Kanshebbers werden verrast
steden
INSCHRIJVING ELFSTEDEN
i
Al honderden
fanaten op
de stoep
NOS is al in
rep en roer
Spoorwegen
zetten
nachttreinen in
HISTORIE VAN DE ELFSTEDENTOCHT
EEUWARDEN - Verbazing en verwarring bij de wedstrijdrijders toen gisteravond de
eslissing bekend werd dat er donderdag toch een Elfstedentocht zal worden verreden. Jan
oelof Kruithof, de ongekroonde Elfstedenkoning die de afgelopen jaren heeft geheerst in de
lternatieve afleveringen van het Friese schaatsgebeuren, liet na de training zelfs via zijn
inderen weten de media even buiten de deur te willen houden. En Co Giling uit
armenhuizen zonderde zich eveneens af om van de schrik te bekomen en in alle rust naar
grote evenement toe te kunnen leven. Want hoe ze ook allemaal gehoopt hebben dit jaar,
et besluit dat voorzitter Jan Sipkema bekendmaakte kwam toch als een donderslag bij
ieldere hemel.
Gedeist
Geen Fries
Hand in hand
Dramatisch
Publiciteit
UNSDAG 19 FEBRUARI 1985
an Roelof Kruithof in
olstrekte afzondering
Door Peter de Jonge)
roor Kruithof, de 47-jarige architect
it het Drentse Havelte, was het in elk
eval reden om de eerste uren na het
lekend worden van de beslissing in
olstrekte afzondering te gaan. Jaren-
ng al hoopt hij ooit nog eens de
istorische wedstrijd te kunnen rijden
n nu lijkt het uur U te zijn aangebro
ken. Direct nadat ir. Jan Sipkema, de
ioorzitter van de Friesche Elf Steden
Hn het NOS-journaal van acht uur het
Verlossende woord had gesproken,
lees Jan Roelof Kruithof zich in trai-
nngskledij en stapte op de hometrai
ner. „Dat is zijn manier om z'n emo-
ies af te reageren", liet JR's zoon
Jartien telefonisch weten. „Vader
raint op een flets bij ons in de kelder,
■net harde galmmuziek van André
lazes en BZN. Vooral van BZN is hij
■en groot liefhebber".
Senior had volgens Martien emotio-
I ïeel gereageerd toen hij hoorde dat de
GRONINGEN (ANP) - In de loop
van maandagavond, toen be
kend werd dat de inschrijving
voor de Elfstedentocht dinsdag
ochtend vanaf tien uur mogelijk
is, zaten bij de 11 inschrijvings
kantoren in heel Nederland al
meer dan 100 fanaten voor de
stoep te wachten om maar zeker
te zijn van een inschrijvingsfor
mulier.
In slaapzakken, onder karton
nen dozen en dikke dekens
trachtten de ware liefhebbers de
kou de baas te blijven. In Gro
ningen zaten tegen middernacht
ongeveer 40 man voor de deuren
van het VW-kantoor. Twee stu
denten bleken daar voor 'op
drachtgevers' te zitten. Tegen
betaling van 250 gulden zullen
zij dinsdagochtend de inschrij-
vingsbewijzen voor hen in ont
vangst nemen.
Ook de andere inschrijvingskan
toren gaven een soortgelijk
beeld te zien. In Amsterdam
zaten een tiental schaatsers te
kou kleumen voor het VW-kan
toor bij het centraal station. In
Delft ongeveer 30 man, waarvan
de eerste twee al om negen uur 's
avonds hun plek hadden ingeno
men.
UTRECHT (ANP) - De Spoorwe
gen zetten woensdag en donder
dag extra materieel in om
schaatsers en kijkers naar
Friesland te brengen. Woensdag
overdag worden de treinen van
uit Amersfoort verlengd en rij
den er tussen Zwolle en Leeu
warden extra treinen, 's Nachts
vertrekt om half drie uit Amers
foort een extra trein die om
ongeveer vier uur in Leeuwar
den zal arriveren.
Zonodig rijden er die nacht nog
meer. Ook tussen Groningen en
Leeuwarden wordt een
nachttrein ingezet. Het juiste
tijdstip daarvan is nog niet be
kend.
