MODERNISMEN KIJK, ANNIE SCHMIDT VRIJHEID de verhalen van kees van kooten de schrijfster in beeld het beeld(je) van de fantast PZC/ weekendkrant ZATERDAG 28 JULI 1984 14 H'v.fe W- v jH I„, 1 Kees van Kooten (1941) behoeft nauwelijks introductie. Zijn al op de middelbare school begonnen samenwerking met Wim de Bie is bepaald vruchtbaar gebleken. Reeksen televisieprogramma's als 'Het Simplisties Verbond' en 'Van Kooten en De Bie' waren het gevolg. Programma's die, ook al lijkt de snee er de laatste seizoenen uit te zijn op behoorlijk niveau staan. Gerrit Komrij liet destijds in zijn bundel tv-kritieken 'Horen, Zien en Zwijgen' geen spaan heel van wat er dagelijks op de 'treurbuis' te zien is, maar hij schreef wel: 'Van Kooten en De Bie zijn de indrukwekkendste hoogvliegers die onze tv heeft opgeleverd'. Er is handig overigens de laatste jaren in de uitzendingen van Van Kooten en De Bie een verschuiving te zien die af voert van de satire. maken, bij wijze van verjaardagspar tijtje'. (115) Over de vader wordt ge zegd: 'Zo dadelijk zal hij, na haar wegwezengrijns. de kamer verlaten, want dan is het pas een echte disco theek natuurlijk'. (116). Haar wegwe zengrijns Een zelfde ontwikkeling lijkt zich ook in het literaire werk van Van Kooten voor te doen. In de letteren debuteer de hij in 1969 met 'Treitertrends', een verzameling columns. In 1970 volgde 'Treitertrends 2' en in 1972 'Laatste Treitertrends'. In 1976 maakte hij in 'De ergste Treitertrends' een keuze uit deze drie boeken. De Treitertrends waren zuivere satire, vol kritiek op modieuze verschijnselen. De schrijver vond het op den duur bezwaarlijk dat hij zelf niet in het geding kwam. 'Koot droomt zich af (1977) bracht dan ook meer persoonlijk getint materiaal. In 'Koot graaft zich autobio' (1979) en 'Veertig (1982) gaf hij zich echt bloot. Een openhartigheid waarin vooral treffend waren zijn strijd om flink te lijken voor de buitenwereld terwijl hij innerlijk zo weinig zekerheden had en zijn pogingen om wel van de heersen de mode te proeven maar er niet door beïnvloed te worden. spel Van Kooten - tot nu toe met zijn proza bij kritiek en publiek succesvol - publiceerde thans een boek dat niet anders dan als humoristisch betiteld kan worden. Zo humoristisch dat alleen de ergste zuurpruimen geen genoeglijke zomer middag met 'Modermismen' zullen beleven. Die titel - zoals vaak bij Van Kooten een titel met een taalspel - geeft reeds een aanwijzing welk soort humor de lezer staat te wachten. Satire op moderne toestanden - nieu we vindingen en de wijze hoe mensen daarop reageren. Hoe Van Kooten erop inspeelt laat zich ook al raden: buitengewoon onhandig, met meer dan twee linkerhanden als het ware. In de vorige twee boeken van deze auteur bleek een groot verlangen openhartig te zijn. Nu beperkt de openhartigheid zich in de meeste ver halen tot de bekentenis dat hij slecht weet om te gaan met nieuwerwetse apparaten en zich moeilijk aan kan passen aan nieuwe ontwikkelingen. Op de flap heet Van Kooten 'een schrijver die De Lach. van glimmend tot hilarisch, hoog in zijn vaandel voert'. De grappen in het boek zijn soms even nadrukkelijk. Bijvoorbeeld bij het verbasterde Duits dat Van Kooten geregeld hanteert is duidelijk hier moet gelachen worden, en dat heeft meestal het negatieve resultaat. Hij is in het verhaal 'Unsere Traumku- che' opgelicht door de Nederlandse vertegenwoordiger Broekhuis