PZC
oud nieuw
HET GAT IN
DE MARKT
diepvries
reageerbuis
25
\oedergeliik
baringscontract
diepvrieswezen
aapmensen
erfelijkheid
stopcontact
ben rogmans
et jaar 1978, Bourn Hall,
Engeland: geboren Louise
Bon n, de eerste
geerbuisbaby ter wereld,
levisiecamera zoomt in:
tse arts met kind op de arm).
1: de eerste buistweeling
o in de krant: artsen met
e kinderen op de arm), in
3 de eerste drieling (foto in
f krant: artsen met drie
deren op arm), in 1984 de
ste vierling (artsen met vier
ideren). Er zijn momenteel
|er dan duizend
geerbuisbaby's op de
|reld. Een veel groter aantal
deren is ter wereld gekomen
kunstmatige inseminatie:
uitkomst voor echtparen
arvan de man onvruchtbaar
esbiënnes die een kind
len zonder met een man te
eten vrijen, en
M-moeders. Verder dragen
ds meer vrouwen een kind
|>r een ander: gratis of tegen
aling voor een kinderloos
tpaar, een mannelijk
no-paar, een BOV-vader of
onvruchtbare zus of
ëndin.
mogelijkheden om een kind
Bemachtigen, zijn door al
;e nieuwigheden aanzienlijk
:root. De technische kennis
de medici is behoorlijk
;eschroefd, de samenleving
ijkt met spermabanken en
toryo-laboratoria en het
ordenboek aangevuld met
men als draagmoeder,
ïmoeder. huurmoeder,
nsouders, in vitro fertilisatie,
pvrieswees en
ngscontract.
ortplanting in de twintigste
iw. Laten we in dit verhaal
nkenstein. Brave New
irld, 1984 en Joseph Mengele
ar buiten beschouwing laten:
een beschrijving van wat er
enwoordig allemaal gebeurt,
ben we hen niet meer nodig.
Jibryohandel voor de
duktie van huidcrème,
dische operaties aan
bryo's, diepvriesweesjes,
ty aan heroine verslaafd,
y met AIDS, zwarte baby
|i blanke ouders. Science
ion is werkelijkheid en alles
it we kunnen bedenken, zal
hieden.
deren krijgen mag weer. De
uv,e rage dringt de grote
reldproblemen naar de
pitergrond: een jaar of tien
eden was het nog egoistisch
onverantwoord om een kind
deze wereld te zetten,
enwoordig heeft de
Bolderwagen het spandoek
drongen.
stal zal het een vaste vriend
elfs echtgenoot zijn, die op
Bproefde wijze het zaadje bij
eitje brengt. Maar als dat
t kan (lesbiënnes, homo's,
eenstaanden) of geen
iultaat oplevert
|uchtbaarheidsstoornis), trekt
loievaar een doktersjas aan.
n tot twintig procent van de
tparen is onvrijwillig
iderloos: heeft te kampen
I
chtbaarheidsstoornissen bij
n of vrouw. Gelukkig voor
is er de wetenschap, die met
|)rtvarendheid het
rtplantingsmechanisme
Rafelt en storingen vaak kan
helpen. Lukt dat niet, dan is
log de mogelijkheid tot
ptie of het huren van de
Be moeder van een ander voor
periode van negen maanden.
|t verhaal over voortplanting
|pe twintigste eeuw is een
'haal over reageerbuisbaby's,
bryodiepvriezers,
dbanken en babyhandel.
Jiische normen vervagen en
politiek loopt als vanouds
terop: bij het
irtplantingsonderzoek doet
h het verschijnsel voor dat
grens pas getrokken kan
fden als hij reeds is
rschreden. De bandeloze
tenschap duikt slechts in het
in de markt en maakt een
hnachtige ontwikkeling
or: huiveringwekkend en
nkzinnig als je ervan uit gaat
alles wat technisch mogelijk
ooit in werkelijkheid wordt
gevoerd.
beginnen simpel, met de
d- of spermabank. Zaad van
electeerde, vruchtbare,
evenwichtige, intelligente
mannen (in Utrecht: géén
homo's), zonder erfelijke
ziekten of andere afwijkingen,
wordt bij zeer lage
temperaturen bewaard.
