ARTSEN
ÏN ACTIE
PZC/ week-in
31
vereniging
wanhopig
inzet
contacten
bert paauw
status
structureel
zwaar
lijntje
verouderd
voorrang
simpel
jan van damme
ZATERDAG 24 MEI 1986
schizofrenie als grote beproeving
Iemand gaat op een vreemde, bi
zarre manier praten, heeft on
voorspelbare woede-uitbarstingen,
hangt vreemde verhalen op over
geheime organisaties en dreigt zich
zelf kwaad te doen of is agressief
tegen anderen. Het zijn slechts enke
le van de symptomen die zich kun
nen voordoen wanneer iemand gees
tesziek is. Dergelijk gedrag - aange
duid met de termen 'psychose' en
'schizofrenie' - doet zich vaak slui
pend voor, maar kan ook plotseling
naar buiten treden. Over ontstaan
en behandelingswijze is nog niet
veel bekend.
In elk geval is duidelijk dat veel
Nederlanders wel eens last hebben
van psychotisch gedrag (gemiddeld
een op de honderd). Bij ongeveer
14.000 mensen heeft dergelijk gedrag
een chronisch karakter en in dat
geval wordt gesproken van schizofre
nie.
Niet alleen voor de schizofrene pa
tiënt zelf, ook voor de mensen in zijn
of haar omgeving (met name familie
leden) is de ziekte een ware beproe
ving. Dat laatste wordt nogal eens
onderschat of vergeten. Hulpverle
ners zijn meestal uitsluitend gericht
°P de patiënt, terwijl buitenstaan
ders de ernst van een en ander vaak
niet inzien.
Daarom is een kleine twee jaar
geleden de vereniging Ypsilon opge
richt, een vereniging die ouders en
andere familieleden van schizofrene
mensen met elkaar in contact wil
brengen om elkaar te steunen en om
aan belangenbehartiging te doen.
Op zaterdag 7 juni a.s. wordt wordt
voor de eerste maal een landelijke
ontmoetingsdag georganiseerd in
Bunnik.
Ria van de Heijden en Bas van Raay,
respectievelijk voorzitster en vice-
voorzitter van Ypsilon, leggen uit
wat de drijfveer is geweest achter de
oprichting van de vereniging. „De
familieleden van een schizofrene pa
tiënt worden slecht opgevangen.
Psychiaters en psychologen zien wel
de patiënt, maar niet het gezin. En
ook door anderen in de omgeving
wordt er tamelijk kil gereageerd in
de richting van het gezin".
„En dat terwijl er in zo'n gezin
enorme stress is ontstaan. Als naaste
familie zie je hoe iemand in je directe
omgeving qua gedrag verandert. Er
doen zich onbegrijpelijke woede-uit
barstingen voor, feestjes worden ver
pest, meubilair wordt vernield, rui
ten worden ingegooid. Iemand die
schizofreen is gaat vaak 's nachts
leven, gaat op allerlei manieren de
aandacht trekken, wordt uit restau
rants gezet, neemt taxi's zonder geld
op zak te hebben, verzorgt zich niet
meer, gaat zichzelf soms expres ver
wonden, doet raar met geld, bijvoor
beeld door honderd gulden voor een
zak patat te betalen zonder geld
terug te willen hebben".
„Voor de familie geeft dat constant
stress. Men vraagt zich elke dag af:
wat zal er nu weer gebeuren? De
familieleden zijn continu op hun qui
vive, gaan dingen wegbergen, kort
om, op een gegeven moment draait
alles in het gezin om degene die
schizofreen is".
Volgens mevrouw Van de Heijden
gaan de gezinsleden aanvankelijk
heel ver in hun tolerantie. „Je
denkt: ach, het gaat wel over. Maar
als het jaren achter elkaar doorgaat
kun je die gedragingen niet meer
afschuiven op late puberteit, studie-
en examendruk of op wat anders. En
waar je als gezinsleden echt wanho
pig van wordt is dat je de ander niet
kunt bereiken. Eerst reageer je zelf
agressief op de vreemde gedragin
gen, op een gegeven moment zie je
hoe de ander lijdt, welke geweldige
angsten hij of zij heeft. Je kunt er
niks aan doen".
