PURE SOLIST
Indonesië speelt met vuur in Irian Jaya
nimmer briljant,
altijd degelijk
de stopperspil van de VVD
ZUID-AFRIKA
EN
DE WAPENS
boycot werd
stimulans
Gijs van Aardenne
WOENSDAG 19 DECEMBER 1984
PZC/ °P'n"e en achtergrond 4
1Door Frans de Lugtt
De politieke carrière van minister Gijs van Aardenne was nimmer glanzend, maar altijd
degelijk. Geen briljante wapenfeiten brachten deze liberaal op de hoge stoel van
vice-premier en minister van economische zaken, maar zijn onstuitbare werkkracht en
feitenkennis. Eigenlijk is Van Aardenne in de politiek wat hij als kind ook altijd was: een
buitenbeentje.
Vriendjes had hij niet in zijn kinderja
ren. Gijs was als jongetje al een solist
die niemand nodig had Hij vermaak
te zich met zijn konijn, een wit Pool
tje. dat de naam van een haas had
gekregen Cuwaert. Het beestje inspi
reerde tot hele papieren oorlogen tus
sen konijnelanden, waarvoor hij aller
lei regels had opgesteld. Want Gijs
was ook toen al heel precies en for
meel. Vriendjes hadden hem ook niet
nodig, want de houterige Gijs kon
toch niet voetballen. Verder las hij
zich suf. Hy kende alle Latijnse vogel
namen uit zijn hoofd, zelfs als hij er in
de verste verte geen benul van had
hoe al die beestjes er uitzagen.
Dat de jonge Van Aardenne contac-
tarm en beschermd opgroeide, kon hij
ook niet helpen. Zijn vader was chi
rurg en had een druk bestaan. Broers
had hij niet, en zijn zuster was acht
jaar ouder. Gijs was dus vooral aange
wezen op zijn moeder en op het
dienstmeisje, dat er voor zorgde dat
altijd alles keurig volgens de klok
voor het altijd bezige kind klaar
stond.
Wennen
Los van het beschermde huiselijke
milieu kwam hij pas toen hij ging
Studeren. Gijs wist niet wat hij wilde
worden, en koos daarom een studie
richting die bij zijn hobby's en aanleg
paste. Eerst natuurkunde, en later
kwam daar wiskunde bij.
Zo vlot als hij zijn gymnasiumoplei
ding had voltooid, zo langzaam ging
het in zijn eerste studentenjaren,
want de jonge Van Aardenne had
duidelijk tijd nodig om in zijn nieuwe
wereld te wennen. Na zijn kandidaats
ging het weer razendsnel
De jonge Van Aardenne wist als 25-
jarige nog steeds met goed wat hij nu
zou gaan doen. In zijn geval, en in die
tijd, was dat echter geen probleem.
Via grootvader Van Aardenne was het
Dordtse constructiebedrijf Koninklij
ke Fabrieken Penn en Bauduin eigen
dom geworden van de familie Groot
vader Gijs had zich daar als boekhou
der ingewerkt, en had geleidelijk het
hele bedrijf overgenomen
Voor kleinzoon Gijs was er wel een
functie te creeren, en na een paar jaar
al was hij adjunct-directeur Nog eens
een aantal jaren daarna werd hij
directeur Maar hij was met de enige
Van Aardenne die in het slecht lopen
de familiebedrijf als topfunctionaris
rondliep. In de rode cijfers voelde hij
zich niet happy, bovendien was hij de
jongste van de bazen
Droom
Er was in zijn vrije een activiteit
boven komen drijven die hem veel
meer trok: de politiek. Van Aardenne
roerde zich flink in de Dordtse ge
meenteraad. eerst als lid van de
VVD-fractie. later als wethouder.
