VVD wil 'bewijs' belofte
voor zoete Grevelingen
HET ROOIE DORP
Sint-Maartensdijk al sinds
jaren een arbeidersdorp
WISSEL BEVELANDEN
DINSDAG 11 SEPTEMBER 1984
PZC/streek
13
VOORWAARDE VOOR POLITIEKE STEUN
OOSTBURG Als belanghebbenden
bij een zoete Grevelingen kunnen
aantonen dat het Rijk heeft toege
legd de kosten te zullen dragen, is de
WD-fractie in de Tweede Kamer
bereid daarvoor te vechten "al dan
niet tegen de zin van welke ministers
ook". Bewijsmateriaal - in de vorm
\an bijvoorbeeld de Deltawet, brie-
venen bescheiden of getuigenverkla
ringen op voorlichtingsbijeenkom
sten - moet zo spoedig mogelijk bij
een worden gebracht om politiek Den
Haag over de streep te trekken.
Dat zei maandagavond het VVD-ka-
merlid inr A J. te Veldhuis in Oost
burg op een afdehngsvergadering van
zijn partij. Hij gaf daarmee het voorlo
pig standpunt van zijn fractie weer.
Te Veldhuis vindt het van groot be-
lane, dat Zeeland ten aanzien van de
Grevelingen 'zo unaniem mogelijk
praat en handelt' jegens instanties als
de Raad van de Waterstaat, het kabi
net en de Tweede Kamer. De liberale
kamerleden onderkennen het belang
van een goede zoetwaterwinning in
Zuid-West Nederland. Maar of dit ge
bied ook met voorrang wordt behan
deld (en gefinancierd) zal afhangen
van het 'harde' bewijsmateriaal, dat
Zeeland weet aan te dragen
Het WD-kamerlid waarschuwde
maandagavond met nadruk, de vaste
oeververbinding niet 'te pas en te
onpas voor het voetlicht te halen' om
te voorkomen dat dit project elders in
het land irritatie opwekt of wordt
gebagatelliseerd
Hij vroeg zich af, wat zijn CDA-collega
Eversdijk nu werkelijk had gedaan
om zich sterk te maken voor de
uitvoering van de VOW in het kader
van een 'terugploegregeling' (dus met
geld van sociale uitkeringen) of met
deelname van de Maatschappij voor
Industriële Projecten.
Vragen
WD-KAMERLID:
Plan uniforme btw
ramp voor Sluis
OOSTBURG De Tweede Kamer
fractie van de VVD is tegen plannen
van de liberale staatssecretaris van
financiën mr H. Koning om te komen
lot een uniform bt w-tarief. Die maat
regel zou inhouden dat de btw op de
eerste levensbehoeften omhooggaat
van 5 naar 15 procent. „Voor Sluis is
zoiets desastreus", erkende maan
dagavond het VVD-kamerlid A. A. M.
E.van Erp, die met zijn collega mr A.
J. te Veldhuis een werkbezoek bracht
aan West Zeeuwsch-Vlaanderen.
Het tweetal sprak in Sluis met burge
meester mr J. Asselbergs en een aan
tal raadsleden en orienteerde zich
over de visserij in Breskens. Volgens
Van Erp - die tijdens een spreekbeurt
in Oostburg, maandagavond, met
klem zou pleiten voor een afzonderlij
ke lastenverlichting van 400 miljoen
voor het midden- en kleinbedrijf dat
geen personeelsleden in dienst heeft -
is het voor Sluis van levensbelang dat
er soepel wordt omgesprongen met de
nieuwe winkelsluitingswet „Wat ons
betreft komt er een vergaande libera-
llsenng, waarbij gemeenten nauw
overleggen met bijvoorbeeld de Ka
mer van Koophandel", aldus Van Erp
De beide kamerleden vinden dat het
'gamalenbesluit'. waarover een ka
mercommissie deze week van gedach
ten wisselt met de staatssecretarissen
Ploeg (landbouw) en Van der Refjden
(volksgezondheid) niet 'dp het scherp
van de snede' moet worden gehan
teerd. Het thuis pellen valt niet te
verbieden. Wél zullen er eisen gesteld
moeten worden aan kwaliteit en hy
giëne.
