TIPS VOOR
DAGTRIPS
n;
horizontaal
verticaal
oplossing
Tu in deze
kwakkelzomer de
aandacht zozeer wordt
afgeleid van strand en
duin, gaat de
bèlangstelling wellicht
wat meer uit naar het
maken van
daguitstapjes. Hier een
kleine greep uit de vele
mogelijkheden.
efteling
kaasmuseum
jacques cats
is
s
0
U
M
0
s
0
S
0
S
I
W
0
S
W
U
hetzelfde
VRIJDAG 9 AUGUSTUS 1985
In Engeland trekken j aarlij ks
vele duizenden mensen naar
verschillende evenementen,
waarin het stoomwezen
centraal staat. Het is een
nostalgisch tijdverdrijf omdat
tot in de jaren vijftig de
stoomwerktuigen in vele
variëteiten in gebruik waren in
Engeland. Van
straatlocomotieven en
kermistrekkers tot
landbouwtractoren, vracht- en
personenauto's. In Nederland
gaat de herinnering niet veel
verder dan naar stoomwalsen,
stoomlocomotieven en
stoomschepen.
Vandaar dat het een
interessante belevenis kan zijn
om eens kennis te nemen van
wat er allemaal nog meer aan
stoommachines heeft bestaan.
Dat kan vrij dicht bij huis, in
Essen-Wildert. Net even over de
Brabants-Belgische grens bij
Roosendaal worden morgen,
zaterdag 10, en zondag 11
augustus internationale
stoomdagen gehouden.
Tijdens deze manifestatie kan
men dagelijks tussen 10 en 22
uur een stoomtractor die zorgt
voor het maaien van het graan,
stoomploegen die het land
ploegen en een stoommobile die
het graan dorst en het stro
perst, aan het werk kunnen zien.
Verder produceert een
stoomorgel fraaie
kermismelodieën, men kan een
stoomauto bewonderen, er is
een stoomzagerij te bezichtigen,
stoomtreinen en een
stoombrandweerwagen. Bij
elkaar zo'n dertig bijzondere
exemplaren. De toegang voor
volwassenen bedraagt 120 fr. en
kinderen betalen 70 fr.
Voor de niet-ingewijden: het
familiepark De Efteling in
Kaatsheuvel is tot en met 23
augustus dagelijks tot 21 uur
geopend. Tijdens deze
zomeravonden wordt een gratis
artiestenprogramma
aangeboden, met klinkende
namen uit de Nederlandse
showwereld. Een avondbezoek
biedt meer uitzicht op
geringere wachttijden rond
bezoeken aan recente
aanwinsten als de Pyton, het
carnavalfestival, de Pirana en
de Bob, die overdag hoog
scoren bij het publiek.
Wachttijden kunnen overdag
oplopen tot meer dan een uur.
De midzomeravondfeesten in
Autotron in Drunen gaan
vandaag, vrijdag, en morgen,
zaterdag, door in de sferen van
de jaren vijftig. Het wordt een
avond met veel rock- and
rollmuziek met vetkuiven,
pettycoats, pumps en
paardestaarten. Autotron legt
via de eigen collectie ook een
relatie met de jaren vijftig toen
er fraaie limousines rondreden
en de auto's blonken van het
vele chroom, vleugeltjes en
beeldjes. De 'slagschepen' die er
worden tentoongesteld behoren
bij de seizoententoonstelling
'100 Jaar automobielhistorie'.
Tussen zeven en twaalf uur 's
avonds treden bekende rock
and rollbands op, verzorgen
rock and rollgroepen
dansdemonstraties en worden
filmfragmenten vertoond uit de
veelbewogen carrière van Elvis
Presley.
Iets heel anders: in het
planetarium Amsterdam wordt
dagelijks een spectaculair
programma vertoond over de
komeet Halley. Deze
wereldberoemde komeet die al
bijna honderd generaties lang
wordt waargenomen verschijnt
elke 76 jaar aan de
sterrenhemel. Volgend jaar zal
dat opnieuw kunnen gebeuren.