Tussen elf uur woensdagavond
en kwart voor zes donderdag-'
ochtend is er een pendeldienst
tussen Zwolle en Leeuwarden
met een stop in Heerenveen.
Donderdag overdag rijden er op
de trajecten in Friesland meer
en langere treinen dan normaal,
bijvoorbeeld twee per uur uit
Sneek en Stavoren naar Leeu
warden in plaats van één. Er
gaat ook ieder uur een extra
trein van Zwolle naar Leeuwar
den.
Een woordvoerder van NS deel
de mee, dat woensdag gekochte
retours naar één van de Friese
stations ook geldig zijn voor de
terugreis op donderdag.
echte Elfstedentocht definitief door
gang zou vinden. „Hij kwam direct in
de benen en wilde die historische
woorden van meneer Sipkema nog
snel op de video vastleggen, maar
door alle opwinding lukte hem dat
natuurlijk niet".
Zondagavond was Kruithof overigens
nog van plan om gisteren naar Polen
af te reizen waar deze week de zoveel
ste alternatieve tocht op het program
ma staat. „Maar", aldus Martien,
„maandagmorgen zei hij ineens: ik
blijf in Nederland, want ik denk dat de
Elfstedentocht toch nog doorgaat. Ja,
hij heeft een vooruitziende blik ge
had".
Enkele uren later is Jan Roelof Kruit
hof nog niet bekomen van de schrik.
„Ik denk niet dat mijn vader het
geestelijk aankan om nu elke keer
voor de telefoon hetzelfde verhaaltje
af te draaien", aldus dochter Anja
Kruithof, die haar broer waarschijn
lijk om dezelfde reden had afgelost.
zelfs een heel voedingsschema ge
volgd". Westerveld zelf annuleerde
vorige week de tocht naar Polen,
omdat er uitzicht was dat in Fries
land het licht op groen zou worden
gezet. Maar op het moment dat de
berichten somber werden, stortte hij
„Ik denk", meende Wim Westerveld
uit Eemnes, vorig jaar winnaar van
de alternatieve Elfstedentocht, „dat
Kruithof van ons allemaal het best
voorbereid aan de start zal komen.
Hij heeft zich de afgelopen tijd het
meest gedeisd gehouden. Hij wilde
trouwens ook de alternatieve tocht
in Polen rijden en heeft daarvoor
De route-kaart van de Elfstedentochi
zich weer volledig in het andere
wedstrijdgeweld. Zelfs gisteravond
reed hij in Losser (2e) nog een wed
strijd.
Net als veel rijders huldigde de 40-
jarige Westerveld het principe: „Pak
ken wat je pakken kunt, nu er nog
natuurijs ligt". En spijt heeft hij daar
niet van. „Ik moet het nog zien dat het
donderdag doorgaat. Want ik ben er
zo langzamerhand doodziek van ge
worden. Dan weer wel en dan weer
niet".
Daarom haalde hij gisteravond gela
ten zijn schouders op toen hij na de
wedstrijd in Losser van het ijs stapte
en hoorde dat hij donderdag in alle
vroegte in Leeuwarden zou kunnen
vertrekken. Verrast was wel Henri
Ruitenberg, de nationaal marathon
kampioen op natuurijs en leider in het
KNSB-marathonklassement. De 27-
jarige verwarmingsmonteur uit Olde-
broek („momenteel met vorstverlet")
smeet dit weekeinde nog met zijn
krachten tijdens de Rotte Merentocht
in Zevenhuizen. „Gelukkig heb ik
daar weinig geleden, want het was
geen zware wedstrijd. Ik heb in elk
geval heel wat kilometer gemaakt. En
dat is zeker een goede voorbereiding
geweest op de Elfstedentocht", aldus
Ruitenberg.