Te Veldhuis is beducht, dat een aan
tal voorschriften - kiemvrij water, de
aanwezigheid van voldoende koelea-
paciteit in de havens en het gebruik
van kisten met een inhoud van mini
maal 15 kg - concurrentievervalsend
kan werken. „Daarmee wordt de po
sitie van het Nederlandse bedrijfsle
ven ten aanzien van het buitenland
geschaad". Als het aan de VVD ligt.
komt er een ruime overgangsperiode.
Van Erp: „En wil je 't helemaal goed
doen, dan zul je 't Europees moeten
oplossen".
Heeft hij zich nu wel of niet hard
voor dit idee gemaakt bij zijn CDA-
fractie? Wordt hij, als vice-fractie-
voorzitter, door zijn fractie ge
steund? Heeft hij zijn partijgenoten
De Koning (sociale zaken en werkge
legenheid) en Ruding (financiën) in
middels voor zijn idee gewonnen?
Het is nog niet gebleken uit een
aanvrage om een debat of uit schrif
telijke vragen of uil een andere actie!
Kortom: wat is de follow-up?".
Het kamerlid vindt, dat wie - zoals
Eversdijk - 'duidelijke en openlijke
speculaties doet' zich ook 'keihard'
moet maken voor de realisering er
van. „Zo niet, dan schaadt dat de
geloofwaardigheid Ik zal daar dus
steeds voor waken. Ook ten aanzien
van de VOW' aldus Te Veldhuis, die
voorts opriep om 'alle mogelijke aan
dacht' op dit moment te richten op
het welslagen van de onderhandelin
gen tussen minister Smit-Kroes van
verkeer en waterstaat en gedeputeer
de De Voogd over een goede kosten
verdeling tussen rijk en provincie ten
aanzien van de Westerscheldeveren,
"een slagaderlijke functie in het
Zeeuwse leven" zolang er nog geen
oeververbinding is aangelegd.
Veiling Bergen op Zoom
Maandag 10 september. Aardbeien natuur
per doosje 71-76, aardappelen vroeg 6-31.
andijvie 55-67; Benoni 23-87; James Grieve
26-65; Tydeman 37-68, rode bessen per
doosje 1.10-1,30; bloemkool per stuk 38-1,63,
boerekool 37-48 komkommers per stuk
24-66. koolraap 8-11; kroten 43. rode kool
16-35. witte kool 36-46, spitskool 38-60.
meloenen 1.40-3.10. bospeen 72-76. breek-
peen 15-20. waspeen 35-52, peren. Saint-
Rémy 1,07, Clapp's Favourite 1,28; Précose
de Trêvoux 33-43. prei 62-96; staak-princes-
sebonen 2,10 pnncesscbonen 1.25-1.88,
pruimen 60-2.20. knolselderij per stuk 31-57.
sla natuur 13-14 snubonen 85-1.80, spinazie
98-1.16, tomaten. 3.20-5,67 uien 8-56
Aardappcllermijnmarkl Rotterdam, da
tum I0-!)-'84.
Bintje 50 mm opw laten april 25.50 novem
ber 21.50, bieden april 25,30 november 21.20.
slot april 25.50 november 21 30 Stemming
april prijshoudend november kalm Open
staande posities apnl plus 74 is geworden
5980. november plus 3 is geworden 285
Omzet nov. 4 t w 1x21,50. 3x21.30, april 287
hoogste pr. 25,50 laagste 25,20, laatste za
ken 6x25,50.
Marktbericht centrale tuinbouwveiling
Zeeland, \eilpunt Kapello van maandag 10
september 1981. Voorverkoop Beurré Le
brun: 1 65 75 66 90-71.20. I 60 65 66 40-70 10.
I 55/60 45 10-48 10. II 50 55 25 30 Bramen:
65. doornloze 65-84 per doos. Industrie 1 90
per kilo.Pruimen: Reine Victoria I 2.10-
2.90: II 25-1.40 Belle de Louvain: I 90 1.30
II35-85 Appelen: James Grieve I 90 100 44.
180*90 63-66.1 70 80 76-78.165 70 58, II90 40.
II 80 90 58. II 70 80 67. II 65 70 56. Benoni: I
80 90 60, I 70 80 83-86 I 60 70 46. II 70 80 53,
II 60/70 36-40 Summerred I 90 61; I 80/90
96-1.01, I 70'80 1 26-1.38, I 60/70 72-82. Tyde
man: I 90/100 54-61. I 80/90 83-1 07, I 70/80
1.03-1 44 I 60*70 36-83 James Grieve Lired:
II 80'90 50-51. II 70 80 60-64, II 65/70 48.
