MIJN AMBTSKETTING
DIE VERGEET IK SOMS
PZC/ weekendkrant 27
iek-:
Een vrouw als burgemeester: daar is
in het vergeelde verleden heel wat
over te doen geweest. In een histo
risch onderzoek, dat begin deze zo
mer werd afgerond door Marie-Loui-
se van der Sande, van de vakgroep
'leb politieke wetenschappen aan de
rijksuniversiteit in Leiden, is het
illemaal eens op een rijtje gezet.
Oorspronkelijk liet de gemeentewet
zich niet uit over de sekse van de
burgemeester. Pas in 1904 werd bij
vet bepaald dat de burgemeester
'mannelijke Nederlander' moest zijn.
Daar werd niet allerwege instemmend
op gereageerd. Voorstanders van
vrouwen aan de lokale top verwezen
naar functies waarin vrouwen toch
maar tot grote tevredenheid volde
den. Zoals bij de rechterlijke macht,
als kandidaat-notaris of als gemeente
secretaris. Ze vonden ook dat er eens
over de landsgrens heen moest wor
den gekeken. Daar lagen ze toch
Immers opgestapeld: de goede erva
ringen met de vrouw in het burge
meestersambt.
Maar het koor der nee-roepers bleef de
voorstanders voor een vrouw als bur
gemeester vele jaren overstemmen.
Het gezinsleven behoort nu eenmaal
'oor te gaan. De vrouw hoort thuis.
Wat moet er van een dergelijk gezin
lerechtkomen wanneer de vrouw aan
bet hoofd ener gemeente staat. Zonde
voor al die bloedjes van kinderen. Om
over die arme echtgenoot nog maar te
wijgen. Dat was steeds een. voor-
iam argument. Maar er werdén ook
ligieuze en economische argumen
ten bij gehaald om aan te geven dat
teen vrouw in het burgemeestersambt
"'lenlijk maar niks was.
Minister van binnenlandse zaken
Ruys de Beerenbrouck zag zelfs prak
tische bezwaren. In haar studie heeft
Marie-Louise van der Sande een stof
fige uitspraak uit de vergetelheid
gehaald. Deze:
Op het platteland, waar soms actief
Persoonlijk optreden van den burge
meester als politiechef nodig is,
jehijnt mij een dame als burgemeester
aantrekkelijk figuur te zullen
■n De schouwing van wegen en
il van waterleidingen is veelal
ter sportief Polsspünaen. het nemen
,ton volledige prikkeïdraadversper-
het zich laten zakken in of het
uiteren door metersdiepe waterlei-
1 gen, het kruipen door houtwallen
I® bosschen met een ondergrond van
'men, zie daar enkele niet te on-
'schatten perikelen, waaraan de
ardigheid en kleding van de vrou-
'■lijke burgemeester bij de schou-
ng zouden zijn blootgesteld".
zie ik mevrouw Niemantsverdriet
;Mk niet dagelijks een volledige prik-
pldraadversperring nemen en de da
ws Van Montfrans en Hoogendijk al
tvenmin door metersdiepe duiven
labberen, maar dat hoort ook niet
1 bepaald tot de normale bezigheden
van iemand die vandaag de dag het
burgemeestersambt vervult.
Men kan ze hooguit een keer op het
verrichten van lichtelijk besmettelijk
werk betrappen wanneer zij inhoud
geven aan de uitnodiging om ergens
een eerste paal te helen. Maar zelfs
dan weten zij zich niet alleen be
schermd door de begeleidende hand
van de vakman maar ook door de
beschutting, die wordt geboden door
overigens weinig flatteuze lange witte
jassen en nauwelijks modieus te noe
men veiligheidshelmen als hoofddek
sel. Met andere woorden: het loopt in
de praktijk nogal los met die door
Ruys de Beerenbrouck gesignaleerde
minder geschikte geaardheid van de
vrouw voor het vervullen van de bur
gemeestersjob.