Co Giling, winnaar van een kleine
veertig marathons en vier KNSB-
bekers marathonrijden, was gister
avond net als Kruithof niet bereik
baar voor commentaar. Wel zijn neef
Theo, die Co donderdag samen met
nog eens twintig assistenten zal bij
staan in zijn jacht naar de historische
eerste plaats. „De telefoon stond
roodgloeiend vanavond, dus hij is er
maar eventjes uitgevlucht en wat
gaan trainen. Hij moet het in zijn
eentje verwerken, dat kan je begrij
pen".
Het gezelschap Giling reist vandaag
af naar Leeuwarden en zal dan tot
donderdag een strak draaiboek vol
gen. „Dat komt neer op zo'n zestig
trainingskilometers per dag, een goe
de medische verzorging en uiterste
concentratie", aldus Theo Giling.
„Co is nog maar net hersteld van een
zware griepaanval, die hem bijna een
week aan bed heeft gekluisterd. We
zullen dus uiterst omzichtig te werk
gaan. Maar Co staat er donderdag.
Daar kan iedereen op rekenen".
HILVERSUM (GPD) - De NOS-televi-
sie werkt sinds gisteravond 'koorts
achtig' aan een tweede draaiboek
voor de Elfstedentocht. Regisseur
Martijn Lindenberg, die ook enkele
weken geleden een Elfstedentocht
draaiboek maakte, doet momenteel
alle mogelijke moeite om op tijd
voldoende omroepfaciliteiten en
-personeel naar Friesland te krijgen.
De omroepen zullen proberen om don
derdag zoveel mogelijk camera's in te
zetten, wat op problemen zou kunnen
stuiten omdat veel technische facili
teiten lange tijd van tevoren reeds
besproken zijn. Gedacht wordt de
Elfstedentocht met 20 a 30 camera's,
enkele mobiele cameraploegen en een
helikopter van 's ochtends vroeg tot 's
avonds laat met een rechtstreekse
tv-uitzending te volgen.
Lindenberg zal vanmiddag (dinsdag)
in Leeuwarden uitgebreide medede
lingen doen over de marathonuitzen
ding.
Henri Ruitenberg
Jan Roelof Kruithof
LEEUWARDEN (ANP) - De Vereeniging De Friesche Elf Steden heeft
maandag de nadere bijzonderheden bekend gemaakt voor de inschrijving
van de deelnemers aan de elfstedentocht van donderdag.
1. De inschrijvingskantoren voor de tochtrijders zijn geopend op dinsdag 19
februari van 10.00 tot 20.00 uur.
2. De inschrijving kan plaats vinden op de volgende plaatsen: in de
VW-kantoren te Tilburg, Spoorlaan 416 A; Delft, Markt 85; Rotterdam,
Stadhuisplein 19; Amsterdam, Rokin 9-15; Vaassen (Gld), Veenweg 5;
Almelo, Wierdensestraat 49; Assen, Beilerstraat 22 A; Groningen, Grote
Markt 23. Het Nationaal Bureau voor Toerisme te Leidschendam, Vlietweg
15. Verder in de IJshal De Meent te Alkmaar en de Frieslandhal te
Leeuwarden.
3. Leden die zich inschrijven zijn uitsluitend op vertoon van hun groene
lidmaatschapskaart 1984/1985 verzekerd van deelname aan de tocht.
4. Niet-leden kunnen tot een totaal van maximaal 12.000 deelnemers
inschrijven. Na het bereiken van dit aantal stopt voor hen de inschrijving,
ook al valt deze binnen de genoemde inschrijvingstijd. Het maximale
aantal tochtrijders is 16.000.
o. Mei klem wordt geadviseerd zich bij het dichtstbijzijnde inschrijvingskan
toor te melden. Voor een ieder is de kans op deelneming, of men nu in
Tilburg of in Leeuwarden inschrijft, even groot.
6. Een lid kan een onbeperkt aantal andere leden inschrijven, mits per
inschrijving hun geldige groene kaart wordt getoond.
7. Niet-leden kunnen maximaal twee andere niet-leden inschrijven.
8. Voor de genoemde extra-inschrijvingen dienen dan wel de vereiste
personalia te worden ingevuld, zoals naam, adres, woonplaats en geboorte
jaar.
9. Het verschuldigde inschrijfgeld zal rond de 75 gulden bedragen en moet bij
de inschrijving worden voldaan.
