I
WINNIE
MANDELA
EREDOCTOR
IN UTRECHT
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
PAGINA 21
ijfwacht
eugd
huisarrest
leiding
ruud de wit
wm
J
r
M/EEK-UIT
ZATERDAG 7 JUNI 1986
Winnie Mandela, de vrouw van de tot levenslang veroordeelde ANC-
leider Nelson Mandela, krijgt woensdag 11 juni een eredoctoraat
uitgereikt aan de universiteit van Utrecht. Omdat zij vanwege de
apartheidswetgeving nog altijd niet erkend wordt als Zuidafrikaans
staatsburger en evenmin kan beschikken over een reisdocument
vanwege de veiligheidswetten in het land, zal zij verhinderd zijn om de
plechtigheden in Utrecht bij te wonen.
Onze correspondent in Zuid-Afrika, Ruud de Wit, heeft de afgelopen
twee jaar verschillende malen met Winnie Mandela gesproken en
schetst in onderstaand artikel haar levensloop en haar huidige betekenis
voor de strijd tegen de apartheid in Zuid-Afrika zelf.
Het huis van Winnie Mandela ligt in
Orlando-West, Soweto, op een
eenworp afstand van de woning van de
veneens bekende Anglicaanse
artsbisschop van Kaapstad,
obelprijswinnaar Desmond Tutu. Maar
et verschil tussen beide huizen is
anzienlijk. De woning van Tutu heeft
lies weg van een villa, terwijl Winnie's
uisje meer overeenkomt met de
oorsnee-woningen van de inwoners van
e zwarte 'miljoenenwijk' Soweto.
iinds de 'banningorder' tegen Winnie
landela begin dit jaar officieus werd
pgeheven, is het moeilijker geworden om
aar te spreken te krijgen, laat staan haar
strikken voor een interview. Ik ben met
e voormalige PvdA-voorzitster Ien van
en Heuvel, nu Europarlementariër, op weg
aar Albertina Sisulu, de vrouw van de
venals Mandela tot levenslang
eroordeelde Walter Sisulu, die enige
onderden meters verder woont. Wij zijn
at vroeger naar Soweto gegaan, omdat Ien
an den Heuvel, die naar Zuid-Afrika is
ekomen om haar solidariteit met Helene
asstoors uit te drukken, een idee te geven
an de trieste werkelijkheid van Soweto.
)e 'stad' is nagenoeg geheel gehuld in rook,
n dikke verstikkende walm die in de
uidafrikaanse wintermaanden typisch is
oor zwarte woonwijken. Om de
achtkoude te verdrijven worden er bij
ebrek aan geld goedkope kolen gestookt
n wordt er sloophout verbrand en deze
iok, gevoegd bij de walm van de
etroleumlampen, hult het toch al zo
onkere Soweto nog verder in een
ntoegankelijk duisternis.
het huidige zogenaamd onafhankelijke
thuisland Transkei. Zij groeide op zoals
zovele zwarte kinderen op het
Zuidafrikaanse platteland: 'Wat ik van
mijn jeugd herinner, is dat ik op blote
voeten rondliep en toezicht hield op het
vee, de geiten en schapen van mijn vader'.
Op negenjarigere leeftijd verloor zij haar
moeder aan tbc en werd verder opgevoed
door haar vader die onderwijzer was. Hij
maakte haar bewust van de geschiedenis
van Zuid-Afrika; van de de bezetting van
het land door de blanke kolonisten en hoe
de zwarte man zijn land verloor.
In 1953 vertrok ze naar Johannesburg om
gehoor te geven aan de wens van haar
vader, die wilde dat ze een sociaal werkster
werd. Daar raakte ze voor het eerst
betrokken bij de politieke strijd van de
zwarte organisaties tegen de apartheid, wat
nog verder versterkt werd toen ze via haar
vriendin Adelaide, de vrouw van de
ANC-president in ballingschap Oliver
Tambo, aan Nelson Mandela werd
voorgesteld.
,,Op een avond was ik samen met Adelaide
naar een bijeenkomst gegaan, en Oliver
Tambo kwam haar met de auto ophalen om
haar naar huis te brengen. Ze namen mij
ook mee. Ik zat dus zuiver toevallig in hun
auto toen ik Nelson Mandela zag. Hij kwam
Winnie Mendela
foto hetty zandman
e besluiten om de gok te wagen en rijden
ings het huis van Winnie Mandela. Om
aar met een stenen menshoge muur
fgeschermde huis staan een aantal
ongeren, zogenaamde 'comrades'. Zij
ormen de lijfwacht van Winnie en zorgen
rvoor dat zij niet het slachtoffer kan
vorden van de talrijke 'vigilantes', de door
Zuidafrikaanse politie betaalde
burgerwachten', die ook in Soweto
noorddadig te keer gaan tegen hen die zich
laadwerkelijk verzetten tegen de
partheid.