In 1930 kwam het voor elkaar dat het
woord 'mannelijk' uit het bewuste
wetsartikel werd geschrapt, maar het
zou nog tot na de oorlog duren, voor
dat er een eerste vrouwelijke burge
meester in Nederland werd benoemd.
Het Brabantse Middelbeers had de
primeur. En dat die bij de bevolking
zeer geliefd was moge blijken uit de
eretitel 'Ons mevrouw'.
mager
We zijn nu zoveel jaar verder. Het zou
overdreven zijn om te stellen dat er
in de voorbije periode in die benoe
ming van vrouwelijke burgemeesters
veel schot is gekomen. Wie een optel
som maakt van hel aantal gemeenten
in Nederland waar een vrouw de
scepter zwaait, komt tot een mager
resultaat. Het zijn er dik vijfentwin
tig.
Maar uit de wetenschap dat er de
laatste drie jaar net zoveel vrouwelij
ke burgemeesters zijn benoemd als in
de zeventien jaar daarvoor, mag wel
voorzichtig worden afgeleid dat het
instituut van 'mevrouw de burge
meester' enig terrein begint te win-
Het geijkte rollenpatroon blijft daar
bij anders wel hinderen. De aanwezig
heid van een gezin en kinderen maakt
dat de mogelijkheden voor een vrouw,
die burgemeester wil worden, vrij be
perkt zijn. Er zijn zelfs vrouwen, die
met solliciteren wachten tot de kinde
ren wat groter zijn. Ook het werk van
de man speelt een gewichtige rol. Het
kan gebeuren dat vrouwen die het
burgemeesterschap ambiëren, eerst
een cirkel op de landkaart trekken en
alleen op die vacante posten sollicite
ren, die geografisch zodanig zijn gesi
tueerd, dat het voor de heer des huizes
nog te 'behappen' is om vanuit de
nieuwe standplaats van de echtgeno
te het werk voort te zetten.
Zo ging dat ook bij mevrouw Nie
mantsverdriet, toen zij wonend in
Rozenburg, haar zinnen op Wester-
schouwen zette.
Zij had er rekening mee te houden,
dat haar man ambtenaar was bij het
recreatieschap 'Brielse Maas'. En dat
ook wilde blijven. Nu meneer sinds
kort is gepensioneerd, speelt de af
stand tussen wonen en werken geen
rol meer. En mevrouw de burgemees
ter heeft er een zorg minder door aan
haar hoofd, omdat haar man nu gele
genheid heeft om het huishouden
goed te laten marcheren. ..Hij bereidt
- als het er naar uitziet dat ik laat zal
thuis zijn - de maaltijden, vraagt 's
morgens als ik wegga, wat ik 's avonds
wil eten. Dat is heerlijk".
Voor het echtpaar Van Montfrans
liepen de wegen van wonen en werken
wat verder uiteen, toen de burgemees
terbenoeming in Veere in 1982 een feit
werd. Vanwege zijn bezigheden als
geoloog bij de njksgeologische dienst
moet meneer veelvuldig in de Rand
stad vertoeven. Mevrouw heeft daar
op voor de dagelijkse gang van zaken
thuis waterdichte afspraken kunnen
maken met haar dne kinderen van
achttien, veertien en dertien jaar. En
ze regelt haar werk verder zo. dat zij
op de gewenste tijdstippen bij haar
gezin kan zijn.
Burgemeester Van Montfrans „De
verandering was eigenlijk niet zo
groot. Ik heb als vrouw altijd gewerkt.
Ik zat in het onderwijs. En omdat ik
een rooster kreeg waarmee nogal ge
schoven kon worden, kon ik ook na
mijn trouwen blijven werken. Wij heb
ben ons daar als gezin altijd op inge
steld. We zijn allemaal erg bezig, maar
we hebben ook bepaalde momenten
die we absoluut samen doorbrengen".
In het gezin van mevrouw Hoogendijk
werd een stevige knoop doorgehakt
toen een jaar geleden de benoeming in
Kortgene aan de orde kwam Meneer
deed zijn bloemenzaak aan de kant
om zijn vrouw in de gelegenheid te
stellen zich ten volle in haar ambt te
kunnen ontplooien.