Dat laatste hangt nauw samen met
de vele vraagtekens die er bij het
onderwerp schizofrenie zijn te plaat
sen. De Ypsilon-bestuurders: „We
tenschappers twisten erover of schi
zofrenie een ziekte is dan wel het
gevolg van opvoeding en ervaringen
in de jeugdperiode. Naar onze me
ning is het een ziekte, waarschijnlijk
erfelijk bepaald, die bij heftige ge
beurtenissen naar buiten komt. Bij
heftige gebeurtenissen moet je den
ken aan bijvoorbeeld een sterfgeval
of het verbreken van een relatie".
„Die milieufactoren, daar geloven we
niet zo in. Op die manier wordt ook
weer meteen direct de schuld bij
ouders en familie gelegd. In elk gezin
worden natuurlijk fouten in de op
voeding gemaakt. Om schizofrenie
daaraan dan maar te wijten, dat gaat
ons te ver. Maar eerlijk gezegd is er
veel onduidelijk over schizofrenie.
Als je tien psychiaters naar hun
mening vraagt, krijg je tien verschil
lende antwoorden".
Het behandelen van schizofrene pa
tiënten is een moeizame aangelegen
heid. Mevrouw Van de Heijden: ,,Er
bestaat geen penicilline voor, er is
geen pil die de narigheid laat ophou
den. Wel zijn er medicijnen die ver
zachten, afdempen, maar de pest
daarvan is dat ze nare bijverschijnse
len geven. Ze oefenen invloed uit op
de motoriek, de patiënt gaat er
stram en stijf door bewegen. Dat
maakt het moeilijker om iemand
vrijwillig zover te krijgen dat ie medi
cijnen gaat gebruiken. Temeer daar
buitenstaanders zeggen: hij ziet er
nu rotter uit dan daarvoor".
„Soms kan iemand weer zodanig
opknappen dat hij weer enigszins
kan functioneren. Dat vereist wel
een geweldige inzet en energie van
de naaste omgeving die constant
moet opletten en zich opofferingen
moet getroosten. En dat valt heus
niet mee, zeker niet als een gezin
meerdere kinderen telt".
„Vaak zie je dat ouders niet willen
dat hun schizofrene kind in een
inrichting wordt opgenomen. Ze pro
beren het kind zo lang mogelijk thuis
te houden. Maar op een gegeven
moment gaat dat goed mis. Dan
stappen ze naar de huisarts die er
meestal weinig van weet. Een huis
arts kan doorverwijzen naar een psy
chiater die. als hij de ziekte herkent,
in samenspraak met een burgemees
ter kan besluiten tot een zogenaam
de IBS. Dat betekent inbewarings
telling en houdt een gedwongen op
name in een inrichting van drie
weken in".
Eventueel kan een IBS worden ge
volgd door een zes maanden durende
opname op grond van een rechterlij
ke machtiging. Die machtiging
wordt verstrekt nadat een rechter de
desbetreffende psychiater plus een
de patiënt toegewezen advocaat
heeft gehoord. De Ypsilon-bestuur
ders staan tamelijk sceptisch tegen
over de rol van de juristen. „Een
rechter in Nederland sluit iemand
niet snel op. Die terughoudendheid
is in principe goed. Wij zijn er ook
niet op uit om mensen gauw te laten
opbergen, maar we verzetten ons
tegen de houding van veel advocaten
die een machtigingsverzoek benade
ren alsof het om een parkeerbon
gaat. Als ze een administratief foutje
ontdekken vragen ze de rechter om
de machtiging niet toe te kennen".
