VOORBEELDFUNCTIE WALES
Dollarmacht
en Ecotop
Dinorwig in Noord-Wales is één van de technische wereldwonderen van onze tijd. Hier bij
het dorpje Llanberis aan de rand van het nationaal natuurpark Snowdonia, staat,
onzichtbaar voor het menselijk oog, een elektriciteitscentrale met een vermogen van 1800
MegaWatt. Verstopt in het leistenen hart van een berg draaien, met een snelheid van
vijfhonderd toeren per minuut, zes gigantische turbines. In beweging gebracht door een
waterstroom van 420 kubieke meter per seconde drijven zij generatoren aan. Die leveren
gedurende maximaal vijf uur - wanneer op volle capaciteit wordt gewerkt - 1680 MegaWatt
aan het Britse elektriciteitsnet, genoeg om anderhalf miljoen mensen van stroom te voorzien.
Het water dat deze energie levert kende Elektriciteits-Produktiebedrij- met een diameter van acht meter in
Investering
Ramp
Confrontatie i
Ruil
WOENSDAG 1 MEi 1985
Onderaardse
energiereus
reageert snel
komt uit Llyn Marchlyn Mawr, een
reservoir in de bergen op 633 meter
boven de zeespiegel. Als na vijf uur op
volle kracht stroom genereren 7 mil
joen kubieke meter water via tunnels
met een lengte van ruim drie kilome
ter uit dit kunstmatig vergrote meer
is terechtgekomen in het 500 meter
lager gelegen benedenreservoir Llyn
Peris, dan is de waterspiegel van dit
laatste meer circa tien meter gestegen
en die van Llyn Marchlyn Mawr onge
veer 30 meter gedaald.
Per uur passeert evenveel water de
turbines van Dinorwig als Londen in
een hele dag verbruikt, 's Nachts,
wanneer de vraag naar stroom mini
maal is, wordt het water in het meer
tje in het dal binnen zes uur naar het
hogere reservoir teruggepompt. De
generatoren werken dan als motoren
en de omkeerbare pompturbines
schakelen over op hun pompfunctie.
Een centrale als Dinorwig maakt het
mogelijk goedkope energie (uit nacht-
stroom) op te slaan en dure energie te
leveren wanneer daar vraag naar is.
Voor elke drie eenheden elektrische
energie die Dinorwig opwekt neemt
de centrale vier eenheden van het net
af, maar doordat de afgenomen
stroom veel goedkoper is dan de opge
wekte stroom verdient Dinorwig de
oorspronkelijke investering van 450
miljoen pond binnen acht jaar terug.
Het Britse elektriciteitsbedrijf CEGB
noemt Dinorwig de 'Onderaardse
Reus'. Het complex beslaat 285 hecta
re, maar al wat je er bovengronds van
ziet zijn een paar aan de omgeving
aangepaste gebouwtjes. Het is de
grootste 'Ondergrondse Pomp Accu
mulatie Centrale' (OPAC) in Europa.
Maar mogelijk niet voor lang. De
Nederlandse OPAC-groep, waarin sa-
menweken het Koninklijk Ingenieurs-
en Architectenbureau Haskoning, de
aannemingsmaatschappij Koninklij
ke Volker Stevin en de TH Delft, wil
een met Dinorwig vergelijkbare cen
trale bouwen van 2000 MegaWatt. Of
dat doorgaat hangt af van politieke
beslissingen die in 1986 moeten wor
den genomen.
Na een reeks studies die hebben aan
getoond dat een OPAC te verwezenlij
ken is met beschikbare technieken,
machines en materialen, heeft de re
gering de OPAC-groep via de Neder
landse Energie Ontwikkelings Maat
schappij (NEOM) gevraagd een stu
die-ontwerp te maken voor een OPAC
op een voorbeeldlokatie in Zuid-Lim
burg. Een dergelijke studie wordt te
vens gemaakt van een PAC, een
Pomp Accumulatie Centrale, waarbij
de valhoogten geringer zijn, maar de
waterhoeveelheden veel groter om
aan een gelijke energieopbrengst te
komen. Welk energie-opslagsysteem
uiteindelijk zal worden gekozen,
hangt af van de kosten-batenbereke-
ningen die NEOM en de Samenwer-
ven (SEP) in februari 1986 rond den
ken te hebben.