Volgens het onderzoek van Marie-
Louise van der Sande blijken vrou
welijke burgemeesters, in tegenstel
ling tot hun mannelijke collega's,
voornamelijk als wethouder bestuur
lijke ervaring te hebben opgedaan.
Waarschijnlijk hangt dat samen met
het feit, dat in de meeste gemeenten
het wethouderschap geen full-time
baan is en dus goed te combineren
valt met het huishouden en het gezin.
De bestuurlijke voorgeschiedenis van
de Zeeuwse 'burgermoeders' voert in
derdaad terug naar het wethouder
schap. Mevrouw Van Montfrans was.
voordat zij twee jaar geleden tot CDA-
burgemeester iCHU-bloedgroep) werd
benoemd acht jaar wethouder in
jacques cats
Broek in Waterland. Mevrouw Nie
mantsverdriet was twee perioden wet
houder in Rozenburg, voordat zij in
1979 werd benoemd in Westerschou-
Mevrouw Hoogendijk heeft het lokale
bestuurschap niet van een vreemde
Haar moeder was wethouder in Vlaar-
dingen. „Ik kan me trouwens niet
indenken dat er ooit een periode is
geweest dat mijn moeder geen raads
lid was in datzelfde Vlaardingen. Als
kind ben ik daarin meegegroeid".
Het werd voor haar. daar in Hardinx-
veld-Giessendam wel een spectaculai
re start in de gemeentelijke politiek.
Door omstandigheden er moest een
zieke wethouder worden vervangen
belandde zij vrij kort nadat ze raads
lid was geworden, op een PvdA-wet-
houdersstoel
Dat verliep niet geheel onopgemerkt.
De SGP-ers in de raad vonden het
maar niks, een vrouw tegenover zich.
Hun gesputter werd zelfs landelijk
nieuws, „Allemaal erg vervelend",
zegt mevrouw Hoogendijk, daarop te
rugkijkend. En ze verhaalt vervolgens
hoe een lid van de CDA-fractie nog
voor haar in de bres sprong door het
voorbeeld aan te halen van de konin
gin, een vrouw met een regeertaak.
Waarom zou een vrouw op zo'n klein
onderdeeltje als een gemeenteraad
dan geen taak kunnen hebben, zo
werd er geredeneerd.
Dat werden vervolgens zeven jaren
wethouderschap met een, naar me
vrouw Hoogendijk formuleert, „ge
zonde argwanende opstelling".
„Ik voelde dat daar iets zat van: gut,
een vrouw. Die moeten we toch an
ders bekijken. Ik heb dat overigens
niet echt als hinderlijk ervaren. Ik heb
alleen geprobeerd me in het werken
waar te maken en mede daardoor ook
een acceptatie van de vrouw teweeg
te brengen".
Zoveel deining als er in Hardinxveld
ontstond, zo soepel verliep het alle
maal in Kortgene. En in Westerschou-
wen en Veere hadden ze er ook al geen
moeite mee Maar het was wel een
beetje wennen. Zoals in Veere waar
raadsleden zich nog wel eens verspra
ken. „Meneer uh. .mevrouw de voor-
I zitter".
relatie
Mevrouw Niemantsverdriet is de
oudste van 'de meisjes', zoals ze het
zelf losjes formuleert. Da's ook geen
gemakkelijke: die indruk kreeg ik
van haar toen ze op een hoorzitting in
Vlissingen met een driftig rukje de op
langere sprekers ingestelde interrup
tiemicrofoon op de hoogte van haar
kleine gestalte bracht om via het
sprcekijzer enige gram kwijt te kun
nen aan het adres van 'Middelburg',
de provincie.
Maar omdat bij mevrouw Niemants
verdriet doortastendheid en beminne
lijkheid gezusterlijk samengaan, weet
zy op een ander moment weer zo'n
sfeer van gemoedelijkheid te creëren,
dat mensen in haar omgeving wel
eens praten over 'tante Jo' als ze het
over de burgemeester hebben.
