WA TTEA U
partij kiezen? daar zit
geen lezer op te wachten
drukte rond een
stille meester
PZC/ week-uit
FREDERICK FORSYTH
ZATERDAG 10 NOVEMBER 1984
19
Zonder werk en platzak zette de Britse journalist Frederick Forsyth
zich in 1968 aan een tafel en schreef in 35 dagen zijn eerste boek 'De
dag van de jakhals'. Een in 1962 gesitueerde thriller over de voorberei
ding en uiteindelijke aanslag op de Franse president De Gaulle. Basis
voor het verhaal vormden Forsyth's ervaringen als Parijse correspon
dent van het Britse persbureau Reuter.
Wat hem met zijn jarenlange nieuwsverslaggeving voor kranten en
televisiedocumentaires niet was gelukt, bereikte hij nu: het boek werd
een bestseller en bezorgde hem wereldfaam. 'De dag van de jakhals' is
inmiddels in 14 talen uitgebracht en verfilmd
Geïnspireerd publiceerde hij binnen drie jaar tijd twee andere boeken
'Geheim dossier Odessa' lover de jacht op een oud-nazi en eveneens
verfilmd) en 'De honden van de oorlog' lover de staatsgreep tn een kleine
republiek in Afrika).
Ook deze boeken gingen als warme broodjes over de toonbank en
maakten de Brit multi-miljonair. Zijn verhalen waren zo waarheidsge
trouw dat de in 'Geheim dossier Odessa' beschreven nazi daadwerkelijk
door de Westduitse autoriteiten is gearresteerd. Forsyth's onthullingen
over internationale wapenhandel in 'De honden van de oorlog' gaven
voedsel aan het gerucht dat de auteur zélf plannen had ontworpen voor
een staatsgreep Een bewering die hij tot op de dag van vandaag uil
bevestigen noch ontkennen
Vijfjaar lang bleef het stil rond Forsyth Tot in 1979 'Het alternatief van
de duivel' verscheen. Het verhaal over vrijheidsstrijders uit de Oekraïne
die de grootste tanker ter wereld kapen Opnieuw een groot verkoopsuc
ces.
Hoewel h\j het voor het geld niet meer hoeft te doen. kan Forsyth het
kennelijk met laten Nu. weer vijfjaar later, hql zijn nieuwste thriller in
de winkels. 'Hel vierde protocol' Een verhaal waarin werkelijkheid en
fictie elkaar zoals altijd afunsselen. geheel passend in het nucleaire
tijdperk
Bntse verkiezingen zijn op komst De in Moskou wonende dubbelspion
Kim Philby wijst de Sowjet-leider op de unieke mogelijkheid om
Groot Bnttannie onder Russische invloedssfeer te brengen Ecu geraffi
neerd plan wordt bedacht om de kiezers in Engeland te manipuleren,
zodat er uiteindelijk een extreem-linkse Britse premier wordt gekozen
Onderdeel van het verkiezingsprogramma van de l.abourpartij is de
afschaffing van kernwapens De Russen besluiten een incident met een
portable' kernbom uit te lokken, om zo de Britse kiezers over te halen
massaal op de 'vredelievende' socialisten te stemmen
Veelvoudig miljonair en
tot in de verste uithoe
ken van de aardbol bekend,
maar Frederick Forsyth is
gebleven zoals zijn boeken:
recht door zee, geen fratsen.
De zoon van een eenvoudige
middenstander laat zich ge
makkelijk herkennen. Zijn
pas verschenen thriller 'Het
vierde protocol' is een nieu
we proeve van bekwaam
heid, geschreven op zijn ou
de type-machine. Wat be
weegt een man, die schrijven
haat, een aardige bankreke
ning heeft en zijn levensda
gen roemrijk zou kunnen
slijten, tot een herhalingsoe
fening?