Belangrijk voordeel van de OPAC
boven andere opslagsystemen is
naast het geringe ruimtebeslag dat
de hele instalatie onder de grond kan
worden weggestopt op een paar ge
bouwtjes na, zodat het milieu op geen
enkele wijze wordt gestoord.
In Dinorwig mochten geen boven
grondse kabels het natuurschoon
aantasten. De 4Ö0 kV-kabels zijn er
over een afstand van vele kilometers
onder de grond getrokken, ook al was
dat tien keer zo duur. Ook het trans
formatorstation bevindt zich onder
het aardoppervlak. In Wales en ook
bij energieopslagcentrales in het Bel
gische Coo en Viande in Luxemburg is
gebruikgemaakt van natuurlijke
hoogteverschillen. Zowel boven- als
benedenbassin liggen bovengronds.
De Nederlandse OPAC-groep heeft
aangetoond dat het technisch moge
lijk is het benedenbassin in ons vlak
ke landje ondergronds uit te voeren in
de vorm van een complex tunnels of
kamers op een diepte tot 1250 meter
en over een oppervlak van een vier
kante kilometer. Als bovenbassin kan
bestaand oppervlaktewater dienen.
Dat benedenbassin zou bestaan uit
zo'n honderdveertig kilometer tunnel
gesteente met een hardheid groter
van die van beton. Dergelijk gesteen
te doet zich op de gewenste diepte
voor in Zuid-Limburg, Oost-Neder
land, West-Brabant en in het grootste
gedeelte van Zeeland, te weten Wal
cheren, Zuid-Beveland en geheel
Zeeuwsch-Vlaanderen.
Technisch zijn er twee mogelijkhe
den: een OPAC van één etage op een
diepte van circa 1300 meter en een
twee-etage OPAC met een tussenre-
servoir op ongeveer 650 meter. De
laatste kan gefaseerd worden ge
bouwd. De twee-etage OPAC kan vrij
wel zeker alleen in Zuid-Limburg en in
Zeeland worden gerealiseerd. Dat
Zuid-Limburg is gekozen als lokatie
met Zeeland als tweede keus, houdt
verband met twee factoren. Qua ge
steente zijn beide gebieden geschikt.
In Limburg buiten het kolengebied
komt op 1300 meter een keiharde
kalksteen voor en in Zeeland is dat op
dezelfde diepte kwartsiet. Van Zuid-
Limburg zijn echter meer gedetail
leerde gegevens beschikbaar over de
ondergrond, hoewel eigenlijk nog een
boring nodig zou zijn. Zo'n onderzoek
vergt evenwel drie miljoen en dat
bedrag ontbreekt. Bedrijven die bo
ringen verrichten, ook de NAM, zijn
verplicht de gegevens daarvan door te
spelen naar de Rijks Geologische
Dienst. Zij blijven echter gedurende
tien jaar geheim. De RGD kan wel een
aantal algemene gegevens verstrek
ken. Wat Zeeland betreft zijn die
kennelijk onvoldoende. Een tweede
factor is dat de 380 kV-kabel in Zee
land niet is rondgesloten en in Lim
burg wel, zodat de OPAC daar een
voudigweg kan worden 'ingeprikt'.
Overigens zou voor vijf procent meer
kosten een OPAC kunnen worden
gebouwd in de Westerschelde die dan
als bovenreservoir zou kunnen die
nen.
Een van de zes enorme assen in de
zestig meter hoge machinehal van
Dinorwig. Onder is de bovenkant van
de turbine zichtbaar. Een paar ver
diepingen hoger zit op deze as de
rotor van de generator.
