hitiers dagboeken
BUNKER
het nieuwe
hoofdkwartier
van deetman
FLOP
VAN
DE
EEUW
dinsdag
begint
stern
proces
Bijna 16 maanden geleden, op 22
april 1983, kondigde het Wcst-
mitse geïllustreerde weekblad
itern per telex aan de persagent-
chappen een wereldprimeur aan:
iet magazine is in het bezit van 60
lagboeken van Hitler uit de tijd van
2 juni 1932 tot midden april 1945.
'anwege deze vondst zou het week-
llad al de volgende maandag in
(laats van normaal op donderdag
erschijnen - het kwam zo uit dat
iit de tweede uitgave was die geen 3
nark meer maar 3,50 mark kostte.
)e, volgens Stern, „grootste scoop
n de geschiedenis van de journalis-
fek" zou ertoe moeten leiden dat
4e biografie van de dictator en
(aarmee de historie van de nazi-
laat voor een groot deel herschre
ven moet worden". Wat de 'taaie
peurhond', Stern-redacteur Gert
Ieidemann. gerapporteerd had, zou
loed zijn voor „weken, maanden en
?ren van spannende lectuur eom-
(leet met opwindende discussies",
ian dit sprookje kwam snel een
dnde. Al spoedig na de eerste publi-
laties in twee nummers van Sterk
Heek dat de uigeverij Gruner Jahr
lijna 10 miljoen mark had betaald
'oor ook nog slechte vervalsingen
listonci en chemici van het Bunde-
sarchiv in Koblenz warener binnen
frie dagen achter gekomen dat de
jrootste scoop de grootste flop uit de
(ersgeschiedenis was. De toen nog
inbekende vervalser had zelfs niet
te moeite genomen om voor papier
m kleefstof uit de tijd tussen 1932 en
1945 te zorgen.
■proces
Ioe kon dit allemaal gebeuren? In
ie Bondsrepubliek Duitsland en
laarbuiten is oneindig veel geschre-
■en en gepraat en gespeculeerd over
ie affaire. En vanaf 21 augustus zal
(at wederom gebeuren. Dinsdag bc-
jint namelijk het lange en voor
'elen buitengewoon pijnlijke juri-
tische naspel van het ongetwijfeld
iroolste medium-bedrog uit de na-
■orlogse geschiedenis.
Jet proces wordt- gevoerd tegen drie
•erdachten Ten eerste de vroegere
Stern-reporter Gerd Heidemann (531.
he met miljoenen van de uitgeverij
le zogenaamde Hitler-dagboeken
tocht en nog op een buitengewoon
iruk bezochte internationale pers-
:onferentie op 25 april van het vorig
aar door zijn hoofdredactie de su-
oerspeurneus bij uitstek' werd ge
doemd.
Ten tweede de handelaar in 'militai
re goederen' Konrad Kujau (46) uit
Stuttgart, die zelf heeft toegegeven
de dagboeken te hebben geschreven.
En tenslotte de vriendin van Kujau.
Edith Lieblang. De beide heren, die
al meer dan een jaar in voorarrest
zitten, worden beschuldigd van be
drog. De vrouw wordt helerij verwe
ten.
Volgens het openbaar ministerie was
Heidemann er midden 1981 van op
de hoogte dat de dagboeken niet
echt waren, wat hij de uitgeverij
echter niet heeft vertelt. Hij zou
zeker 1.7 miljoen van de koopsom in
eigen zak hebben gestopt. Als bewijs
daarvoor moet de plotselinge wel
stand van de reporter gelden.
Kujau, die zich ook graag Fischer
noemde, beweert dat hij met wist dat
de door hem gefabriceerde Hitler-
dagboeken voor Stem waren be
stemd. Volgens de aanklacht zou hij
1,5 miljoen mark van Heidemann
hebben gekregen. Waar de rest van
het geld is gebleven, weet op dit
moment kennelijk niemand.
schuld
Er wordt weliswaar een proces te
gen drie mensen gevoerd, maar nu
al is duidelijk dat het om meer gaat
als vragen hoe deze drie erin ge
slaagd zijn uitgever en hoofdredac
tie van een 'gerenommeerd' week
blad om de tuin te leiden.
Zoals de verdediger van Kujau, de
vroegere advocaat van de Rote Ar
mee Fraktion (RAF). Kurt. Groene-
hans amesz
wold. zegt ..Verantwoordelijk voor
de publikatie en daardoor voor het
persschandaal is in eerste instantie
Stem. In een proces als dit gaat het
er weliswaar om individuele en straf
rechterlijke verantwoordelijkheid en
schuld na te gaa.y Maar dit proces
dient er ook toe om publiekelijk op
te helderen hoe het mogelijk was dat
Stern de dagboeken publiceerde".
