ecologisch
eten op
kleine
aarde
E
«f« kleins
HORIZONTAAL
VERTICAAL
OPLOSSING
HET ABC VAN
DE VITAMINEN
r zit goudsbloem,
vlierbloesem en...
1
de post
porgy bess
charles green
Inlichtingen: PZC-Vrijdagkrant,
Walstraat 56, 4381 EG Vlissingen.
VRIJDAG 26 APRIL 1985
ja, ik weet het zeker,
camille in". De drie
meisjes van de Hogere
Landbouwschool in
Groningen buigen zich
analyserend over het
drabbig hoopje
verdronken
bloemblaadjes in het
theezeefje. Het is voor
hen en hun klasgenoten
de eerste kennismaking
met de kruidenthee van
de Kleine Aarde.
Het milieu-educatiecentrum in
Boxtel serveert sinds enige tijd
ekologische lunches en diners
aan groepen die op excursie
komen of toevallig in de buurt
zijn. De jongens en meisjes van
het eerste leerjaar van de
Groningse HLS vinden het een
geslaagd experiment. De
schoolleiding heeft hen
opgedragen zelf een aantal
excursies te organiseren. Enige
voorwaarde is dat het
onderwerp iets te maken moet
"hebben met het onderwijs dat
zij volgen. Op dit uitstapje
combineren zij een rondleiding
annex etentje op de Kleine
■Aarde met een middagbezoek
aan een
landbouwmachinefabriek in
Geldrop.
Marianka Wanninkhof verzorgt
al een paar jaar de
kookcursussen van de Kleine
Aarde. ,,we zijn de laatste tijd
veel bedrijfsmatiger gaan
werken", legt ze uit. Dat moest
ook wel na de financiële en
personele problemen die vorig
aar nogal wat stof deden
opwaaien. De maaltijden voor
de groepen passen goed in die
nieuwe aanpak.
„We kregen vorig jaar nog al
eens de vraag van mensen die
;hier een cursus volgden of een
excursie deden of ze ook zomaar
leens konden komen eten. We
.hebben die mogelijkheid
onderzocht en daaruit is deze
nieuwe regeling ontstaan".
Marianka kan nu groepen van
minimaal twaalf mensen een
vegetarische maaltijd
voorzetten onder het motto
'Anders uit eten". Ook wanneer
zo'n groep met heel andere
doeleinden de streek bezoekt,
kan een lunch of diner na
afspraak worden ingepast. Een
diner kost 12 gulden per
persoon en daarvoor krijg je een
voorgerecht, een hoofdgerecht
en een nagerecht. Voor de lunch
rekent Marianka een tientje. Bij
die prijs is een stukje
voorlichting over de ecologische
voedselproduktie en het
vegetarisch koken inbegrepen.
Bovendien kunnen de eters van
de gelegenheid gebruik maken
om een kijkje te nemen in de
expositieruimte.
Op de Kleine Aarde wordt
'ecologische' land- en tuinbouw
gepropageerd en bedreven. Op
de vraag van
tuinbouwvoorlichtster Marion
van der Veen of iemand weet
wat dat inhoudt, blijven de
leerlingen van Groningse
Hogere Landbouwschool het
antwoord schuldig. Marion
vertelt dat het in principe gaat
om een landbouwmethode
waarbij zorgvuldig wordt
omgegaan met het milieu. Er
worden geen chemische
bestrijdingsmiddelen toegepast
behalve in noodgevallen en dan
wordt zeer selectief te werk
gegaan. Om ziekten en
uitputting van de grond te
voorkomen houdt de
ecologische boer zich aan een
vruchtwisselingscyclus van zes
jaar. Een zuinige omgang met
de grondstoffen en energie en
herstel van de natuurlijke
kringloop door organische mest
in plaats van kunstmest te
gebruiken zijn andere
kenmerken van de ecologische
teeltmethode. Produkten
zonder overblijfselen van
chemische spuitmiddelen zijn
het resultaat.
Marianka Wanninkhof gebruikt
natuurlijk zoveel mogelijk van
die ecologisch geteelde
groenten in haar keuken, maar
zo af en toe doet ze ook een
beroep op de gewone
groenteboer. Dat gebeurt
wanneer bepaalde groenten
alleen daar beschikbaar zijn.