Peren: Clapp's I 75 85 87, I 65 75 1 06.155 65
96; II 50 55 43. II 65 75 93-98. II 55 65 88
Triomphe de Vienne: I 70 80 1,26; I 60'70
1.46, II 55/60 1 14. II 50/55 50 Saint Rémy: 1
70/80 1 08; I 6070 1 13-1 17. II 50/60 72
Frambozen 3.50-4 00 per doos. Tomaten IA
4 60 Groente: princessebonen 1.40-1 70.
snijbonen 1 80. rode kool 14-15. spitskool
36. kropsla 25: komkommers 27-43. andijvie
43. aardappelen 17-30
MIDDELBURG - Molenwater, 9.30-18
uur 'Minatuur Walcheren';
VLISS1NGEN - Bachten Komme.
19.30-21.30 uur: Contactavond Soos
Gehandicapten.
filmvoorstellingen
bergen op zoom - Roxy I. 20 uur
Footloose, a.l
Boxy II. 20 uur' Cannonball run (II).
al..
Cinem'Actueel I, 20 uur: Emmanuelle
:«V). 16 jr.;
Cinem'Actueel II. 20 uur: Police Aca-
demy. a.l.;
Cinem'Actueel III, 20 uur: Terms ol
endearment, a 1
GOES - Grand, 20 uur. Indiana Jones
and the temple of doom. a.l..
HULST - De Koning van Engeland,
20 uur: Police Academy, a.l., '20 uur:
Indiana Jones, a.l.; 20 uur: Cannon-
tali run (ID. a.l.. 20 uur: Wulpse
Wanda. 18 jr.;
OOSTBl'RG - Ledel. 20 uurJosefine
Mutzenbacher, zoals ze werkelijk was.
18 jr.
TERNEUZEN - Luxor. 20 uur: India
na Jones, a.l„ 20 uur. Cannonball run
total..
VLISSINGEN - Alhambra I. 20 uur
Police Academy, a.l
Alhambra II, 20 uur- Yentl. a.l..
TENTOONSTELLINGEN
AXEL - Galerie Slijkdreef 11a. 10-18
Moderne kunst en 1984';
Pe Halle. 14-17 en 19-21 uur: 'De
weede wereldoorlog'.
BERGEN OP ZOOM - Markiezenhof,
13.30-17 uur: 'Energie uit eigen bo
dem' (t'm30 9);
Stichting Etcetera. 13.30-17 uur:
werken van Nedtty Sebregt en Loes
Hagenaar it-m 15/10),
BRUNTSSE - Hal Gemeentehuis, 9-
en 14-17 uur 'Alles over de scheep-
vaart';
DOMBURG - Zeeuws Biologisch Mu-
*uni. 10-17 uur 'De natuur in Zee
land';
Goes - Museum, 10-17 uur: 'Kunst in
aant (tmi8'10) 'De ontzetting van
de Gans',
HULST - Streekmuseum, 14-17 uur:
'De abdijen in het land van Hulst'.
MIDDELBURG - Zeeuws Kunste
naarscentrum. 10-17 30 uur: Werken
van Iene Ambar en Annelies Plan-
teydt.
Zeeuws Museum. 10-17 uur: Werken
van Jacoba van Hecmskerck.
Vleeshal en Abdij, 11-17 uur: De Gent
se Collectie;
Kuiperspoort 22. 13.30-17 uur:
Werken van Sander Littel;
TERNEUZEN - Hal Stadhuis. 8 30-12
en 13-16 30 uur: foto's van Jo Marinis-
sen <t/m 28 9).
Museum. 10-12 en 14-17 uur- '30 jaar
schilderkunst en Terneuzen haven-
stadt' werken van Cees van Langen
velde.
Ter Schorre, 9-21 uur: Werken van
Harald Huyser (t/m 9/10),
VEERE - Markt 12. 8-18 uur Penteke
ningen van Johan Kosten.
Grote Kerk, 10-17 uur: 'Verzet en
vervolging 1933-19NU' (t/m 16 9i.
VLISSINGEN - Nieuwstraat 26-28.