In het planetariumprogramma,
dat wordt vertoond op een groot
koepelvormig projectiescherm
van 630 vierkante meter, wordt
de toeschouwer meegenomen
op een wonderlijke
ontdekkingsreis naar de wereld
van de kometen. De
toegangsprijs bedraagt acht
gulden voor volwassenen en vijf
gulden voor kinderen tot en met
veertien jaar. Het planetarium
is gunstig gelegen aan de afslag
Gaasperplas-Weesp van de
Gaasperdammerweg, het deel
van de A9 dat de Al met de A2
verbindt.
Er komen bijna nog meer
vreemdelingen dan
Nederlanders in het Hollands
Kaasmuseum in Alkmaar. Toch
is het de moeite waard om
aansluitend op de vrijdagse
kaasmarkt een kijkje te nemen
in het vierhonderd jaar oude
gebouw van de Kaaswaag. Op
de bovenste verdieping wordt
de kaas- en boterbereiding in
vroeger eeuwen getoond. Daar
is ook een uitgebreide collectie
kaastobbes, messen, persen en
karntonnen bijeengebracht.
Elders in het gebouw wordt de
moderne kaasbereiding uit de
doeken gedaan. Via een
diapresentatie krijgt de
bezoeker een indruk van de
betekenis van de Nederlandse
zuivel, vroeger en nu. Het
museum is - met uitzondering
van zondag - dagelijks geopend
van 10-16.00 uur. De
toegangsprijs bedraagt één
gulden.
Nog twee korte tips voor
bezienswaardigheden die zich
wat dichter bij huis bevinden:
Breda Flora is een evenement
dat van 9 tot en met 14 augustus
wordt gehouden in de Grote
Kerk van Breda. Het bedehuis
is bij die gelegenheid
omgetoverd in een overdekte
bloemen- en plantentuin. Men
kan er fraaie arrangementen
bewonderen.
En in het gemeentemuseum in
Bergen op Zoom valt tot 8
september een tentoonstelling
te bezoeken, die is opgezet rond
het kermisgebeuren. Van
oorsprong is Bergen op Zoom
een kermisstad. Veel
exploitanten hebben zich er
gevestigd. De toonstelling laat
de vroegere religieuze en sociale
betekenis zien van het
kermisgebeuren. Daarnaast zijn
er in verschillende zalen
exposities ingericht waar oude
en antieke kermisattributen te
zien zijn. Ook staat er een
miniatuurkermis opgesteld. Het
museum aan de
Steenbergsestraat is behalve op
maandag geopend van
14.00-17.00 uur.
De Alkmaarse kaasmarkt, een toeristische trekpleister.
éa kM
kaart
Lontong is een smakelijk al
ternatief voor de kleine
rijsttafel. Hoewel de naam fei
telijk slaat op in zakjes gekook
te rijst, wordt onder lontong
doorgaans een schotel verstaan
van diverse gerechten die pas
sen bij de in plakken gesneden
lontongrijst die koud wordt ge
serveerd. Heerlijk in de zomer.
Na de soto en sambal goreng
boontjes van vorige week nog
een paar specifieke lontongge-
rechten.
Sajur lodeh
Voor de bereiding van deze sa
jur, een groentegerecht met veel
vocht, hebben we de santen
nodig waarvan ik vorige week
het recept gaf.
Ingrediënten: 1 Chinese kool; 1
blikje bamboespruiten; 1 ons
petehbonen (vers te krijgen bij
de toko); 2 terongs (aubergines);
een stuk of zes worteltjes; 2 in
stukken gesneden tomaten; 1
grote, kleingehakte ui; 2 teen
tjes knoflook; 1 stukje in schijf
jes gesneden verse gember; 2
salamblaadjes; 1 spriet sereh; 1
grote aardappel; 2 rode lomboks
en 2 groene lomboks (pepers),
zonder de pitjes; 1 theelepel
ketumbar; 3 even in een droge
pan gepofte kemiries; 2 theele
pels laos; 1 theelepel trassi; 2
theelepels goela djawa; 5 dje
roek poeroetblaadjes; 1 handje
taogeh; een paar stukjes tahu;
1 lA kopje dunne santen; 1 kopje
dikke santen; een handje garna
len; een paar eetlepels olie.