van een Oostenrijkse keukenfabrikant. Een telefoongesprek maakt alles duide lijk 'Kaba Küche bekwaam namelijk nog eine Menge geld van Broekhuis i. Maar mijn aanbetaling dan Herr Gipfel, van dreissigtausendgülden? Ja, die haben wir hier me empfangen, Herr Kooten! Das ist alles von der dreckiger Broekhaus in seine eigene Zack gestoken!' (30). In een verhaal over de wintersport lezen we: „Mijn duits is echter zeer zwak Zo had ik ■eerder die week van een door mijn dochter maar halfleeg gegeten bord rare soep gezegd, tot de gerant: 'Das Madchen bliebt das nicht'. (44). breuk Is 'Modermismen' dan een breuk in Van Kootens literaire ontwikkeling? Keert hij voorgoed terug naar dit soort opgeschroefde banale vrolijk heid? Blijft hij wat introspectie be treft voortaan aan de oppervlakte? Zowel voor bevestigende als ontken nende antwoorden zijn argumenten te verzinnen. Dit nieuwe boek hoeft geen breuk in zijn ontwikkeling te betekenen. Het is in zekere zin slechts een 'tussendoor tje' met verhalen die voor het grootste deel eerder op de bekende 'Bescheur kalender' waren te lezen en die men dus in hun luchtigheid niet zo serieus dient te nemen als bijvoorbeeld de verhalen uit 'Veertig'. Maar het kan wel een nieuwe ontwik keling inluiden - een gedicht van Van Kooten kan hier ter getuigenis wor den aangehaald. 'Aan het werk' heet het: Ik kijk mijn zoon. Hij slaapt, ik schnk en zie: daar ligt mijn vader Ik vraag hen wie ik wezen wil en of ik die al nader Zij zimjgen dat ik verder moet. Ik kus zijn halsslagader Barbaraklopt zij. Barbara (zijn mond geurt nog naar tandpasta i. Aan het werk dus. aan het werk! De slagen der stomheid zien te verslaan door kakelend op mijn handen te staan. Die laatste strofe is zo op te vatten: wanneer hij niet kakelend op zijn handen gaat staan, niet voor clown speelt, met meer het publiek tracht te amuseren, wordt hij met stomheid geslagen, is niet meer produktief. Dat 'kakelen' is natuurlijk een negatief geladen woord - in een van de nieuwe verhalen betekent het iets zeggen zonder iets te zeggen te hebben: 'Zo kakelde ik mijzelf tot rust' (56). De bewering is dus nogal ambivalent. Het geciteerde gedicht is ook in ande re opzichten kenmerkend. Zoals hier spelen Van Kootens gezinsleden (in het gedicht zoon. echtgenote Barba ra i in zijn literaire werk een belangrij ke rol. Zelfs de huisdieren komen geregeld ter sprake. Hij schildert - een zeldzaamheid - het gezinsleven alle harmonieus af. Het is voor hem een bron van inspiratie. De openingsregel 'Ik kijk mijn zoon' is een van de talrijke voorbeelden in zijn werk van spelen met de taal. Hij schrijft in een persoonlijke stijl. Ver rassende neologismen, veelbetekende syntactische 'fouten' dragen daar hans warren sterk toe bij. In 'Modermismen' doen dit soort verschijnselen zich vaak voor, zelfs tot in de titel. Een paar voorbeelden: op pagina 7 introduceert hij de 'jokkeklok' - een klok die een onjuiste tijd aangeeft. Op pagina 39 vindt men het woord 'neoskiet' - iemand die voor het eerst gaat skiecn. Op pagina 61, waar het gaat over een lijster die de schrijver af zou willen richten overweegt hij: 'Kon dat wel, eko-eties bekeken 'Tot in de spelling toe is dat woord eko-eties vol venijn. Het taalgebruik is vaker opmerkelijk. In het al genoemde verhaal 'Thijs' over de lijster die uit het nest is gevallen, door de familie Van Kooten wordt verzorgd en op een dag wordt