10-17 uur 'De geschiedenis van 500
jaar loodswezen, bebakenmg en be
tonning',
Stedelijk Museum. 10-17 uur: 'Het
verleden van de boulevards', vond
sten 'Vliegent Hart' en expositie over
't Fort Rammekens.
Reptielenzoo Iguana. 10-12 30 en 14-
17.30 uur expositie levende reptielen,
amfibieën en insekten;
IJZENDIJKE - Museum, 10-12 en
13.30-17 uur 'Over en rond het trek
paard'.
ZIERIKZEE - Noordhavenpoort, 10-
20 uur: Werken vijf vormgevers (t/m
14/9).
HULPCENTRA
Noord- en Midden-Zeeland Goes, tel
01100-14444 look voor milieuklachtem
Zeeuwsch-Vlaanderen Alarmnummer
01150-12200 ibrandweer en ambulancei
Telefonische hulpdienst Zeeland, tel
01180-15551, dag en nacht bereikbaar
Chr, hulpdienst Zeeland voor mensen in
nood. lel 01180-36251. van 10.00 24 00 uur -
weekends van 20 00 24 00 uur
Stichting 'Blijf van run lijr Zeeland, lel.
01184 14645, dag en nacht bereikbaar
Nederlandse Hartstichting, tel 070-614614
Te bereiken op kantoordagen van 9-17 uur
Coöperatieve Tuinbouwveiling 'Walche
ren' B.A. te Middelburg. Marktbericht van
maandag 10 september 1984.
Aardappelen Eerstelingen bo 41. gr 18-29
dr 18-19. kr 50-59. Bintjes bo 38-39 gr 18-29,
kr 39-56, Koopmans Blauwe bo 58. gr 56. dr
27. Appelen James Grieve kl 1 65-70 63.
70*80 71-77. 80 90 72. Benoni kl 2 60 70 62-70.
70 80 76-82 80 90 76 Reine Claude kl. 1 2.40.
Reine Claude kl 2 2.07-2.60 Papnka 1,25-
2,53. Netmeloen 1.77-3,00. Bramen doos 89
Ogenmeloen 6 st. 2,71-2,99. 8 st. 1,74-1,80.
Druiven kg 5,01-5.02. Pompoen 34-36. To
maten kl Al 60-66. BI 53-59, Cl 53-56
Groenten andijvie 32-55. sla 13-16. spits
kool 19-37. prei 70-98, spinazie 23-34; uien
bo 25. gr 24. spercibonen 137-187. speksmj-
bonen 99-130. blauwkoprapen bos 49-58,
courgettes 13-25. kroten All 38-42, BI 26-31
spruiten All 134-166. BI 111. komkommers
41 51 31-39, 51 61 40-55. 61-76 47; bloemkool
6 st kl. 1 151-153. 6 st kl. 2 115-137, 8 St kl. 1
99-104. 8 st kl 2 53-84
Marktbericht van de centrale tuinbouw
veiling Zeeland d.d. 10-09-1984. Veilpunt
Goes. Komkommers stuk kl I 61 018.
Komkommers kas stuk kl 91 0,45; 76 0,43.
61 0.36-0.38. 51 0.33. 41 0,25-0 28 Komkom
mers kg krom kl II kr 0.28-0.33 Tomaten kg
kl I C 0.54 A 0.70-0.72 Andijvie kg kl 1 C
0.54. A 0,70-0,72 Andijvie kg kl IA 0,28-0.49
Bloemkool st kl I GR 0.85-1,20. kl II GR
0,23-0,85. Koolrabi glas st kl I 10 0.22
Bospeen natuur kl I 1,25; kl II 0.42-0.51
Courgettes stuk kl II 99 0,13 Spitskool kl I
A 0 47 Augurken kg kl I A 2,00 Sperciebo-
nen kg kl I GR 1 10-1,80, 1,70 Pronkbonen
kg kl I KR 1.20 Prei kg kl I A 1.21 Rode
kool kg kl I B 0.17 A 0,28-0,31 Savooie kool
groen kg kl I A 0.39-0,40. kl II A 0.42-0.46
Kroten kg kl I B 0,41. Was en breekpeen kg
kl I 05 0,44 Uien kg kl I MI 0.32; BO 0.41
Selderij bos kl 10.30 Ijsberg sla natuur kl I
0,26. Koolrapen kg kl I 0.25. Venkel kl I 12
0 28. Belle de Louvan kl I 1.32-1.40 Czar
pruim kl II GR 0.72 Reine Victoria kl I 2.66.
kl II GR 1.85. Bramen doomloos ds x 200 gr
kl I 0.95. Eersteling vroeg kl I MI 0.26
Groentenveiling Barendrecht, 10 septem
ber 1984.