De investeringskosten voor een 2000
MegaWatt-OPAC worden geraamd op
4,5 miljard gulden, waarvan zeventig
procent gaat zitten in ondergronds
werk (aanleg schachten, tunnels en
machinehallen) en dertig procent in
de aanschaf van de machines die
zo-van-de-plank leverbaar zijn. De
bouwtijd is acht jaar en het project
zal naar schatting 30.000 manjaren
werk opleveren. Als de centrale een
maal werkt is een staf van hooguit
honderd man voldoende.
Dinorwig wordt gaande gehouden
door vijf ploegen van elk zes man,
opererend vanuit de eveneens onder
grondse regelkamer. Er hangt een
beetje een Jules Verne-achtige sfeer.
Om de machineonderdelen, waarvan
er verscheidene meer dan vierhon
derd ton wegen, de berg in te krijgen
moesten speciale diepladers worden
ontworpen. De toegangstunnel is nu
voorzien van een tweebaans verkeers
weg, compleet met richtingsborden
en verkeerslichten en wanneer we er
per touringcar binnenrijden, lijkt het
Llyn Peris, het
leisteengroeve.
benedenreservoir met waterinlaatwerken. De centrale is verstopt in de berg onder de oude
of we op weg zijn 'naar het middel
punt der aarde'. Het wordt nog verba
zingwekkender in de machinehal
waarin de zes generatoren staan opge
steld die via een verticale as met de
turbines zijn verbonden. Deze hal, de
grootste door mensen gemaakte on-
deraardste ruimte in Europa, is zestig
meter hoog, honderdtachtig meter
lang en vierentwintig meter breed.
Deze ruimte is door een tunnel ver
bonden met de transformatorhal die
'slechts' 161 meter lang is. Indrukwek
kend zijn de kranen waarmee de hoge-
drukleiding waardoor het water wordt
aangevoerd, kan worden afgesloten.
Om te voorkomen dat, wanneer dat
gebeurt, een zogenaamde 'waterslag'
optreedt, is er een vijfenzestig meter
hoge verticale schacht die een open
verbinding vormt tussen de watervoe
rende tunnels en de buitenlucht. De
schat mondt uit in een bassin met een
diameter van dertig meter in de berg
helling. De watermassa in dit bassin
en in de schacht levert ook de start
energie als de turbines in werking
worden gesteld. Daarbij wordt het
toerental van de turbines afgesteld
met hydraulisch bedienbare schoe
pen.
De grote kracht van Dinorwig schuilt
in de regelbaarheid. De centrale kan
zeer snel worden opgestart en levert
dan binnen tien seconden 1300 Mega
Watt. Op die manier kunnen direct
pieken in de vraag worden beant
woord. Met dergelijke centrales voor
de piekbelasting kunnen de basis-
lastcentrales rendabeler draaien. De
ze centrales die olie of kolen als
brandstof gebruiken of op kenerener-
gie werken, zijn moeilijk of niet te
regelen en ongeschikt om de pieken
op te vangen. Het alternatief is de
aardgasgestookte centrale, maar
aardgas is de duurste van alle brand
stoffen.
Pieken in de vraag naar stroom doen
zich bijvoorbeeld voor in de ochtend
als iedereen thee of koffie zet, de c.v.
hoger zet, de radio inschakelt en als
bedrijven de machines opstarten. Een
andere piek is 's avonds: de t.v. gaat
aan. Als de meeste mensen slapen
daarentegen kunnen de centrales hun
stroom niet aan de straatstenen kwijt.