Bereiding: fruit de uien en de
gesnipperde knoflook in de olie.
Wrijf lomboks, ketumbar, kemi
ries, laos, trassi, goela djawa in
een vijzel tot een pasta en doe
die bij uien en knoflook. Snij
aardappel en groenten klein en
bak ze even mee. Voeg dan de
dunne santen toe en laat alles
even aan de kook komen. Doe er
de sereh en salamblaadjes bij en
laat het gerecht op een laag
vuur zachtjes koken. Als de
groenten bijna gaar zijn de dik
ke santen aan de groenten toe
voegen en onder voortdurend
roeren weer aan de kook laten
komen. Tenslotte de garnalen er
bij doen en klaar is Kees.
Telur berlada
Ingrediënten: 4 hardgekookte
eieren; 1 kleingesneden ui; 2
eetlepels olie; 1 eetlepel sambal
oelek; 2 tomaten; 2 teentjes kno
flook; 1 kippebouillonblokje;
zout.
Bereiding: fruit, ui en knoflook
in de olie. Voeg sambal en in
stukjes gesneden tomaat toe.
Doe het bouillonblokje er bij en
laat het geheel sudderen tot een
glad sausje in ontstaan. Zouten
naar smaak en doe er vijf minu
ten voor het serveren de eieren
in.
Saté ajam
Ingrediënten: 1 pond kippe-
borst; 2 teentjes knoflook; 2
eetlepels ketjap manis; 2 eetle
pels water; wat olie.
Voor de satésaus: 1 kleine ui; 1
eetlepel olie; V2 kopje water; 2
eetlepels pindakaas; V2 theele
pel cayennepeper; Vi theelepel
suiker; 1 theelepel ketjap ma-
nis; sap van een halve citroen.
Bereiding saté: Snij de kip in
dobbelsteentjes van plusminus
2 centimeter en rijg die aan
houten satépennen. Maak van
knoflook, ketjap en water een
marinade en laat de kip daarin
een paar uur marineren. Smeer
de saté in met de olie en rooster
de kip boven een houtskool
vuurtje. Pas op dat de satés niet
te gaar worden want dan wordt
het zo'n droge kost.
Bereiding satésaus: de ui heel
fijn snijden en in olie fruiten;
vervolgens water; pindakaas;
pepers; zout en suiker er aan toe
voegen en koken tot de saus dik
wordt. Tenslotte afmaken met
ketjap en citroensap.
Empal daging
Ingrediënten: 1 pond mager
rundvlees; blok santen; 2 eet
lepels tamarinde (assem); 1
theelepel laos; 2 theelepels ke
tumbar; V2 theelepel djinten; 2
theelepels goela dwaja; 2 V2 kop
water; olie.
Bereiding: snij het vlees in dik
ke plakken en kook die samen
met alle overige ingrediënten
behalve de santen in het water.
Na een minuut of twintig de
santen toevoegen en laten sud
deren tot het vocht verdampt is.
Het vlees nu laten afkoelen en in
olie bruin bakken.
Opor ajam
Ingrediënten: 1 vette kip; 4 even
gepofte kemirienoten; 4 blaad
jes djeroek poeroet; V2 theelepel
trassi; 1 theelepel laos; 1 stukje
gember van ca. 5 centimeter; 2
grote, fijngesnipperde uien; 3
fijngehakte teentjes knoflook; 2
theelepels ketumbar; 1 theele
pel djinten; 1 stuk sereh; 2 sa
lamblaadjes; zout en peper; 2
eetlepels olie; 4 kopjes santen; 1
eetlepel assem.