losgelaten leest men: 'Je hoorde niets dan ons gesnuif en het gezang van de officiële vogels. Toen zagen we Thijs plotseling te voorschijn schieten hij volgt(71) De officiële vogels In het verhaal 'Nummer twintig' is de dochter des huizes negen jaar geworden 'en wilde van de huiskamer een Discotheek 'Modermismen' is zoals gezegd een boek waarin allerlei aspecten van modern leven worden gehekeld. Zo genaamd handige apparaten onder meer - onze wereld is vol met dat soort toestellen. De vaatwasmachine bijvoorbeeld: heel handig, maar voor de meeste gezinnen is het nog handi ger er geen te hebben. De automaten waar je eten en drinken uit kunt kopen: meestal ben je wel je geld kwijt maar het lekkers blijft onbe reikbaar achter het venstertje of de koffie komt naast het bekertje te recht. Van Kooten blijkt ook slechts raad te weten met de apparaten, komt in de eerste drie verhalen naar voren. Het openingsverhaal. 'Waker worden' gaat over wekkers: de ouderwetse, de wekradio, de elektronische wekker, in 'Met de muziek mee' wordt verschil lende kedren de autoradio van de schrijver gestolen. Een nieuwe uitvin ding moet dat tegengaan, de slee. De bezwaren van de slee blijken veel groter dan de voordelen. Zelden kan Van Kooten nog naar zijn autoradio luisteren. In 'Poezen eigen deurtje' zien we de sclirijver proberen een handig deurtje voor de poezen te monteren. Een en ander levert hem natuurlijk grote problemen op en de katten wensen van het deurtje geen gebruik te maken. Er is meer in het moderne leven waar de spot mee gedreven wordt, met allerlei vormen van commercie bij voorbeeld. In 'Unsere Traumkuche' vertelt Van Kooten hoe hij hondervijftigduizend gulden verspeelde met het laten bou wen van een keuken. Het volgende verhaal 'Mijn Wijnkelder' gaat over een mislukte poging om een wijnkel der te beginnen. De wintersport is nauwelijks nog weg te denken uit het moderne leven. In 'Der kleine Mensch' verhaalt Van Kooten over zijn slechte ervaringen als 'neoskiet'. Ontroerend is 'Niet mis' over jeugdi ge voetballers. Het beste verhaal is het al eerder genoemde 'Thijs' - het einde van dat verhaal is door toedoen van een van de huiskatten drama tisch. 'Vijf moderne mannen' beschrijft mensentypen die men dagelijks tegen kan komen. Een van de vijf is de Weggetjesweter: „hij kent 2001 manie ren om produkten goedkoper te ver krijgen, vlekken te verwijderen, pro- cedurens te vernellen en afstanden te verkorten. Trots toont u hem een recent aangeschaft weelde-artikel. Prompt wordt de Weggetjesweter éen grote Frons. Wantrouwend vraagt hij naar de door u betaalde prijs. Ai. waarom heeft u hem niet even ge beld Want de Weggetjesweter weet hetzelfde artikel, via via. maar mond je dicht, half zo duur te krijgen" (75). Een zesde type moderne man wordt ln 'Zijn broer' opgevoerd: de man die alles repareren kan terwijl de schrij ver-in sommige verhalen met 'hij', en in andere verhalen met 'ik' aangeduid - vreselijk onhandig is. Het volgende verhaal, 'De zaak Netjes' heeft mij het meest pret bezorgd, al is het slot te uitgesponnen. J. Netjes is directeur van een zich indrukwekkend voor doend schoonmaakbedrijf - uiteinde lijk blijkt de moeder van Netjes de enige werknemer te zijn. De door Netjes gebezigde termen zijn van het soort waar commerciële geesten zich in onze tijd vaak van bedienen. Het schoon te maken huis wordt een 'pro ject' dat ook nog 'begeleid' moet