Dinorwig-manager Charlie Newton
kan van dat piekverschijnsel een aar
dig staaltje vertellen. Op de dag dat
prins Charles zijn lady Diana trouwde
zat heel Engeland aan de beeldbuis
gekluisterd. Het energieverbruik
toonde die dag veel schommelingen
die het net goed opving. Tot het bijna
mis ging toen de televisie een pauze
inlaste. De Britse kijkers zetten op
dat moment massaal hun elektrische
waterkokers aan om thee te zetten en
de stroomafname steeg binnen vijf
minuten met 200 MegaWatt. Toen
later het prinselijk paar in de trein
stapte en zich aan het oog der came
ra's onttrok, herhaalde zich dat. Op
zo'n moment springt een OPAC on
middellijk in, binnen tien seconden.
Rien van Reems
01
id
(Van onze correspondent Henk Kolb) I ia
Tegen de tijd dat president Reagan in Bonn zijn stoel aanschuift, on
met de regerings- en staatshoofden van de zes andere belangrijkst r\
geïndustrialiseerde landen van het Westen, alsmede de voorzitter van d
Europese Commissie, te gaan spreken over de economische vooruitzich
ten in de wereld, zal moeten blijken of de Verenigde Staten een beleii 1
hebben, waar ook de rest van de wereld iets mee opschiet.
Het voorspel van deze topconferen- reldwijde erkenning van octrooiei
tie heeft fundamentele menigsver-
schillen onthuld, tussen Japan, de
VS en Europa. De hele conferentie
komt neer op de vraag of en hoe een
veel te dure dollar, hoge Amerikaan
se rentestanden, een op hol geslagen
begrotingstekort in de VS, een
enorm tekort op de Amerikaanse
handelsbalans, afnemende economi
sche groei in de VS en achterblijven
de expansie in Europa, gepaard aan
weer stijgende inflatie en verlam
mende Europese werkloosheid en
een zeer gesloten Japanse markt, in
een gelid kunnen worden gedwon
gen van economische en monetaire
stabiliteit.
Reagan komt vandaag naar Bonn
met een voorstel om een nieuwe
internationale ronde van handelsbe
sprekingen te beginnen, dat in Euro
pese kringen met grote terughou
ding is ontvangen. De Amerikanen
willen niet praten over herzieningen
in het monetaire systeem, maatrege
len kortom die de valuta ten opzich
te van elkaar in een realistische
verhouding moeten brengen en voor
de toekomst orde verstorende
schommelingen zouden moeten
voorkomen.
De Amerikaanse regering ziet in de
veel te dure dollar vooral een bewijs
van een sterke Amerikaanse econo
mie. Niettemin betekent die dure
dollar een vloed van invoer in de VS
en een sterk teruglopen van de
export. Dat heeft een tekort op de
handelsbalans over 1984 veroor
zaakt van 123,3 miljard dollar en het
ziet er naar uit dat dit in 1985 nog zal
toenemen.
De onmiddellijke gevolgen voor de tijd stamt het idee dat landen mi
handelsmerken en copyrights. Ei
ropa wil meer Amerikaans initii
tief bij de besprekingen over w:
pens in Genève en er zal ongetwi
feld worden gesproken over ee]
ontmoeting tussen Reagan en Goi
batsjov.
Ook in de VS wordt begrepen, d;
over monetaire hervormingen zo
moeten worden beraadslaagd. Di
mocratische senatoren hebben Re:
gan ervan beschuldigd dat hij zij
huiswerk niet heeft gedaan. Ee
vooraanstaande Republikeinse s
nator, John Danforth, die voorzitti
is van de sectie handel van
senaatscommissie voor financiëi
heeft voorspeld dat het Congri
Reagan geen toestemming zal geve
voor nieuw handelsoverleg, zondi
een grondige studie van wat er foi
is gegaan en wat de regering eraa
denkt te doen. Zij hebben Reaga
opgeroepen van de dollarkoers h<
voornaamste onderwerp te make
voor de Bonner besprekingen
De Amerikaanse regering heeft gee
duidelijk beleid tegenover het sti
gende handelstekort. Dit brengt hi
gevaar mee dat bij een economisch
terugval protectionistische maatn c
gelen politiek onvermijdelijk wo
den. Het monetaire systeem hee
ook in Versailles en in Williamsbui
bij eerdere topconferenties al gelei
tot fraaie papieren verzekeringe
omtrent internationale coördinati
Van al die zogenaamde besluiten 'I
niets terecht gekomen. De VS hel
ben er alleen mee ingestemd om
vermijden dat de geschillen te ev
dent zouden worden. Uit Cartel
i:
i<
t
VS zijn rampzalig: Amerika kan
niet meer concurreren op de inter
nationale markt, de Amerikaanse
industrie heeft aan zijn buitenland
se concurrenten sedert 1980 twee
miljoen arbeidsplaatsen moeten
prijsgeven en miljarden dollars in
verkopen in binnen- en buitenland.