Vrouwen kunnen zich tot de
zaadbank wenden als ze via
kunstmatige inseminatie in
verwachting willen raken.
In Oakland (Calif.) hebben
feministische vrouwen een
aparte zaadbank opgericht voor
lesbiënnes en BOM-moeders.
Sommigen daarvan besluiten in
hun domheid - uit principiële
overwegingen zeggen ze zelf-
om de identiteit van de vader
onachterhaalbaar te maken
door verschillende potjes
sperma te mengen. Als één
donor twee vrouwen van zaad
voorziet, is het mogelijk dat
twee van zijn kinderen ooit een
relatie met elkaar aanknopen.
De generatie
'zaadbank-kinderen op zoek
naar hun vaders, halfbroers en
halfzussen' komt eraan. Over
twintig jaar krijgen ze een
aparte rubriek bij de kleine
advertenties in de kranten.
In Escondido (Calif.) bestaat
een zaadbank waar sperma van
Nobelprijswinnaars wordt
bewaard. Een vergelijking met
de prijsstieren in de veehouderij
dringt zich op. Maar waarom
zou een vrouw die toch zaad
nodig heeft, niet meteen het
beste van het beste nemen?
(Foto in de krant: trotse arts
met toekomstige
nobelprijswinnaar op arm).
Het bedrijf Xytex verstuurt
sperma per postorder. We zien
de catalogus al voor ons: 'Dit
zaad is van een bijzondere
kwaliteit. De donor heeft blond
haar en blauwe ogen. Lengte:
1.85 meter. IQ: 140. Atletisch
gebouwd. Geen erfelijke
afwijkingen'. Het is te hopen dat
op de verzendafdeling van
Xytex geen fouten worden
gemaakt. Dat gebeurde wel bij
een Britse zaadbank, waar twee
buisjes verwisseld werden en
een blank echtpaar een zwart
kind kreeg. En vóórdat de ziekte
AIDS een volksvijand werd, zijn
enkele tientalen baby's door
hun biologische vaders via de
zaadbank besmet met deze ziek
te.
Zaadbanken zijn handig voor
vruchtbare vrouwen. Bij
onvruchtbare vrouwen moet er
meer gebeuren. In veel gevallen
wordt de
vruchtbaarheidsstoornis
veroorzaakt door verkleefde
eileiders. Een euvel dat, zo
bleek onlangs uit Nederlands
onderzoek, veroorzaakt kan
worden door de intense wil om
een kind te krijgen. Via
'laparoscopic' worden rijpe
eitjes van hun stokken geplukt
en in een glazen doosje
bevrucht met sperma van de
partner van de vrouw, of, als
die er niet is, met donorsperma.
Een dergelijke bevruchting
noemt men 'in vitro
fertilisatie', IVF, bevruchting
onder glas, in de volksmond de
reageerbuis.
De bevruchte eitjes, embryo's
dus, worden ingevroren en in
series van vier in de baarmoeder
van de vrouw ingeplant, net
zolang totdat er een
zwangerschap optreedt. Het
was een ware race tussen
wetenschappers wie 's werelds
eerste reageerbuisbaby zou
produceren. De Britten wonnen
met Louise Brown in 1978.
Daarna volgden de VS,
Australië, Nieuw-Zeeland,
Nederland, België, Hongarije,
Tsjechoslowakije en India. Alsof
ze in dat laatste land met een
tekort aan kinderen zitten.
We gaan een stapje verder: de
eitjes van de onvruchtbare
vrouw zijn niet goed, evenmin
als het zaad van haar partner.
Dan kan in de buis een
donor-eicel bevrucht worden
met donorsperma, waarna
inplanting volgt en negen
maanden later de bevalling.
(Foto in de krant: trotse arts
met eerste baby uit donoreicel
en donorzaad op arm).