„Dat is uitermate inhumaan. Zo kan
een noodzakelijke hulpverlening niet
worden gecontinueerd, wordt een
geestelijk doodziek mens aan z'n lot
overgelaten en worden familieleden
weer met een bedreigende, uitzicht
loze situatie opgeknapt. Er zijn juris
ten die benadrukken dat psychisch
zieke mensen zelf over een opname
moeten kunnen beslissen net zoals
iemand bij een lichamelijke kwaal
zelf kan beslissen of hij zich wil laten
opereren of niet. Wij stellen daar
tegenover dat schizofrene mensen
vaak zelf niet tot zo'n beslissing in
staat zijn".
Bij Ypsilon wil men dergelijke
denkbeelden de komende jaren met
kracht uitdragen, uit een oogpunt
van belangenbehartiging van ou
ders en familieleden van schizofre
ne mensen. Maar naast de belangen
behartiging wil de vereniging voor
al de contacten stimuleren tussen
mensen die in hun naaste omgeving
indringend met schizofrenie worden
geconfronteerd. „We proberen men
sen uit een isolement te halen, door
ze te laten praten over hun ervarin
gen en hun verdriet. Op die manier
komen ze er misschien weer toe een
eigen leven te gaan leiden door
onvermijdelijke situaties te aan
vaarden".
De landelijke ontmoetingsdag op 7
juni in Bunnik moet daartoe een
aanzet geven. Naast informatie over
de vereniging wordt er ook een work
shop georganiseerd over de 'steunen
de gezinsbehandeling' die op de
Oegstgeester inrichting Endegeest is
ontwikkeld. Ria van de Heijden:
„Onze dag is geslaagd als er contac
ten worden gelegd die later in eigen
omgeving kunnen worden uitge
bouwd. De dag wordt besloten met
een gezellig samenzijn. Dat doen we
bewust. We willen de mensen niet
verdrietig naar huis sturen. Het moet
een fijne dag worden, geen zielig
gedoe".
Wie meer wil weten over Ypsilon of de
landelijke ontmoetingsdag kan informatie
krijgen bij: Ypsilon, p a Grindweg 135,
3054 VJ Rotterdam, tel. 010 - 4183050.
Veel mensen in Nederland lijden aan schizofrenie, een
geestesziekte die gepaard gaat met angstige visioenen en
agressief of ander bizar gedrag. Een schizofrene patiënt
krijgt over het algemeen volop aandacht van hulpverleners,
in tegenstelling tot ouders en andere familieleden die hun
verdriet en ellende maar zelf moeten zien te verwerken. De
vereniging Ypsilon probeert daar iets aan te doen en
organiseert op 7 juni a.s. een landelijke ontmoetingsdag.
Hoe zit het nu eigenlijk met die
huisartsen? Rampspoedberichten de
laatste weken, gecombineerd met gebalde
vuisten richting Den Haag. Terecht? Van
buitenaf gezien lijkt het over het algemeen
nogal mee te vallen. Een mooi huis, een
beslist bovenmodale auto op de oprit, en
-afgaand op de keren dat de huisarts zich
via een antwoordapparaat aan de telefoon
meldt- de nodige vrije tijd. Waar maken de
Nederlandse huisartsen zich druk om?
Sterker nog: is het niet overdreven om -als
waren ze onderbetaalde
industrie-arbeiders- de regering via
'werkonderbrekingen' onder druk te
zetten?
De Zeeuwse afdeling van de Landelijke
Huisartsen Vereniging (LHV) staat niet
vooraan op de barricades. Dat is ook niet
nodig, vergeleken met hun collega's in de
Randstad en Friesland hebben de Zeeuwse
artsen minder reden tot klagen. Dat neemt
niet weg dat de Zeeuwse afdelingsvoorzitter
J.F.M. Bergen uit Oost-Souburg zich
nadrukkelijk solidair verklaart met de
actievoerders. Zoals het er nu naar uitziet
zijn alle huisartsen in Zeeland volgende
week dinsdag alleen beschikbaar voor
urgente gevallen. Vrijwel een
zondagsdienst, zij het dat iedere arts
gewoon bereikbaar is voor zijn patiënten.
