'Ik kon niet, ik mocht niet,
ik wilde niet gaan stemmen
Opgewekte reacties van
de Zeeuwse kamerleden
PZC/ verkiezingen 25
RUST KENMERKT RAADSVERKIEZINGEN
'n Renault Super 5 van
f 15.500 kost bij ons niet meer
dan f330,86 per maand.
verenigde spaarbank
VERKIEZINGEN
'Ik kon niet...'
Pen of potlood
Wie legt vandaag de dag het geld voor een
nieuwe auto in één keer op tafel? Bijna iedereen
financiert zo'n aankoop. Als u het geld voor deze
Renault Super 5 (3 drs.) wilt lenen, moet u maar 'ns
met de Verenigde Spaarbank gaan praten.
Dan blijkt dat u voor die f 15.500,- maar
f 330,86 per maand betaalt (Persoonlijke lening
60 mnd. en een werkelijke rente van 10.7%).
Kom eens met ons praten.
We nemen daar graag de
tijd voor Wij zijn tenslotte
de makkelijke bank in de
buurt.
'Ik mocht niet...'
'Ik wilde niet...'
Oogje dicht
Meetellen
19 maart
I
DONDERDAG 20 MAART 1986
Gedetineerden mochten niet stemmen.
VLISSINGEN - „Prima resultaat voor de PvdA in Zeeland" (W. Sloots, PvdA).
„Zeeland is, als je naar CDA en VVD kijkt, kennelijk niet zo erg veranderach-
tig" (H. Eversdijk, CDA). „Een gering zetelverlies voor de VVD. Zeeland heeft
nuchterder gereageerd dan in de grote steden" (J. te Veldhuis, VVD). Aldus de
reactie van drie Zeeuwse kamerleden van de drie grote partijen op de
uitslagen van de raadsverkiezingen in deze provincie, woensdagavond laat.
PvdA-tweede kamerlid W. Sloots
vond, dat in Zeeland de PvdA de
landelijke stijging in stemmental zeer
goed heeft gevolgd. „Daar ben ik
redelijk gelukkig mee, het is aange
naam om dat mee te maken", zei hij in
een reactie. Landelijk bezien noemde
Sloots de verkiezingsresultaten van
de VVD aanleiding voor „het mooiste
vermaak op verkiezingsavond: leed
vermaak". Hij signaleerde daarbij,
dat de VVD in Zeeland die landelijke
teruggang niet in diezelfde mate heeft
gevolgd en dat het CDA iets achter
blijft bij het landelijke beeld.
Voor het CDA-kamerlid Eversdijk wa
ren de verschuivingen binnen CDA en
VVD in Zeeland „gering". „Ik vind dat
er sprake is van een tamelijk stabiele
situatie. En dat betekent nogal wat.
De raadsverkiezingen voor het CDA
waren in 1982 uitzonderlijk goed. En
de winst van de PvdA moet wel
worden gerelateerd aan de bijzonder
slechte verkie verkiezingen uit die
tijd. Als je dat in aanmerking neemt
durf ik wel te zeggen: de kiezers in
Zeeland zijn niet zo veranderachtig.
Je ziet ook dat de PvdA klein links
opeet."
Het beeld, dat landelijk uit de raads
verkiezingen tevoorschijn komt,
geeft Eversdijk aanleiding voor de
kanttekening, dat „er een harde ver
kiezingsstrijd op komst is voor de
tweede kamer". „Ik ben benieuwd
hoe de PvdA afkomt bij de formatie
over zaken als kruisraketten, over
heidstekort en kerncentrales, om een
paar dingen te noemen".
VVD-tweede kamerlid J. te Veldhuis
uit Middelburg signaleerde dat bij de
verkiezingen in Zeeland de schade
voor de VVD „beperkt" is gebleven.