Aardappelen, bintjes bonken 18-38. groot
13-32. eigenheimers 35-52. doree groot 31-39
poters 6-12. knel 41-96. krulandovie 20-31.
aubergines 2 50-3.80. bleekselderij 8-43. bos
peen 79-1 65. broccoli 75-6 60. champignons
1 20-1 40. Chinese kool 50-1.30. courgettes
12-20. knolselderij 4-1 08, koolrapen 54-64,
groene kool 67-82, witte 5-37, rode 17-44.
gele 13-58 kroten 7-56, paksoi 31-37, papri
ka 1 50-2 10 peterselie 29-56. postelein 1 42
2 53. prei 102-1 40. rabarber 17-90. seldenj
31-54. snijbonen 1 90-3.90. sperclebonen
1 70-2.24. spinazie 1 682 54, spitskool 24-68.
sutkermais 24-71, vleestomaten 4 40-7 90.
cocktailtomalen 9 50-11.00, uien bonken
22-40, gror 15-38. middel 20-37. drieling
13-16, pikler 15-19. venkel 2 20-4 30. winter
peen 18-32. witlof 1 18-79. 2 4 90-5 70 3
4 00-4 70. ijsbergsla 18-49. pruimen kg reine
victoria 140-3 10. pompoenen 40-50. drui
ven alicante 6 30. golden Champion 3 60-
3.70, netmeloenen 25-2 40. bramen ds l 40-
1.70.
Seizoen afgesloten
met beiaardconcert
Grote Kerk in Goes
GOES De stadsbeiaardicr van Tiel
en Zaltbommel. Rn Stolk. geeft don
derdag van 10.00 tot 20.0(1 uur het
laatste bciuardconcert van het sei
zoen in Goes. Hij bespeelt het caril
lon van de Grote of Magdalena-kcrk.
De heer Stolk. die aan de Nederlandse
Beiaardschool in Amersfoort zowel
het praktijk- als het einddiploma be
haalde, speelt donderdag onder meer
Toccata van G. Clément, variaties op
Friese volksliedjes van P. Post, Maple
Leal Rag van S. Jophn en enkele
oud-Hollandse dansen De beste luis
terplaats voor het publiek is het Mu
seumplein.
Collecte
KRABBEND1JKE - De collecte ten
bate van het Koningin Wilhelmina
Fonds voor de kankerbestrijding
heeft in Krabbendijke ƒ2788.60 opge
bracht.
Gereedschap uit
vrachtwagen in
Schore gestolen
SCIIURE Het algelopen weekeinde
is uit een vrachtwagen die op de
parkeerplaats van de Rijkswaterstaat
in Schore stond een hoeveelheid ge
reedschap gestolen. De vrachtauto,
eigendom van de firma Van R uit
Bergsche Hoek, bleek te zijn openge
broken.
Sint-Maartensdijk of Smerdiek,
zoals ze op Tholen zeggen,
wordt door de eilandbewoners het
rooie dorp genoemd. De PvdA be
haalt er al sinds jaar en dag bij
verkiezingen ruim 4(1'; van de
stemmen en dat is aanzienlijk meer
dan in de andere dorpen.
Volgens de heer L. Kloet, die gedu
rende vele jaren allerlei functies
heeft bekleed binnen de plaatselij
ke afdeling van de sociaal-democra
tische partij en de vakbond, ligt de
oorzaak hiervan in het feit dat de
beroepsbevolking overwegend be
stond uit arbeiders die in loon
dienst op hel land werkten. „Je had
ook wel een paar winkeliers en wat
kleine boertjes, maar de massa was
toch landarbeider op één van de
grote landbouwbedrijven of bij een
commissionair, die van de boer een
stuk grond huurde en vervolgens
mensen aantrok om dat te bewer
ken".