worden. Na 'Potje dromen' en Nummer Twin tig' is er een verhaal 'Het Eigen Zwem bad'. Ook die droom van het privé- zwembad komt niet uit. In 'De schei ding' wordt een echtscheiding vanuit een hond gezien. Na 'Een hele steun' besluit de bundel met een hilarisch verhaal 'Het relpreventieonderzoek'. een verslag van een onderzoek door de bekende criminoloog Buikhuizen dat vol'komen uit de hand loopt. roman Hoe het met Van Kooten als schrijver verder gaan zal valt aan de hand van dit boek niet te zeggen. Misschien dat de voor het najaar aangekondigde roman 'Hedonisme' duidelijkheid zal verschaffen. Het is ongeveer als met Adnaan van Dis, net als Kees van Kooten een schijver van 'light reading': hun boe ken zouden zonder hun via de televi sie verworven roem waarschijnlijk geen groot publiek treken, - maar dat grote publiek krijgt nu eens goed amusement te lezen. Beroemdheid heeft overigens voorde len en nadelen, licht Van Kooten in 'Een Eigen Zwembad' toe: 'Herkend te worden is heerlijk, vooral door twintigjarige blondines en 1 voor 1, maar wanneer de gehele bevolking van een kinderblad binnen een kwar tier na mijn intrede 'Koot en Bie Kloot en Debiel'begint te scande ren, wens je je met terugwerkende kracht een muisgrijze, onopvallende kantoorcarriere'. (119). De aanbieding van Kijk, Annie M G Schmidt. V.l.n:. Wim lbo. Er is al eerder de aandacht op gevestigd in deze krant: nog tot en met 28 okto ber aanstaande is in het Ne derlands Theater Instituut Herengracht 166 te Amster dam de tentoonstelling te zien: 'Kijk, Annie M. G. Schmidt'. Querido gaf ter gelegenheid van deze festiviteit een heel aardig boekje uit, in samenwerking met het genoemde instituut. Kees Fens schreef een korte inleiding, Reinold Kuipers gaf een beknopte biografie, dan volgen maar liefst 212 afbeeldingen die het leven en het werk van de schrijfster inderdaad in beeld brengen. Besloten wordt met een Aanhangsel: bibliografie, disco grafie. overzicht van het werk voor theater abarct, radio en televisie Het geheel kost slechts een tientje. Hoe lovend en hoe goed de in- en uitleidende woorden en rubrieken ook zijn. de nadruk valt bij 'Kijk' uiter aard op het kijken en daar ben je met 212 foto's een heel poosje zoet mee. Het begint met de kennelijk heerlijk verwaarloosde tuin van de pastorie te Kapelle waar Anna Maria Geertruida op 20 mei 1911 werd geboren. Wat later zit ze als een aapje met'haar V N .Timi voetjes te frommelen op een griezelige Lia Dorana, vroeger caberelière nu boerin. Annie Schmidt en geitevacht. De bovenlip was toen al hoog opgetrokken en dat is zo geble ven. getuige de omslagfoto van ruim zeventig Prachtig is de schoolfoto uit. als ik het goed zie op het bordje, 1918, de Openbare Lagere School van Ka pelle compleet aangetreden met de leerkrachten. Twaalf meisjes nog in klederdracht met grote kap. eén zon der kap. Dat wil zeggen meer dan de helft van de meisjes. Er zijn meer Zeeuwse herinneringen: een foto van Annie op de Goese HBS. Foto's van haar als directrice van de Openbare Bibliotheek in Vlissingen, waar ze in de oorlogsjaren werkte. Annie M. G Schmidt debuteerde be trekkelijk laat: pas in 1950 verschenen haar eerste eigen boekjes. In die jaren is zij ook getrouwd (met dr D. van Duyn), in 1952 werd Flip van Duyn. die acteur worden zou. geboren Veel van de versjes en vertellingen zal ze voor hem hebben verzonnen. Tussen 1950 en nu is dat grote klein- kunst-oeuvre opgebouwd dat haar zo populair heeft gemaakt Kinderboe ken. theater, cabaret, musicals, series voor televisie en radio. Annie Schmidt is nu 73 en zij straalt nog steeds levenslust en energie uit - voldoende voor waarschijnlijk nóg een stapeltje fijne boekjes. 