Alleen het normale spreekuur vervalt.
Minder reden tot klagen. Bergen kwam deze
week met zijn vakgenoten A.G. Hermanides
uit Breskens, W. ter Burg uit Kloosterzande
en M.B. Riemeijer uit Kapelle bijeen om
uitleg te geven. Zeeland steekt gunstig af bij
bijvoorbeeld de provincie Friesland, waar
de artsen met sterker dalende inkomsten
kampen omdat het aantal patiënten harder
terugloopt. Ook de situatie in de
verstedelijkte regio's roept geen jaloezie op.
Apotheek houden is er daar niet bij en bij
bevallingen komen de stadsartsen er niet
aan te pas, omdat er in bijna alle gevallen
verloskundigen -meestal vroedvrouwen-
worden ingeschakeld. Zo ver is het in het
Zeeuwse nog niet. Toch is er volgens Bergen
en de zijnen alle aanleiding voor
bezorgdheid. De regering laat zich weinig of
niets aan de wensen van de medische
vakbroeders gelegen liggen. Het gevaar dat
de kwaliteit van de gezondheidszorg wordt
aangetast is volop aanwezig, wordt er ge
zegd.
Voor alle duidelijkheid, het gaat niet
uitsluitend om de centjes. Mocht die
indruk de afgelopen weken gewekt zijn,
dan wordt het hoog tijd dat die misvatting
recht wordt gezet. De artsen praten ten
huize van dokter Riemeijer in Kapelle.
Inderdaad, géén arbeiderswoning.
„De buitenkant doet meer vermoeden dan
er in werkelijkheid is", zegt Bergen over de
leefomstandigheden van de huisartsen.
Auto en huis worden nog steeds als
statusbepalend gezien, maar voor de
huisartsen is dat al lang niet meer het geval.
De woning hoort meestal bij de praktijk, die
van de voorganger wordt overgenomen. En
de niet al te klein uitgevallen auto is een
noodzaak. Ter Burg: „Stel je voor, je wordt
's nachts opgeroepen en je auto doet het
niet. Het is echt nodig datje een
betrouwbaar voertuig hebt. En vergeet niet,
het zijn tegenwoordig geen Volvo's en
Jaguars die je bij ons voor de deur ziet
staan". Zeker voor de beginnende artsen is
het geen vetpot. De voorbeelden van
wijzen uit dat het aantal bezoekjes sterk is
teruggelopen. Van een bijstelling van de
statistiek -en dus een verhoging van de
tarieven- wil de regering niets horen. Daar
komt bij dat er per 1 april 800.000 vrijwillig
ziekenfondsverzekerden naar de
particuliere sector zijn overgeheveld. Dat
particuliere patiënten minder naar de
dokter gaan, dat is een hard
ervaringsgegeven.
En daar blijft het niet bijBinnenkort wil de
regering de tweeverdieners aanpakken, wat
betekent dat er per 1 januari nog eens een
miljoen patiënten uit het ziekenfonds naar
de particuliere verzekeringen verdwijnt.
(Vlnr): Bergen, Riemeijer en Hermanides. foto: lex de meester
...ten strijde tegen
verborgen armoede.
pas-afgestudeerden, die kort na de start
struikelen, zijn niet schaars meer. „Je moet
niet uitsluitend op de buitenkant afgaan.
Noem het maar verborgen armoede", vindt
Hermanides.
Nu moet die financiële stress niet al te zeer
benadrukt worden.
Riemeijer: „Je ziet in de praktijk natuurlijk
mensen die veel minder hebben dan wij.
