alles rustig
in en om
tsjernobyl
ROPAGANDA
EN WREVEL
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
PAGINA 33
assagraf
ruiken
misverstand
grappig
alexander munninghoff
\NEEK
ZATERDAG 7 JUNI 1986
e schrijver Nikolaj Gogolj heeft eens,
om de imposante breedte van de rivier
eDnjepr te beschrijven, gezegd dat
echts zelden een vogel er in slaagt van de
e oever naar de andere te vliegen,
espitst als ze zijn op wrange grapjes,
erhalen de Russen in deze dagen van
sjernobil, het rampstadje aan diezelfde
njepr, die pathetische regels, ditmaal
enwel om het vermoedelijke
ralingsniveau plastisch aan te duiden
terk overdreven natuurlijk, maar zo zijn
apjes nu eenmaal. De nuchtere
nstatering van een Sovjet-bioloog, die in
j.e onverminderde aanwezigheid van
uggen en andere insecten in het gebied
~n aanwijzing ziet, dat het met de straling
ogal meevalt, kan hier bijvoorbeeld
genover worden geplaatst
en bezoek aan Kiev, de ruim 1500 jaar
de hoofdstad van de Oekraine, leidt tot
e simpele waarneming dat alles er rustig is
dat, zo op het oog, het leven er zijn
ormale gang volgt. De Kresjtsjatik, de
oofdstraat van deze stad met 2,5 miljoen
woners, toonde een ontspannen
anerende, ijsjes-etende menigte. Weinig
'nderen inderdaad - de meesten zijn,
rder dan gebruikelijk, naar de
ionierskampen overgebracht. Ik zag wel
at militair verkeer, maar men verzekerde
ij dat het niet ongebruikelijk veel was.
e winkels verkochten voor zover ik kon
aarnemen normaal hun produkten. Ook
oente werd zonder terughoudendheid
ngeschaft. Er waren geen beperkingen
Trent het gebruik van drinkwater. In de
rken liepen paartjes dromerig hand in
nd-liefde is blind, zult u zeggen, maar
ch: het versterkte het beeld van een stad,
iaarop geen doem rust.
e enige keer dat ik iets van activiteit in
rband met straling merkte was op de weg
nBorispolj naar Kiev: na een paar
'lometer moesten wij stapvoets rijdend
n versperring met meetapparatuur
jasseren. De militairen daar droegen
'arte uniformen en hadden hun
eus-mondmasker klaar voor gebruik om
e hals hangen. De controle was in een paar
conden bekeken.
Het Oktoberplein in Kiev
iev massagraf, wist een Amerikaanse
rant vlak na de ramp met de reactor
evenwel te melden. Precies om dit soort
kreten maken de mensen hier zich
buitengewoon kwaad en geef ze eens
ngelijk. Immers, het is feitelijk onjuist en
Bovendien kwetsend. Kiev is namelijk
[inderdaad een massagraf geweest, al weet
een enkele Amerikaan dat waarschijnlijk.
In de Tweede Wereldoorlog raasde hier de
ernietigingsmachine van Hitier voorbij
met verschrikkelijke gevolgen. Kiev kreeg
a de oorlog officieel het predikaat
heldenstad'.
en enorm standbeeld op een heuvel aan de
'njepr, voorstellend de 'Rodina Matj' (een
rouw die het vaderland symboliseert) met
pgeheven zwaard en schild herinnert
aaraan. Het woord massagraf, gebruikt in
e context van wat hier algemeen als botte
nti-Sovjet-propaganda wordt gezien, wekt
us extra grote wrevel en verstevigt het
antser, dat de Sovjets so wie so tegen het
'esten hebben.