Het wordt ingewikkelder: man
is onvruchtbaar, eicellen van
de vrouw zijn onvruchtbaar en
Saterdag 28 december 1985
haar baarmoeder staat
innesteling van een embryo
niet toe. Dan is een
donormoeder en een
donorvader nodig. In de
praktijk komt het voor dat
vrouw nummer één de eicel
levert, man nummer twee de
zaadcel en vrouw nummer drie
het kind draagt, dat na de
geboorte wordt geleverd aan de
afnemers: een alleenstaande
man of vrouw, een lesbisch of
homopaar of een ongewenst
kinderloos echtpaar. (Foto in
de krant: vijf volwassenen, de
'ouders'. Trotse arts in het
midden met kind op arm).
In dat geval is de voortplanting
niet alleen een verhaal over
donors, maar ook van
draagmoeders, leenmoeders of
huurmoeders: vrouwen die een
kind voor een ander baren, al
dan niet tegen ruime betaling.
In de meeste gevallen wordt een
'baringscontract' opgesteld,
waarin de financiële vergoeding
en de leveringsvoorwaarden
worden geregeld. Desondanks is
het al gebeurd dat een
huurmoeder een besteld kind
niet wilde afstaan en dat
'afnemers' een kind niet wilden
nemen omdat het zwaar
gehandicapt was. Je zal zo'n
kind maar wezen.
De wetenschap vaart wel bij al
dit gerommel met de
voortplanting. Grenzen
vervagen, wetten zijn er (nog)
niet. Ethische codes zijn
misschien belangrijk in ons
modderige calvinistische
landje aan de Noordzee, maar
niet in de
Sowjet-staatslaboratoria of
Amerikaanse priv-klinieken.
Wat gebeurt er bijvoorbeeld
met de ingevroren embryo's die
overblijven als een inplanting
geslaagd is? In medische
kringen wordt geschat dat deze
embryo's vierhonderd jaar
'vers' blijven bij een
temperatuur van 180 graden
onder nul.
Veel aandacht kreeg het geval
van het steenrijke echtpaar dat
bij een vliegtuigongeluk om het
leven kwam, terwijl in een
diepvries in Sidney hun
embryo's op inplanting
wachtten: de eerste
diepvrieswezen. Ze zijn
vernietigd en een stiefzoon is er
met de erfenis vandoor. Maar in
Oostenrijk verhandelt een
bedrijf embryo's voor de
produktie van huidcrème. Hoe
verder de embryo's ontwikkeld
zijn, hoe hoger de prijs.
In Engeland mogen medische
experimenten verricht worden
op de overgebleven embryo's.
Eén van die experimenten is het
opkweken van een embryo in
een soort intensive-care
couveuse. Als het misgaat staat
de cosmetica-industrie met
rammelende buidel klaar. Wie
weet zal het ooit lukken het
proces van bevruchting tot
geboorte in een laboratorium na
te bootsen. We zien de foto's van
de artsen alweer vóór ons: kind
op de arm, doorbraak in de
wetenschap, een uitkomst voor
vrouwen die een zwangerschap
niet zouden overleven of
gewoon lastig vinden: er zal
altijd wel een markt voor te
vinden zijn.
Niemand kan ons verzekeren
dat de medische onderzoekers
hun ongezonde
nieuwsgierigheid binnen de
perken kunnen houden. Er zijn
nauwelijks regels of wetten die
hen voorschrijven wat er met
overtollige embryo's moet
gebeuren. Er wordt eigenlijk
maar raak geëxperimenteerd.
Bij bepaalde
Baringscontract: contract waarin wensouders en huurmoeder de
zakelijke kant van de overdracht van een kind regelen.
Bom-moeders: bewust ongehuwde moeders, meestal alleen
staande vrouwen die via kunstmatige inseminatie zwanger raken.
Bo-ouders: Bewust ongehuwde ouders
Bov-vaders: Bewust ongehuwde vaders. Komen meestal aan hun
kind van vrouwen die wel nog eens zwanger willen zijn, maar niet
nog een kind willen en het daarom, na de bevalling, aan de man
afstaan. Bov's zijn meestal (via K.l. of vrijen) ook de biologische
vader van hun kind.
Diepvrieswees: embryo in diepvries waarvan de verwekkers zijn
overleden.