Met die laatste omschrijving is ze zeer
content. „Dat betekent dat je toch
een bepaalde relatie hebt met de
mensen. Dat je toegankelijk bent.
Voor het overige sta ik bekend als de
vrouw met de hamer. Een ijzeren
vrouw Die door dik en dun gaat. Dal
klopt. Het is goed dat de menser
weten wat ze aan me hebben Dal
geeft duidelijkheid
De meningen zijn eensluidend als dt
2{ aTERDAG 6 OKTOBER 1984
onderzoek
de mensen niet tegenhouden met een
groot bord bij Zierikzee, want ze ko
men toch. Je kunt hooguit proberen
in het achterland wat voorzieningen
te treffen".
Mevrouw Montfrans heeft - naast de
noodzakelijke aandacht voor het
strandgebeuren en de wintersport - zo
ook haar recreatiezorgen. Over de
enorme toeloop bijvoorbeeld tot het
stadje. Het gevaar dat alles vol komt
te staan met autoblik. De vrees, dat
door die massale belangstelling de
sfeer niet meer kan worden geproefd.
Maar eerst en vooral: de zorg voor de
eigen inwoners, die ook in de zomer
een aangename woonomgeving moe
ten kunnen hebben. „Er is zo heeft
zij gesignaleerd, „sprake van irritatie
bij de mensen. Er wordt geklaagd over
de overlast. Vandaar ook de wens dat
er buiten de kem voldoende parkeer
gelegenheid komt. Als je je gasten
uitnodigt te komen moet je ze zo goed
mogelijk ontvangen. Als recreatiege
meente ben je daar steeds mee bezig.
Veere is trouwens een stadje dat je
pas goed beleeft, als je er doorheen
wandelt of fietst. Het stadje autovrij
maken? Ik geloof niet dat dat hoeft."
keuzen
Vrouwelijke burgemeesters: een
handvol in Nederland, vergeleken bij
zevenhonderd zoveel mannen in de
zelfde functie. Al eerder is aangege
ven dat dat ligt aan het geringe
aanbod. Voor een belangrijk deel
veroorzaakt door de ingrijpende keu
zen die er moeten worden gemaakt.
In het gezin van mevrouw Hoogendijk
is geprobeerd een bepaald idealisme
tot stand te brengen door bewust te
kiezen voor één inkomen. Ook al heeft
dat nadelige consequenties, die overi
gens niet alleen voor vrouwelijke bur
gemeesters opgaan, maar net zo goed
gelden voor alle vrouwelijke ambtena
ren. En dat is dat er zo weinig voor
hen is geregeld. Mevrouw Hoogendijk:
„Als mij morgen iets overkomt, kan
mijn gezin naar de bijstand. Recente
lijk is een collega overleden. Dan
merk je hoe dat werkt. Kijk. als er
wordt gezegd: gelijke rechten voor
mannen en vrouwen, moet je ook de
andere kant van de spiegel laten zien.
Je moet dan eerlijk zijn en niet zeg
gen: kijk eens hoe geweldig dat er een
heleboel vrouwen aan het werk zijn.
Het verhaal loopt gewoon scheef.
Want er is iets niet geregeld. En dat is
eigenlijk wel griezelig".
Vrouwen als burgemeester. Verschil
in behandeling Maar ook onder
scheid in handelen. „Voor mezelf denk
ik dat het meer te maken heeft met de
persoonlijke stijl van iemand dan met
het verschil of je man of vrouw bent",
meent mevrouw Van Montfrans.
„Maar het is wel zo dat een vrouw
weer op andere dingen attent is". En
mevrouw Hoogendijk vindt: „Ik denk
dat een vrouw ook vergadertechnisch
anders bezig is. Misschien wat korter,
wordt wel eens gezegd".
