alles rustig in en om tsjernobyl ROPAGANDA EN WREVEL PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT PAGINA 33 assagraf ruiken misverstand grappig alexander munninghoff \NEEK ZATERDAG 7 JUNI 1986 e schrijver Nikolaj Gogolj heeft eens, om de imposante breedte van de rivier eDnjepr te beschrijven, gezegd dat echts zelden een vogel er in slaagt van de e oever naar de andere te vliegen, espitst als ze zijn op wrange grapjes, erhalen de Russen in deze dagen van sjernobil, het rampstadje aan diezelfde njepr, die pathetische regels, ditmaal enwel om het vermoedelijke ralingsniveau plastisch aan te duiden terk overdreven natuurlijk, maar zo zijn apjes nu eenmaal. De nuchtere nstatering van een Sovjet-bioloog, die in j.e onverminderde aanwezigheid van uggen en andere insecten in het gebied ~n aanwijzing ziet, dat het met de straling ogal meevalt, kan hier bijvoorbeeld genover worden geplaatst en bezoek aan Kiev, de ruim 1500 jaar de hoofdstad van de Oekraine, leidt tot e simpele waarneming dat alles er rustig is dat, zo op het oog, het leven er zijn ormale gang volgt. De Kresjtsjatik, de oofdstraat van deze stad met 2,5 miljoen woners, toonde een ontspannen anerende, ijsjes-etende menigte. Weinig 'nderen inderdaad - de meesten zijn, rder dan gebruikelijk, naar de ionierskampen overgebracht. Ik zag wel at militair verkeer, maar men verzekerde ij dat het niet ongebruikelijk veel was. e winkels verkochten voor zover ik kon aarnemen normaal hun produkten. Ook oente werd zonder terughoudendheid ngeschaft. Er waren geen beperkingen Trent het gebruik van drinkwater. In de rken liepen paartjes dromerig hand in nd-liefde is blind, zult u zeggen, maar ch: het versterkte het beeld van een stad, iaarop geen doem rust. e enige keer dat ik iets van activiteit in rband met straling merkte was op de weg nBorispolj naar Kiev: na een paar 'lometer moesten wij stapvoets rijdend n versperring met meetapparatuur jasseren. De militairen daar droegen 'arte uniformen en hadden hun eus-mondmasker klaar voor gebruik om e hals hangen. De controle was in een paar conden bekeken. Het Oktoberplein in Kiev iev massagraf, wist een Amerikaanse rant vlak na de ramp met de reactor evenwel te melden. Precies om dit soort kreten maken de mensen hier zich buitengewoon kwaad en geef ze eens ngelijk. Immers, het is feitelijk onjuist en Bovendien kwetsend. Kiev is namelijk [inderdaad een massagraf geweest, al weet een enkele Amerikaan dat waarschijnlijk. In de Tweede Wereldoorlog raasde hier de ernietigingsmachine van Hitier voorbij met verschrikkelijke gevolgen. Kiev kreeg a de oorlog officieel het predikaat heldenstad'. en enorm standbeeld op een heuvel aan de 'njepr, voorstellend de 'Rodina Matj' (een rouw die het vaderland symboliseert) met pgeheven zwaard en schild herinnert aaraan. Het woord massagraf, gebruikt in e context van wat hier algemeen als botte nti-Sovjet-propaganda wordt gezien, wekt us extra grote wrevel en verstevigt het antser, dat de Sovjets so wie so tegen het 'esten hebben. jat is wat ik algemeen tegenkwam: itterheid over de westerse publieke opinie, ie zich in Sovjet-ogen lijkt te verkneukelen verTsjernobil. Gevolg: geringe inzet van autoriteiten om de westerse erslaggevers, „die immers toch niet bjectief zullen berichten" (de woorden van 'oris Sjtsjerbina, de vice-voorzitter van de ministerraad van de USSR), de ïogelijkheden te bieden ter plekke hun 'erk te doen. Daar er vele ovjet-correspondenten al in Tsjernobil of e plaatsen