een handelssurplus een expansies
politiek moesten voeren, die a
locomotieven van groei zouden fui
geren in de rest van de wereld.
Onder Reagan hebben de VS ee
abrupt einde gemaakt aan intern
tionale samenwerking en Amei
kaanse leiderschap in monetaii
Het is aan de verhoudingsgewijs kwesties. Amerika voerde zijn belei
uit zonder veel consultatie en mi
weinig achting voor de gevolgen d
dit zou hebben voor andere lande
die tenslotte in een recessie terecl
kwamen en hun geld naar de V
zagen verdwijnen. Voor de ontwil
kelingslanden waren de gevolge
nog veel rampzaliger.
Reagan komt naar Bonn om da;
bevriende landen met zijn veria:
goedkope invoer te danken, dat de
inflatie laag blijft en de koopkracht
van het Amerikaanse inkomen sta
biel. Niettemin: volgens Data Re
sources Inc., is de explosief in waar
de gestegen dollar verantwoorde
lijk voor tweederde van het han-
delsdeficiet. Ongeveer driekwart
van alle Amerikaanse produkten
concurreert met import.
In sommige Amerikaanse kringen gens en de Amerikaanse macht
(vakbonden, onder andere) wordt confronteren. Hij had zich zijn Eur
luidkeels geroepen om wraak. Te
genover Japan bijvoorbeeld, dat ook top, herdenkingen, verzoening, to
naar Europees inzicht het minst van spraken. Maar de elementen verzo
alle betrokkenen bijdraagt aan een ning en herdenking zijn dank zij hi
systeem van vrije handel. Bescher- knoeiwerk van Duitse en Amer
ming van de eigen industrie en de kaanse kant tot zo'n explosief geg
eigen markt voor de produkten ven uitgegroeid, dat overeensten
daarvan vindt bij Reagan geen ge- ming tijdens de top die aan dit alli
nade. Maar hij heeft evenmin een vooraf gaat belangrijker is geworde
oplossing bij de hand voor het feit dan ooit.
dat geheel ongeacht de status van Zoals voorheen zal de praktisch
de dollar, de Amerikaanse industrie betekenis gering blijken, ongeacl
gedurende de laatste 25 jaar in ver- hetgeen de slotverklaring aan fraa
hoogde produktiviteit ruimschoots paragrafen mag bevatten. Want d
is achtergebleven bij Japan en West- moeten de matras vormen waaro
Europa, minder investeert in nieuw- de Amerikaanse president tijdens c
bouw en machinerie, maar wel ver rest van zijn bezoek zonder zich
uit de hoogste uurlonen betaalt. baar ongerief op zijn gezicht ka
Jacques Delors, de Franse voorzitter vallen,
van de Europese Commissie (het
dagelijks bestuur van de EG), heeft
afgelopen week in Washington dui
delijk gemaakt dat Reagan niet zon
der meer Amerikaanse economische
patronen moet opdringen.
De deur staat met dit al wijd open
voor niet alleen een uitwisseling
van gedachten, maar ook een ruil
van belangen. Reagan wil Europa
betrekken bij zijn 'Star Wars'-pro-
ject (het Strategisch Defensie Ini
tiatief), hoewel zijn bondgenoten er
zeer terughoudend tegenover staan.