De mening tenslotte van mevrouw
Niemantsverdriet. „Ik denk niet",
zegt zij, „dat ik als vrouw een andere
benadering heb van de dingen. Daar
voor heb ik teveel in een mannenge
meenschap geleefd. Vanaf mijn acht
tiende. Altijd met mannen omgegaan,
in hele mannelijke structuren moeten
denken. Maar ik ben wel vrouw geble
ven".
fotografie wim riemens
vraag wordt gesteld wat de dames zc
boeit in het burgemeesterschap. Het
is de grote verscheidenheid aan ta
ken. En er zijn uiteenlopende proble
matieken. In de gemeente Veere zijr
ze verdeeld over drie dorpen (Vrou
wenpolder, Gapinge en Serooskerke
het stadje Veere en het werkeiland
Neeltje Jans, dat ook tot het grondge
bied van Veere behoort. Belangrijke
uitdagingen van dit moment: hoe
gaan we Neeltje straks inrichten. Er
hoe kan de vloedgolf van dagtoeristen
in Veere in de zomer lopen derde
dag elf- tot twaalfduizend rond zo
worden opgevangen dat de ingezete
nen er niet al te zeer door worden
overspoeld.
In de gemeente Kortgene (naast de
kem Kortgene ook Kats en Colijns-
plaat omvattend, samen 3600 inwo
ners) spelen zaken als de problema
tiek rond de verblijfsrecreatie. toege
spitst op het grote tweede-woningen
bestand (dertig procent van het to
taal) in Colijnsplaat, de omstandig
heid dat Colijnsplaat de grootste aan-
voerhaven is van 'de zuid' op het
gebied van exportgamalen en de
kwestie van de dorpsvernieuwing.
En Westerschouwen met Burgh-
Haamstede. Renesse, Noordwelle en
Serooskerke. is al evenmin een gemid
delde gemeente. Het aantal inge
schrevenen mag dan wel in totaal
rond de 5100 zweven, acht weken per
jaar vertoeven er in de gemeente
vijfenveertig- tot vijftigduizend ver-
blijfsrecreanten. Het is tevens met
tweeduizend tweede woningen de
gemeente met de meeste verblijfseen-
heden in Nederland. Met alle zorgen
die daarbij horen
Kortgene wapent zich tegen een over
rompelende groei van het toerisme en
de recreatie met de samenstelling van
een gemeentelijke structuurschets,
waaruit zal moeten blijken wat er nog
kan worden ontwikkeld voor het pla
fond bereikt is.
In Westerschouwen zijn ze al zover.
„Ik denk dat we het maximum wel
bereikt hebben", zegt mevrouw Nie
mantsverdriet. „Maar ja, hoe stop je
dat? Ja. door in kwantiteit niet verder
uit te breiden maar het te zoeken in de
kwaliteitsverbetering Maar je kunt
Als vergeetachtigheid een vrouwelij
ke eigenschap zou zijn, zou mevrouw
Niemantsverdriet als burgermoeder
toch nog opvallen. „Mijn tas zal ik
nooit vergeten", merkt ze op. „Want
daar heb ik altijd een klauwtje pen
nen in zitten. Maar ik denk er niet
altijd aan om bij bijzondere gelegen
heden mijn ambtsketen om te doen.
Gelukkig heb ik een secretaris die mij
daaraan herinnert met de woorden:
'Vergeet u niks?".
Typisch vrouwelijk beijvert ze.zich,
wanneer ik haar enkele dagen later,
op een WD-symposium in Yerseke
zie, voor haar wethouders als het tijd
is om de inwendige mens te verster
ken „Ik zorg graag", vertelt ze. nadat
ze aan het buffet drie broodjes paling
heeft besteld. En als de versnapering
wordt aangereikt excuseert ze zich
tegenover de bediening met de woor
den: „Die broodjes zyn niet alle drie
voor my. hoor. Want dan denkt u
misschien: ze is niet voor niets zo
dik".