„Het is waar dat ik schrijven vrese-
lijk vrnd. Als er een soort magische
sleutel zou bestaan waarmee een
roman zo uit mijn hoofd op papier
zou komen, zou mij dat zeer welkom
zyn. Zolang die er niet is. blijft het
behelpen. Het was dit keer weer
precies als altijd. Je loopt tegen een
gegeven aan datje bezighoudt en dat
zich langzaam in je hoofd ontwikkelt
tot een mogelijk verhaal. Je werkt
het idee uit en op een geven moment
ben je rond. Dan wordt het tijd voor
de beslissing: doen of laten? Als je
iets dat goed is hebt uitgewerkt, je
hebt de research gedaan en het is op
het schrijven na klaar, dan is het al
gauw zonde om te zeggen: het was
een leuke ervaring, maar schrijven
nnd ik nu eenmaal vervelend, dus
weg ermee. Daarbij komt dat ik het
zalig vind om verhalen te vertellen.
Dat is echt het leukste wat er is.
Vandaar toch weer een nieuw boek".
onderzoek
-Hebt u schrijven altijd al vervélend
gevonden, ook als journalist?
„Het onderzoek was steeds de uitda
ging. Het verhaal zien, waaraan een
ander voorbij gaat. De feiten achter
halen en de concurrentie te snel af
zijn. Het schrijven moest. Ik was
nieuwsverslaggever. Het moest alle
maal in vijfhonderd tot maximaal
duizend woorden. Voor een beetje
zaak heel weinig dus. De jongens
van de features en de bijvoegsels
kregen twee maanden om iets uit te
zoeken en alle ruimte om het te
publiceren. Bij ons nieuwsmensen
was het: snel. snel, morgen de krant
in. Het schrijven was maar een heel
klein onderdeel van het werk en
daardoor ook veel minder een kwel
ling".
- De stijl in uw romans is mager,
zeker in verhouding tot die in uw
verhalen. Alles is ondergeschikt ge
makt aan de feiten.
..Maar die zijn ook het leukst. Het is
als een puzzel, alle stukjes moeten
ultemdeljjk passen, alle lijnen moe
ten bij elkaar komen. Er zijn vooreen
schrijver vier dingen om rekening
mee te houden: het verhaal, de ka
rakterontwikkeling van de persona
ges, de beschrijving en de dialoog. Er
4)n schrijvers, zoals bijvoorbeeld
Graham Green, die meesters zijn in
karakterontwikkeling. Green be
steedt daar ook veel tijd aan. Bij mij
is het tachtig procent verhaal en
beschrijving. Daar gaat het om. De
ovenge twintig procent is niet meer
dan een ruwe karakterschets. Over
John Preston, de man uit mijn laat
ste boek, vertel ik met eens hoe hij er
[Jitziet Niet hoe lang hij is, of hij
blauwe of grijze ogen heeft. Nauwe
lijks iets van zijn achtergrond. Voor
sen held is dat heel weinig Er is wat
dat betreft in mijn boeken geen
balans, maar die aanpak blijkt toch
Populair te zijn".
•Mijn lezers vinden kennelijk ook
dat het gaat om het mechanisme.
Het verhaal moet lopen als een hor
loge De taal is niet literair of mooi.
Het is zonder stijl. Het is zoals in de
«anten Op de man af, zelfs zonder
spannende woordkeus. De feiten
doen het werk. In korte verhalen is
dat heel anders. Daar zit je niet aan
feiten vast. Dan heb je niet het
Probleem van sub-plots die in één
Plot moeten samenkomen. Hoe raar
betook klinkt in korte verhalen heb
Je de ruimte om een zonsondergang
k beschreven In mijn romans is dat
tonde van de tijd'"
tider
- Uw laatste boek speelt ten dele in
tet recente verleden en loopt door
tof in 1987. Andropov en Tsjemenko
«m dood, er is een nieuwe leider in
de Sowjet-Unie. U beschrijft hem als
een oude zieke man, zittend in een
wagentje en met een ondoorgronde
lijke blik. Een man die kortom als
twee druppels water lijkt op Andro
pov. En uw oud-collega's maar in de
kranten schrijven dat, als Tsjemen
ko dood gaat. de jonge generatie van
Gorbatsjov en Romanov het roer zal
overnemen. Is dat niet een beetje al
te cliché-matige benadering van de
feiten?