Het aantal functies nam snel toe:
voorzitter van een ziekenhuisbestuur,
voorzitter van de provinciale VW,
bestuurslid van de Nationale Zieken
huis Raad en commissaris van een
spaarbank. In de onder Wiegel snel
groeiende WD bleef zijn werkkracht
niet onopgemerkt In 1971 ging een
droom in vervulling Van Aardenne
werd lid van de Tweede Kamer De
Dordtse gemeenteraad bleef hij als
fractievoorzitter erbij doen
Vanaf dat moment werd de carrière
van Van Aardenne een heel bijzonde
re. De banden met het familiebedrijf
waren inmiddels verbroken, boven
dien was het bedrijf verkocht aan
Troost in Pernis. Van Aardenne werd
een echte beroepspoliticus, die dag en
nacht met de stukken bezig was en
die niet te beroerd was om desnoods
drie spreekbeurten in de week te
vervullen. Volle zalen trok hij nooit,
veel enthousiasme maakten zijn gort
droge en met veel kuchjes en veel uh's
onderbroken financiële betogen niet
los, maar waardering kreeg hij ook,
omdat hij „alles" wist.
Zo hoog als de noeste werker scoorde
in de kamerfractie van de VVD, zo dol'
was zijn electorale ster. Op de verkie
zingslijsten bleef hij onderaan bunge
len. Maar in de politiek telt met alleen
de plaats op een kandidatenlijst,
maar vooral de positie in het machts
spel in de kamerfractie
Van Aardenne's geluk was dat zijn
fractievoorzitter Wiegel een broertje Kritiek
dood aan cijfers had. „Gijs is mijn
stopperspil", zei de liberale leider, en
beloonde hem na vier jaar van tegen-
begrotingen tegen het kabinet-Den
Uyl in 1977 voor al het 'vuile werk'
door hem minister van economische
zaken te maken. Het was in die
kabinetsperiode dat Van Aardenne
de eigenmachtige daden beging die
via de parlementaire enquête met
veel publiciteit in het daglicht kwa
men.
Gijsbert Michiel Vredenrijk van Aar
denne. in de familie beter bekend als
Vee-Em-Gee. omdat ze daar over de
'Gijseri struikelen, getrouwd met Ma
rijke Eerligh, en vader van twee stude
rende kinderen en twee kinderen op
de rand van de basisschool en het
voortgezet onderwijs. Wat voor poli
tieke filosofie heeft deze sober levende
en wat bekakt overkomende liberaal
eigenlijk? Niemand die dat goed weel.
Hij heeft ze nooit op papier gezet.
Artikelen van hem gingen altijd over
praktische zaken
Tegenstanders zeggen: ..Van Aarden
ne heeft geen visie, hij wil alleen maar
regelen'' Zijn PvdA-tegenpool, Van
der Hek, zei eens: „Ik kan me met aan
de indruk onttrekken dat hij op te
kort zicht beleid voert" Maar hij heeft
ook waardering, al is die van een
bijzonder soort „Gijs van Aardenne is
een man die altijd zelf beslissingen
neemt. Alleen, die vallen niet altijd
even gelukkig uit". Zijn ambtenaren
zeggen over hem „Je weet watje aan
hem hebt Hij stelt je niet voor verras
singen, hy is niet warrig, en hij is er
altijd"
kritiek. In een interview werd hem
eens de vraag gesteld, of er ook maar
iets is waarvan hij zegt dat het hem
verweten kan worden. Zijn antwoord:
„Ik geloof het met. Als u mij dat op de
man af vraagt, dan zeg ik: neen"
Of hier sprake is van een gebrek aan
zelfkritiek, is in zijn geval nooit hele
maal duidelijk geworden. Geboren
onder het sterrenbeeld van de Vissen,
zou hij een gevoelig type moeten zijn.
Maar dat blijkt nooit. „Ik heb een
gelijkmatige gemoedsrust en trek me
van onredelijke kritiek mets aan", is
een andere uitspraak van hem.
Zijn vrouw onthulde eens dat haar
man erg verlegen is. „Maar hij ligt
nergens van wakker. Dat kan ook
niet, want tot in de kleine uurtjes zit
hij in de stukken gedoken. Op bed
leest hij dan soms nog wel eens een
gedichtje, maar vaak ook hoort zijn
vrouw nog het geritsel van een krant".
Filosofie
ln de Tweede Kamer munt Van Aar
denne ook niet uit door gloedvolle
betogen. Maar op zijn kennis valt
niets af te doen. In het debat voelt hij
zich thuis en kan hij zich met de
besten meten. Niet door spitsvondig
heden, al helemaal niet door humor,
maar door zijn onverzettelijkheid.