Jaren geleden hoorde het nog tot de
etiquette dat je vrouwen met naar
hun leeftijd vraagt. Maar nu er zo
wordt gepleit voor gelijke behande
ling voor man en vrouw is dat een
beetje een achterhaalde zaak gewor
den. Daarom maar even daarnaar
geïnformeerd. Voor de volledigheid.
Typisch vrouwelijk wordt er gerea
geerd
„Ik ben zesendertig" geeft mevrouw
Hoogendijk als antwoord. Om vervol
gens snel te corrigeren „Oh, nee ik
ben ouder. Ik ben 37". En dan bij wijze
van excuus: „Dat wordt me dus ken
nelijk niet vaak genoeg gevraagd".
Mevrouw Niemantsverdriet beant
woordt de vraag over haar leeftijd met
een wedervraag „Schat eens", nodigt
ze uit.
..Trouwens ik maak er geen geheim
van want ik vind dat ik nog best
meekan. Ik ben 58".
Echt iets voor vrouwen om er bij die
leeftijd een beetje omheen te draaien,
stel ik vast, blij dat ik toch nog een
duidelijk verschil heb gevonden Maar
mevrouw Van Montfrans boort die
theorie weer de grond in als zij zonder
blikken of blozen meldt. Hoe oud ik
ben? Drieënveertig".
Het klinkt zo spontaan oprecht dat ik
maar nalaat om dat gegeven even na
te chequen bij de afdeling bevolking
van Veere
"frTet zou natuurlijk wel erg
ten! flflauw zijn om uit de aan-
'jfs wezigheid van uitbundige,
smaakvol geschikte boeket
ten snijbloemen in de respec
tieve werkkamers af te leiden
jat vrouwelijke burgemees
ters toch een ander sfeertje
om zich heen weten te weven
jan hun mannelijke collega's,
bet of die niet van bloemen
bouden. En het is al even slap
nadrukkelijk te registre
ren dat mevrouw zelf de kof
fie inschenkt in plaats dat een
bode dat doet.
bt? Tiaar ook al gaan de drie vrouwelijke
ICgemeesters, die in Zeeland actief
zijn, er van uit dat besturen besturen
jen dat het niet uit moet maken of er
ui een man of een vrouw aan het
hoofd van een gemeentelijke huishou-
'ding staat, ze beseffen heus wel dat de
praktijk soms een ander beeld laat
öen. Nou en? Mag 't even!
flet toeval treft, dat het hier gaat om
«rste burgers, die niet alleen aan de
erdil nierkant eikaars gemeentelijke bu-
itn zijn. maar ook in werkpakket veel
pet elkaar gemeen hebben. Omdat ze
e groot belang bij hebben wat er
nraks in het Oosterscheldegebied
nat gebeuren zitten ze alle drie in de
jtuurgroep rond deze zeearm en ze
kunnen ook zeer met elkaar meevoe
len als er wordt gesproken over een
onderwerp als de recreatie en het
toerisme. Want daar hebben ze in
Westerschouwen, Kortgene en Veere
«ogal mee van doen.
Jowel Edith Jeanne Hoogendijk-Van
■juijn (Kortgene) als Willemien van
mtfrans-Hartman (Veere) en Jo
imantsverdriet-Leenheer (Wester-
louwen) besturen gemeenten die
itaan uit meer kernen met elk een
Ijen karakter.
7at ook geldt voor alle drie is de
Ichtelijkheid van de gemeen-
ippen, waar buiten het toeris-
hoogseizoen iedereen elkaar
it en waar de mensen de weg naar
burgemeesterskamer bijna blinde-
s kunnen vinden. Hoe gemoede
dat soms kan gaan, wordt mij
lelijk gemaakt bij een bezoek aan
gemeentehuis in Kortgene. Als de
meester mij uitlaat, klampt een
ilklnd haar aan voor het regelen
een kleine maar voor het kind in
:stie gewichtige zaak: het kopiëren
een stuk voor een schoolproject,
ieef maar hier, dan zal ik dat wel
is even voor je doen", lost mevrouw
igendijk soepel op.