,,Laat ik eerlijk zijn. Tijdens het
schrijven van 'Het vierde protocol'
kwam ik in grote problemen. Ik
wilde een verhaal aannemelijk ma
ken waarin de Sowjet-leider, zonder
de KGB erin te betrekken, samen
met Philby, de overgelopen Britse
spion die als kolonel bij de KGB had
gewerkt, een complot beraamde dat
in Engeland moest worden uitge
voerd. Wat lag er meer voor de hand
dan Andropov als leider te kiezen.
Die man was hoofd van de KGB
geweest en kende Philby persoonlijk
en het zou dus logisch zijn geweest
dat hij hem voor een dergelijk com
plot in de arm zou nemen. In de
eerste versie heette de Russische
leider dus gewoon Andropov, die
zoals we allemaal weten ziek was, in
een wagentje zat en zo'n blik had.
Toen ging Andropov dood. Dat was
natuurlijk niet sportief van hem.
Had hij nog een paar jaar geleefd,
dan was er niks aan de hand ge
weest".
„Tsjemenko kwam, een man die
Philby nooit gekend kon hebben. Hij
is een aparatsjik, van oorspong uit
de provincie en zou als insider in het
Centrale Comité nooit een dergelijk
complot hebben gemaakt. Ik moest
dus doen alsof Tsjemenko ook was
overleden en hy een oude opvolger
had gekregen die ook bij de KGB
had gewerkt, wilde ik mijn verhaal
aannemelijk houden. Maar je hebt
gelijk, straks is er waarschijnlijk een
jonge opvolger, hoewel in dat land
niets zeker is en het zelfs in dat geval
nog de vraag is of er wat verandert.
Met Andropov heb ik moeten smok
kelen, maar het deert het verhaal
verder niet dacht ik".
- Rode draad in het boek is de
radicalisering van de Britse Labour-
party. De beschrijving van het poli
tieke proces heeft een voortdurende
ondertoon van cynisme. U laat een
van de leiders van de geheime dienst
zeggen dat politci in dromenland
leven en spionnen als enigen de
realiteit zien.
„Ik ben natuurlijk niet noodzakelijk
de stem van mijn karakters. Wat de
man in mijn boek zegt, heb ik in
werkelijkheid uit de mond van zo
iemand opgetekend. Dc spionagewe-
reld is, in tegenstelling tot wat de
mensen denken, geen fanatasie-we-
reld. Een agent die wél in die sfeer
zou handelen, is een slechte agent en
redt het niet. Politici kunnen rustig
roepen dat er volgend jaar weer
volledige werkgelegenheid is, ter
wijl iedereen weet dat dat onzin is.
Spionnen moeten zich aan de feiten
houden en hebben niets aan illusies.
Dat is de les van de geschiedenis. Je
kunt onderhandelen, verdragen ma
ken. maar landen zijn altijd bezig
daar onderuit te komen als ze een
voordeel zien. Met die realiteit moe
ten spionnen werken. Terwijl politi
ci kunnen zeggen: kijk eens wat een
mooi verdrag".
- U was ook politiek redacteur. Dat
is vermoedelijk de snelste manier om
cynisch te worden.
„Tja, dat is zeker waar. Ik ben op zijn
minst sceptisch, maar ik blijf een
democraat. Ik heb in Oost-Duitsland
gewoond en in het Spanje van Fran
co. Ik ken extreem links en extreem
rechts, dus niemand hoeft mij iets te
zeggen: het is allemaal hetzelfde en
voor democratie is nooit iets beters
bedacht. Maar dat neemt natuurlijk
niet weg dat je somber wordt als je
naar Labour kijkt. Die radicalisering
is al sinds 1973 aan de gang. Veel
communisten zijn partijlid gewor
den. Het is de vraag of één man, ol'
die nu Michael Foot of Neil Kinnock
heet, die ontwikkeling kan keren. Ik
zie dat, registreer de feiten en maak
Frederick Forsyth, een onderzoeker die voortdu
rend op pad is. Een reiziger met een koffertje vol
publiciteit. Een schrijver met tienduizenden lezers.