Van Aardenne kan uitstekend tegen
Dr. Puchinger, de historicus die tal
van bewindslieden portretteerde,
zocht bij Van Aardenne in een lang
durig gesprek ook eens naar de filoso
fie van de minister. Hij kwam niet
ver. „In elke maatschappij mag een
overheid zich niet te ver verwijderen
van de burgers", antwoordde Van
Aardenne. „De wensen op collectief
gebied kennen hun grenzen".
Hij is een bewonderaar van de oude
'Drees. Die was nog eens zuinig. Voorts
moeten de sociale voorzieningen niet
te gek zijn. Er moet voor de burger
zoveel mogelijk individuele ruimte
overblijven. In de politiek moeten de
afwegingen worden gemaakt, en dat
moet gebeuren „op basis van vertrou
wen dat voor een bepaalde periode
aan bepaalde mensen wordt geschon
ken. Als ze dat vertrouwen niet waard
zijn. moeten ze niet worden herko
zen".
Een democraat is Van Aardenne wel.
Als de Tweede Kamer hem naar aan
leiding van de RSV-affaire zou weg
sturen, dan gaat hij direct, en hij zal er
niemand voor uitschelden. „Ik ben
niet geneigd tot somberheid", zei hij
eens. En niemand heeft hem daar ooit
op kunnen betrappen. Op het tegen
deel trouwens ook niet. Om grappen
pleegt hij wat hinnikend te lachen,
maar hij zal er nooit een navertellen.
Dat is het enige waarin zijn geheugen
tekort lijkt te schieten.
Toekomst
Onder de voorgangers van de huidige
minister van economische zaken
worden tal van illustere namen ge
vonden: Zijlstra (later president van
De Nederlandsche Bank), De Pous
(later SER-voorzitter), Den Uyl (later
minister-president), Nelissen en
Langman (beiden nu bankdirecteur),
Lubbers (nu premier). De toekomst
van Van Aardenne is heel wat minder
gewis.
Partijleider zou hij toch al nooit heb
ben kunnen worden, een nieuw minis
terschap na deze kabinetsperiode
lijkt - als hij al niet binnenkort zou
moeten opstappen - uitgesloten.
Het is niet erg waarschijnlijk dat Van
Aardenne zich zeer ernstig zorgen
maakt over zijn toekomst. Hij heeft
een democratische zonde begaan door
het parlement om de tuin te leiden.
Maar het bedrijfsleven zal hem dat
niet aanrekenen. Daar gelden andere
wetten. En Van Aardenne heeft na een
politieke loopbaan van 13 jaar, waar
van zes als minister, voor veel bedrij
ven betekenis. Hij kent het departe
ment van economische zaken als zijn
broekzak, en hij weet in de politiek de
weg Bovendien is hij niet bang: zoals
gebleken is durft hij zelfs het parle
ment te passeren als dat de zaak kan
dienen.
Want hoewel de afgelopen dagen mis
schien soms een andere indruk is
gewekt in de publiciteit die zijn han
delwijze overspoelde, te goeder trouw
is hij altijd Zelfs in het netelige
parket waarin hij terecht kwam, bleef
hij ten overstaan van de parlementai
re enquêtecommissie oprecht. Hij
biechtte schoon op wat hij gedaan
had, en vooral ook waarom hij meen
de zo te moeten handelen. De interna
tionale concurrentie van het RSV-
concern mocht immers vooral niet
weten dat hij als minister beloofd had
dat de overheid alle verliezen van het
noodlijdende bedrijf zou dekken.
Daar zou immers van geprofiteerd
kunnen worden.
Arrogantie
Persoonlijk vindt Van Aardenne nog
steeds dat hij juist gehandeld heeft,
althans op het moment dat hij tot zijn
eigenmachtige royale steun besloot.
Zijn zelfverzekerdheid grenst soms
aan arrogantie. Eens heeft hij gezegd:
„Waar ik slecht tegen kan, zijn dom
me mensen in de politiek. Als ik
gefrustreerd zou zijn, wat niet het
geval is, dan is dat over de manier
waarop men in het parlement dom
kan zijn
Die arrogantie is hem nu opgebroken.