De lonen in het zuidwesten waren in
de eerste helft van deze eeuw de
laagste van heel Nederland, de leef
en werkomstandigheden vaak uiter
mate beroerd, de sociale voorzienin
gen bijna nihil en de arbeiders had
den bij hun bazen niets in te bren
gen. zo blijkt uit het boek dat Kees
Slager samenstelde door verhalen te
verzamelen van mannen en vrouwen
die dit aan den hjve hebben onder
vonden.
In 1920 richtten A. Bout en N. de
Viet in Sint-Maartensdijk afdelingen
op van de landarbeidersbond van
het NVV (nu voedingsbond FNV) en
de SDAP
Dat de landarbeiders zich hier tame
lijk vroeg organiseerden is volgens
Kloet waarschijnlijk voor een groot
deel de verdienste van een man als
Bout. „Die was nogal mondig voor
die tijd en had veel invloed op de
mensen".
„Wanneer je in die jaren actief was in
de bond kon je alleen bij een boer
aan de slag als je je mond hield En
noodgedwongen gebeurde dat dan
ook vaak", vertelt Kloet, „want geen
werk betekende geen eten" Het
NVV had in 1932 in Sint-Maartens
dijk zo'n 200 leden en de christelijke
bond 130 „En ik denk dat dat elders
op het eiland aanmerkelijk anders
lag", aldus Kloet.
Toen de SDAP voor de eerste maal
deelnam aan de gemeenteraadsver
kiezingen werd geen enkele zetel
behaald de volgende keer kwam
Bout in de raad. daarna had de
partij twee raadsleden en tenslotte
drie van de zeven, wat tot aan de
gemeentelijke herindeling in 1971
altijd zo is gebleven
De voorstellen van de SDAP-fractie
werden in het begin steevast en
automatisch door de andere parüjen
van de hand gewezen.
Als een jongen vroeger op zijn
twaalfde van school kwam dan stap
te zijn vader naar de boer waar hij
werkte en vroeg of zijn zoon ook kon
komen. De eén werd knecht die was
het hele jaar in vaste dienst, en de
ander arbeider, die werd naar huis
gestuurd als er in december op het
land mets meer te doen was.
Sommigen begonnen als koeiewach-
ter. het minste van het minste, of
mochten aardapptls rapen wal ge
woonlijk vrouwen deden Kloet weet
nog dat zijn broer, toen hij twaalf
jaar oud was. bieten naar de haven
reed, terwijl dat eigenlijk pas op
veertienjarige leeftijd mocht, omdat
het als werk voor een volwassene
werd beschouwd
Maar ook tijdens schooltijd moesten
de kinderen vaak helpen om het
karige loon van de ouders wat aan te
vullen Kloet Mijn opa had een
tuinderij en zijn zoon ventte de
groenten uit in het dorp Die werd op
een gegeven moment ziek en toen
moesten mijn broer en ik om zes uur
's morgens uit ons bed om langs de
deuren te gaan Ik was een jaar of
negen. In de zomer had je ook geen
vakantie, dan ging je met z'n allen in
de zilveruien. Of je ging met je vader
mee. tame snijden. We kregen ook
wel twee weken landbouwverlof van
school om op het land na het rooien
aardappels te gaan zoeken
Geen onderwijs
Sommige ouders konden hun kinde
ren helemaal geen onderwijs laten
volgen. Vooral in grote gezinnen
kwam het voor dat ook de kleinsten
mee naar de boer gingen om voor de
kost te zorgen. „Dat mocht dan wel
niet, maar ze traden er niet tegen op
omdat die mensen zo verschrikke
lijk mooilijk zaten", vertelt Kloet.
Tholen scoorde in 1905 met 40 c't het
hoogst in rapporten over ongeoor
loofd schoolverzuim in Nederland.
Kinderarbeid was sinds het wetje
van Van Houten uit 1874 verboden
beneden de twaalf jaar Voor kinde
ren van landarbeiders werd een uit
zondering gemaakt. Pas m 1955
kwam er een wet die bepaalde dat
kinderen tussen twaalf en veertien
jaar maar vijf uur per dag op het
land mochten werken. Een algeheel
verbod volgde in 1981
Kloet herinnert zich dat zijn vader
werk in deelbouw aannam De boer
stelde dan de grond beschikbaar en
betaalde de kunstmest en het zaad.
Het zaaien, het onderhoud en het
oogsten kwam voor rekening van de
landarbeider. De opbrengst werd
verdeeld volgens de sleutel 40-100.