10. De dag na de inschrijving wordt op vertoon van het geldige inschrijvings-
bewijs de startkaart uitgereikt in de Frieslandhal te Leeuwarden, en wel
van 09.00 tot 18.00 uur.
11. Door inschrijving is iedere tochtrijder gebonden aan de bepalingen van het
tochtregelement van de Vereeniging de Friesche Elf Steden.
12. Aan de wedstrijd kunnen maximaal 300 leden deelnemen waarvan de
namen moeten voorkomen op een selectielijst. Deze wedstrijdrijders
dienen persoonlijk in te schrijven in de Frieslandhal te Leeuwarden.
Tijdens de barre tocht van 1963 zwoegt de latere winnaar Reinier Paping zich in Dokkum door drommen
toeschouwers.
LEEUWARDEN (ANP) - In 1763, precies tweehonderd jaar voor Reinier
Paping de laatste Friese Elfstedentocht won, werd in de geschiedenis
boeken opgetekend: ...Het gebeurt meer dan eens, dat goede schaatse-
ryders op eene winterse dag alle XI Steden van Friesland doorrijden en
zien, dog dan moeten ze nergens lang vertoeven en 't Ys moet goed en
sterk wezen....
De Elfstedentocht is al eeuwen in zwang bij de Friezen in de periode dat
....de winter de wateren met zijn verstijvenden adem heeft aangeraakt.
Dan is geen Fries zichzelve meer, een bewustzijnsverwijding maakt hun
geesten een weinig minder zwaartillend....
vierde Elfstedentocht gehouden
worden. Er heersten die winter apo-
Op 30 januari 1848 reden de gebroe
ders Atze. Eelke en Jans Jager uit
Oldeboorn een elfstedentocht in
veertien en een half uur. De Friese
pers deed er uitgebreid verslag van.
Atze en Eelke werden witte raven
genoemd. De geschiedschrijving
vermeldt pas in 1862 weer een dap
pere hardrijder. De Hagenaar W.
Troost, ingezetene van Leeuwar
den, volbracht de tocht, met een
gedeelte over de Zuiderzee, binnen
een etmaal.
Het was ook geen Fries, die de
aanzet tot Elfstedentochten in wed
strijdverband heeft gegeven. Neder
lands sportpionier W.J.H. (Pim) Mu
iier reed de tocht met start en
eindpunt in Leeuwarden op 21 de
cember 1890 in dertien uur. Muiier
deed zelf verslag van zijn ervarin
gen. Muiier in 1890: ...op 20 decem
ber vroegtijdig te kooi gaande, werd
ik den volgenden morgen te 6 uur
door den kellner gewekt, liet mij rug
en beenen stevig met arnica inwrij
ven, stak mij in tricot en bijbehoo-
ren, en deed, om niet te veel opzien
te verwekken, over mijn trui een
vest aan. Met een dikken wollen
muts op, kreeg ik iets van het
gesoigneerde, dat den Frieschen
schipper eigen is. Een stuk chocola
de, een horloge, een paar zakdoe
ken, eenige guldens, een mes, touw
tje en één schaats op den rug voor
het breken en precies 7 uur stond ik
op het smalle grachtje voor het
hotel, daarna linksom en de Singels
op, naar de Ee toe....
Muiier verkondigde een recordtijd
te hebben gemaakt. Daarmee raak
te hij een gevoelige snaar bij de
Friezen. Zeker vijfhonderd Friezen
hebben geprobeerd Muiiers tijd van
12 uur en 55 minuten te verbeteren,
hetgeen niet lukte. De eerste
Elfstedentocht zou op 5 januari
1909 plaats hebben, maar omdat
het zo hard vroor kon er al op 2
januari gestart worden. Kort voor
de jaarwisseling viel plotseling de
dooi in. Het regende afzeggingen.
Er bleven slechts tweeentwintig
wedstrijdrijders. Zij stonden erop,
dat de tocht hoe dan ook zou door
gaan. De geschiedschrijving van de
Elfsteden meldde: ....'t Was een ge
denkwaardige morgen, toen 22 ke-
relen, niettegenstaande dooi en
mist en gore duisternis, hun aan
melding kwamen honoreeren op de
meest eervolle manier, door den
man en de daad zelf. De klok van de
Beurs wees 5.20 aan...