Dat het hem ook definitief zal breken
is wel uitgesloten. Hij zelf heeft, op
vragen over de onzekerheid van het
ministeriele bestaan, altijd de be
trekkelijkheid ervan ingezien: „Een
minister weet nooit hoe lang zijn tijd
duurt". En een andere uitspraak in
dit verband: „Ik voel me niet gauw
bezeerd. Je bent niet geschikt voor de
politiek als je niet kunt i
De Veiligheidsraad van de Verenigde Naties heeft vorige week mt
algemene stemmen een Nederlandse resolutie aangenomen die a
aankoop van in Zuid-Afrika vervaardigde wapens, munitie en rnilUam
voertuigen verbiedt. Zuid-Afrika beschikt op dit moment over een vantk
meest geavanceerde oorlogsindustrieën in de wereld. Voor de am,
apartheidsbeweging is het misschien een bittere constatering, maar 4
oorzaak hiervan ligt in de aanvaarding door de Veiligheidsraad opi
november 1977 van een resolutie betreffende een wapenboycot lege
Zuid-Afrika.
IDoor Ruud de Wit)
Onder de slogan „Om onze zoons in leven te houden,
hebben we de beste wapens nodig" is Zuid-Afrika er de
afgelopen zeven jaar niet alleen in geslaagd voor een grool
deel aan de eigen behoefte aan wapens, munitie en a
oorlogsmaterieel te voldoen, het is ook een niet te verwaar
lozen exporteur van deze wapens geworden.
Het produceren van wapens in Zuid-
Afrika dateert niet van de laatste
jaren. Tijdens de Tweede Wereldoor
log werden er in Zuid-Afrika wapens,
munitie en voertuigen gefabriceerd
voor de geallieerde strijdkrachten.
Hoewel er sindsdien duidelijke ver
bindingen waren tussen deze parti
culiere wapenindustrieën en het
Zuidafrikaanse leger, duurde het tot
1977, voordat de Zuidafrikaanse re
gering de hele wapenproduktie in
het land onder controle bracht. On
der invloed van de boycotacties
werd toen Armscor opgericht, de
Armaments Corporation of South
Africa.
Aan het hoofd van Armscor staat
een bestuursraad van 7 tot 12 leden,
die allen door de staatspresident
worden benoemd. De bevelhebber
van het Zuidafrikaanse leger is even
eens lid van deze raad.
Wanneer het Zuidafrikaanse leger
nieuw materieel of nieuwe wapens
nodig heeft, wordt dit doorgespeeld
aan de technische divisie van Arms
cor. Deze werkt het verzoek uit, doet
onderzoek en verzamelt technologie,
desnoods in het buitenland als deze
niet in Zuid-Afrika voorhanden is,
en stelt een begroting op. Nog on
langs werden in Engeland vier Zuid
afrikanen gearresteerd, die zich daar
schuldig hadden gemaakt aan ille
gale wapensmokkel.
Controle
Als een project uiteindelijk door
defensie is goedgekeurd, wordt het
uitbesteed, meestal in de privé-
sector van de Zuidafrikaanse indus
trie. Gedurende de produktie houdt
Armscor wel de supervisie.
Maar Armscor heeft ook een aantal
dochterondernemingen, die voor 20
procent in de behoeften van het
Zuidafrikaanse leger voorzien. Op
deze manier controleert Armscor de
hele Zuidafrikaanse wapenindustrie
en aanverwante activiteiten.
In Zuid-Afrika wordt nagenoeg alles
op dit terrein gemaakt, variërend
van machinegeweren en handgrana
ten tot gestuurde raketten. Maar
ook tanks, terreinwagens, patrouil
levaartuigen, kanonnen en commu-
nicatie-apparatuur. Tot de 'hoogte
punten' van de Zuidafrikaanse oor
logsindustrie behoren de Impala,
een klein gevechts- en verken
ningstoestel van Italiaanse oor
sprong; de Ratel, een infanterie-
gevechtsvoertulg, dat met groot suc
ces werd gebruikt tijdens de vb
schillende invasies van het Zuidafo
kaans leger in Angola en de G5- et
G6-kanonnen.