en van den Heuvel heeft een bosje bloemen
neegenomen en dat is onze introductie tot
et huis van Winnie Mandela. We krijgen
hee van een neefje van haar, Thsabo, die de
ol van gastheer op zich heeft genomen en
>ok de voortdurend rinkelende telefoon
eantwoordt, maar Winnie Mandela laat
ch niet zien.
innen wordt er televisie gekeken en
amilieleden, kennissen en vrienden komen
lanhoudend even kijken wat de 'vrienden'
lit Holland eigenlijk komen doen. Aan de
vand van de kleine huiskamer, niet groter
lan 20 m2, hangen foto's van Nelson
Mandela, van Winnie zelf en van haar twee
iochters en kleinkinderen. Hier woont dus
ie vrouw, die aanbeden wordt door de
ivergrote meerderheid van de zwarte
levolking van Zuid-Afrika en in dit huis
voonde eens Nelson Mandela, de
mbetwiste leider van het in Zuid-Afrika
'erboden African National Congress, ANC,
üe sinds 1963 wordt vastgehouden.
•Het kwam zelden voor - eigenlijk nooit -
lat Nelson, de kinderen en ik alleen waren,
:r waren altijd minstens vijftien mensen in
luis, in een van die kleine
iriekamerhuisjes. Hij had wel een ander
■luis kunnen krijgen, hij heeft namelijk een
■ijdlang gewerkt voor de 'Johannesburg
■hty Council' - die bouwde destijds Orlando
en op een dag zei Nelsons chef dat hij maar
ien huis moest uitzoeken. En hij ging
ernaartoe en koos het kleinste huisje uit!
3at is typisch Nelson. Hij had een vier- of
'ijfkamerhuisje - een van die
luciferdoosjes'! - kunnen kopen, maar hij
roos dat kleine huis op de hoek, dat alleen
ien keuken heeft, een slaapkamer en een
'oorkamer, dat was alles. Het is huis no.
1115 in Soweto, dat we nu nog hebben.
Hij was de eerste bewoner van Orlando, en
lad net zo goed het huis ernaast kunnen
lemen, dat vier kamers heeft. Maar zo is hij
iu eenmaal, dat is zijn aard", f Uit de
biografie van Winnie Mandela, in
-uid-Afrika verboden, en in het Nederlands
-ertaald onder de titel 'Een stuk van mijn
■iel.)
Minnie Mandela werd in september 1934
inder de naam Nomzamo Winifred
Wadikizela geboren in een klein dorpje in
moeder en symbool van het
zuid- afrikaanse verzet
naar de auto toe om iets te bespreken met
Oliver Tambo. En nadat hij weer weg was,
draaide Adelaide zich naar mij om en zei:
'Word alsjeblieft niet verliefd op die man, hij
is namelijk al getrouwd." t Uit 'Een stuk van
mijn ziel')
Ze bleven elkaar echter ontmoeten en
begonnen samen te werken op politiek
vlak. Het was in de dagen, dat Mandela
met 155 andere strijders tegen de apartheid
in Pretoria terecht stond wegens
hoogverraad. Mandela was toen inmiddels
gescheiden. „Op een dag zei hij simpel
tegen me: „Tussen haakjes, wanneer gaan
we eigenlijk trouwen?" Ik ben nooit echt
door hem gevraagd, hij heeft het me
gewoon medegedeeld. En twee maanden
later, op 14 juni 1958, trouwden we".
Haar huwelijk met de 16-jaar oudere
Mandela heeft daarna volledig in het teken
gestaan van de politieke activiteiten van
haar man. Tot het moment dat hij in 1962
werd gearresteerd om twee jaar later
definitief bij het Rivonia-proces tot
levenslange gevangenisstraf te worden
veroordeeld, bestond haar huwelijksleven
uit eenzaamheid, de angst voor arrestatie,
onderduiken en slechts korte, geheime
contacten.
„Ik was me er toen nog niet van bewust, dat
dat het patroon van mijn verdere leven zou
zijn. Ik kan zelfs zeggen, dat het meer geluk
dan wijsheid is geweest, dat ik twee
kinderen, Zeni en Zindzi, van Nelson heb
gekregen. Hij was er gewoon nooit. Op een
gegeven moment zaten we zelfs allebei in de
gevangenis en moesten onze kinderen
worden opgevangen door vrienden".
Ook na de veroordeling van Mandela in
1964 veranderde dit patroon niet.
Herhaaldelijk werd ze gearresteerd, onder
huisarrest geplaatst en op andere
manieren in haar bewegingsvrijheid
beperkt. Na de Soweto-opstand die op 16
juni 1976 uitbrak, werd ze opnieuw
gearresteerd op grond van sectie 6 van de
wet op de binnenlandse veiligheid.