Datzelfde vond hij ten opzichte van
het CDA. De uitslag biedt volgens
hem „voldoende vertrouwen om dat
verlies in de komende maanden weg
te werken. Daarbij wees hij erop, dat
in mei de in Nederland verblijvende
buitenlanders - nu voor het merendeel
PvdA-stemmers - niet meedoen. Lan
delijk signaleerde hij, dat de terug
gang van de VVD, in kamerzetels
vertaald, omgebogen lijkt te worden;
dat de PvdA volgens berekeningen op
minder zetels zou zijn gekomen dan
de prognoses tot nu toe hebben aan
gegeven en dat het CDA „behoorlijk
stabiel blijft". Dat schreef hij toe aan
het Lubbers-effect: „In een tijd van
deconfessionalisering mag je ver
wachten, dat zich die tendens ook in
de confessionele politiek zou uiten. Te
Veldhuis onderstreepte, dat de VVD
in 1982 „exceptioneel goede" verkie
zingen heeft gehad en dat een omreke
ning van de resultaten van woensdag
zouden leiden tot een kamerzeteltal
van 28, „het hoogste aantal, dat met
Wiegel is bereikt". Goede moed had
hij, dat de VVD in mei kan uitkomen
op 32 of 33 zetels.
INLICHTINGEN: KANTOREN GOES, GROTE MARKT 40,
TEL. 01100-30870. MIDDELBURG, LANGE DELFT 36.
TEL. 01180-28751. VLISSINGEN, COOSJE BUSKENSTRAAT145.
TEL. 01184-15160. THOLEN, HOOGSTRAAT 28, TEL. 01660-2338.
Al dan niet gesterkt door een
kopje VVD-thee - 'geef mij
maar liever roodmerk', riep een
Middelburgse PvdA-man uit -
zocht woensdag menig Zeeuw het
stemlokaal op. Maar er waren er
ook heel wat bij die het nogal
troosteloze interieur van het stem
hokje in het geheel niet bezichtig
den.
Dat betrof drie belangrijke catego
rieën. Zo konden worden onder
scheiden mensen, voor wie het alle
maal kennelijk niet zo hoefde. Die
wensten geen stem uit te brengen.
Weer anderen mochten niet stem
men. Tot die groep behoorden per
sonen, die tijdelijk van rijkswege
logies 'genieten' in het Huis van
Bewaring in Middelburg. En een
derde categorie kon niet stemmen
vanwege de ontoegankelijkheid
van stemlokalen voor gehandicap
ten.
'Niet de Haagse coryfeeën,
ik ken de gezichten hier'
Het stembureau-hoofd J. Laport
(CDA) in het stadhuis van Goes heeft
niet over belangstelling te klagen. De
meeste bezoekers blijken het echter
op het lunchcafé achter zijn tafel
gemunt te hebben. De restauranthou
der heeft blijkens zijn menukaart een
eigen opvatting over politiek. „Bent u
nou links of rechts... ik vind dat een
eindelijk stemmen.
Advertentie
VLISSINGEN Een rustige verkiezing. De schreeuwerige affiches hangen er al wat verloren
bij. Geen stormloop van opgewonden kiezers die per se hun stem willen uitbrengen om de
komende vier jaar verzekerd te zijn van een 'gezonde' gemeentepolitiek. Neem Zandstraat bij
Sas van Gent. Het is dat naast de bierreclame op het buurthuis ook het bordje 'stembureau'
prijkt, anders zou je er op een lente-achtige woensdagmorgen zo voor een pilsje binnenstap
pen. Wat de leden van het stembureau betreft zou dat geen probleem zijn. Elke afwisseling is
welkom, een verkiezingsdag van 8 uur 's morgens tot 7 uur 's avonds, waarna de stemmen nog
moeten worden geteld, duurt lang.