Hij is recht op de man af en schrijft ook zo: het
verhaal moet lopen als een horloge. Want, zegt
Forsyth, de feiten doen het werk
Frederick Forsyth
foto roland de bruin
een verhaal over waar die ontwikke
ling mogelijk toe kan leiden"
- Een verhaal met een profetische
inslag, zoals dat voor al uw boeken
geldt
„Het gaat mij om het verhaal, om
wat mogelijk is of kan zijn. Ik kies
geen partij, daar zitten mijn lezers
niet op te wachten. Als ik naar het
conflict in de mijnen kijk. dan erger
ik me net zo hard aan het optreden
van de werkgevers en de regering,
als aan de brutaliteiten van de sta
kers. die werkwilligen aanpakken.
Ik voel me uiteindelijk niet persoon
lijk betrokken bij het politieke be
drijf. Ik ben geen lid van een partij
en zal het ook nooit worden".
- Onderzoek is een vitaal onderdeel
van uw werk. Als u in een bijzin een
straat beschrijft in pakweg Lugano,
dan bent u er waarschijnlijk even
gaan kijken
..Zeker, ik ga overal naar toe en praat
met iedereen Als ik schrijf dat de
portier van het Amstelhotel noem
eens wat - Jansen heet. dan is het
leuk te horen dat lezers zeggen:
verdraaid, het is waar. Die man heet
echt Jansen Een Zuidafrikaan zal
het worst wezen, maar die ergert zich
weer aan een verkeerde beschrijving
van een plein in Pretoria Vandaar
onderzoek In dit geval ben ik een
dagje naar België geweest, twee da
gen naar Glasgow, vijf naar Zuid-
Afrika, maar in totaal ben ik niet
meer dan tweeénhalve week van huis
geweest De rest kon ik in Engeland
doen"
circuit
- Vroeger ging U ook ondergronds,
de onderwereld in Met uw huidige
bekendheid kan dat waarschijnlijk
niet meer
„Dat is veel moeilijker geworden, zo
niet onmogelijk Aan de andere kant
gaan er nu deuren open die vroeger
gesloten bleven Mensen vinden het
interessant om met een beroemde
schrijver te praten. Om al die techni
sche details, bijvoorbeeld over zo'n
kleine atoombom, bij elkaar te krij
gen. moet je met veel deskundigen
praten. Ook dat valt mee. je bent
met echt van het officiële circuit
afhankelijk Wetenschapsmensen
voelen zich doorgaans heel vrij om te
praten. En er zijn tal van mensen die
zich uit hobby met defensie bezig
houden Als je ze hebt opgespoord
zijn ze heel bereidwillig Ze vinden
het cr.ig om over hur. 'levenswerk' te
vertellen. Bovendien: in de VS ls het
hele plan voor de bom op Hiroshima
nu openbaar en zijn zelfs, ik geloof
door een stomme fout. de plannen
van Teller voor de waterstofbom
gepubliceerd, dus wat wil je nog
- Het doorsnee detective lezerspu
bliek gaat aan u voorbij Die vinden
uw boeken te zwaar, te ingewikkeld.
„Mijn publiek is niet in uitstapjes
geïnteresseerd. Ik kan halverwege
een boek natuurlijk wel zeggen: en
nu stoppen we de handeling en
lassen w e een ondeugend weekeind
je op het platteland in. Een zoge
naamde ontspannende liefdestoe
stand. Niet omdat het verhaal het
vereist, maar gewoon omdat ik dat
leuk vind Tw intig pagina's verder
moet ik dan zeggen: weekend voor
bij, we pakken de draad weer op en
gaan met het verhaal verder. Da's
onzin natuurlijk, De lezer raakt er
door uit zijn concentratie. Het
werkt averechts. Als ik een kort
verhaal schrijf is dat anders. Dan is
er tijd voor de zon achter de pijnbo
men en het mooi. mooi. mooi"
- Leest u boeken van collega's
..Ik lees Le Carré Heel prettig is dat
En Ted Allbeury Als ontspanning,
want je gaat elkaar natuurlijk niet
kopiëren Gorky Park was prima, het
Rode Plein nog wel beter Alleen die
Russische namen hé. Ze hebben er
soms wel dne. Daar word je als lezer
gek van Ludlum'' Tja. die doet geen
onderzoek Op elke pagina staat
minstens ëen fout. Heel storend
Ted Allbeury was zelf agent bij de
Britse geheime dienst Hij is ervan
overtuigd dat de KGB ai zijn boeken
leest, omdat ze er misschien wat van
kunnen leren.