Voor de deur staat inderdaad een
tribunaal, een media-circus, waarin
sprake zal zijn van chequeboek-jour
nalistiek. van sensatie-journalistiek,
van de jacht op 'knallers' waarvoor
alles moet wijken
Kortom, Stern zelf met een wekelijk
se oplage van bijna 1,5 miljoen exem
plaren zit in de verdachte-bank En
dat is voor de meeste betrokkenen,
die allemaal ais getuigen moeten
optreden, een nachtmerrie.
tick
Inderdaad, achteraf beschouwd is
het ook werkelijk te gek om los te
lopen. De verhalen die Heidemann
heeft opgehangen om de directie
van zijn uitgeverij ervan te overtui
gen dat hij in het bezit kon komen
van de dagboeken van Hitier. gren
zen aan het ongelooflijke. Zijn „na-
zi-tick" was in de hele redactie
bekend. Het begon ermee dat hij
begin 1973. voor Stern werkte aan
een reportage over privé-jachten. In
Bonn ontdekte hij een motorjacht,
de ..Prins Charles", waarvan snel
bleek dat het de vroegere „Karin II"
van rijksmaarschalk Hermann Go
ring was. De boot verkeerde in een
treurige toestand, maar Heidemann
kocht het jacht. Hij wilde er een
handel uitslaan en het jacht verko
pen aan een Amerikaan die viel op
de vroegere eigenaar.
Dat gebeurde niet. In plaats daarvan
deed hij er alles aan om de „Carin II"
weer zo te maken als toen Góring er
nog mee voer. Dus: tafelzilver van
Góring, asbakken van Góring enzo
voorts In de kast hing een uniform
van de vroegere rijksmaarschalk
Het duurde niet lang of er kwamen
allerlei belagrijke ex-naxi's bij Hei
demann aan boord Onder andere de
nog niet zo lang geleden overleden
ex-SS-generaal Wolff, die adjudant
van Heinrich Himmler was geweest
en door hem en de Führher „Wolff-
chen" werd genoemd.
Met Wolff is Heidemann naar Zuid-
Amerika gereisd en daar heeft de
prominente vroegere SS'er vele deu
ren voor de Stern-reporter openge
maakt. Zo kwam Heidemann in con
tact met de oorlogsmisdadiger Klaus
Barbie (Altmanni. die nu in Frank
rijk wacht op een proces vanwege
zijn rol als „slachter van Lyon".
Heidemann moet in die tijd een soort
neo-nazi zijn geworden, want in een
briel aan Barbie betreurde hij het feit
dat Stern hem „slecht" had behan
deld en bood hem tegelijkertijd aan
dat de zogenaamde 'Blutfahne (de
vlag waarmee Hitier de Standarten
van SA en SS zegende, overgebleven
na de mislukte Putsch bij de Feld-
hermhalle in Muncheni. is zijn (Hei-
demanns) bezit, een veilige opberg
plaats nodig had. ..In de Bondsrepu
bliek wordt te veel gesnuffeld
horman
Heidemann deinsde er ook niet voor
terug om ter redactie voor te spiege
len dat hij met Martin telefoneerde.
Martin Bormann dus. stafchef van
Hitler, die voornamelijk door on
derzoek van Stern definitief was
doodverklaard omdat de vroegere
Stern-redacteur Jochen von Lang
zijn schedel had ontdekt.
Nee. toen Gerd Heidemann de lei
ding van de uitgeverij vertelde dat
hij op het spoor van de dagboeken
van Hitler was. ontstond nauwelijks
wantrouwen. De reporter diste avon
tuurlijke verhalen op Over hoge
generalen in de DDR. die vroeger in
de SS hadden gediend en nu met de
dagboeken van doen hadden Over
dodelijke bedreigingen, over drama
tische transporten in Oost-Duitsland
waarbij de verslaggever van Stern
ettelijke honderdduizenden marken
in een koffertje door het open raam
van een Mercedes gooide en op de
terugweg via zijn eigen open raam
een paar dagboeken van Hitier terug
kreeg. Het aantal beloofde dagboe
ken werd o'm groter: met meer 27
maar 60 banden zou hij kunnen
krijgen. Stem betaalde zonder ook
maar een greintje onderzoek te doen.