Bereiding: snij de kip in stuk
ken. Wrijf de kemiries, trassie,
laos, uien, knoflook, ketumbar,
djinten en assem tot een pasta
en smeer daarmee de stukken
kip in. Braad de kip daarna in
de olie bruin. Kruid de kip met
wat peper en zout en blus met
een beetje water. Doe dan de
sereh, salam, djeroek poeroet
blaadjes en de gember bij de kip
en voeg de santen toe. Laat alles
nu onder voortdurend roeren
aan de kook komen. Laat de kip
verder zachtjes sudderen op een
laag vuurtje tot de kip gaar is.
Abon abon
Dit is een bijgerecht dat nogal
wat werk vraagt, maar je kunt
met een portie lang doen want
het is gemakkelijk te bewaren.
Ingrediënten: 1 pond draderig
rundvlees, bijvoorbeeld muis; 1
theelepel ketumbar; 1 theelepel
djinten; 2 fijngehakte uien en 2
teentjes gehakte knoflook; 1
theelepel laos; V2 eetlepel as
sem; 2 theelepels goela djawa;
wat zout; 2 eetlepels olie.
Bereiding: kook het vlees in de
snelkookpan gaar en trek het
daarna met twee vorken in dra
den uiteen. Wrijf van kruiden en
uien en knoflook een pasta en
wrijf daar de vleesdraden mee
in. Bak het vlees vervolgens
onder voortdurend scheppen
helemaal droog. Het vlees moet
donker van kleur worden en een
beetje krokant. Het kan daarna
in een stopfles in de koelkast
worden bewaard. Voor het ser
veren vermengen met wat gef
ruite uitjes.
RIEN VAN REEMS
1 weekdier; 7 tak van sport; 13 niets uitgezonderd; 14
vogelsnavel; 16 stof; 17 slotwoord van gebeden; 18 vrouwen
verblijf; 20 Europeaan; 21 zware hakbeitel met afgeschuinde
kanten; 23 muzieknoot; 25 gegraven diepte; 26 ten aanzien
van (afk.); 28 oosterlengte (afk.); 29 zeer hard gesteente; 31
snijwerktuig; 33 vreemde taal; 35 betaalmiddel; 36 ont
vangtoestel; 37 toespraak; 38 deel van de dag (afk.); 40 door,
met (Latijn); 42 muzieknoot; 43 flauwhartig; 45 vreesachtig;
47 land in Europa; 48 spijt; 49 corpulent; 51 huisbedekking;
52 ondernemingsvorm (afk.); 54 familielid; 56 uiting van kou;
57 weinig levendig; 59 specerijachtige plant; 60 stamloze
moeraspalm; 62 ovaalvormig verfplankje; 64 vlaktemaat; 65
vioolkrasser; 66 bijwoord; 67 zaadkorrel in een vrucht; 69 vis;
70 voorzetsel; 72 ridderlijke held; 76 rivier in Duitsland; 79
vis; 80 fraai; 82 soort schaatsen; 84 deel v.h. gezicht; 85
boom; 86 plant; 87 vqgel.
1 deel van de week; 2 boom; 3 winters voertuig; 4 Japanse
munt; 5 loofboom; 6 gissing; 8 hoewel; 9 waterdier; 10
bloedvat; 11 ogenblik; 12 Europeaanse; 14 dwaas; 15 vogel;
18 lidwoord; 19 insekt; 21 energie; 22 historisch strafwerk
tuig; 24 vleier; 25 smalle weg; 27 afgelegen; 28 ondergeschikt;
30 weide in het hooggebergte; 31 omslag voor papieren; 32
vreemde titel; 34 alvorens; 39 bloem; 41 reeds binnen korte
tijd; 43 ondiepte in het water; 44 boom; 45 slaapplaats; 46
bovendien; 50 onbedacht; 53 tuimeling; 54 familielid; 55
afgemat; 56 jong varken; 57 grot; 58 boom; 60 vochtig; 60
soort paard; 63 raadgeving; 65 hemellichaam; 68 lichte stof;
69 hakwerktuig; 71 wreedaard (fig.); 73 haarkrul; 74 naald-
boom; 75 overzetvaartuig; 77 saai (fig.); 78 veerkracht; 80 het
doel niet treffend; 81 lofdicht; 83 tegenwoordig; 85 maange-
stalte; (afk.).
