rege
ring komt, kan die de diamant
dumpen, waardoor de prijs
zakt. Daarmee zeg ik niet, dat
het huidige regime maar moet
- -
aanblijven, want een zwarte re
gering kan er net zo goed toe be
sluiten de ruwe diamant in het
land vast te houden. En dan
stijgt de prijs".
Madeion Schaap onderschrijft
de reactie van Leeser, met name
daar waar het de houding betreft
van de firma De Beers ten op
zichte van de Zuidafrikaanse
mijnwerkers. „De leiding van
het bedrijf is tegenstander van
de blanke regering. Maar de pro-
duktie is niet te verplaatsen".
Hoewel zij de officiële spreek
buis is van het DIC, zegt ze niet
gemachtigd te zijn nader in te
gaan op heikele vragen omtrent
Zuid-Afrika.
Wel kan ze cijfers geven, bijvoor
beeld over de groeiende rol van
Australile bij de levering van ru
we diamant. De wereldproduk-
tie in 1985 bedroeg 66,54 miljoen
karaat, ruim 130.000 kilo (één ka
raat is 0,2 gram). De geschatte
produktie dit jaar is 85 miljoen
karaat, een groei die voorname
lijk van Australië komt. Nu is
Zaire producent nummer één
(19,6 miljoen karaat). Dan vol
gen Botswana (12,6), de Sovjet
Unie (12), Zuid-Afrika (9,9) en
Australië (7,06).
Met des te meer elan praat Ma
deion Schaap over de naderende
expositie. Het zal er een zijn van
grote getallen en bijzondere
kostbaarheden. Alles dat er te
zien is, vertegenwoordigt zoveel
miljoenen dat zij het bedrag
maar liever niet noemt: „Om vei
ligheidsredenen".
Van de Cullinan, in 1908 aan de
Britse kroonjuwelen toege
voegd en de zwaarste diamant
ooit gevonden onbewerkt 3106
karaat" mag dan slechts een re
plica te bezichtigen zijn. Dat
wordt goed gemaakt door de
aanwezigheid van zowel de
Londense 'Fancy Collection',
als de dertig best beoordeelde
sieraden van de 'Diamonds In
ternational Awards', een twee
jaarlijkse wedstrijd voor top
ontwerpers.
De Londense verzameling telt
honderdvijftig stenen in allerlei
slijpvormen, kleuren, zuiverhe
den en gewichten" de vier ele
menten die pracht en prijs bepa
len. De 'Amsterdam' bijvoor
beeld, een zwarte diamant van
33,74 karaat. En bruine, roze of
kleurloze diamanten. De laatste,
de puur blauw-witte, zijn de zeld
zaamste en hebben de beste pris
mawerking, dus zijn 't prijzigst.
Daarnaast zijn er de vertrouwde
ronde briljanten. En moderne
peer-, kano- en hartvormige ste
nen, de lange rechte baquette,
het ovaal en de achthoekige
emerald.
Madeion Schaap noemt de vitri
ne met bekroonde sieraden „het
hart" van de expositie. „Die
wedstrijd bestaat 31 jaar en het
is voor het eerst dat we de collec
tie naar Nederland hebben kun
nen halen. Een unicum dus. Bo
vendien geven de ontwerpen de
trend aan".
Langs een 35 meter lange wand
zal de tentoonstelling verder het
proces tonen van ontstaan, win
nen, slijpen en verwerken van
diamanten. „Wie dat allemaal
ziet, beseft pas hoe bijzonder een
diamant is", zegt Madeion
Schaap.
„Diamant is zeldzaam. Mijnwer
kers moeten gemiddeld 250 ton
materiaal verstouwen voordat
ze een steentje van één karaat
vinden. En elke diamant ver
Een pronkstuk van goud en juwelen: een miniatuur motorjïetsje van één miljoen gulden.
schilt weer van de andere. Dat
een diamant hard is, iets blij
vends, niet kapot kan, is ook on
derdeel van zijn symbolische
waarde. Zowel bij de gever als de
ontvanger brengt dat emoties
teweeg, want die mensen hou
den van elkaar en hopen op dat
moment dat 't zo blijft".
Benno Leeser, directeur van dia
man thuis Samuel Gassan (de
naam van zijn opa), wijst op het
mysterieuze van een diamant.
„Dat zit 'm in het onbereikbare.
Ja, het heeft met geld te maken.
Maar ook ontdek je elke keer
weer een andere schittering in
een steen. De mensen die hier
komen, vinden het fantastisch
de hele collectie zo voor zich op
tafel te hebben. Als vrouwen dat
zien. zoals ze dan graaien, prach
tig vinden ze het. Dat is pure be
geerte".
Diamant is van oorsprong van
koolstof, hetzelfde materiaal als
de stift van een potlood. Alleen is
het in de loop van vele eeuwen,
onder grote hitte en druk, in de
aardkorst gekristalliseerd tot de
hardste soort van alle edelste
nen. Daardoor heeft diamant
ook allerlei industriële toepas
singen. Slechts twintig procent
is geschikt voor „sierproduktie".