Europa wil besprekingen over het
internationale monetaire systeem,
omdat bij ontstentenis daarvan een
handelsronde geen perspectief
biedt. De VS zijn uit op beperking
van subsidies en handelsobstakels
van andere aard dan heffingen, een
evenwichtiger handel in diensten
van landbouwprodukten, naast we-
President Reagan
Gedoe rond Reagan leidt aandacht Top af
(Van onze correspondent Hans Amesz)
De pijnlijkheden rondom het bezoek van presi
dent Reagan aan de Bondsrepubliek Duitsland
hebben de elfde economische topconferentie, die
(morgen) donderdag in Bonn begint en tot zaterdag
duurt, voorlopig naar de achtergrond gedrongen.
Maar daar zal snel verandering in komen, want de
koplopers van het uit maar liefst 5000 man be
staande journalistenpeloton zijn al lang en breed
in de Westduitse hoofdstad.
De vroegere Bondskanselier Helmut Schmidt, die
op de vorige topconferentie van de staats- en
regeringschefs van Amerika, Frankrijk, Engeland,
Duitsland, Italië, Canada en Japan (de voorzitter
van de Europese Gemeenschap, Delors, mag er ook
bij zijn) in 1978 in Bonn op het toppunt van zijn
macht en aanzien stond, vindt intussen dat dit
soort bijeenkomsten nauwelijks meer oplevert dan
een soort theatershow. En de ex-dubbelminister
van financiën en economie in West-Duitsland, Karl
Schiller, spreekt al even respectloos over een vere
delde show-business voor eigen gebruik.
In ieder geval naar buiten toe heeft het er inderdaad
meer dan de schijn van dat de topconferentie ve i de
zeven belangrijkste industrielanden wordt mis
bruikt als verkiezings- en televisieshow. Dat was
twee jaar geleden in Williamsburg het geval toen de
Britse premier Margaret Thatcher vlak voor de
verkiezingen in Engeland stond. Zij bleef 24 uur, liet
vooral televisieopnames maken en in Londen heet
te het dat zij zeer succesvol was opgetreden. Maar
dit werd volgens ingewijden nog ver in de schaduw
gesteld door Ronald Reagans super-show in Lon
den vorig jaar. Daar werd de topconferentie als
permanente televisieshow van de Amerikaanse
president verkocht.
In de Bondsrepubiek zijn binnenkort ook verkie
zingen. Geen nationale weliswaar, maar niettemin
belangrijke. Op zondag 12 mei moet in de deelstaat
Nordrijn-Westfalen een nieuw parlement gekozen
worden en hier gaat het om het verreweg bevol-
kingsrijkste deel van West-Duitsland.
Aan Rijn en Roer woont bijna éénderde van de hele
bevolking van de hele Bondsrepubliek: 17 miljoen
mensen. Voor de gastgevers is het natuurlijk niet
schadelijk dat de 'groten der wereld' bij hen vertoe
ven. En daarom heeft de liberale minister van
economische zaken, Martin Bangemann, zichzelf
naast Bondskanselier Kohl (CDU), zijn partijgenoot
en minister van buitenlandse zaken Genscher en
minister van financiën Stoltenberg (CDU) tot lid
van de Duitse delegatie uitgeroepen, die nu één
hoofd meer telt als die van de andere zes landen.
In de loop van elf jaar zijn de doelen van de
economische topconferentie steeds bescheidener
geworden. Het gaat eigenlijk niet meer om het
formuleren van een economisch-politiek actiepro
gramma, zoals bijvoorbeeld nog in 1978 in Bonn.
Toen beloofde Amerika de olie-invoer te verminde
ren en zei de toenmalige president Carter dat hij de
olie- en daarmee de benzineprijs in eigen land op
het niveau van de wereldmarkt zou brengen om
ook zo energie te sparen.