De stemhokjes zijn in de meeste ge
meenten niet bepaald een toonbeeld
van originele bouwkunde. Geplastifi
ceerde schotten met een kale 'peer' er
boven, nee, voor de gezelligheid moet
je niet gaan stemmen. De Polder-
burchtschool in Arnemuiden was het
enige stembureau waar de kiezer zich
nog decent achter een gordijntje kon
terugtrekken. Verder stamden alleen
de hokjes in de Christelijke school in
Zaamslag uit de oude doos. Als er een
prijs voor de fraaiste locatie uitge
loofd zou worden, dan zou Sluis onge
twijfeld hoge ogen gooien. Het raad
huis heeft historische allure, dat
straalt indirect op de rode punt op het
stembiljet. Weer een stap in de ge
schiedenis, zie je de stemmers daar bij
de stembus midden in de raadzaal
denken.
De dikke rode potloden, die zo van
achter het oor van een ambachtelijke
timmerman lijken geplukt, worden
regelmatig op hun deugdelijkheid ge
controleerd. Alle stembureauhoofden
behoren over puntenslijpers te be
schikken. In Oostburg waren woens
dag voor het eerst ook ball-points
bevestigd. „We krijgen zo veel klach
ten over die rode potloden", legde G.
van Schaick (CDA) in Breskens uit.
„Vandaar dat we het maar eens met
pennen proberen. De mensen mogen
zelf kiezen of ze het potlood of de pen
hanteren. Ik vind dat de beste oplos
sing". In het Breskense stembureau
was dat niet de enige nieuwigheid. De
verruiming van de kieswet bracht
daar ook de paashaas in het geweer.
Gewapend met en fors paasei voor de
leden van het stembureau doorbrak
het haasje de sleur van de lange zit.
„Zo lang ik het haasje maar niet ben,
is het goed". D en T-er L. Baarends
kon geen onregelmatigheden op het
stembiljet van de gulle haas ontdek
ken.
De Oostburgse wethouder J. Tho-
maes werd al vroeg in de ochtend aan
een kruisverhoor onderworpen.
„Stemt u zelf ook", vroeg een leerling
van de openbare basisschool in IJzen-
dijke hem. De wethouder maakte de
interviewer duidelijk dat hij de trotse
aanvoerder van de VVD-lijst was, en
dat hij zonder te blozen op zichzelfhad
gestemd. Onderwijzer W. Kruidenier
bracht zijn pupillen rond de stembus
de beginselen van het 'het kiezen' bij.
Aan het eind van de middag hadden
de toezichthouders in bejaardente
huis Rustoord in Colijnsplaat uit
zicht op een gevulde bus. Het specia
le stemhokje voor invaliden had daar
goede diensten bewezen. De 89-jarige
mevrouw Van der Maas kon vanuit
haar rolstoel zonder problemen haar
partij aankruisen. De baby Carlijn
van Eek in IJzendijke ging het min
der goed af. De verkiezingscomputer
had haar vooreen 101-jarige voorou
der aangezien.
'ff
De Belg Medard de Krijger.
recht op heeft in een stemhokje z'n
stem uit te brengen", zei de heer
Damen.
Mevrouw J.M. Schilperoort van de
Walcherse afdeling toonde zich be
paald ontevreden over de toeganke
lijkheid van het stemlokaal in het
Middelburgse stadhuis. Om de
moeilijke entree via het bordes te
omzeilen had zij er op aangedron
gen bij de zij-ingang een plank neer
te leggen als hulpmiddel bij het
binnenrijden van rolstoelers. Me
vrouw Schilperoort: „Maar dat
vond men op het stadhuis te ontsie
rend voor dat monumentale ge
bouw. Het is bar en boos in Middel
burg. Het lijkt wel of ze niet willen
luisteren naar onze wensen".
Ook al wilden ze stemmen: de
'bewoners' van het Middelburgse
Huis van Bewaring - bijna veertig
bij elkaar - mochten geen hokje
rood maken. Net zoals dat niet
mocht in andere strafinrichtingen
in het land. De reclassering ijvert
al geruime tijd voor het wegwer
ken van die achterstelling. „Het is
uit de tijd, dat gedetineerden op
zo'n bevoogdende manier als twee
derangs burgers worden neerge
zet", zei woensdag een woordvoer
der van de algemene reclasserings-
vereniging in Den Bosch.