Welke 2 sleutelwoorden vormen de letters uit de vakjes 75,
39, 41, 71, 68, 12, 60, 48, 61, 86 en 6, 59, 36, 7, 87, 14, 57,18, 76,
84
Schrijf uitsluitend de twee sleutelwoorden op een briefkaart
en zorg ervoor dat uw oplossing uiterlijk woensdagmorgen
in het bezit is van:
Puzzelredactie PZC-Vrijdagkrant,
Postbus 466, 4380 AL Vlissingen.
Vermeld uw naam, adres en woonplaats.
Voor de wekelijkse Vrijdagpuzzel stelt de PZC ditmaal de
volgende prijzen beschikbaar:
3 exemplaren van het prachtboek 'De Vlaamse kustvlakte'
(uitgave Den Boer/Lannooy), winkelwaarde 49,50.
De oplossing en de namen van de prijswinnaars vindt u in de
PZC-Vrijdagkrant van volgende week.
pLi
'B
a;
ÖD
03
-ö
'ï-c
<D
OJ
<D
bü
O
G
cd
N X
p o
w
5 «J
Cd
SH
o Z
M h
sz
s w
o> ft,
w Pi
O) H
Q H
§0
H d
CT
co O
- <D
r—f
t-H <U
<L> X
3H
CQ H -o
•P H C
- c- cd
oJm N
U3 «2
CO - c
ON 0)
O*-*
►o C
c 3 '3
O W I-S
P" S CC
a 0
M >iN
iïï O) +3
aj Q ca
13 7 C3
c S 13
Eg»
Is S >2
5,5 3
Oh Q O
vrijdag
2 augustus
H
A
A
I
-
M
A
N
C
0
-
0
L
Y
K
O
-
S
E
P
I
A
-
R
0
B
0
T
-
0
N
A
-
P
0
T
P
0
U
R
R
I
-
L
L
D
R
S
-
S
S
-
K
-
D
E
-
T
A
F
-
E
P
P
E
-
R
A
L
-
M
A
R
K
-
S
N
E
K
-
K
0
P
E
R
-
B
E
E
K
P
A
K
-
S
A
T
I
N
E
T
-
K
I
L
A
-
-
W
E
N
S
-
S
L
0
T
-
-
A
N
E
B
-
M
N
-
E
-
I
N
-
H
A
P
J
E
E
P
-
I
N
N
I
G
-
R
U
I
L
A
R
K
-
L
B
-
G
-
I
K
-
P
R
0
A
-
-
T
E
A
K
-
E
I
N
-
-
P
R
K
-
B
A
L
A
T
-
K
E
D
R
A
F
-
L
E
G
E
-
T
E
R
-
D
A
A
-
I
E
R
-
A
T
L
-
L
E
-
P
P
-
N
-
B
D
-
0
N
A
R
-
R
T
E
L
E
N
-
E
A
U
-
K
E
T
E
L
-
N
0
R
E
N
-
A
R
A
T
-
T
A
A
T
S
-
G
U
R
Al duizenden jaren groeit in
het verre oosten de soja
boon. Het meest verbreide
smaakmiddel in die streken is
een saus die wordt gemaakt
van gistende sojabonen. De
Chinezen hebben er allerlei va
riaties op bedacht, de Japan
ners maken de saus op hun
eigen manier, de Indonesiërs
evenzo.