Dat neemt niet weg dat er structureel wat
mis is met de inkomsten van de
huisartsen". Gesteld wordt dat het
absoluut niet alleen gaat om de aanpassing
van de tarieven voor particulieren. Die
anderhalve gulden verhoging per consult,
waar om wordt gevraagd, is maar een topje
van de ijsberg. De onvrede zit veel dieper, in
de loop van de afgelopen jaren heeft de
regering zich kennelijk te weinig van de
belangen van die beroepsgroep
aangetrokken. Bergen zegt in elk geval:
„Heel lange tijd was er bij ons een houding
van: ach, laat maar zitten. Ik heb een leuk
vak, dat veel bevrediging geeft. Dus wat zou
je aan scherpslijperij doen? Een vorm van
vergaande onzakelijkheid, waar nu op terug
wordt gekomen". Hij weet dan ook zeker
dat het de eerste keer is dat de artsen als
beroepsgroep in actie komen tegen de
overheid. Hermanides heeft het over de
'absolute noodrem', waar momenteel
gebruik van wordt gemaakt.
Wat is er volgens hen mis? Kort gezegd
komt het er op neer dat het werk van de
huisarts de laatste jaren steeds zwaarder is
geworden, zonder dat de overheid ruimte
heeft gemaakt om die taken naar behoren
uit te voeren.
De regering vindt wel dat de eerste lijn
(huisartsen, gezinszorg, maatschappelijk
werk) versterkt zou moeten worden, maar
weigert daar de noodzakelijke
consequenties voor het beleid uit te
trekken. En dat terwijl die eerste lijn
dringend behoefte heeft aan versterking.
Toenemende vergrijzing, ouderen stellen
hun vertrek naar het bejaardentehuis zo
lang mogelijk uit, eerder ontslag uit het
ziekenhuis, het thuis sterven. Stuk voor
stuk zaken die het er voor de hulpverleners
niet gemakkelijker op hebben gemaakt. En
aangezien er niets gedaan wordt om de
artsen beter op die problematiek in te laten
spelen dreigt de kwaliteit van de
gezondheidszorg langzamerhand in het
geding te komen.
Vorig jaar werd er een overeenkomst met de
staatssecretaris bereikt. Heel moeizaam,
maar goed, de afspraken leken
realiseerbaar. Ter Burg betoogt dat de
artsen hun toezeggingen zijn nagekomen.
Dat houdt ondermeer in dat er
daadwerkelijk een vestigingsbeleid van de
grond is gekomen, waarbij de gemeenten
het voor het zeggen hebben, en dat er een
begin is gemaakt met de afbouw van de
'goodwill', die tot dan toe altijd bij de
overname van een praktijk moest worden
betaald.
Daar staat tegenover dat staatssecretaris
Van der Reijden nog steeds geen knopen
heeft doorgehakt. „Hij houdt ons bewust
aan het lijntje", oordeelt Ter Burg.
Zo is de verlenging van de beroepsopleiding
voor artsen nog steeds niet gerealiseerd en
wordt ook de vergoeding voor
arts-docenten niet opgetrokken.
Een ander belangrijk punt heeft betrekking
op de apotheekhoudende huisartsen. Zeker
op het platteland een bekend verschijnsel.
In principe is het zo dat een huisarts zijn
pillenwinkeltje moet sluiten, zo gauw zich
een 'echte' apotheker in het dorp vestigt.
Vorig jaar bereikten huisartsen en
apothekers een compromis over dat
vestigingsbeleid. „Een heel belangrijke
overeenkomst was dat", vertelt
Hermanides. „Tot dan toe was er
onzekerheid. Er kon elk moment een
apotheker komen, en dan moest je als
huisarts je apotheekhoudende taak laten
varen. Dus wasje voorzichtig met nieuwe
investeringen, wat uiteindelijk funest is
voor de kwaliteit". De adviescommissie
voor de volksgezondheid kon zich helemaal
in het compromis vinden. In de
overeenkomst wordt bepaald wie waar als
apotheker mag aantreden. De
staatssecretaris weigert de afspraken te
aanvaarden, zodat de onzekerheid op het
platteland blijft. Het inkomen van de
huisartsen wordt op die manier onnodig
onder druk gezet. Zeker in een situatie
waarin het toch al niet rooskleurig is kan
een eigen apotheekje een aardige
bijverdienste zijn.