„De situatie is zo", legde woord
voerder Bakker van de Kiesraad in
Den Haag woensdagmiddag uit,
„dat iemand die is veroordeeld tot
Annemarie (links) en Jolanda: politici weten de jongeren niet te bereiken.
een gevangenisstraf van meer dan
een jaar is uitgesloten. En iemand
die zich in voorlopige hechtenis
bevindt en in wiens zaak de rechter
nog geen definitief oordeel heeft
uitgesproken is weer uitgesloten op
grond van een ander artikel. Die is
uitgesloten van de uitoefening van
het kiesrecht op de dag van stem
ming, wat in de praktijk op hetzelf
de neer komt".
Kamerbreed is men het er al jaren
overeens dat de klok op dit punt
moet worden bijgezet, maar het is er
nog steeds niet van gekomen. Er is
nu wel uitzicht dat tegen de tijd van
de Tweede Kamerverkiezingen ver
oordeelden en voorlopig gehechten
voor het eerst mogen stemmen. Bij
volmacht weliswaar.
In het Huis van Bewaring was er
woensdag overigens geen aanlei
ding tot gemor over het gemis om
een partijtje mee te spelen in het
politieke schaakspel. „Het heeft
hier binnen niet geleefd, er is niet
over gesproken, het was een dag
zoals alle andere dagen", berichtte
directeur Poll. Hij juichte het toe
dat de situatie rond het stemmen
nu voor de bajesklanten verandert.
„Het is goed dat de band met de
buitenwereld middels dat stemmen
blijft bestaan".
In de toekomst zal de rechter nog
wel de mogelijkheid hebben om in
bepaalde gevallen mensen die wat
op hun kerfstok hebben bij wijze
van speciale strafoplegging te ont
zetten uit het kiesrecht.
Kon een aantal gehandicapten niet
stemmen en mochten 'cellisten'
niet meedoen, er waren er ook die
wel konden en mochten stemmen,
maar dat niet wilden. Het viel op
dat Zeeuwen, die tijdens korte
straatinterviews tegenover de PZC
verklaarden niet ter stembus te
willen tijgen nauwelijks konden
aangeven waarom ze hun oproe-
pingskaarten niet wensten te be
nutten. De oppervlakkige commen
taren varieerden van 'ik zou niet
weten op wie ik zou moeten stem
men' via 'het interesseert mij hele
maal niet' en 'ze doen maar' tot 'ik
heb geen tijd voor die onzin' en ik
kan dat gekluns niet aanzien'.
„Verkiezingen? Vandaag?", rea
geerde een man uit Westkapelle
verbaasd. „Weet ik niks van".
Twee jeugdige bankemployees aan
de wandel in de Langeviele in Mid
delburg. Niks anders te doen?
Stemmen bijvoorbeeld?
„Wij voelen ons niet aangespro
ken". zei de 21-jarige Annemarie
Lenselink. En haar een jaar oudere
vriendin Jolanda Nieuwenhuize
dacht er net zo over. Bij de meisjes
op het werk gingen er nog acht
andere collegaatjes niet stemmen.
Een duidelijk teken dat de plaatse
lijke politici de jongelui niet weten
te bereiken, zo menen ze. „Hoe ze
ons dan wel kunnen bereiken. In
ieder geval niet via zo'n belachelijke
goede-morgenadvertentie met 'suk-
ses pa'
„D'r is één partij waarop ik mis
schien nog zou kunnen stemmen",
reageerde een bejaardé Aagtekerke-
naar. „En dat is Gemeentebelang.
Maar in heb geen belang meer in de
gegemeente en de gemeente niet in
mij. Ik ben te grijs geloof ik. Ik sta al
met met ene poot in m'n putje".