buiten de afgesloten zone van 0 kilometer rondom de reactor zijn geweest n bijvoorbeeld uitvoerig verslag hebben edaan van de situatie waarin de 92.000 eëvacueerden in de Oekraine zich 'evinden, heeft het ministerie van 'Uitenlandse zaken (MID) een voor deze eek geplande trip van 25 westerse «respondenten naar Kiev uitgesteld, levolg daarvan weer: wantrouwen ten anzien van de verslaggeving door de 'Ovjet-journalisten, wier verhalen over eldenmoed, opofferingsgezindheid en ollectief gevoel onder de bevolking door iun westerse collega's met een dikke korrel out worden genomen. Terecht of niet, ik 1 ou het niet kunnen zeggen. E 'ant mijn eigen reis naar Kiev verzandde I P zulk een raadselachtige wijze in een I ijna nutteloos heen en weer vanuit I loskou, dat ik zelf niet weet of er nu sprake I s geweest van zich opeenstapelende misverstanden of van een curieus plan, al an niet op het laatste moment bedacht, m mij wel naar Kiev te brengen maar er gelijkertijd voor te zorgen dat ik bijna iets te zien zou krijgen. 'e uitnodiging om naar de Oekrainse oofdstad te gaan kwam via de '°vjet-ambassade te Den Haag en werd '°or mij met vreugde begroet. In oorbereidende gesprekken met imbassade-functionarissen formuleerde ik [en aantal wensen: zo dicht mogelijk bij sjernobil komen, in elk geval met de Trud, het blad van de vakbonden. geëvacueerden spreken, allerhande deskundigen op militair, medisch en stralingsgebied ondervragen. We waren het er snel over eens: als er geruchten gaan dat in Kiev een grote vraag naar pruiken zou bestaan omdat veel vrouwen plotseling hun hoofdhaar zouden verliezen, dan wordt het tijd dat een verslaggever dat eens duchtig gaat controleren. Met de verzekering van de Sovjet-ambassade, dat ik op het vliegveld Sjeremetjevo afgehaald zou worden door collega's van het persagentschap Novosti en dat men mij ter plekke in de Oekraine mijn werk zou laten doen, vertrok ik, voorzien van een aantal dosimeters van TNO, op zaterdag naar de Sovjet-Unie. Mijn visum was een week geldig. Eenmaal in Moskou bleek ik onder de verantwoordelijkheid van het staatsbureau voor toerisme Intourist te vallen. Mijn verwondering hierover maakte ik meteen bekend: ik was immers niet als toeristisch verslaggever gekomen. Mijn begeleidster van Intourist, een goed Nederlands sprekende dame, deelde mij het programma mede: zondagmiddag aankomst in Kiev, maandagmiddag terug naar Moskou, woensdag alweer vertrek naar Nederland. Mijn bezwaren (zowel doel als duur van de reis waren immers ingrijpend veranderd) begreep ze, evenwel, dat kon allemaal het best in Kiev geregeld worden. Door een urenlange vertraging kwamen wij pas op zondagavond laat in Kiev aan en namen wij onze intrek in hotel Dnipro. De volgende morgen, om half tien maandagochtend, werd ik ontvangen door de heren Fedortsjenko, directeur-generaal van Intourist in Kiev, en diens plaatsvervanger, de heer Lazoeto. Dat gesprek heb ik op de band staan en hoe vaker ik er naar luister, hoe vreemder het me in de oren klinkt. Fedortsjenko begint met een algemene inleiding over de attracties van Kiev en stelt me een aantal excursies voor, met name in zuidelijke richting, stroomafwaarts langs de Dnjepr. Alras maak ik hem Verhalen en geruchten uit de streek van Kiev blijven aanhouden: de machine maalt. Na het ongeval in een van de kernreactoren van Tsjernobyl is - zo hier en daar - wat erg ongenuanceerd over de Russische grenzen gekeken. Alexander Munninghoff reisde voor de PZC naar Kiev en