Nelson Mendela
Volgens de Zuidafrikaanse regering was ze
een van de aanstichters geweest van de
onlusten die in dat bloedige jaar aan
ongeveer 1000 zwarte jongeren het leven zou
kostten. En in mei 1977 werd ze tenslotte
verbannen naar het plaatsje Brandfort in de
oer-conservatieve Oranje Vrijstaat op
ongeveer 400 kilometer van Johannesburg.
En ook daar, in de gedwongen isolatie, was
ze steeds opnieuw het slachtoffer van
intimidaties, pesterijen en geweld.
In de tweede helft van 1985 veranderde deze
situatie, toen ze besloot het
apartheidsbewind definitief uit te dagen.
Nadat haar huis door onbekenden was
aangevallen en vervolgens door de politie
nog eens was beschoten met
traangasgranaten, wat leidde tot de
volledige verwoesting van niet alleen haar
huis, maar ook van de kliniek die ze voor de
zwarte bevolking ernaast had gebouwd,
keerde ze ondanks haar banningorder terug
naar Johannesburg. Na een aantal
processen, waarin ze de haar opgelegde
verbanning naar Brandfort met succes
aanvocht, kreeg ze begin van dit jaar
uiteindelijk toestemming naar haar geliefde
huisje in Soweto terug te keren.
Sindsdien is haar positie in de strijd tegen
de apartheid, door haar consequent de
'bevrijdingstrijd' genoemd, wezenlijk
veranderd. In plaats van een symbool van
die strijd, werd ze de belichaming ervan.
Nu geen interviews meer met
voornamelijk buitenlandse media, maar
een strijdbare aanwezigheid op de podia
van het verzet.
Zo leidde haar eerste openbare toespraak in
jaren in het Khotso-huis van de
Zuidafrikaanse Raad van Kerken op de dag
van de executie van ANC-er Benjamin
Moloise tot een openbare demonstratie van
verzet tegen het apartheidssyteem in het
centrum van Johannesburg, bracht ze de
veiligheidspolitie tot wanhoop en grote
woede, door haar herhaaldelijke pogingen
naar haar huis in Soweto te rijden en sprak
ze bijeenkomsten toe in Soweto en
Alexandra.
Het was tijdens een van deze bijeenkomsten
in Soweto, op 13 april van dit jaar, dat zij
haar inmiddels beruchte uitspraak deed,
„dat wij samen met onze luciferdoosjes en
'necklaces' Zuid-Afrika zullen bevrijden".
(De 'necklace' is de gruwelijke wijze van
executie van politieke tegenstanders,
waarbij een brandende autoband om de nek
van een met benzine overgoten slachtoffer
wordt geplaatst, die vervolgens een wrede
dood sterft).
Op 1 mei zou ze eveneens in Soweto, bij de
viering van de dag van de arbeid, deze
uitspraak enigszins afzwakken. Ze
ontkende min of meer dat ze een oproep had
gedaan om de 'necklace' toe te passen op
politieke tegenstanders: „Tegen het geweld
en de militaire overmacht van het
misdadige apartheidsregiem van Pretoria
kunnen wij met luciferdoosjes niets
uitrichten. Daarom roep ik u op om zich
gereed te houden tot het moment, dat onze
ANC-leiders ons vragen om de strijd aan te
gaan. Maar dan niet met luciferdoosjes,
maar met echte wapens".
Uit het recente optreden van Winnie
Mandela blijkt, dat zij meer dan ooit in het
verleden, in het centrum van de strijd
tegen de apartheid is komen te staan. Haar
compromisloze uitspraken hebben haar
ongetwijfeld kritiek opgeleverd, maar ook
de steun van de 'comrades', de jonge
radicalen in de zwarte woonwijken,
bezorgd.
In haar banningsoord in Brandfort heeft ze
lange tijd dezelfde symbolische rol
gespeeld, die haar man Nelson Mandela nog
altijd vervuld in de Pollsmoor-gevangenis,
namelijk die van 'martelaar'. Die rol lijkt ze
nu definitief van zich te hebben afgeschud
door opnieuw haar plaats in de frontlijn van
de strijd tegen de apartheid in te nemen.
Als men daarbij ook nog optelt, dat zij een
van de weinige personen is die regelmatig
contact kan hebben met de onbetwiste
leider van het ANC, haar man Nelson
Mandela, een persoon die zij aanbidt en
onvoorwaardelijk volgt, kan slechts
worden geconstateerd, dat de blanke
minderheidsregering nog lang niet af is
van 'de moeder van de
zwart-Zuidafrikaanse natie'.