DNA-manipulatie: veranderingen aanbrengen in de DNA-struc-
tuur van chromosomen, waardoor de erfelijke eigenschappen van
een organisme beinvloed kunnen worden.
Donorsperma: sperma van donor.
Draagmoeder: Vrouw die een kind draagt om het na de bevalling
af te staan. Draagmoeders doen dat meestal pro deo, in andere
gevallen spreken we eerder van huur- of leenmoeders.
Embryo-transplantatie: in baarmoeder ingenesteld embryo wordt
eruit gehaald en in andere baarmoeder ingeplant.
Huurmoeder: Vrouw die tegen betaling kind baart voor anderen.
Hybriden: kruising tussen twee soorten organismen.
In vitro fertilisatie: bevruchting in glazen doosje.
Klieven: het in twee of meer stukken snijden van een jong embryo,
in de hoop dat de afzonderlijke delen zich toch tot volwaardige
wezens zullen ontwikkelen.
Klonen: ongeslachtelijke voortplanting van een volwassen orga
nisme (plant of dier). Het bijzondere aan klonen is dat er erfelijk
materiaal van slechts één organisme voor nodig is. Voor zover
bekend bij zoogdieren nog nooit gelukt. Wel worden soms in
eierstoktumoren resten van haar en tanden gevonden, een
aanwijzing dat een of meer eicellen zijn gaan uitgroeien.
Kunstmatige inseminatie: sperma wordt met spuit in baarmoeder
gebracht.
Laparoscopie: eicellen worden van eierstok gehaald om buiten het
lichaam van de vrouw bevrucht te worden.
Leenmoeder: Vrouw die embryo dat door anderen verwekt is,
draagt en het na de bevalling afstaat.
Reageerbuisbaby: Baby die 'verwekt' is in glazen doosje in
laboratorium.
Spermabank: bewaarplaats voor sperma
Wensouders: onvruchtbare ouders die een kind willen
Zaadbank: zie spermabank
vruchtbaarheidsproeven voor
mannen worden hamster-eitjes
bevrucht. Wat doen ze
daarmee? In de veehouderij is
het verschijnsel van de hybride
wezens bekend: een paard en
een ezel maken een muilpaard.
Een schaap en een geit maken
een scheit. En zo is het mogelijk
om een mens met een aap te
kruisen. (Foto in de krant:
ape-trots artsenteam met
aapmens-kind op arm). Deze
aapmens zal een zeer
intelligent dier zijn, dat
getraind kan worden om zware,
onaangename of gevaarlijke
taken te verrichten. Als
kannonnevlees bijvoorbeeld.
In de veefokkerij is men al veel
verder met het ontheiligen van
de voortplanting. Het begon
met kunstmatige inseminatie.
Hierboven schreven we over
kruisingen tussen verschillende
diersoorten. Een andere
techniek, ook reeds bij mensen
toegepast, is de
embryo-transplantatie. Een
vrucht wordt uit de ene
baarmoeder gehaald en in een
andere ingeplant. We kennen in
Nederland de ETH, de
embryo-transplantatie
handelsvereniging.
Dat er gehandeld wordt in
sperma van superstieren, is
allang bekend. Maar
'embryo-veilingen' voor
rundvee, daar hadden we nog
nooit van gehoord. Een door een
superstier bevruchte superkoe,
met in haar baarmoeder een
hele reeks ingenestelde
embryo's wordt verhandeld. De
koper spoelt de embryo's uit en
plant ze één voor één bij
normale koeien in, die na
verloop van tijd superkalfjes
baren.
Als het te veel geld kost om de
koe te vervoeren, dan worden de
superembryo's onmiddellijk na
de verkoop uitgespoeld,
ingeplant in de baarmoeders
van konijnen, per vliegtuig naar
een andere plek op de wereld
gebracht, weer uitgespoeld en
ingeplant bij normale koeien,
die na verloop van tijd
superkalfjes baren. De
wetenschap staat voor niets.