Degene die al die miljoenen aan
Heidemann heeft gegeven, de voor
zitter van de raad van bestuur van
Gruner en Jahr. Gerd Shulte-Hillen,
zit nog steeds op zijn post. De twee
toenmalige hoofdredacteuren, Peter
Koch en Felix Schindt, zijn na het
dagboeken-schandaal met een gou
den handdruk van ongeveer 1,5 mil
joen mark netto, bij Stern wegge
gaan. Het is niet uitgesloten dat het
komende proces tegen 'Heidemann
en anderen', zoals het wordt aange
duid, zaken aan het licht brengt die
andere 'Handdrukken' 1
PZC/ weekendkrant
ZATERDAG 18 AUGUSTUS 1984
Bussen vol trokken leraren en onderwijzers de afgelopen jaren naar Den Haag om te
demonstreren tegen de zoveelste bezuiniging in het onderwijs. De route van het protest
was eenvoudig en snel: met bus of trein naar Den Haag, verzamelen op het naast het centraal
station gelegen Malieveld. Even de weg oversteken en de demonstratie stond al op de stoep
bij minister Deetman om het ongenoegen te laten blijken. Desnoods liep men even door naar
het vlakbij gelegen Binnenhof.
Zo demonstreren kan het onderwijzende deel van Nederland voortaan vergeten. Het
ministerie van onderwijs en wetenschappen verhuist op dit moment naar de groeikern
Zoetermeer, op twintig kilometer van het Haagse bestuurscentrum. Die afstand alleen maar
ook de slaperige sfeer in Zoetermeer werkt ontmoedigend op potentieel protest.
Ook het nieuwe gebouw zelf werkt allerminst uitnodigend. Veel voorbijgangers vinden het
gebouw lelijk en afstotend. Het is te massaal, te groot. En, waar is toch de ingang?
Wie tegen de gevel roept verbeeldt voorziening mag schandalig genoemd Nogal afgemeten verdedigt de dienst
zich dat het geluid afketst op de worden Met het ministerie van WVC die keüze door te zeggen dat men op
hoekige grijze metalen wanden De was Onderwijs het enige departement dit punt een „terughoudend beleid"
rijksambtenaren achter die wanden tot nu toe dat een eigen (kleine) voert De medewerkers en gebruikers
ajn onzichtbaar. De bezoeker buiten crèche had. Het mag zijn dat de van de huidige crèche op onderwijs
aet slechts zichzelf en de gnjze wol
ken boven hem weerspiegeld in het
gladde aluminium.
Als extra ontmoedigende factor mag
de beperkte buitenruimte gelden, die
versnipperd is over het hele complex
en voor een belangrijk deel gevuld is
met vijvers en slootjes. Wie een be
hoorlijk spandoek wil ontrollen zal
met zijn knieën het koude water in
moeten Het is duidelijk: in het pro
gramma van eisen dat architect Ros-
dorff uit Den Haag kreeg voorgescho
teld is ruimte voor het maatschappe
lijke protest glad vergeten.
Voor het overige wekt het gebouw de
indruk dat aan alles is gedacht. Meer
dan tien Jaar voorbereiding is vooraf
gegaan aan de bouw van het enorme
complex waarin 2500 rijksambtena
ren van het ministerie van onderwijs
ren lijken problemen te krijgen. Ook
de werknemers met een auto worden
niet echt in de watten gelegd. Er zijn
totaal slechts 620 parkeerplaatsen
voor de 2500 ambtenaren. Die karige
autoruimte is ook een van de voor
naamste bezwaren die buurtbewoners
(het complex grenst aan een woon
wijk i koesteren. De buurt vreest een
dagelijkse auto-invasie in hun woon
straten van die ambtenaren die geen
parkeerplekje op het terrein zelf kun
nen krijgen.
kosten
Terug naar de kosten van het nieuwe
rijksgebouw. Is die 220 miljoen gul
den duur? Een willekeurige vergelij
king met het bedrijfsleven: Het
hoofdkantoor van de Rabobank in
Utrecht, dit jaar opgeleverd, huisvest
1750 werknemers en dat gebouw
kostte 200 miljoen. Dat is meer per
gehuisveste werknemer.