jat is wat ik algemeen tegenkwam:
itterheid over de westerse publieke opinie,
ie zich in Sovjet-ogen lijkt te verkneukelen
verTsjernobil. Gevolg: geringe inzet van
autoriteiten om de westerse
erslaggevers, „die immers toch niet
bjectief zullen berichten" (de woorden van
'oris Sjtsjerbina, de vice-voorzitter van de
ministerraad van de USSR), de
ïogelijkheden te bieden ter plekke hun
'erk te doen. Daar er vele
ovjet-correspondenten al in Tsjernobil of
e plaatsen buiten de afgesloten zone van
0 kilometer rondom de reactor zijn geweest
n bijvoorbeeld uitvoerig verslag hebben
edaan van de situatie waarin de 92.000
eëvacueerden in de Oekraine zich
'evinden, heeft het ministerie van
'Uitenlandse zaken (MID) een voor deze
eek geplande trip van 25 westerse
«respondenten naar Kiev uitgesteld,
levolg daarvan weer: wantrouwen ten
anzien van de verslaggeving door de
'Ovjet-journalisten, wier verhalen over
eldenmoed, opofferingsgezindheid en
ollectief gevoel onder de bevolking door
iun westerse collega's met een dikke korrel
out worden genomen. Terecht of niet, ik
1 ou het niet kunnen zeggen.
E 'ant mijn eigen reis naar Kiev verzandde
I P zulk een raadselachtige wijze in een
I ijna nutteloos heen en weer vanuit
I loskou, dat ik zelf niet weet of er nu sprake
I s geweest van zich opeenstapelende
misverstanden of van een curieus plan, al
an niet op het laatste moment bedacht,
m mij wel naar Kiev te brengen maar er
gelijkertijd voor te zorgen dat ik bijna
iets te zien zou krijgen.
'e uitnodiging om naar de Oekrainse
oofdstad te gaan kwam via de
'°vjet-ambassade te Den Haag en werd
'°or mij met vreugde begroet. In
oorbereidende gesprekken met
imbassade-functionarissen formuleerde ik
[en aantal wensen: zo dicht mogelijk bij
sjernobil komen, in elk geval met de
Trud, het blad van de vakbonden.
geëvacueerden spreken, allerhande
deskundigen op militair, medisch en
stralingsgebied ondervragen. We waren
het er snel over eens: als er geruchten gaan
dat in Kiev een grote vraag naar pruiken
zou bestaan omdat veel vrouwen
plotseling hun hoofdhaar zouden verliezen,
dan wordt het tijd dat een verslaggever dat
eens duchtig gaat controleren.
Met de verzekering van de
Sovjet-ambassade, dat ik op het vliegveld
Sjeremetjevo afgehaald zou worden door
collega's van het persagentschap Novosti
en dat men mij ter plekke in de Oekraine
mijn werk zou laten doen, vertrok ik,
voorzien van een aantal dosimeters van
TNO, op zaterdag naar de Sovjet-Unie. Mijn
visum was een week geldig.
Eenmaal in Moskou bleek ik onder de
verantwoordelijkheid van het staatsbureau
voor toerisme Intourist te vallen. Mijn
verwondering hierover maakte ik meteen
bekend: ik was immers niet als toeristisch
verslaggever gekomen. Mijn begeleidster
van Intourist, een goed Nederlands
sprekende dame, deelde mij het programma
mede: zondagmiddag aankomst in Kiev,
maandagmiddag terug naar Moskou,
woensdag alweer vertrek naar Nederland.
Mijn bezwaren (zowel doel als duur van de
reis waren immers ingrijpend veranderd)
begreep ze, evenwel, dat kon allemaal het
best in Kiev geregeld worden. Door een
urenlange vertraging kwamen wij pas op
zondagavond laat in Kiev aan en namen wij
onze intrek in hotel Dnipro.
De volgende morgen, om half tien
maandagochtend, werd ik ontvangen door
de heren Fedortsjenko, directeur-generaal
van Intourist in Kiev, en diens
plaatsvervanger, de heer Lazoeto. Dat
gesprek heb ik op de band staan en hoe
vaker ik er naar luister, hoe vreemder het
me in de oren klinkt.