Een nieuwe techniek die bij
dieren ontwikkeld wordt, is het
klieven van embryo's. Een
vrucht van enkele dagen oud
wordt doorgesneden, waarop de
twee helften zich ontwikkelen
tot normale dieren. Omdat
eicellen van superkoeien en
sperma van superstieren duur
zijn, is het voordelig om met één
bevruchting twee kalfjes te
krijgen. Of vier. Of acht of
zestien... Het klieven is eigenlijk
het op kunstmatige wijze
verwekken van een één-eiige
meerling.
Het klieven wordt door veel
mensen - ten onrechte -
aangezien voor klonen. Over
klonen zijn veel
angstaanjagende boeken en
films gemaakt. De jongens van
Brazilië van Ira Levin gaat
over het klonen van Hitier. De
wetenschap is er (nog) niet in
geslaagd om menselijke klonen
te maken. Althans: wij weten er
niks van, wat niet hoeft te
betekenen dat klonen niet
bestaan.
Een tak van wetenschap die wel
met rasse schreden voorwaarts
gaat is het sleutelen aan het
erfelijk materiaal van bacteriën
en planten, in de toekomst
ongetwijfeld aan dat van dieren
en mensen. Elke cel bevat een
verzameling chromosomen. De
chromosomen bestaan uit DNA.
De techniek heet
DNA-manipulatie. Het DNA
geeft de code voor het bouwplan
van elk levend wezen en zorgt
ervoor dat een hond hondjes
baart en een mens mensjes.
Door aan dat bouwplan iets te
veranderen, is het bijvoorbeeld
mogelijk om onschuldige
bacteriën aan te zetten tot de
produktie van geneesmiddelen.
Een nobel streven, uiteraard,
net als het helpen van
onvruchtbare ouders en het
kweken van een supertarwe of
super-runderen. Het probleem
is echter dat de
wetenschappelijke kennis die
met al dergelijke experimenten
wordt opgedaan, ook voor
allerlei andere doeleinden
gebruikt kan worden. Naarmate
het uiterst gecompliceerde
proces van erfelijkheid,
celdeling en voortplanting meer
en meer ontrafeld wordt, groeit
de mogelijkheid om in te grijpen
samen met het gevaar dat dat
met boze bedoelingen gebeurt.
Wetenschap is internationaal.
Het heeft geen enkele zin om in
Nederland wetten te maken die
bepaalde experimenten
verbieden, omdat ze dan elders
wel worden gedaan. Desnoods
in een of ander dictatoriaal
geregeerd land, waarin de
(zogenaamde) Westerse ethiek
niet meespeelt.
De ontwikkeling is niet te
stuiten. Seksuele voorlichting
gaat in de toekomst niet meer
over pappie en mammie die met
elkaar vrijen, maar over glazen
schaaltjes en diepvriezers. Het
zaad en de eicellen van
sporthelden,
Nobelprijswinnaars en
regeringsleiders zullen bij
opbod verkocht worden. Wat
dacht u van embryo's van Den
Uyl en Thatcher? Van Rob
Druppers en Els Vader? Of
liever André van Duin en Mieke
Telkamp?
Op zekere dag wordt de wereld
wakker in een nachtmerrie die
de verhalen van Mengele,
Brave new world, 1984 en
Frankenstein doet verbleken.
Aapmensen werken in
fabrieken of voeren oorlog,
nazaten van
Nobelprijswinnaars ontwerpen
de nieuwste computersystemen
en de rest van het volk wordt
op twaalf-jarige leeftijd
gesteriliseerd om te voorkomen
dat ze zich ongecontroleerd kan
voortplanten.
Wie houdt het tegen? De
politiek heeft het druk met
verkiezingen. De kerk
waarschuwt voor monokini's,
condooms en openbaar
onderwijs, maar slaat bij het
zoeken naar de satan de
laboratoria over. In de
diepvriezers van de wetenschap
wachten duizenden Rosemary's
baby's op een baarmoeder. En
in de broedplaatsen van het
kwaad wordt verder en verder
geëxperimenteerd, worden
steeds weer nieuwe grenzen
overschreden: steeds nog
vóórdat ze door de politiek of
ethica getrokken zijn.
Wie trekt de stekker uit het
stopcontact?