Waren er bijvoorbeeld uien ver
bouwd, dan gingen er 100 zakken
naar de boer en 40 naar de arbeider
Deelbouw werd vooral gedaan om
dat dan het hele gezin mee kon
helpen.
Het werk was zwaar, de dagen lang
en de lonen laag „Op m'n achttien
de mocht ik met een commissionair
mee. vlas trekken Dat was ver
schrikkelijk zwaar. In juli was het
vaak gloeiend warm en dan kreeg je
's morgens van de boer een ketel
thee. Zelf had ik dan nog een kruik
met vijf liter water bij en dat was 's
avonds allemaal op Tussen dat vlas
stonden distels, zodat, als je klaar
was. je handen gewoon gevild waren
Of bieten op één zetten, dat was erg.
vooral voor je rug. Je stond dan de
hele tijd gebukt en pas op het eind
van de rij kon je even overeind
komen Twintig are moest je doen
om een rijksdaalder te verdienen,
dat wil zeggen tien uur lang alles op
alles zetten om dat te bereiken"
Bieten op één zetten, dat is het met
een schrabber uitdunnen van de op
rijen gezaaide jonge plantjes
Weken van 56 of 57 uur waren eerder
regel dan uitzondering en vaak werd
er al op het land gewerkt als het nog
donker was. Het oogsten van zilve
ruien was stukwerk „Voor een zak
van 50 kilo kreeg je twee kwartjes Ik
was toen twintig jaar en als je dan
vijf zakjes plukte was dat niet slecht,
dan had je een riks per dag In het
vlas kon je 17 gulden per week halen,
behalve als het regende, dan had je
niks"
want dat was veel te duur. Als er
iemand naar Bergen ging wist het
hele dorp dat".
In de winter waren de landarbeiders
vaak massaal werkloos. Leden van
de vakbond konden stempelen en
kregen dan een uitkering van 3.5
gulden per week gedurende 2 maan
den.
Om voor die steun in aanmerking te
kunnen komen betaalden de arbei
ders in de zomer contributie. Via een
rijksregeling werd het bedrag ver
dubbeld.
Als iemand ziek werd ontving hij een
half jaar lang een uitkering van 4.5
gulden per week Hiervoor werd een
dubbeltje premie ingehouden van
ieder tientje dat men verdiende
Omdat van het ziekengeld met viel
rond te komen moest de hele familie
gaan werken. Door middel van ze
gels die de boeren op rentekaarten
moesten plakken werd de betaalde
premie voor de invaliditeitsuitke-
nng bijgehouden. Veel werkgevers
vertikten dat echter zodat nogal wat
mensen bij arbeidsongeschiktheid
in de problemen kwamen.
Door de economische crisis in de
jaren dertig waren grote groepen
landarbeiders lange tijd werkeloos
en werden de toch al lage lonen nog
eens extra gekort. Volgens Kloet
was er toen zo weinig te doen dat
menigeen maandenlang niets ver
diende „Sommigen zaten wel een
halfjaar thuis, die hadden alleen de
van een paar vierkante meter moes
ten 6. 7 mensen leven.
Met een zelfde aantal gezinnen werd
één toilet gedeelde Slapen deed men
op zolder, recht onder de pannen
Toen de SDAP in de raad kwam zijn
in twee straten 50 gemeentewonin
gen gebouwd
Terugkijkend op zijn leven als land
arbeider oordeelt de heer Kloet op
vallend mild over zijn oude vak. Hij
had wel een uitgesproken hekel aan
boeren die hun werknemers opjoe
gen ..Zo was er één die appels voor
zijn arbeiders uit gooide. Wie er het
eerst bij was mocht hem opeten En
een andere die met een paar borrel
tjes op van de beurs kwam en toen
verschrikkelijk tekeer ging tegen
een paar meisjes van een jaar of
zestien die al van 's morgens vroeg
aan het werk waren Het tempo was
kennelijk wat afgezakt omdat, als de
zon gaat schijnen, de grond steeds
harder en scherper wordt."