Het overgrote deel heeft te veel
kristalvorming, onzuiverheden.
En daarom wordt dat verwerkt
in zagen en boren, piek up-naal-
den en in mesjes voor oogchirur-
gie. Of het krijgt een functie in de
ruimtevaart, bijvoorbeeld als
vensterglas in een raket die naar
de planeet Venus vliegt. De ten
toonstelling laat het allemaal
zien.
De expositie gaat bovendien te
rug in de geschiedenis van Am
sterdam als diamantstad. Een
diep dal, waaruit ze nog steeds
aan het opkrabbelen is, was de
Tweede Wereldoorlog. De dia
mantindustrie werd volledig
lamgelegd doordat de nazi's
tweeduizend joodse diamantbe
werkers uit de hoofdstad ver
moordden. Nu werken er zeven
honderd mensen bij tweehon
derd bedrijven, waarvan er ne
Toeristen kijken en kopen bij diamanthuis Samuel Gassan van Benno Leeser.
gentien in sierdiamanten doen.
Een van die negentien, die sa
men jaarlijks een half miljard
gulden omzetten, is het huis
waar Benno Leeser achter het
kloeke bureau in de geheel in wit
uitgevoerde directeurskamer
zit. Gevestigd in twee gerestau
reerde panden aan de Nieuwe
Achtergracht. Een sjiek doch za
kelijk aanzien, maar in feite een
ware burcht.
Leeser's manier van werken is
rustig maar snel. Zijn voortva
rendheid blijkt na een kort tele
foontje. „Ja, ik kom even", zegt
hij. Hij staat op en komt bij de
lift naar boven via twee van ge
pantserd glas voorziene deuren,
die alleen de receptioniste van
uit haar beveiligde kantoorkooi
kan openen.
Boven gaat hij een kamer met
glazen wanden binnen, die met
grijze lamellen is afgedicht. Een
groep van twintig, dertig Japan
se toeristen vergaapt zich aan de
Gassan-collectie. Twee rondlei
ders/verkopers uit hetzelfde
land geven uitleg. Zo heeft Lees
er mensen in dienst die kijkers
uit alle Westeuropese landen,
maar ook uit China, Thailand en
Joegoslavië in hun eigen taal te
woord kunnen staan.
Een van de Japanners heeft inte
resse in een diamant van dertig
duizend gulden. Hij biedt drie
duizend minder. De directeur
moet beslissen. Leeser kijkt een
halve minuut toe en zegt dan
glimlachend dat de korting
„okee" is. De toeristen lachen
met hem mee.
Hoe groots het gebaar was? Ben
no Leeser: „De steen was niet
echt honderd procent zuiver. Er
zat een klein kristalpuntje in,
wat overigens alleen met een
loep te zien is: een zogeheten
VVS-steen, die vlak na de perfec
te komt. Er zijn acht zuiver
heidsgraden, waarvan de pique 3
de minst zuivere is. Daar zijn de
kristallen met het blote oog te
zien".
„Bovendien was het gewicht van
deze diamant ongunstig. Het
was 'n 1,12 karaat, waarvoor de
koper meer betaalt terwijl hij
toch maar 'n één karaats steen
heeft. Een steen van 11 is nu een
maal waardevoller dan een van
0,99. Daarbij kwam nog dat de
man 'kassa' betaalde. Dat is
toch altijd wat sneller en safer
dan met een credit card".
De DFA. waar Samuel Gassan in
zit samen met Van Moppes, Am
sterdam Diamond Center, Hols-
huysen Stoeltie en Coster Dia
monds, gaat niet minder voort
varend te werk. Een probleem
waarmee de 'foundation' vol
gens Leeser tot voor kort kamp
te, was dat jongeren die in de be
drijven werden opgeleid „weinig
zitvlees hadden", terwijl oudere
slijpers veel van hun produktie-
tijd in de praktijklessen staken.
„Het irriteerde die mensen dat
ze iemand geruime tijd onder
hun hoede hadden gehad en dat
die dan na vier maanden werken
'dag' zei met z'n handje", zegt
Leeser. De DFA kreeg het voor
elkaar, dat dit jubileumjaar aan
de Amsterdamse 'Vakschool
voor Volwassenen' een opleiding
tot diamantbewerker begon.
Leeser: „Dat is een pracht-
school. Volwassenen, van wie wij
meer standvastigheid verwach
ten en die buiten hun schuld om
in de ww terecht zijn gekomen,
worden er omgeschoold. Tot las
ser, schilder, automonteur. De
DFA garandeert dat vijf jaar
lang alle vijftien leerlingen die
de school als diamantbewerker
verlaten, bij haar 'n baan krij
gen. Wij leveren de docent, de ge
meente geeft subsidie".