„Als je letterlijk volgens de
ecologische wet moet koken
met de onbespoten groenten die
voorhanden zijn, dan gaat de lol
er gauw af', zegt ze. Vooral na
deze strenge winter was het
ecologisch of wel biologisch
aanbod schaars doordat vrijwel
alleen in koude kassen wordt
geteeld en er uitsluitend in het
voorjaar of kort voor de oogst
wordt bij gestookt. Daardoor
verbruikt de kas van de Kleine
Aarde 90 procent minder
energie dan een vergelijkbare
kas in het gangbare
tuinbouwbedrijf.
Belangstelling voor het eten op
de Kleine Aarde is er van alle
kanten. Laatst was er een
familiereünie en zelfs een
alternatieve bruiloftsreceptie
behoort tot de mogelijkheden.
Groepen tot vijftig mensen
kunnen er een diner of lunch
voorgeschoteld krijgen. Voor
partijen met meer dan vijftig
deelnemers verzorgt Marianka
een lopend buffet. Ze krijgt dan
ook assistentie in de keuken.
Tijdens open dagen wordt op
die manier de honger gestild
van wel driehonderd mensen.
Marianka is bezig een
menucyclus op te stellen,
gebaseerd op de groenten van
het seizoen. Zij beschikt nu al
over zo'n veertig vegetarische
variaties per halfjaar. In de
kookcursussen van de Kleine
Aarde worden ook andere dan
vegetarische bereidingswijzen
toegelicht, zoals bijvoorbeeld de
macrobiotiek, maar gekookt
wordt uitsluitend vegetarisch.
Wel houdt Marianka rekening
met diëten en met kinderen (die
niet altijd alles lusten).
Marianka "De gast heeft
inspraak".
Reserveringen bij 'De Kleine
Aarde', Munsel 17, 5280 VA
Boxtel, telefoon 04116-84921
RIEN VAN REEMS
Marianka Wanninkhof serveert een vegetarische maaltijd aan leerlingen van d e Groningse Hogere Landbouwschool.
kaart
Chinees eten wordt door ve
len nog altijd vereenzelvigd
met de kost die ons in de talrij
ke Chinese restaurants wordt
voortgezet. Fout. De menu's
van de Chinese eethuizen geven
over het algemeen een sterk
vertekend beeld van de eetcul
tuur van het immense China. In
de loop van de tijd is het Chine
se restaurant-eten zo aan de
westerse smaak aangepast dat
je bij het opslaan van een echt
Chinees kookboek even met de
ogen zit te knipperen. Zo sterk
was het effect van die ver
vreemding dat de schrijver,
journalist, kunsthandelaar en
diplomaat Kenneth Lo in Lon
den een academie voor de Chi
nese kookkunst stichtte en op
diverse plaatsen in Engeland
restaurants opende waar je het
ware Chinese voedsel krijgt
voorgeschoteld.
In Londen waar de Chinezen
een vrij grote minderheidsgroep
vormen, concentreren de Chine
se restaurants zich in Soho, ook
al woont daar volgens de jong
ste gegevens, nog maar één Chi
nese familie. Er zijn Kantonese
en Peking-restaurants en enkele
eethuizen die zich specialiseren
in de nogal heetgespijsde kost
van de provincie Setzwan. Wat
direct opvalt is dat het eten er
heel anders is dan in de Chinese
eethuizen in Nederland, die
sterk de invloed van de Indone
sische keuken hebben onder
gaan. In de etalages van sommi
ge Soho-restaurants hangen de
geroosterde eenden vettig glan
zend voor de ramen en vaak
krijg je automatisch stokjes bij
je bord en moet je om westers
bestek vragen wanneer je niet
met het Chinese eetgerei over
weg kunt of durft. Anders dan in
Nederland vind je in Soho eet
huizen met een overwegend Chi
nees publiek; het is een garantie
dat het eten er authentiek is.
Kenneth Lo heeft veel gedaan
voor de échte Chinese keuken in
Engeland en op het ogenblik is
de situatie zo dat niet langer
Londen het Mekka van de Chi
nese eetkunst is maar het noor
delijke Manchester, waar de
beste eetgelegenheden buiten
China te vinden zijn. Leeuwe-
kop is zo'n echt Chinees ge
recht, dat in China wordt geser
veerd bij feestelijke gelegenhe
den. Maar laten we beginnen
met een fluweelzacht soepje.