Canada, Frankrijk, Engeland, Italië en Japan ver
klaarden plechtig dat zij stappen zouden onderne
men om de inflatie in te dammen en de groei te
stimuleren. En de Bondsrepubliek zou binnen enke
le maanden een programma van één procent van
het bruto sociaal produkt (12 tot 13 miljoen mark)
uitvoeren teneinde de binnenlandse vraag te stimu
leren en een hoger groeicijfer te bereiken. Dat
heette toen de locomotief-functie. Van al die voor
nemens is veel minder terecht gekomen dan was
gehoopt.
De laatste jaren gaat het er veel meer om intentie
verklaringen op te stellen en pogingen te doen om
verkeerde ontwikkelingen te vermijden. Dat is,
tenminste in begrensde omvang, bijvoorbeeld ge
lukt bij de strijd tegen handelsprotectionisme.
In Bonn zal, naar verwacht, achter de schermen
fors gestreden worden. Want er zijn aanzienlijke
verschillen van opvatting. De Amerikanen beleven
tegenwoordig een economische groei die groter is
dan in de meeste industriële landen en president
Reagan heeft de Europeanen gemaand ook iets
voor hun conjunctuur te doen. In de vorm van
lagere lonen, afbouwen van sociale voorzieningen,
meer mobiliteit en flexibiliteit.
De Europeanen op hun beurt zien grote gevaren in
het reusachtige begrotingstekort en de hoge rente
stand in de Verenigde Staten. En Europa en
Amerika zijn samen zeer ontevreden over de Japan
ners, die de wereldmarkt met hun eigen produkten
overspoelen maar hun eigen land met meer of
minder trucs afschermen. In Amerika, waar een
groot tekort op de handelsbalans heerst, wordt er
steeds luider over nagedacht de handelsslagbomen
te laten zakken.
Maar de staats- en regeringschefs zullen behalve
over deze problemen, de schuldencrisis en het
milieu ook over buitenlandse- en veiligheidspolitiek
praten. In zoverre is de benaming 'economische
wereldtop' niet meer juist. In Williamsburg in 1983
stemden de Japanners in met een tekst die als
antwoord op het Westen op de nota van de toenma
lige Sowjet-leider Andropov over het tweesporenbe-
sluit van de NAVO was geformuleerd. Een kleine
sensatie. In Bonn staat het strategische defensie
initiatief (SDI), de zogenaamde Star Wars, op het
programma.
Langs de Rijn en rondom de Bondskanselarij, waar
de eigenlijke top in de tegen wandluizen gepant
serde zogenaamde NAVO-zaal wordt gehouden,
zijn de vlaggemasten al als paddestoelen uit de
grond verrezen. De staats- en regeringsleiders en
hun delegaties (alleen de Amerikaanse telt al 450
leden) worden ontvangen in een welhaast verzegel
de stad en voor hun veiligheid wordt gezorgd door
meer dan 10.000 man politie. Alle putdeksels in het
regeringskwartier zijn met kunststof bewerkt,
zodat precies kan worden gecontroleerd of er 'iets'
mee gedaan is.
Voor het onderdak van vooral de vele journalisten
zijn schepen aan de Rijnkade gemeerd, zeer tot
ongenoegen van de Bonner hoteliers, die menen dat
zij bedden genoeg hebben.
Zaterdagmiddag om vier uur zal Kohl in aanwezig
heid van de andere deelnemers in de Bondsdag het
gezamenlijk communiqué voorlezen. De economi
sche top eindigt met een banket bij Bondspresident
Richard von Weizsacher. Zondagmorgen gaan de
deelnemers, met uitzondering van minister-presi
dent Nakasone van Japan en president Reagan van
Amerika naar huis. Nakasone vliegt naar Berlijn en
Reagan begint aan het tweede, pijnlijke gedeelte
van zijn staatsbezoek: het neerleggen van een krans
op het soldatenkerkhof in Bitburg.