Stempelen
THOLEN
juun-periode Dan gingen ze maar
krukels rapen aan de dijk of naar de
haven, dat was een soort verzamel
plaats waar de boeren arbeidskrach
ten konden uitzoeken D r is toen
zoveel armoe geleden, onbegrijpe
lijk'
Voor werkloze kostwinners kwam er
m deze periode een steunregeling,
Ook werden zij aangewezen voor de
werkverschaffing. Bij de Heidemij
polders egaliseren of dijken verzwa-
Schortje
Uurloon
liet uurloon bij een boer bedroeg in
de jaren twintig en dertig 22 cent en
in het najaar 27 cent. aldus de heer
Kloet, die nog weet dat zijn groot
vader in de winter zes dagen in de
week dorste met de vlegel en dan
had hij uiteindelijk 3.5 gulden ver
diend. Dat de lonen in de rest van
het land hoger waren, begreep
Kloet pas toen hij een paar jaar
geleden Kees Slager te woord
stond. „Je uisl van niks: wat er
buiten hel eiland gebeurde was
onbekend. Niemand las een krant
Vrouwen die hun man verloren had
den moesten het doen met een pen
sioentje en een uitkering van de
kerk. Mevrouw Kloet vertelt dal zij
als kind eens met een nieuw schor
tje aan naar school ging. Dat had zij
gekregen van iemand voor wie zij
een paar wanten gebreid had. Haar
moeder w as weduwe en trok van de
'erremen' (de kerk). Van de rijks
daalder steun werden toen twee
kwartjes afgetrokken voor dat
nieuwe kledingstuk
Veel van die vrouwen trokken met
een ohekarretje door het dorp om
een centje bij te verdienen of begon
nen een winkeltje, waar ze hoofdza
kelijk aan familie wat spullen ver
kochten Volgens de heer Kloet wei
gerde een aantal mensen een beroep
te doen op de kerk omdat het zo
vernederend was. Ook de huisves
ting liet nogal eens te wensen over
In Ssnl Maartensdijk stonden onder
anderen in de Blauwstraat wonink
jes van landarbeiders In die huisjes
Over de bond zegt hij dat in het
begin veel mensen lid w erden om in
de winter te kunnen stempelen.
.Later kregen we in Smerdiek ont
zettend veel bewuste leden". Vol
gens Kloet werd er in Sint-Maar
tensdijk rekening gehouden met de
vakbond en de partij: ..Men stelde
zich anders op omdat bekend was
dat we sterk vertegenw oordigd wa
ren onder de bevolking". De grote
veranderingen zijn er gekomen
doordat de vakbond landelijk een
uist kon maken, plaatselijk ging
de toestand dan na verloop van tijd
vanzelf vooruit.
Pas na de tweede wereldoorlog
kwam er wat meer werk en gingen
de lonen iets omhoog Een groot
aantal arbeiders werd ingeschakeld
bij hei herstel van het land en
daarom kwamen de boeren krach
ten te kort Door de evacuatie waren
bovendien de meeste mensen van
het eiland weggeweest en hadden
gezien dat het op andere plaatsen in
Nederland beter was
De ramp in 1953 betekende het
definitieve einde van het landarbei-
derswerk. Door verkaveling en me
chanisatie hadden de boeren niet
langer grote groepen mensen nodig
om het land te bewerken. Onmiddel
lijk na de watersnood hielpen veel
arbeiders bij de reparatie van de
duken Toen dat karwei geklaard
was begonnen sommigen te pende
len naar de Rotterdamse havens of
trokken naar de fabrieken in West-
Brabant Anderen vonden welliaht
een baantje bij een van de plaatselij
ke ondernemingen.
In het begin van de jaren zestig werd
Sint-Maartensdijk, samen met Tho
len, aangewezen als industriële
groeikern
Op dit moment zijn er zo'n 20 bedrij
ven m Smerdiek gevestigd en het
gcmeei tebestuur, sinds '74 hier ge
huisvest doet er alles aan om dat
aantal nog te vergroten Een onder
deel van die campagne is de oprich
ting van het bedrijfsverzamelge
bouw, waar binnenkort de eerste
ondernemers aan de slag zullen
gaan.
Sint-Maartensdijk gaat in 1985 her
denken dat zij 500 jaar geleden een
smalstad werd. w at wil zeggen dat
zij in 1485 wel stadsrechten kreeg
maar geen zitting in de staten van
Zeeland.
Wellicht dat men volgend jaar ook
even stilstaat bij wat tot voor enke
le tientallen jaren de grootste be
volkingsgroep was: de landarbei
ders.
Toine van Eekelen