Romige krabsoep
Ingrediënten: driekwart blikje
krab, 2 schijfjes verse gember, 2
eiwitten, 8 deciliter kippebouil-
lon, 4 eetlepels olie, 1 sjalotje, 1
eetlepel sherry, 4 eetlepels onge
klopte slagroom, 2 eetlepels
maizena. Bereiding: verhit de
olie en bak de gember en de in
reepjes gesneden sjalot gedu
rende 1 minuut. Doe er dan de
krab bij met de sherry en bak
nog 1 minuut door. Doe er wat
zout bij om de krab op smaak te
brengen, haal de gemberschijf-
jes uit de pan en voeg de bouil
lon toe. Meng intussen de eiwit
ten met de room, een paar lepels
van de bouillon en de maizena
en doe dit mengsel onder voort
durend roeren beetje bij beetje
bij de soep. Laat de soep nog
een minuut of drie koken en
dien dan op.
Leeuwekop
Ingrediënten: A: 600 gram ma
ger gehakt, 10 waterkastanjes, 1
preitje, 2 uien, 4 gedroogde Chi
nese paddestoelen, 2 eetlepels
maizena, 1 theelepel zout, snufje
peper, 1 blikje krab, 50 gram
garnalen, 1 theelepel suiker, 100
gram bamboespruiten (fijnge
snipperd).
Ingrediënten B: 1 Chinese kool,
1 pakje laksa, (transparante
noedels), 1 liter kippebouillon, 1
teentje knoflook, 2 schijfjes
gember, 2 eetlepels sojasaus
(ketjap).
Ingrediënten C: 6 eetlepels kip
pebouillon, 1 eetlepel sojasaus,
2 eetlepels sherry, V2 theelepel
ve-tsin en 1 eetlepel maizena.
Bereiding: Maak alle ingrediën
ten A fijn en vorm er zo'n vijf tot
zeven ballen van. Bak die in
frituurvet in vijf minuten bruin.
Snijd de Chinese kool in stuk
ken en sauteer die met de kno
flook en de gemberschijfjes ge
durende 1 minuut. Voeg de soja
saus (ketjap) toe en sauteer nog
een minuut of twee. Intussen de
laksa in wat heet water zacht
maken en vervolgens aan de
kool toevoegen. De schijfjes
gember uit de pan halen en wat
bopillon en heet water toevoe
gen en dan de gefrituurde ballen
met het kool-laksa-mengsel
overdoen in een vuurvaste scho
tel. De rest van de bouillon
hierbij doen en een half uur in
een voorverwarmde oven (190
graden Celsius) laten smoren.
Amandelgelei
Nagerechten zijn in China niet
zo gangbaar; meestal serveert
het betere Chinese eethuis aan
het slot van een diner heel sim
pel partjes sinaasappel. Het vol
gende gerecht is een smakelijk
en verfrissend alternatief.
Ingrediënten: 1 strook agar-
agar, 8 deciliter water, 8 eetle
pels suker, 1 theelepel amandel
essence, 1 klein blikje ongezoete
gecondenseerde melk, fruit uit
blik naar keuze.
Bereiding: Kook het water op
met de suiker, knijp de agar-
agar onder koud stromend wa
ter even uit en los haar op in het
suikerstroopje. Giet de gecon
denseerde melk bij het stroopje
en roer het goed door» elkaar.
Schenk dit mengsel in een plat
te schaal en laat het even afkoe
len tot het begint op te stijven.
Roer er dan de amandelessence
door en zet de schaal in de
ijskast. Als de gelei zich heeft
gevormd kan zij in blokjes wor
den gesneden om te worden
vermengd met de stukjes gesne
den fruit uit blik, zoals perziken,
mandarijntjes of ananas. De in
grediënten voor Chinese gerech
ten zijn verkrijgbaar bij Indi
sche toko's. Als de gedroogde
paddestoelen problemen geven
dan is het de moeite waard om
er eens naar te zoeken in de
Chinese winkels in de grotere
steden. In een afgesloten glazen
pot kun je ze jaren lang bewa
ren.