Gezien de hoge produktiekostea
niet in het minst door de boycotac
ties in het buitenland, is Armscor dt
laatste jaren zich steeds meer op de
export gaan richten, hoewel het tw
rendeel van de wapens en militai-
materieel gebruikt wordt voor o;
eigen defensieve en offensieve doé
einden. Om veiligheidsredenen we
gert Armscor te vertellen hoe
de export van oorlogstuig is. mar
insiders zeggen dat deze export aan
zienlijk is. Zuid-Afrika zou overigens
slechts exporteren naar de zoge
naamde vrije wereld en er wel voo:
zorgen dat de wapens niet in handei
komen van landen en bewegingec
die nauwe banden onderhouden
het Oostblok.
Export
Landen die officieel of in het ge
heim gebruik maken van Zuidafn
kaanse wapens, zijn volgens
de bronnen, Marokko, Chili, Argen
tinië, Israèl, Taiwan en Saocdl-
Arabië. Ook aan gematigde, niet
nader genoemde zwarte Afrikaanse
landen zou oorlogstuig worden ge
leverd.
Daarnaast is het bekend, dat Zuid
afrikaanse wapens worden gebruiK
dqor de Angolese bevrijdingsorganS
satie Unita van Jonas Savimbi, ter
wijl in het verleden ook wapens zyr
gegeven aan de anti-communistl-
sche beweging NMR, die in Mozam
bique opereert.
Volgens informatie van Armscoi
zelf. daterend uit 1982, is haar inves
teringskapitaal 2,5 miljard gulden
Via Armscor vinden ongeveer 26.00'
mensen in Zuid-Afnka werk. D(
geschatte export van Zuidafrikaans
de wapens vertegenwoordigt ee
waarde van 300 miljoen gulden. Ano
nieme Armscor-officials zeggen ech
ter, dat het niet waarschijnlijk is da!
de Zuidafrikaanse oorlogsindustrit
ooit meer dan een bijrol in het totaal
van de Zuidafrikaanse economie
spelen.
Maar omdat de Zuidafrikaanse wa
pens en militaire voertuigen spe
ciaal ontwikkeld zijn voor de mon
lijke Afrikaanse klimatologische»
geografische omstandigheden, zul
len ze, boycot of niet, naai
waarschijnlijkheid een aantrekke
lijk object blijven voor de interna
tionale wapenhandel.
IDoor Bob Mantiri)
Indonesië is niet van plan de
vluchtelingen die vanuit Irian
Jaya (het "Vroege Nederlands Nieuw-
Guinea) naar Papua New Guinea,
(het voormalige Australische deel)
zijn gevlucht, terug te laten keren.
Het is daartoe pas bereid wanneer
de regering van Papua New Guinea
zestig Papoea's die volgens Jakarta
tot de verzetsbeweging Organisasic
Papua Merdeka behoren, uitlevert,
Dat bleek tijdens het bezoek van de
minister van buitenlandse zaken
van PNG, Namaliu, aan Jakarta.
De besprekingen tussen beide lan
den hebben maanden stilgelegen,
maar vorige week kwam minister
Namaliu eindelijk naar Jakarta om
met zijn Indonesische collega dr.
Mochter Kusumaatmadja te praten
Beiden bleken bereid tot het oprich
ten van een gemeenschappelijke
werkgroep die de veiligheid van de
grenzen moet bestuderen Een Indo
nesisch voorstel tot het organiseren
van gemeenschappelijke grenspa-
trouilles werd door minister Namaliu
van de hand gewezen als strijdig met
de grondwet
De regering van PNG vreest dat op
lange termijn het land vol zal komen
te zitten met Indonesische Papoea's
en dat het voor Indonesië later een
koud kunstje zal worden om het
gebied ln te lijven
Het conflict laaide begin dit jaar op
toen Indonesische militairen jacht
maakten op Papoea's die voor het
parlementsgebouw in Jayapura, de
hoofdstad van Irian Jaya. hun vlag
hadden gehesen. De ruzie kreeg zijn
hoogtepunt in de steniging van een
Indonesisch verificatieteam in het
"luchtelingenkamp Blackwater.
Drie Indonesische leden van het
team raakten daarbij ernstig ge
wond.
In diplomatieke kringen in Jakarta
vreest men dat Inan Jaya zich zou
kunnen ontwikkelen tot een destabi
liserende factor in het gebied van de
Stille Oceaan.