Het nieuwe gebouw van het ministe
rie van buitenlandse zaken (in het
centrum van Den Haag. in november
dit jaar klaar) kost ook absoluut
meer: 255 miljoen terwijl er slechts
1700 ambtenaren zullen werken (kos
ten per werkplek: 150.000 gulden). De
Rijksgebouwendienst heeft de kosten
van dit ministerie uit de hand laten
lopen. De oorspronkelijke begroting is
met tientallen miljoenen guldens
overschreden omdat tijdens de bouw
voortdurend extra voorzieningen (on
der meer een luxe congreszaal) wer
den ingebracht.
rijksoverheid in theorie de deelname proberen nu uit alle macht een nood-
en wetenschappen gehuisvest zullen van vrouwen aan het arbeidsproces voorziening te treffen in een leeg-
Wpjden. De verhuizing, die enige wil bevorderen, in de pra"wijk werkt staand lokaal van een school in de
maanden in beslag neemt en waai-- in ieder geval de Rijksgebouwen- omgeving,
voor drie grote bedrijven zijn inge-
schakeld (een bedrijf alléén had het
niet snel genoeg afgekund) is in volle
?ang. In oktober moet de operatie
voltooid zijn. Het departement laat 26
?rote en kleinere gebouwen in de
Haagse binnenstad leeg achter. Ze
zullen deels geschikt worden'gemaakt
voorjongerenhuisvesting. De versnip
perde huisvesting over 26 gebouwen
was een van de belangrijkste redenen
destijds om te verhuizen
goed moment
Coördinator Snijders van het depar
tement van onderwijs, vertelt dat
waarschijnlijk op het goede moment
besloten is tot nieuwbouw. „Als we
bier waren begonnen hadden we
waarschijnlijk niet dit kunnen neer-
feiten, dan hadden we meer moeten
bezuinigen. Wij konden nog volgens
de oude normen werken. Nu is bij
voorbeeld het aantal vierkante me-
jvrs per ambtenaar verminderd".
De nieuwe huisvesting kost 220 mil
joen gulden Dat is bijna 90.000 gulden
por werkplek. Voor dat geld staan op
omvangrijk terrein van 40.000
vierkante meter een serie van negen
Lvormige gebouwen, allemaal onder-
mig verbonden. De hoogte varieert
van vier tot zeven verdiepingen. Ho-
mocht niet van de gemeente Zoe-
(ermeer. De afwerking en indeling van
de gebouwen is eerder sober dan luxe.
■"ijdens het hele voorbereidings- en
- rouwproces moest trouwens op last
•an het mimsterie van financiën en
van de Rijksgebouwendienst worden
°ezuinigd op de oorspronkelijke plan
nen.
Daarbij zijn discutabele keuzes ge
maakt. Wat bijvoorbeeld wel kon
was een eigen trimzaal voor de amb
tenaren die in de lunchpauze willen
"Wegen, Wat ook kon was een eigen
Postagentschap in het gebouw. Wat
dnarentegen niet kon was een kinde-
jdpvangvoorziening.
öet schrappen van die belangrijke Deetmanprotestbeveiligcl...
lelijk/mooi
Het nieuwe gebouwencomplex van
onderwijs trekt niet alleen de aan
dacht omdat het zo groot is en zoveel
mensen moet huisvesten. Veel voor
bijgangers vinden het gebouw rond
uit lelijk: te grijs, te saai, te vreemd.
Veelgehoord wordt de vraag waarom
de architect niet gewoon 'een mooie
baksteen' heeft uitgezocht voor de
gevels. Coordinator Snijders „Wij wil
den in de werkgroep zelf ook bak
steen Maar dat kon niet vanwege de
kosten. De geveloppervlakte van de
negen gebouwen is zo groot dat bak
steen veel te duur zou worden."
De waardering voor de keuze van de
architect komt later misschien als
men meer gewend is aan het afwijken
de uiterlijk. Wie vaak langs het com
plex komt en de moeite neemt langer
te blijven kijken ziet dat de gevels
afhankelijk van hel weer erg speels en
levendig zijn en tegelijk onopvallend.
Er zijn prachtige voorbeelden van
kantoorgevels die volledig uit spiege
lend glas bestaan. Glas schittert
prachtig in de zon en heeft tegelijk de
eigenschap het beeld van de omge
ving te weerkaatsen De gevel zelf
verdwijnt daardoor uit het zicht
Het grijze metaal van het onderwijs
complex heeft ongeveer dezelfde ei
genschap. Zonder de schitterende
weerspiegeling die glas heeft volgt het
grijze gemoffelde aluminium alle
weerswisselingen en stemmingen in
de lucht. Al naar gelang de bewoljting
en zonneschijn verandert het aanzicht
van het gebouw voortdurend van hel
der zilvergrijs bij volle zon tot een
stemmige donkere tint bij dreigende
regen De vijvers aan voor- en achter
kant versterken die eigenschap.
De gevels, de wisselende luchten er
boven. het kabbelende water eron
der: het beweegt en vloeit in elkaar
over. Van een zekere afstand en bij
somber weer vooral, lost het gebouw
door die eigenschap op tot een soort
vage vlek in een lege grijze lucht.
josé smits