Fedortsjenko begint met een algemene
inleiding over de attracties van Kiev en
stelt me een aantal excursies voor, met
name in zuidelijke richting, stroomafwaarts
langs de Dnjepr. Alras maak ik hem
Verhalen en geruchten uit de streek van Kiev blijven aanhouden: de
machine maalt. Na het ongeval in een van de kernreactoren van
Tsjernobyl is - zo hier en daar - wat erg ongenuanceerd over de
Russische grenzen gekeken. Alexander Munninghoff reisde voor de PZC
naar Kiev en Moskou om de verhalen te toetsen. Hoe groot zijn de
zorgen met een oogst in het verschiet?
duidelijk, dat mijn belangstelling in de
eerste plaats het gebied ten noorden van
Kiev geldt: de dorpjes waarin de
geëvacueerden verblijven en Tsjernobil. Ik
voeg er aan toe: vanzelfsprekend ben ik ook
in Kiev zelf geïnteresseerd, er worden zulke
spookverhalen over de stad geschreven,
laat mij dat verifiëren en laat mij met
deskundigen spreken. Er valt een korte
stilte.
Hierna leggen beide heren mij om strijd uit,
dat Intourist zich met geplande excursies
bezighoudt en dat er geen 'marsjroet' naar
Rust in Kiev.
fotografie boris yurchenko
Tsjernobil of die andere plaatsjes bestaat.
Waarom neem ik nou bijvoorbeeld geen
cruise over de Dnjepr? Mijn antwoord, dat
ik met een speciale opdracht ben gekomen
en mij geen toeristieke escapades kan
veroorloven (hoe ze die cruise dachten te
organiseren als ik woensdag alweer naar
Nederland moet laat ik in het midden),
brengt het gesprek in een patpositie.
Geruime tijd gaan hierna steeds weer
dezelfde argumenten over tafel. Tenslotte
valt de beslissing: ik moet terug naar
Moskou, om me daar te verstaan met het
persagentschap Novosti of de persafdeling
van het MID, dit valt geheel buiten de
competentie van Intourist.
Ergens is er een misverstand ontstaan, dat
geven de heren toe, maar dat moeten ze
maar in Moskou uitzoeken. Opbellen? Daar
bereik je niets mee, is de ervaring. Een
voorzichtige suggestie mijnerzijds om me
pas met het avondvliegtuig te laten
vertrekken, zodat ik tenminste nog iets
van Kiev kan zien, gaat ten onder in een
langdurige redenering die er op neerkomt,
dat ik maar beter geen tijd meer kan
verliezen en zo snel mogelijk naar Moskou
met zijn bevoegde autoriteiten moet
afreizen. Het is dan al tegen elven, min of
meer en route naar het vliegveld, laat de
gids mij een paar hoogtepunten van de
stad zien.
Vanaf het monument van de unificatie van
Rusland en de Oekraine heb ik een fraai
overzicht over de Dnjepr en kan ik zien dat
de stranden op het Troechanov-eiland
ondanks het stralende weer geheel leeg zijn
en dat er inderdaad niemand in de Dnjepr
zwemt. Maar voor de rest, zoals gezegd: een
normaal stadsbeeld, niets aan de hand voor
zover in deze korte tijd geconstateerd kon
worden.
Eenmaal terug in Moskou herhaalde het
tafereel van maandagochtend zich in de
kantoren van de persafdeling van het MID,
het persagentschap Novosti en van
Intourist. Iedereen sprak van een
onduidelijk misverstand, niemand echter
hakte de knoop door en zorgde ervoor dat ik
nogmaals, maar nu doelgericht en
georganiseerd, de 'marsjroet' Moskou-Kiev
kon afleggen, wat ik bijzonder graag wilde.
Tenslotte heb ik maar mijn ziel in
lijdzaamheid bezeten, het was per slot van
rekening ook veel en veel te warm om je op
te winden, en heb ik mijn tijd 'uitgezeten' in
Moskou, dat door de gunstige windrichting
tijdens de ramp van Tsjernobil geheel
buiten schot is gebleven en dat zelfs als een
van de schoonste steden van Europa wordt
aangeprezen.
Grappig was, dat onder Moskovieten
ongeveer dezelfde geruchten blijken te
gaan als in het Westen. Mijn indruk is, dat
men de situatie in de hoofdstad zelf wel
vertrouwt („hier kan men zich natuurlijk
niets op veiligheidsgebied veroorloven", is
een veel beluisterde mening) maar omtrent
de gevolgen voor Tsjernobil en de situatie
in Kiev in het duister tast.