Dertien uur en 50 minuten later
kwam theologiestudent Melle
Hoekstra uit Warga, later dominee
te Scherpenzaal, als winnaar van de
eerste Elfstedentocht in wedstrijd-
vorm op die plaats terug. Gerlof van
der Ley uit Marrum werd tweede
met drie minuten achterstand.
Slechts negen rijders volbrachten
de tocht. Hoekstra kreeg aan de
eindstreep een medaille en een zil
veren schaats. Zij compenseerden
het verlies van zijn lorgnet bij een
val bij Dokkum.
Alom werd de eerste Elfstedentocht
een succes gemoemd. Toch besloot
de Friesche IJsbond de tocht niet
nog eens te organiseren. De bond
was principiëel tegen competitie.
Binnen twee weken, op 15 januari
1909, was echter de nu nog bestaan
de Friesche Elfsteden-Vereeniging
opgericht. Het was een oplossing
van een conflict ....waarin eenigen
tijd de Elfstedentocht koel-gezin-
den en die van de warm-gezinden
tegenover elkaar hadden gestaan....
De nieuwe organisatoren waren van
plan elke winter een tocht te hou
den. Het moest wel vriezen en dat
deed het twee winters niet.
In 1912 gebeurde het wel. De twee
de Elfstedentocht kreeg een win
naar met wereldnaam. Oud-we
reldkampioen Coen de Koning
(Arnhem) finishte in elf uur en
veertig minuten als nieuwe record
houder. De Koning zegevierde vijf
jaar later, op 27 januari 1917, op
nieuw en hij verbeterde zijn eigen
record met een tijd van negen uur
en 53 minuten.
De Elfstedentocht werd langzamer
hand een legende. Er volgden elf
kwakkelwinters op De Konings
tweede triomf. Pas in 1929 kon de
calyptische toestanden in Neder
lands noorden. De vierde Elfsteden
tocht werd uitgeschreven voor dins
dag 12 februari. In de nacht van 10
op 11 vroor het in Leeuwarden
negentien graden, op Schiermonni
koog daalde het kwik naar min 26
graden.
De vijfde Elfstedentocht in 1933, die
zeer vroeg op 16 december werd
verreden, kreeg het record van 498
deelnemers. De wedstrijd was in
allerijl in elkaar gezet, want het
vroor pas drie dagen hard. Het was
een mooiweertocht voor soepele
glijders. De twee snelsten besloten
de overwinning te delen. Abe de
Vries en Sipke Castelijn kwamen
hand in hand in de recordtijd van
negen uur en 5 minuten bij de
eindstreep van de tocht, die voor
het eerst richting zuiden was aange
vangen. Ruim negentig procent van
de deelnemers volbracht de volledi
ge afstand. Bij de elf dames was de
score zelf honderd procent.
Bij de volgende tocht, op 30 januari
1940 met het record aantal van 3400
deelnemers, zouden er opnieuw af
spraken worden gemaakt om geza-
melijk te finishen. Piet Keizer, Au-
ke Adema, Cor Jongert, Sjouke
Westra en Dirk van der Duim be
loofden elkaar op handslag de eer
ste prijs te delen. De afspraak ging
de geschiedenis in als 'het Pact van
Dokkum', dat lang niet overal met
geestdrift werd begroet, terwijl de
rijders er achteraf ook niet geluk
kig mee waren. Adema sprintte in
het zich van het finishdoek van de
andere vier weg en eiste de over
winning voor zich op. Het kreeg
zijn zin niet, de wedstrijdleiding
respecteerde het pact, al was het
met tegenzin. Dat gebeurde overi
gens pas nadat de volgende Elfste
dentocht al had plaatsgevonden.
Auke Adema hoefde de uitspraak
van het Elfstedencomité niet af te
wachten. Hij werd de enige winnaar
van de zevende Elfstedentocht op 6
februari 1941, waarvoor Friesland
niet bepaald warm liep door de
grote brandstofnood. Het deelne
mersrecord (2800) werd die oorlogs
dag niet gebroken, wel dat van de
uitrijders: 1900.