„Alle spionage romans komen uit
eindelijk in Moskou terecht. Ik
sprak eens met een hoge KGB-off-
cier en die zei me natuurlijk me
neer Forsyth, ik ken The Odessa
File. De Jackhals had hij ook gele
zen. Hij vertelde me dat sommige
passages verplichte leerstof waren
tijdens de opleiding van nieuwelin
gen. Dc manier waarop de Jackhals
aan paspoorten kwant bijvoorbeeld.
Heel leerzaam vond hij dat. Ik zei:
leuk. dank u, altijd tot uw- dienst,
meneer".
Antoine Watteau. L'lndiffèrent
Drieënzeventig schilderijen
van dc ongeveer tweehonderd
die Antoine Watteau 1084-1721)
maakte, brengen in het Parijse
Grand Palais de reactie teweeg
die tegenwoordig bij
tentoonstellingen van
internationale betekenis
onvermijdelijk lijkt te zijn.
Onafzienbare rijen wachtenden in
de hal. op de trappen en tot ver in
het plantsoen.
Bij de briefkaarten- en
affichestand heerst zwijgend een
zweterig opdringen, terwijl de vijf
kilo wegende catalogus tegen
betaling van omgerekend zo'n
tachtig gulden als zoet brood over
de toonbank vliegt. Beleeft hier
iemand nog plezier aan? Ondanks
zyn ogenschijnlijke uitbundigheid
was Watteau een meester van de
stilte En die is In het Grand Paiais
ver te zoeken.
Antoine Wat teau stamde uit een
familie van leidekkers. Hij werd in
Valenciennes geboren, dat toen tot
Vlaanderen behoorde, een
omstandigheid waarop in de
Franse catalogus nu met meteen
de aandacht gevestigd wordt
W'atteau's leven duurde maar kort.
Hy trouwde nooit en zwierf van de
ene vriend naar de andere. Op
37-jarige leeftijd overieed hy aan
de tering Het is die alles
overheersende eindigheid van het
leven die het frivool-aandoende
oeuvre van Watteau beheerst
Want net als de op zichzelf weinig
opwindende binnenhuizen van
Vermeer een eeuwigheidswaarde
bleken te ontlenen aan een
geheimzinnige en
universeel verstaanbare
harmonie, zo ook trekken de frêle
poppetjes van Watteau. die altyd
buiten spelen zonder ergens btj te
horen, de aandacht omdat er
duidelijk meer aan de hand is
Watteau was een schilder van
'pastorales', die waren gebaseerd
op een al uit de hellenistische tyd
stammende verering van het
landleven. Bij pastorales hoorden
altyd herders en herderinnen en
die zyn ook op Wattcau's
schilderijen te zien. Alleen zijn het
daar verklede dames en heren uit
de hogere standen, die van het
geordende en saaie leven aan het
hof genoeg hadden Watteau
behoorde nooit tot die kringen en
wat hy uitbeeldde was wat hij er
zich van voorstelde Die afstand
was tegelyk een afstandelykheid
Ze hoorde by de wereld waarin de
mensen in de tyd van Watteau
leefden Hartstochten toonde men
niet en liefde speelde men op
afstand
Ondanks deze renaissance van het
ongedwongen landleven w as alles
gedwongen aan het leven dat
Watteau uitbeeldde. Het valt op
dat veel gezichten van Watteau
stereotiepen zijn. Ze vertonen
nauwelijks enige emotie. Op de
schilderijen van Watteau kijken
de mensen eikaar bijna nooit aan.
Ze zijn als eenzame eenlingen op
zoek naar een onbereikbaar
ideaal.