Een verslaggever van Nedelja, de wekelijkse
bijlage van Izvestija, liet me een
bandopname horen van de straatinterviews
die hij in Kiev had gemaakt: een vrouw
ontkende lachend het gerucht dat er
massaal en op aandrang van de overheid
abortus wordt gepleegd, een
oorlogsveteraan prees de moed en de
opofferingsgezindheid, waarmee duizenden
vrijwilligers zich 'in de strijd tegen de
onzichtbare vijand die straling heet'
hadden gestort. Over de paniekgevallen die
zich in Kiev hebben voorgedaan,
bijvoorbeeld toen het begon te regenen en
wandelaars die niets hadden om hun hoofd
mee te bedekken volledig de kluts
kwijtraakten, werd in al die gesprekken met
geen woord gerept.
Ook is er in de krantenreportages niets
meer terug te vinden van de gevallen van
lafheid en onkameraadschappelijk gedrag,
waarover notabene Tass zelf in de eerste
zenuwrijke periode na de 'Avarija', zoals de
ramp wordt genoemd, melding maakte. Met
name bij de opvang van geëvacueerden zijn
er gevallen van uitbuiterij geconstateerd in
de sfeer van astronomische huren voor
noodonderkomens en niet zelden weigerde
men geëvacueerde inwoners van Tsjernobil
en het nabijgelegen plaatsje Pripjatj aan te
raken.
Watje nu leest getuigt echter uitsluitend
van massale vanzelfsprekende hartelijkheid
en een diep verlangen om de slachtoffers
koste wat kost onderdak te bieden
'desnoods voor de rest van hun leven', zoals
een boer in het dorpje Njemesjajevo zei.
Ook zijn er, aldus de Sovjet-kranten, uit de
hele USSR duizenden vrijwilligers
toegestroomd om de strijd tegen de radiatie
aan te bieden.
Het kan allemaal best waar zijn, maar o zo
graag had ik u deze gegevens uit eigen
waarneming bevestigd. Nu moet ik het, net
als de Moskovieten en de buitenlanders in
de hoofdstad, doen met de kranten en als
aanvulling daarop de onvermijdelijke
geruchten. Er is notabene in de winkel voor
diplomaten in Moskou een fles melk met
veel te veel straling gevonden, zegt de een.
Een kennis van mij heeft haar vakantie in
Sotsji, aan de Zwarte Zee, geannuleerd
omdat je er niet mag zwemmen, zegt de
ander. Enzovoort.
Af en toe lees je dan ook nog een
krantebericht waarvan je samen met de
Moskovieten zegt: kijk nou eens, men heeft
ons inderdaad veel verzwegen. Zoals
bijvoorbeeld het verhaal in de Pravda van
afgelopen woensdag, waarin voor het eerst
werd gemeld dat er in het gebied rond
Gomelj ook op grote schaal is geëvacueerd.
En Gomelj, dat ligt in Wit-Rusland,
weliswaar niet ver weg van Tsjernobil,
maar toch een gebied waar officieel niets
ernstigs aan de hand was.
Nu blijkt dat er bij Gomelj diverse
waterbronnen gesloten zijn en bovendien:
er zijn in het afgesloten gebied rond
Tsjernobyl stukken zonder straling
ontdekt, terwijl daarbuiten weer lokaties
met straling voorkomen. Dat soort
mededelingen draagt niet bij tot het
wegnemen van de onzekerheid.
Het is ook bepaald niet vreemd, dat men
zich ook in Moskou op voorhand ernstige
zorgen maakt over wat er straks in
september, als de graanoogst moet worden
binnengehaald, gaat gebeuren. Immers, de
eerste oogst in het nieuwe vijfjarenplan van
de nieuwe machthebber Gorbatsjov mag
niet mislukken. Een goede
graanvoorziening is in Rusland altijd een
cruciaal punt geweest en bijvoorbeeld
iemand als Chroesjtsjov is op zijn falend
landbouwbeleid ten val gekomen.
Stel nu dat de oogst een ietsje meer besmet
is dan volgens de veiligheidsnormen mag.
Wordt hij dan toch platgebrand zoals zou
moeten, met alle enorme economische en
politieke gevolgen vandien? Er zijn er
genoeg in Moskou die dat ernstig
betwijfelen.