Niet alleen daar achter in Azië,
maar ook in het oude Grieken
land en in het Romeinse rijk,
hielden lekkerbekken al duizen
den jaren geleden van smaak-
middelen die verkregen worden
uit bedervende vis. Allerlei klei
ne visjes moeten hiervoor, met
ingewanden en al, enkele maan
den in een sterke pekel worden
bewaard. Het vocht dat er na
verloop van tijd wordt afgego
ten, is de zo gewaardeerde saus.
Garon heet dat in het oud-
Grieks, en garum in het Latijn.
De nationale saus van Vietnam
is ghuoc-nam, en dat is merk
waardig genoeg vrijwel hetzelf
de.
De beroemde Chinese oester
saus kunnen we zien als een
verbinding tussen sojaboon en
zeeprodukt. Want die saus
wordt gemaakt door oesters in
sojasaus te koken. Op welk mo
ment in de historie en in welke
taal voor een dergelijke saus
voor het eerst de naam is be
dacht die klinkt als ons 'ketjap',
zal altijd we onduidelijk blijven.
Maar ketsiap, keotsiap of kit-
jap is natuurlijk hetzelfde. De
officiële taal van de Indonesi
sche republiek, het Bahasa,
geeft overigens als schrijfwijze
kecap. Niet zo verwonderlijk
dus dat Engelse wereldreizi
gers zo'n saus catsup, catchup
of ketchup zijn gaan noemen.
Hoewel we met die naam tegen
woordig bijna altijd een toma
tensaus bedoelen, kan het oor
spronkelijk bijna ieder zoutex-
tract van vis, vruchten, noten,
paddestoelen of groenten zijn.
Met name in de vorige eeuwen
hebben Engelse lekkerbekken
zich op de variatie-mogelijkhe
den gestort. Tot in onze tijd
bekend is Worcestershiresaus
(spreek uit: 'Woestesjesaus'). De
overige brouwsels zijn groten
deels vergeten.
Wie kent er nog champignon-
ketchup? Zwart sap, dat vrij
komt als de paddesteoelen met
zout worden ingelegd, gekookt
en op smaak gebracht met aller
lei specerijen. Oesterketchup of
mosselketchup, met wijn of
sherry. Vlierbessenketchup,
walnotenketchup.
Ansjovis is een vis die, met zout
ingelegd, een heel specifieke
smaak krijgt. Er komt een gis
tingsproces aan te pas en die
techniek beheersen de volken
rond de Middellandse Zee al
duizenden jaren. Het is dan ook
vele jaren lang heel gewoon
geweest om vlees te kruiden
met op die manier ingelegde
ansjovis. Hét werd zelfs als een
soort zout beschouwd, en op
basis van ingelegde ansjovis
zijn ook weer talloze ketchups
verzonnen. Een spoortje van
die oude gewoonte zien we nog
bij de echte Wiener Schnitzel:
daar hoort een ansjovisfilet bo
venop te liggen. De pasta ervan
is bekend van vele pizza's. Ab
soluut een van de alleroudste
smaakmiddelen uit Europa.
Vooral de Amerikanen omhels
den de tomatenketchup, toen ze
die van de Engelsen leerden
kennen. Ze gebruiken het te pas
en ook wel te onpas, in onze
ogen althans. Maar ze zouden
geen Amerikanen zijn als ze ei
niet iets nieuws bij hadden be
dacht. De barbecuesaus, waarin
tomatenketchup en sojasaus de
hoofdrol spelen. Daarmee moet
het vlees, ook tijdens het rooste
ren, worden gekruid. Iets derge
lijks dus als die gistende ansjo-
visjes van de oude Europeanen
Merkwaardig toch dat een
smaakmiddel zo van karaktei
kon veranderen op zijn tocht
over de wereld. En hoe wonder
lijk ook, dat zo'n aroma van
gegiste visjes zowel in het oude
oosten als in het oude westen
gewaardeerd werd en wordt!