Een belangrijke oorzaak van (le pro
blemen die destabiliserend kunnen
werken op het hele gebied, is de
verhuizing van honderdduizenden
Javanen naar deze voormalige Ne
derlandse kolonie. Een van de meest
essentiele rechten, de grondenrech-
ten van de Papoea's, is hier in het
geding.
De massale binnenkomst van deze
migranten, het verzet daartegen van
uit het Papoease volk, de confronta
tie met het Indonesische leger en de
als gevolg van de militaire acties
tegen guerrillastrijders van de Orga-
msasie Papua Merdeka aan de grens
hebben een stroom van vluchtelin
gen in gang gezet naar het buurland
Papua New Guinea
In vijfjaar wil Indonesië ëën miljoen
mensen van het overbevolkte Java
naar Inan Jaya overbrengen Emi
granten zijn arme boeren uit Java,
waar op het ogenblik 160 miljoen
mensen wonen. Ze krijgen land en
woonruimte in nieuwe nederzettin
gen, waarbij de Papoea's een kwart
van de overige huizen en grond toe
gewezen krijgen om de integratie te
bevorderen.
Het migratieplan maakt deel uit van
een nationaal programma om meer
dan 3,7 miljoen mensen naar de
dunbevolkte gebieden te laten ver
huizen. Irian Jaya is viermaal zo
groot als Java. De Papoea's maken
zich ernstige zorgen over hun toe
komst door deze aanhoudende
stroom Javaanse transmigranten die
hen tot een minderheid dreigt te
maken
Spanningen
De betrekkingen met Port Moresby
na het incident met een Indonesisch
verificatieteam zijn uiterst gespan
nen. De regering van premier Soma-
re ergert zich aan de wat zij noemt
„paternalistische houding van het
grote buurland".
Port Moresby heeft herhaaldelijk ge
protesteerd tegen de militaire acties
aan de grens, het binnenvallen van
dorpen, schending van zijn lucht
ruim, maar Jakarta reageerde met
voorbedachte vertraging op deze
protesten.
Premier Somare dreigde zelfs met
het uitwijzen van de Indonesische
militaire attaché in Port Moresby.
Eerder heeft hij zijn ambassadeur
voor consultaties teruggeroepen
Ook de betrekkingen met het buur
land Australië zijn erg gespannen als
gevolg van de militaire acties van de
Indonesische troepen. Australië
heeft namelijk defensieverplichtin
gen tegenover zijn ex-kolonie. Onder
druk van de machtige legerbevelheb
ber generaal Bennie Murdani moest
de Australische regering een ambas
sadeur in Jakarta benoemen die
goed bevriend was met Murdani.
Anderzijds is Jakarta geprikkeld
door het superioriteitsgevoel van de
Australiërs. Kritiek op mensenrech
ten pikt het bewind van president
Soeharto niet.
Doordat Australië voor de defensie
Mochter Kusumaatmadja
van PNG zorgt, wordt het echter
direct geconfronteerd met het Indo
nesische leger, hetgeen in de toe
komst tot spanningen zou kunnen
leiden.
Moeilijk
Als de hel in Irian Jaya losbreekt,
dan zal Indonesië het erg moeilijk
krijgen, zo menen westerse diplo
maten. Het kan Irian Jaya niet af
schermen zoals Oost-Timor, dat be
trekkelijk geisoleerd ligt. Eventuele
onrust in deze voormalige Neder
landse kolonie zal een enorme uit
straling hebben naar het Zuid-Paci-
fic-gebied.
Indonesië zelf ziet geen aanleiding
om zich over dit probleem druk te
maken. De transmigratie van de mil
joenen mensen uit het overbevolkte
Java is een noodzaak. De onafzien
bare stroom van Javanen, Sumatra-
nen en Balinezen za meehelpen aan
het ontwikkelen van het achterge
stelde gebied. Het mag misschien
drastisch zijn, maar wij brengen ze
de beschaving bij En als het Melane-
sische volk op de eilanden in het
Zuid-Pacific-gebied zich ermee wil
len bemoeien, laat ze dan wel beden
ken dat in Indonesië meer Melane-
siërs wonen dan in het Stille-Zuid-
zeegebied, zo wordt hier gezegd.