Dergelijke voorbeelden van so
ciale geschiedenis, maar dan uit
een ver verleden, zal het pu
bliek ook te zien krijgen tijdens
de expositie van volgende
week. Zo is er aandacht voor het
Koperen Stelenfonds, dat in
1905 onder aanvoering van vak
bondsman Jan van Zutphen een
campagne tegen 'de witte pest',
tbc, onder diamantslijpers be
gon.
Het fonds dankt zijn naam aan
de koperen stelen, waarop de
dop zat die een diamant tijdens
het slijpen op zijn plaats hield.
Door het gebruik braken de ste
len af. Het fonds kreeg ze en ont
ving er geld voor. Daarmee werd
ziekenhuis Zonnestraal in Hil
versum gesticht. De benaming
'witte pest' doet vermoeden dat
de oorzaak van de tbc het inade
men van slijpstof van diamanten
is. Volgens M. Keiler, diamants
lijper in dienst bij Samuel Gas
san, is dat slechts ten dele waar.
„Begin deze eeuw woonden de
arbeiders met z'n tienen in een
vochtig alkoofje", voert hij aan.
„Nog gevaarlijker was het lood,
waarin de steen vroeger werd
vastgezet om hem te kunnen slij
pen. Daar kregen de bewerkers
loodvergiftiging van en die sloeg
op de longen. Tegenwoordig
worden daarvoor klemmen ge
bruikt. Hoeveel dat uitmaakt?
De gemiddelde leeftijd van een
diamantbewerker was eind vori
ge eeuw 32 jaar. Ik ben 52 en loop
nog een halve marathon".
Over het slijpen zegt Keiler:
„Hier maken wij voornamelijk
de briljant, die 57 symmetrisch
geslepen vlakjes krijgt. Een ru
we diamant heeft een orcador-
vorm, een achtvlak dat er uitziet
als twee tegen elkaar geplakte
piramides. We zagen eerst de top
eraf waardoor een steen met ne
gen vlakken ontstaat. Dat aan
tal wordt successievelijk met
grote precisie uitgebreid".
„Dit klinkt eenvoudig, maar dat
is het niet. De slijper moet goed
bekijken hoe hij of zij de steen
'neemt' om er een zo groot moge
lijk gewicht uit te krijgen. Maar
ook moeten de onzuiverheden
zoveel mogelijk worden wegge
sneden. Zo kan de beslissing val
len aan de zijkant wat kristallen
te laten zitten om toch aan de
goede maat te komen. Want er
gelden internationale stan
daardgewichten"
Wiskundige berekeningen heb
ben de slijpers bovendien ge
leerd, dat een steen het mooist
gaat schitteren, wanneer de
vlakjes aan de bovenkant in een
hoek van 34 graden en onder in
een van 41 graden worden gesle
pen. „Vroeger waren de briljan
ten dikker. Dat leverde doodse
stenen op. Nu maken we steen
tjes die leven".
Nog een reden om volgende
week feest te vieren, derhalve.
Maar zint het de diamantairs wel
dat Antwerpen een belangrijker
diamantstad is dan Amster
dam? Benno Leeser: „In Antwer
pen wordt zeker twee keer zo
veel diamant verhandeld als
hier. Dat is waar. Maar wij heb
ben toeristisch gezien een betere
naam. Daarom is het zo jammer
dat juist in dit jubileumjaar de
Amerikaanse toerist is wegge
bleven. De DFA had erop gere
kend, dit keer het miljoen bezoe
kers te halen, nadat we 800.000
mensen in het topjaar '85 had
den gehad. Het zal nu blijven ste
ken op zo'n 720.000".
Desondanks zegt Madeion
Schaap vertrouwen in de toe
komst te hebben: „Vraag aan
een Amerikaan waar hij een dia
mant moet kopen en hij zegt:
'Amsterdam'. Internationaal,
voor de particulier, is Amster
dam de diamantstad".
JOS VAN DER MEER
r
redactie Walstraatpromenade 56-60
PZC-bijlagen 4381 EG Vlissingen
tel. 01184-84000 toestellen 217 en 218)
advertentie en administratie:
Middelburg:
Markt 51
4331 LK Middelburg
tel. 01180-81000
Vlissingen:
4381 EG Vlissingen
Valstraat 56-60
:el. 01184-84000
Goes:
Grote Markt 2
4461 AJ Goes
tel. 01100-31800
Terneuzen:
Nieuwstraat 22
4351 CW Terneuzen
tel. 01150-94457
Hulst:
Steenstraat 6
4561 AS Hulst
tel. 01140-14058
opening kantoren:
Van maandag t/m vrijdag
van 08.00 tot 17.00 uur.
honing, voor velen bij voorkeur van eigen
bodem, is een belangrijk onderdeel van
het voedselpakket
rij-impressie van de honda-integra; en
een indruk van een bekroond servies
boordevol film- en video-tips, en over- cje weekpuzzel, bridgen, dammen, scha-
zichten van exposities en theatervoorstel- ken en de postszegelrubriek
lingen
VRIJDAG 12 SEPTEMBER 1986