Watteau's voorganger Nicalaus
Poussin schilderde het beroemde
thema van de graftombe waarop
zich in opwinding
vooroverbuigende'figuren de
geheimzinnig tekst van het „Et in
Arcadia ego" ontcyferen. De
kunsthistoricus Panowsky heeft
Jean Antoine Watteau
(1684-1721) werd een
beroemd schilder en
graficus. Hij was zwaar
moedig, zocht de een
zaamheid en stierf -
jong - aan de tering. Pas
na het verschijnen van
de studie die de gebroe
ders De Goncourt in
1865 aan de kunst uit de
18e eeuw wijdden,
kwam een echte door
braak in de waardering
voor Watteau. Nu ver
dringen zich de drom
men voor de ingang van
het Parijse Grand Palais,
waar de schilder stevig
eer wordt bewezen.
uitgelegd dat over de vertaling van
deze woorden verschillende versies
in omloop zijn. maar dat er maar
een van juist is. De gangbare
oryuiste luidt: Ook ik was in
Arcadie" De enig goede is: „Ook
in Arcadie heerst de dood" Op
deze laatste manier beleefde
Watteau zyn eigen Arcadie
Op het beroemde schilderij van
Watteau. waar een bontgekleurd
rococo-gezelschap zich schijnbaar
opmaakt om zich in te schepen
naar Cythera. is het zonneklaar
dat er van het vertrek niets terecht
komt. Cythera is het eiland aan de
zuidkant van Griekenland waar
volgens de legende Aphrodite - de
godin van de liefde - na haar
geboorte uit de zee aan land ging.
Het Arcadie van Watteau lag niet
aan de zuidkust van Laconia, maar
in Montmorency, ten noorden van
Parijs, waar zijn vriend Pierre
Corzat een prachtig park bezat.
Voor de verveelde adel en zijn
meelopers speelde het hofleven
zich in die dagen in de beboste
buitenplaatsen rond Parijs af. Een
halve eeuw later woonde
Jean-Jacques Rousseau in
Montmorency en de kloof tussen
diens romantische
natuurbeleving en die van de
mensen uit de tijd van Watteau
kon niet groter zijn. Rousseau
barstte bij het zien van een
bergbeek in tranen uit en daarmee
stond hij aan het begin van een
tijdperk waarin miljoenen tranen
vloeiden, harten vlugger klopten
en men in wanhoop de handen
wrong. In de tijd van Watteau was
de natuur louter een middel op
zoek naar een aristocratische
getinte perfectie.
Het mooiste van Watteau in het
Grand Palais is zijn „L'indifferent"
(de onverschillige», die
normalerwijs in het Louvre hangt
en dan hoefje er geen anderhalf
uur voor in de nj te staan. De titel
tekent de maskerade van Watteau
De onverschillige is helemaal niet
onverschillig. Het is een
perfectiezoeker die weet dat het
toch allemaal niets wordt. Bij het
zien van 'De Onverschillige' blijf je
aan de grond genageld staan. Er
gaat een vreemde fascinatie van
uit Het heeft dié uitstraling die
maakt dat gekken er zich mee
gaan bemoeien
Zo werd 'De Onverschillige' in 1939
voor enige weken gestolen net de
tijd die de dief nodig had om de
diabolo te verwyderen, die de
jongeman aanvankelijk in de hand
had De dief had zich altijd al aan
die diabolo geergerd en hij was er
vast van overtuigd dat Watteau
die met zelf geschilderd had. In
1981 kerfde een onverlaat een kras
van rechtsboven naar linksonder
op De Onverschillige'. Het doel
werd bekwaam gerestaureerd, zo
meldt de catalogus en dat is waar,
zoals de voortgeduwde bezoekers
in het Grand Palais zullen kunnen
beamen
De catalogus is onontkoombaar'
voor de bewonderaars van
Watteau, die op de bovenzaal van
het Grand Palals in halflicht
stuiten op 143 tekeningen van de
meester Daar moetje even voor
gaan zitten, en dat kan niet als jé
voortdurend over schouders moet
gluren In de catalogus zijn alle
tekeningen afgebeeld en dat is dan
de mooie oogst waarmee je als -
artistieke eekhoorn de winter door
komt.
Tot 28 januari. Dinsdags gesloten.
Is X.T21