Er is meer aan de hand. De overheid heeft
bepaald dat een huisarts ongeveer 90.000
gulden per jaar mag verdienen, te
vergelijken met het salaris van een
geneeskundig ambtenaar. Daar mag nog
wel een bedrag voor praktijkkosten
worden bijgeteld. Volgens de huisartsen
gaat de regering bij de berekening uit van
verouderde cijfers.
Hun praktijk bestaat voor zeventig procent
uit ziekenfondspatiënten, waar een vaste
bijdrage voor wordt geïnd. Particulier
verzekerden betalen per consult. In
overheidsstatistieken wordt er nog altijd
van uit gegaan dat iedere particulier
gemiddeld ruim drie keer per jaar bij de
dokter aanklopt. Cijfers van de artsen
Daarnaast storen de huisartsen zich aan
kleinere wettelijke onvolkomenheden. De
voorrangsvestiging voor apothekers is al
genoemd. Ook met bevallingen is er iets
dergelijks aan de hand. Wanneer er een
verloskundige aanwezig is, valt de
huisarts zonder meer uit de boot.
Het ziekenfonds laat de patiënt geen eigen
keuze, want als er een huisarts wordt
ingeschakeld buiten de verloskundige om,
dan wordt dat niet vergoed.
Kortom: volop irritaties, zonder uitzicht op
verbetering. Dus is het volgens de artsen de
hoogste tijd om dat te laten horen. Ter
Burg: „We willen allemaal best hard
werken, dat is geen probleem. Maar als er
dan zo op het inkomen wordt geknepen, ja,
dan kan het wel eens moeilijker worden om
genoeg motivatie op te brengen". En
Riemeijer vult aan: „Te krappe inkomsten,
dat heeft een weerslag op de
gezondheidszorg. Je gaat als arts
beknibbelen op je assistentie, je bent eerder
geneigd een bijbaantje aan te nemen... Dat
soort zaken, daarmee komt de kwaliteit van
de zorg in de verdrukking".
Afschrikwekkend voorbeeld schijnt in dat
opzicht de Belgische situatie te zijn. „Weet
je niet hoe dat daar gaat? Een arts zoekt
zijn patiënt daar regelmatig op. Hij zal hem
ook heel regelmatig laten terugkomen..."
Gezien de omvang van de conflicten met de
regering zal er veel gepraat moeten
worden. Districtsvoorzitter Bergen ziet
voor alle problemen een vrij simpele
oplossing: een identieke
huisartsenverzekering voor iedereen.
De arts krijgt dan een basistarief per
ingeschreven patiënt, met daar bovenop
een tarief per verrichting. Voorlopig lijkt
dat echter toekomstmuziek. En hebben de
artsen uitsluitend te maken met een
realiteit waarin ze zich als hoeders van de
gezondheidszorg lichtelijk in hun hemd
gezet voelen. Solidariteit is in die situatie
geboden. De Zeeuwen zijn zich dat bewust.
Bergen en Hermanides blijken enthousiast
meegedaan te hebben met de telefonische
blokkade van het ministerie van WVC. Voor
dinsdag 27 mei staat er een zondagsdienst
op het programma. Met de hartelijke
groeten aan de patiënt, die slachtoffer
wordt van tegen de regering gerichte
acties? Bergen: „Er is absoluut geen sprake
van een staking. We zijn bereikbaar, dat is
belangrijk. Natuurlijk blijven we altijd
solidair met onze patiënten. Maar onze
collega's vragen ook een stukje
solidariteit".