De winter van 1942 was de strengste
sinds 1789. Toch kwam er een re
cordaantal deelnemers van 4522. Ze
troffen een stralende winterdag. Het
aantal uitrijders was groter dan dat
van alle zes voorgaande tochten
samen: 4212 ofwel een percentage
van 93. Ook het snelheidsrecord van
het duo De Vries/Castelijn sneuvel
de, Sietze de Groot uit Weidum
zegevierde in acht uur en 44 minu
ten.
Bij de negende Elfstedentocht, de
eerste na-oorlogse op 8 februari
1947, werd de eerste rel geboren. Er
waren voor het eerst geheime con
troleposten. Zij waren noodzake
lijk geworden, nadat werd be
weerd dat bij vorige tochten ver
schillende deelnemers gedeelten
van het parkoers per auto aflegden.
In 1947, onder Siberische omstan
digheden, bleek er gefraudeerd te
worden. Joop Bosman, Klaas
Schipper, Jeen Nauta en Jaap Wy-
nia hadden vrienden als gangma
kers gebruikt, waren door toeschou
wers gedragen en hadden zich op
handkarren laten vervoeren. Jan
van der Hoorn, als vijfde bij de
finish, werd na veel en lang beraad
tot winnaar uitgeroepen. Een heroi-
sche tocht eindigde onbevredigend,
met maandenlange beschuldigin
gen over en weer.
Op 3 februari 1954 bij tiende Elfste
dentocht, bij fraai zonnig vriezend
weer, was er tot de slotkilometer
meer sprake van zuivere sport. Jeen
van den Berg, op weg naar de titel
Mister Elfstedentocht, knabbelde
een uur en negen minuten af van
het record van Sietze de Groot. De
omstandigheden waren zo ideaal,
dat zelfs de 32e aankomende, de
semi-profvoetballer De Graaf uit
Krommere, nog binnen de oude
recordtijd bleef.
De laatste meters van de eersten
verliepen dramatisch. Verhoeven,
samen voorop met Van den Berg,
trok zijn rivaal aan de trui. Kort
daarop dachten beiden te finishen,
maar ze zagen niet dat op het
aanduidingsbordje 'einde' ook nog
'500 m' stond. Van den Berg herstel
de zijn blunder door kreten uit het
publiek het eerst en sprintte naar
de overwinning. Verhoeven werd
nog voorbijgereden door drie ande
ren en eindigde als vijfde.
Het 'Pact van Dokkum' uit 1940
kreeg in 1956 een vervolg met het
'Verbond vabn Vrouwbuurt'. Op
nieuw beloofden vijf rijders de eer
ste plaats te delen. Jan van der
Hoorn, Aad de Koning, Jeen Nauta,
Anton Verhoeven en Maus Wijn
hout kwamen hand in hand over de
eindstreep, waar ze boos werden
aangekeken door de Elfstedenver-
eniging. Het bestuur besloot de me
dailles niet uit te reiken. De 4843
andere uitrijders kregen de herinne
ringsmedaille wel.
De twaalfde en voor tweeëntwintig
jaar de laatste Elfstedentocht vond
met pijn en moeite doorgang onder
druk van de publiciteit. Twee jaar
eerder was alles klaar voor een
Elfstedentocht rond de jaarwisse
ling. Ruim drieduizend deelnemers
waren al in Leeuwarden, onder wie
de in Noorwegen gedeserteerde
kernploegleden Meeuwisse en Zee.
Plotselinge dooi verhinderde door
gang. In 1963 kon de Elfstedenver-
eniging er niet onderuit. Reinier
Paping zegevierde op 18 januari
1963 op een verschrikkelijk slechte
ijspiste. Dat bleek uit het inmense
aantal uitvallers. Van de tiendui
zend deelnemers haalden slechts 58
wedstrijdrijders en 96 toerrijders de
finish.
De kopgroep in de Elfstedentocht van 1963 op weg naar Stavoren.