'Kijk, Annie M. G. Schmidt.'. De schrijfster in beeld; 120 pagina's. Que rido. Amsterdam, 10,- Het 100-jarig bestaan van hel Amerikaanse Vrijheidsbeeld wordt is Parijs herdacht met een kleine tentoonstelling en een groot boek. De metalen dame met het norse gezicht, die op dit moment voor een face-lift in de steigers staat, werd in juli 1884 officieel als geschenk van het Franse volk aan de Amerikanen aangeboden. Zelden werd een cadeau als deze 46-meter hoge tante uit Europa echter met zoveel Amerikaanse onver schilligheid ontvangen. Haar populariteit kwam pas met de Eerste Wereldoorlog, toen men voor het eerst massaal een moord voor haar wilde begaan. Sindsdien is ze evenmin uil de 'States' weg te denken als de Eiffeltoren uit Parijs. De herdenking valt in Frankrijk mïss Liberty. Het gigantische werk samen met een heftige politiek de- voltrok zjCh van lieverlede in de bat over de vrijheid. In de strijd om werkplaatsen van Gaget. Gauthier voortgaande subsidie aan katholiek £je jn de Parijse Rue de Chazelles privé-onderwijs heeft de oppositie jn 137(5 was de gekromde arm klaar gesteld dat de regering de vnjheid die de fakkel omhoog houdt, van de staatsburger op vrije keus Qm gebrek aan geld en belangstel- heeft beknot. President Mitterrand ]ing bestrijden, werden arm met overweegt nu een volksstemming toorts naar de wereldtentoonstelling over de vraag of de schenkers van Philadelphia gestuurd, waar het het Vrijheidsbeeld nu zelf in hun publiek er in mocht klimmen. Ver vrijheid nog zuiver staan. Het beeld volgens stond de geamputeerde arm (officieel 'De vrijheid die de wereld vier jaar op Madison Square in New verlicht' geheten) kreeg gestalte york, waar hij matige belangstelling kort na de val van keizer Napoleon ondervond. Tenslotte keerde hij van III. toen na 1871 de Fransen ook al Zljn eerste Amerikaanse reis naar met hun vrijheidsbegrip in de weer parys terug, waren, fantast sokkel Op 21 mei 1885 gaat na een voorlopi- De tweede helft van de negentiende gc montage de dame in meer dan eeuw, waarin 'Miss Liberty' in de geest van de tweederangs beeldhou wer Auguste Bartholdi vorm kreeg, 200 kisten op wagens naar het Gare St. Lazare en vandaar met een 70 wagons tellende trein naar Rouen, wordt nu algemeen beschouwd als waar de vrachtstomer Isere ligt te een van de minst geïinspireerde periodes in de westerse kunsthisto rie. Misschien was deze Elzasser wachten. Half juni komt de Isere oor Bedloe-eiland aan. Opnieuw een gelegenheid voor feest, maaltij- rudolph bakker fantast wel pop-artiest zonder het den, drank en sigaren. Een klein zelf te weten. Hij had een hekel aan problecm is dat de sokkel nog bij details, hij zag alles groot en sim- jange 11a niet klaar is. De 'man pel. Hoe verder de kijker van een straat' in de States had niet inge- Bartholdi af gaat staan, hoe meer zjen waarom hij financieel diende het ergens op lijkt. Maar dat was de jjjj dragen aan een cadeau gekre- bedoeling ook. gen beeld waarom hij niet gevraagd In 1869 ging Bartholdi van dit super- had. klapstuk aan pop-art al zwanger. Qp dat moment grijpt de Hongaarse maar het werd een