Moskou om de verhalen te toetsen. Hoe groot zijn de zorgen met een oogst in het verschiet? duidelijk, dat mijn belangstelling in de eerste plaats het gebied ten noorden van Kiev geldt: de dorpjes waarin de geëvacueerden verblijven en Tsjernobil. Ik voeg er aan toe: vanzelfsprekend ben ik ook in Kiev zelf geïnteresseerd, er worden zulke spookverhalen over de stad geschreven, laat mij dat verifiëren en laat mij met deskundigen spreken. Er valt een korte stilte. Hierna leggen beide heren mij om strijd uit, dat Intourist zich met geplande excursies bezighoudt en dat er geen 'marsjroet' naar Rust in Kiev. fotografie boris yurchenko Tsjernobil of die andere plaatsjes bestaat. Waarom neem ik nou bijvoorbeeld geen cruise over de Dnjepr? Mijn antwoord, dat ik met een speciale opdracht ben gekomen en mij geen toeristieke escapades kan veroorloven (hoe ze die cruise dachten te organiseren als ik woensdag alweer naar Nederland moet laat ik in het midden), brengt het gesprek in een patpositie. Geruime tijd gaan hierna steeds weer dezelfde argumenten over tafel. Tenslotte valt de beslissing: ik moet terug naar Moskou, om me daar te verstaan met het persagentschap Novosti of de persafdeling van het MID, dit valt geheel buiten de competentie van Intourist. Ergens is er een misverstand ontstaan, dat geven de heren toe, maar dat moeten ze maar in Moskou uitzoeken. Opbellen? Daar bereik je niets mee, is de ervaring. Een voorzichtige suggestie mijnerzijds om me pas met het avondvliegtuig te laten vertrekken, zodat ik tenminste nog iets van Kiev kan zien, gaat ten onder in een langdurige redenering die er op neerkomt, dat ik maar beter geen tijd meer kan verliezen en zo snel mogelijk naar Moskou met zijn bevoegde autoriteiten moet afreizen. Het is dan al tegen elven, min of meer en route naar het vliegveld, laat de gids mij een paar hoogtepunten van de stad zien. Vanaf het monument van de unificatie van Rusland en de Oekraine heb ik een fraai overzicht over de Dnjepr en kan ik zien dat de stranden op het Troechanov-eiland ondanks het stralende weer geheel leeg zijn en dat er inderdaad niemand in de Dnjepr zwemt. Maar voor de rest, zoals gezegd: een normaal stadsbeeld, niets aan de hand voor zover in deze korte tijd geconstateerd kon worden. Eenmaal terug in Moskou herhaalde het tafereel van maandagochtend zich in de kantoren van de persafdeling van het MID, het persagentschap Novosti en van Intourist. Iedereen sprak van een onduidelijk misverstand, niemand echter hakte de knoop door en zorgde ervoor dat ik nogmaals, maar nu doelgericht en georganiseerd, de 'marsjroet' Moskou-Kiev kon afleggen, wat ik bijzonder graag wilde. Tenslotte heb ik maar mijn ziel in lijdzaamheid bezeten, het was per slot van rekening ook veel en veel te warm om je op te winden, en heb ik mijn tijd 'uitgezeten' in Moskou, dat door de gunstige windrichting tijdens de ramp van Tsjernobil geheel buiten schot is gebleven en dat zelfs als een van de schoonste steden van Europa wordt aangeprezen. Grappig was, dat onder Moskovieten ongeveer dezelfde geruchten blijken te gaan als in het Westen. Mijn indruk is, dat men de situatie in de hoofdstad zelf wel vertrouwt („hier kan men zich natuurlijk niets op veiligheidsgebied veroorloven", is een veel beluisterde mening) maar omtrent de gevolgen voor Tsjernobil en de situatie in Kiev in het duister tast. Een verslaggever van Nedelja, de wekelijkse bijlage van Izvestija, liet me een bandopname horen van de straatinterviews die