RIEN VAN REEMS
1 zachte koek4 motorvoer
tuig; 13 jong schaap14
hard edelgesteente; 15 hijs
toestel; 16 paardeslee; 17
uitroep; 18 door, met (La
tijn); 20 deel v. h. oor; 21
groot ongeluk; 23 metaal; 26
symbool van neon; 27 0.1
meter (afk.); 29 naaldboom;
31 melksap der rubberbo
men; 32 plechtige verkla
ring; 34 bezieldheid; 36
vreemde titel; 37 muziek
noot; 38 flink; 40 soort
paard; 42 telwoord; 44
zwak; 45 roofdier; 47 dicht;
48 mager; 49 bewijs van be
taling; 50 halsboord v. e.
trui; 53 voegwoord; 54 tel
woord; 55 vis; 56 uiting van
kou; 58 niet grof; 60 tel
woord; 61 vogel; 62 vrijge
vig; 64 soort schaatsen; 66
binnenste v. e. zaad; 67fami
lielid; 69 huisdier; 70 politie
functionaris; 71 vizierlijn v.
e. verrekijker; 72 tuimeling;
74 devies; 76 vogelsnavel; 77
wijnsoort; 79 stof; 81 divars-
hout aan een mast; 82 0.1
gram (afk.); 84 handelskor
ting; 86 vrouwelijk dier; 87
aanmatigende houding; 89
Engels eiland; 91 0.01 meter
(afk.); 92 klein kind; 93
zangstuk; 95 uit de laatste
tijd; 97 voor (Latijn); 98 be
roep; 99 vrouwelijk dier.
1 heimelijk; 2 bloeiwijze; 3
1000 meter (afk.); 4 uitroep;
5 boom; 6 produkt v. h.
varken; 7 deel van Oosten
rijk; 8 loofboom; 9 hoewel;
10 nachtroofvogel; 11 deel
van de voet; 12 verfstof; 14
kledingstuk; 17 lokspijs; 19
bouwmateriaal; 22 onwrik
baar; 24 kikvorsachtig dier;
25 appelsoort; 28 terstond;
30 bergkloof; 33 oogmerk; 35
bij voortduring37 tovergo
din; 39 bijwoord; 41 wijn
soort; 43 kleefmiddel; 45 vis;
46 rood edelgesteente; 49 on
derdeel v. h. ambtsgewaad
v. e. rechter; 51 roem; 52
schouwburgrang; 56 inwo
ner van zekere Europese
hoofdstad; 57 bejaard; 59
bovenhoek v. e. zeil; 60 rijgs-
noer; 61 lichaamsdeel; 62
brandstof; 63 orgaan; 65
moerasvogel; 66 1000 gram
(afk.); 67 vernielzuchtig per
soon; 68 opsporingsappara-
tuur; 70 aanblik; 73 hoge
boogbal; 75 voorzetsel; 78 in
reliëf gesneden halfedel
steen; 80 bijbelse naam; 83
stelsel van betaling; 85 be
leid; 88 stad in Brazilië (ver
kort); 90 uitdrukking van
ontkenning; 92 Zwitsers
kanton; 94 ten bedrage van;
95 regiment infanterie
(afk.); 96 nummer (afk.); 97
per procuratie (afk.).
Welke 2 sleutelwoorden vor
men de letters uit de vakjes
99 21 77 98 34 10 64 48 42 62
en 19 57 54 23 12 89 6 13 93
43?
Schrijf uitsluitend de twee sleutelwoorden op een briefkaart
en zorg ervoor dat uw oplossing uiterlijk woensdagmorgen
in het bezit is van:
Puzzelredactie PZC-Vrijdagkrant,
Postbus 466, 4380 AL Vlissingen,
Vermeld uw naam, adres en woonplaats.
Voor deze wekelijkse Vrijdagpuzzel stelt de PZC ditmaal de
volgende prijzen beschikbaar:
3 exemplaren van het prachtboek 'De Zeeuws-Vlaamse
kustvlakte' (uitgave Den Boer/Lannooy), winkelwaarde
49,50.