miskraam toen emigrant Jospeh Pulitzer in, de eige- de Frans-Duitse oorlog van 1870 naar Van het Newyorkse dagblad uitbrak en alle plannen in duigen -pke World. Met een gevoelige op vielen. Aanvankelijk had Bartholdi inspiratie voor het gigantische in Egypte opgedaan, maar het geld dat hij daar hoopte te vinden, bleek er tenslotte met te zijn en hij zag om naar andere bronnen. Die vond hij in roep, want hij weet wat vrijheid is, kringen van fel-republikeinse libera- trekt hij zijn lezers over de streep len als de jurist Edouard Rene Le- De bouw aan de sokkel gaat voort, febvre de Laboulaye. zonder wie De kisten hebben dan een jaar lang Bedloe-eiland - waar het beeld nu ongeopend op Bedloe-eiland gele- staat - nog zonder maagd zou zijn. gen en als het dan eindelijk zo ver is. Want vanaf het moment dat in '71 blijkt de nummering van de onder- Bartholdi tijdens zijn eerste reis delen zo slordig dat er een totale naar de Verenigde Staten de blik op chaos aan lichaamsdelen ontstaat, dit eiland in de havenmond van New York liet vallen, tot aan het moment onthidling waarop de vrachtstomer Isere in 1885 met zijn in 210 kisten verpakte De allerlaatste plechtigheid vindt Miss Liberty er het anker uitwierp, op 28 oktober 1886 plaats. Het Arae- bleef de belangstelling in brede rikaanse Congres heeft er geld voor kring lauw. uitgetrokken, maar niet voor siga ren en drank. Tijdens de onthulling nnnfhnnlcpliik regent het als in de dagen van de uriuj nuriAClljK zondvloed. De man in de kop die het Het was waar dat de Fransen aan de laken los moet gooien, kan de spre- wieg van de Amerikaanse onafhan- ker beneden niet goed zien. Hij kelijkheid hadden gestaan, toen de begrijpt een gebaar verkeerd en Britten in 1783 bij het Verdrag van trekt te vroeg. De feestredenaar Versailles hun rechten op hun Ame- laat zich niet van zijn stuk brengen, rikaanse kolonie opgaven. Eind-ne- maar niemand luister toch - zijn gentiende eeuwsc Amerikanen had- stem wordt overdonderd door het den echter veel meer met de Brit- geloei van sirenes en toeters, ten, en zelfs met de Duitsers, ge- De laatste serieuze ruzie gaat er meen dan met de Fransen. In hun tenslotte over wie de lichtrekening hart vonden ze Europese koningen moet betalen voor de lampen in de en keizers veel opwindender dan toorts. Ze wordt nog aangedikt door republieken en konden ze het en- de rampzalige omstandigheid, dat thousiasme rond de val van Napo- meteen al duizenden en nog eens Icon III niet bevatten. duizenden trekvogels tegen de fel- Bartholdi en zijn liberale vrienden verlichte ovalen ruiten te pletter lieten zich door dit alles niet van de vliegen Daarna is de starre blik van wijs brengen. De beeldhouwer kreeg miss Liberty het eerste wat de emi- steun van de beroemde Viollet-Le- granten zien, wie na weken van due. de architect die Frankrijks zeeziekte en ongemak een onharte- bouwkundig verleden had gerestau- lijk onthaal op Ellis-eiland te wach- reerd, van de befaamde ingenieur ten staat. Ferdinand de Lesseps, de bouwer De tentoonstelling over het Vrij- van het Suez-kanaal, en met in het heidsbeeld is tot 15 september te zien minst van Gustave Eiffel, die een in de ruimten van de 'Union de jaar van zijn leven besteedde aan de Banques a Paris'. 22 Boulevard Ma- constructie van het innerlijk van lesherbes, vlak achter de Madeleine.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1984 | | pagina 14