hij in Kiev had gemaakt: een vrouw ontkende lachend het gerucht dat er massaal en op aandrang van de overheid abortus wordt gepleegd, een oorlogsveteraan prees de moed en de opofferingsgezindheid, waarmee duizenden vrijwilligers zich 'in de strijd tegen de onzichtbare vijand die straling heet' hadden gestort. Over de paniekgevallen die zich in Kiev hebben voorgedaan, bijvoorbeeld toen het begon te regenen en wandelaars die niets hadden om hun hoofd mee te bedekken volledig de kluts kwijtraakten, werd in al die gesprekken met geen woord gerept. Ook is er in de krantenreportages niets meer terug te vinden van de gevallen van lafheid en onkameraadschappelijk gedrag, waarover notabene Tass zelf in de eerste zenuwrijke periode na de 'Avarija', zoals de ramp wordt genoemd, melding maakte. Met name bij de opvang van geëvacueerden zijn er gevallen van uitbuiterij geconstateerd in de sfeer van astronomische huren voor noodonderkomens en niet zelden weigerde men geëvacueerde inwoners van Tsjernobil en het nabijgelegen plaatsje Pripjatj aan te raken. Watje nu leest getuigt echter uitsluitend van massale vanzelfsprekende hartelijkheid en een diep verlangen om de slachtoffers koste wat kost onderdak te bieden 'desnoods voor de rest van hun leven', zoals een boer in het dorpje Njemesjajevo zei. Ook zijn er, aldus de Sovjet-kranten, uit de hele USSR duizenden vrijwilligers toegestroomd om de strijd tegen de radiatie aan te bieden. Het kan allemaal best waar zijn, maar o zo graag had ik u deze gegevens uit eigen waarneming bevestigd. Nu moet ik het, net als de Moskovieten en de buitenlanders in de hoofdstad, doen met de kranten en als aanvulling daarop de onvermijdelijke geruchten. Er is notabene in de winkel voor diplomaten in Moskou een fles melk met veel te veel straling gevonden, zegt de een. Een kennis van mij heeft haar vakantie in Sotsji, aan de Zwarte Zee, geannuleerd omdat je er niet mag zwemmen, zegt de ander. Enzovoort. Af en toe lees je dan ook nog een krantebericht waarvan je samen met de Moskovieten zegt: kijk nou eens, men heeft ons inderdaad veel verzwegen. Zoals bijvoorbeeld het verhaal in de Pravda van afgelopen woensdag, waarin voor het eerst werd gemeld dat er in het gebied rond Gomelj ook op grote schaal is geëvacueerd. En Gomelj, dat ligt in Wit-Rusland, weliswaar niet ver weg van Tsjernobil, maar toch een gebied waar officieel niets ernstigs aan de hand was. Nu blijkt dat er bij Gomelj diverse waterbronnen gesloten zijn en bovendien: er zijn in het afgesloten gebied rond Tsjernobyl stukken zonder straling ontdekt, terwijl daarbuiten weer lokaties met straling voorkomen. Dat soort mededelingen draagt niet bij tot het wegnemen van de onzekerheid. Het is ook bepaald niet vreemd, dat men zich ook in Moskou op voorhand ernstige zorgen maakt over wat er straks in september, als de graanoogst moet worden binnengehaald, gaat gebeuren. Immers, de eerste oogst in het nieuwe vijfjarenplan van de nieuwe machthebber Gorbatsjov mag niet mislukken. Een goede graanvoorziening is in Rusland altijd een cruciaal punt geweest en bijvoorbeeld iemand als Chroesjtsjov is op zijn falend landbouwbeleid ten val gekomen. Stel nu dat de oogst een ietsje meer besmet is dan volgens de veiligheidsnormen mag. Wordt hij dan toch platgebrand zoals zou moeten, met alle enorme economische en politieke gevolgen vandien? Er zijn er genoeg in Moskou die dat ernstig betwijfelen.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1986 | | pagina 33