De oplossing en de namen van de prijswinnaars vindt u in de
PZC-Vrijdagkrant van volgende week.
<u
SP
"EJ
O
c
a
5 m
lO E— t—1
tr— T_T—1
2 2110
Tf
ci co
CM
nh 5
p *3! 03 ns
"O is
tic3) w w
co V g -3
_S A O CO t_
sh .35
S> Hri <D ,5 i
g rfü
C (H - O
CO CD 5 W m
-2 c c c
g Q D cd CO
vrijdagpuzzel 19 april
h
n ai H-3
ra 3 c
üog»
«5M.ba+j
A, D 53
ij? w 2 U a
5 N cd
hi j»
HU 01 S
Q >S Q CG ff)
M
E
L
0
E
N
-
D
-
T
A
R
B
0
0
N
E
E
R
-
R
E
K
-
D
E
R
D
S
T
E
R
-
R
0
M
A
N
-
M
E
E
T
-
K
-
B
E
G
0
N
I
A
-
M
-
E
B
-
K
E
U
-
C
-
S
A
P
-
P
R
A
D
I
0
-
A
R
K
-
P
A
R
I
D
R
I
L
-
E
R
A
A
N
-
N
A
A
R
E
-
c
-
A
A
R
-
H
-
M
N
E
-
D
E
K
-
T
-
P
A
P
-
0
V
E
I
L
I
G
-
T
E
V
E
E
L
0
-
A
L
M
-
B.
-
N
E
T
-
E
E
G
-
0
-
V
0
S
-
N
-
B
R
S
T
0
P
-
S
L
0
0
P
-
H
A
A
H
E
M
E
L
-
0
R
K
-
K
0
R
A
A
R
-
R
U
M
-
W
-
S
U
L
-
R
R
-
R
-
S
A
L
A
R
I
s
-
A
-
P
0
0
L
-
K
A
T
E
R
-
K
A
A
I
N
E
E
N
-
F
E
E
-
M
I
R
R
E
S
K
I
M
0
-
R
-
E
E
N
D
E
Op Koninginnedag is Sam
my Rimington te gast in ho
tel 'De Post' in Terneuzen
met een 'wine and dine'-con-
cert. Sammy Rimington
speelt dan swingende jazz
samen met de formatie waar
mee hij op het twaalfde
Schelde Jazz Festival op
trad.
Het optreden begint om 19.00
uur.
In Braaij-tapperij De Mug
aan de Vlasmarkt in Middel
burg treedt dinsdagavond
het 'Charles Green Quartet'
op. Dit kwartet, opgericht in
juni 1984, bestaat uit Charles
Green, trompet en flügel-
horn, Ron Wilson, piano,
Jean Louis Rassinfosse, bas,
en Matty de Wijs op drums.
Het optreden begint rond ne
gen uur.
In het Terneuzense jazzcafé
'Porgy Bess' treedt van
avond de 'Beet City Jazz
Band' op. Deze nieuwe jazz
band uit de Kanaalzone be
staat uit Robby Neyt, trom
pettist en leider, Frits Bron-
wasser, trombone, Rogier
Neyt, clarinet, Marc Parrijn,
piano, en Maarten Torbijn op
bas. Het optreden begint om
21.00 uur.
Iedereen kent wel het verhaal
over de scheurbuik, waar zee
lui vroeger op lange reizen last
van kregen. Dat woord is een
verbastering van scorbutus,
een uit het Noors, of uit een
Slavische taal afkomstige
term. Laat uw huisarts, die zo
graag potjeslatijn spreekt, u
dus niet wijsmaken dat het een
Latijns woord is. Scheurbuik
dus, of ook wel scorbuut. Aller
lei ontstekingen, zwakte, zo
maar bloedingen, dat was waar
die zeelui last van kregen. Het
had niets met hun buik te ma
ken dus, maar kennelijk wel
met wat ze er instopten. In elk
geval ontdekte rond 1750 de
Schotse arts James Lind dat het
eten van sinaasappelen en ci
troenen de verschijnselen deed
verdwijnen. Maar hoe dat
kwam, daar had hij geen idee
van.