Jacques Cats
De Sasse raadsleden Wim Roskam
(PvdA) en Herman Hemelsoet (Ge
meentebelangen) hebben er in hun
stembureau in Zandstraat een halve
dag opzitten. Klachten over zitvlees,
begrijpelijk. Om de tijd te korten
besluiten ze de handen uit de mouwen
te steken. Het zaaltje in het buurthuis
wordt toch juist van nieuwe
schrootjes voorzien. De hamer ligt
onder handbereik, dus waarom niet
aangepakt. Gemeenteambtenaar
John Uytdewilligen blijft alleen aan
de verkiezingstafel achter, er moet
toch iemand op de winkel passen.
Een rondrit langs de stembureaus in
Zeeland. Overal het zelfde beeld.
Raadsleden gewichtig met lijsten in
de weer, de verkiezing is in eerste
instantie een papieren aangelegen
heid. Elke kiezer krijgt een bemoedi
gend knikje, in de hoop dat het 'goe
de' vakje van het raadslid achter de
tafel rood wordt gemaakt. Vooral de
vertegenwoordigers van plaatselijke
lijsten vinden dat landelijke politici
een smet op het gebeuren hebben
geworpen. „Waar bemoeien ze zich
mee?" vraagt het Aardenburgse
raadslid G. Bonte zich in het dorps
huis van Sint- Kruis af. Verkiezing
van de gemeenteraad, dat is de kleine
politiek. De coryfeeën uit Den Haag
behoren daar volgens Bonte geen rol
in te spelen.
onzinvraag", laat hij zijn gasten we
ten. En verder: „Politiek is handjes
drukken, dreigen, sjoemelen of buk
ken, katten uit de bomen kijken,
overreden, over lijken gaan...". Laport
heeft om 2 uur ruim 35 procent van
het totaal aantal uit te geven stembil
jetten in zijn stembus. „Niet zo druk",
geeft hij toe. Maar de 'grote klap'
verwacht hij pas na 6 uur, als de
middenstanders tijd hebben om hun
duit in het zakje te doen.
Even komt er wat leven in de brou
werij als Herman Kievit uit Kloetin-
ge zich als gevolmachtigde voor zijn
zus aanmeldt. „Ga toch stemmen,
zorg dat je meetelt. Ze kunnen me
nog meer vertellen". Een hartekreet,
als blijkt dat hij niet voor zijn zus
mag stemmen omdat hij niet in Goes
staat ingeschreven. Laport is onver-
biddellijk. Maar de volmacht over
doen aan een willekeurige stemmer,
dat is geen probleem. Herman ver
dwijnt met de 'reddende engel' in het
hokje om er zeker van te zijn dat de
goede partij wordt aangekruist. De
leden van het stembureau knijpen
een oogje dicht. Met zijn tweeën, dat
mag volgens de officiële voorschrif
ten alleen wanneer de betrokkene
zijn pen niet zelf op het papier kan
zetten.
De Belg Medard de Krijger (73), die
dit jaar voor het eerst naar de stem
bus mag, onderstreept de woorden
van het raadslid. „Ik ken de gezich
ten hier, betoogt hij in het onverval
ste dialect van de grensstreek. „Daar
om had ik ook al veel eerder willen
stemmen. Ik ben hier geboren op de
akker van Gust de Smet. Mijn vader
was aan het erwten pikken, mijn
moeder bond ze op. Ik hoor hier thuis,
die verkiezing, daar hebben we veel
te lang op moeten wachten. Het
triomfantelijk gebaar, waarmee hij
zijn biljet in de antieke stembus laat
glijden, illustreert zijn tevredenheid.
Hij telt nu echt mee.
De kapotte lantaarnpaal op de hoek
van de straat, het nieuwe dorpshuis in
de kern, dat zijn de verkiezingsitems
waar het om gaat. Achter elk item
kun je het gezicht van één of meer
raadsleden denken. In de hal van het
stadhuis in Zierikzee laat Astrid Roc-
tus (21) er geen twijfel over bestaan.