In het Singalees betekent beri
beri „grote zwakte". Onder die
naam kreeg een tropische ziekte
bekendheid, die ook zwakte en
aftakelingsverschijnselen ver
oorzaakte. De Poolse chemicus
Casimir Funk kwam er in 1911
achter dat een extract van rijst-
zemelen de ziekte voorkwam.
Hij begreep dat een bepaalde
chemische stof hiervoor verant
woordelijk was. Een „vitale ami
ne" noemde hij dat, omdat hij
veronderstelde dat het een am-
moniakverbinding was. Dat
laatste bleek onjuist, maar nog
altijd noemen we dergelijke che
mische verbindingen „vitami
nen".
Een jaar later ontdekten de
Amerikanen McCollum en Da-
vis dat er eigenlijk twee schei
kundige factoren een rol speel
den: een in vet oplosbare, en een
in water oplosbare. De eerste
noemden ze A, de tweede B.
Toen lag het voor de hand om
die derde geheimzinnige stof
waarmee die ziekte van de zee
lui kon worden bestreden aan te
duiden met de letter C. Vitami
ne C zeggen we nog altijd, of
ascorbinezuur. Dat is een sa
mentreking van anti-scorbutus.
Vitamine A heet ook wel retinol.
De retina is het netvlies van ons
oog. Bij gebrek aan deze vitami
ne is het ook inderdaad minder
gevoelig voor lichtprikkels,
maar bovendien kunnen groei
stoornissen, huidinfecties en
een verhoogde kans op bronchi
tis optreden. Het gebruik van
melk, boter, kaas, eieren, vette
vis en lever vult een eventueel
tekort wel weer aan. Maar ver
geet vooral ook niet om vol
doende groenten te eten, vooral
de donkergroene en de oranje
gele. Boerenkool en wortelen
zijn de grootste leveranciers on
der de plantaardige levensmid
delen. Óp die manier krijgen de
meeste dieren ook hun vitamine
A naar binnen, want die eten
tenslotte geen zuivelprodukten.
Toch kunnen ze goed zien, ook
in het donker. Denk aan de
konijntjes.
Met vitamine B bleek het alle
maal wat ingewikkelder te lig
gen dan die twee Amerikaanse
onderzoekers dachten. Het
blijkt een heel complex van che
mische verbindingen te zijn, ie
der met hun eigen naam. Maar
gebrek eraan heeft allerlei nare
stofwisselingsziekten tot ge
volg. Maar wie voldoende afwis
selend eet zal er in onze wel
vaartsstaat niet gauw gebrek
aan krijgen.
Bank voor scheurbuik hoeft een
Nederland ook niet te zijn: Om
dat te voorkomen is 10 milli
gram vitamine C al voldoende.
Een klein beetje groente levert
dat al, ook als de groente ge
kookt is. Door het koken gaat er
wel nogal wat van verloren.
Maar erger is het dat er zoveel
oplost in het waswater en het
kookvocht. Flink fruit eten dus
toch maar. vooral in de winter
en nu, het vroege voorjaar. Ons
lichaam heeft dan extra veel
bescherming nodig. En hoewel
het wetenschappelijk nog nooit
is bewezen, zweren zelfs veel
wetenschappers bij het gebruik
van een grote dosis aan vitami
ne C wanneer ze verkouden of
grieperig zijn. Tabletjes zijn dan
net zo goed als vers fruit overi
gens.
Wie de moeite neemt om zelf
sinaasappels uit te persen,
drinkt absoluut veel smakelij
ker sap dan wie het in pak of fles
koopt. Ook versgeperst sap kan
worden bewaard, liefst in de
koelkast. Het vitaminegehalte
gaat daarvan niet achteruit. Wel
is het zaak het sap zo min
mogelijk aan lucht en licht
bloot te stellen. Wie sinaasap
pelsap te duur vindt, moet maar
veel spruitjes eten. Er is geen
groente waar zoveel vitamine C
in zit, en bij het koken gaat er
ook maar weinig verloren. Goed
zijn ook bloemkool, paprika's en
koolrabi. En peterselie, maar
dat eten we niet als groente.
Bij het fruit zijn de sinaasappel
en de citroen niet eens de beste
leveranciers. In aarbeien zit veel
meer. De absolute kampioen is
echter de zwarte bes. Veel cassis
drinken dus maar!
I