„Ik vind het juist leuk dat het over
gemeentelijke zaken gaat. Voor de
tweede kamer ga ik ook wel stemmen,
maar dat spreekt me minder aan. Hier
voel ik me veel meer bij betrokken, je
stemt op gezichten. Een jong geluid in
een oude omgeving. Jacob Simonsz
Hollenboom blikt vanaf zijn schilderij
net over het achterschot van het
stemhokje. Een beetje zenuwachtig
voor de foto ontdekt Astrid de in 1645
overleden voorvader niet. Het is de
eerste keer dat ze aan de gemeente
raadsverkiezingen mee mag doen. Ge
meentesecretaris A. G. Izeboud
spreekt haar vanachter zijn tellijsten
moed in. „Niet te hard op het potlood
duwen, één hokje is genoeg". De waar
schuwing in het stemhokje - 'verzoeke
de potloden niet te bevochtigen' - is
voor Astrid overbodig.
Om met die laatste groep te begin
nen: de ANIB, de bond van gehandi
capten en arbeidsongeschikten had
tijdens een telefonische bliksemen-
quête vastgesteld, dat de helft van
de stemlokalen in Nederland zoda
nig zijn gesitueerd en ingericht dat
er sprake was van een niet te nemen
barrière voor mensen die slecht uit
de voeten kunnen. Uit het onder
zoek werd verder duidelijk dat er
nog gemeentefunctionarissen rond
lopen die denken, dat met hulp in
de vorm van tillen of manoeuvreren
ook wordt voldaan aan de eisen van
de toegankelijkheid. De ANIB con
cludeerde dat een groot deel van de
gehandicapte Nederlandse bevol
king niet zelfstandig kan deelne
men aan het actief kiesrecht. De
bond stelt zich op het standpunt
dat niet zoals in het voorontwerp
van de nieuwe kieswet staat 'zoveel
mogelijk stemlokalen', maar dat 'al
le stemlokalen toegankelijk beho
ren te zijn voor lichamelijk gehandi
capten'.
In Zeeland hebben de ANIB-be-
stuurders de afgelopen weken ex
tra gehamerd op het nemen van
maatregelen. Daar is maar ten dele
gevolg aan gegeven. Volgens bevin
dingen van voorzitter A. Klap van
de afdeling De Bevelanden waren
de zaken in dit gebied keurig gere
geld. Voorzitter R. J. Damen van de
afdeling Tholen en Sint-Philips-
land stuitte in Poortvliet op een
weinig uitnodigende situatie in het
oude raadhuis, waar aan de voor
zijde een stemruimte was inge
richt. Maar dan moest men wel een
trap op. En dat terwijl er aan de
achterzijde van het complex en-
tree-voorzieningen zijn voor ge
handicapten.
De ANIB-afdeling had er ook extra
op gelet of de lichtval in de stem
hokjes voldoende was voor visueel
gehandicapten. In 'De Vossekuil' in
Oud-Vossemeer bleek die verlich
ting zo gebrekkig, dat zelfs mensen
met een niet mankerend gezichts
vermogen moeite hadden om hun
stemformulier volgens de regelen
der kunst in te vullen. In enkele
gevallen waren er op Tholen specia
le stemhokjes vervaardigd met een
brede toegang en een vanuit de
rolstoel te benutten schrijfplank.
Op veel plaatsen kreeg een gehandi
capte in een rolstoel een plankje op
de schoot en werd vervolgens in een
hoekje gereden om daar in afzonde
ring een stem uit te brengen. „Wij
vinden dat een gehandicapte er
Stemmen, niet voor iedereen even gemakkelijk...
Baby Carlijn van Eek in IJzendijke werd door de computer voor een 101-jarige
voorouder aangezien: Verwarring achter de stemtafel.
