werval van verdraagzaamheid
is verval van de democratie
Waakzaam blijven voor
on verdraagzaamheid
Zandkorrels voorkwamen
'bloedbad van Domburg'
,h:
'chelatie-
therapie'
W. DUISENBERG BIJ HERDENKING BEVRIJDING:
PZC/provincie
De groep Noorse oud-commanco's in de Nieuwe Kerk
Tet bloedbad van Domburg' had het incident kun-
9 9-ft- J-nen heten. De geweerlopen waren gericht op een
groepje onbekende voetgangers. De Noorse commando's
dachten een aantal Duitse militairen onder vuur te
nemen. Het gefluit van afgevuurde kogels bleef echter uit.
In plaats daarvan een doffe klik. Een handjevol zandkor
rels had de Noorse wapens onklaar gemaakt. De onbeken
de voetgangers bleken geen soldaten van het wankelende
Derde Rijk, maar geboren en getogen Domburgers. Als
door een mirakel hebben zij hun leven aan dat beetje zand
te danken.
Rolf Evensen één van de Noorse van 92 Noren, die half lopend, half
deelnemers aan de bevrijdingsope- zwemmend voet aan land zetten bij
ratie. vertelt dit wondelijke verhaal de doorgebroken Westkappelse
in een documentaire over de bevrij
ding van Walcheren, die de NOS-
televisie zaterdagmiddag uitzond.
Zeedijk. De Duitse kustbatterijen
worden onschadelijk gemaakt. Op
een vernietigde Duitse tank wordt
De documentaire bevat originele de Noorse vlag geplaatst De com-
opnamen, die de Noorse camera- mando's rukken op naar Domburg,
man Per Jonson in oktober 1944 Doel van de operatie is het verdrij-
maakte van de landing aan de Wal- ven van de Duitse bezetter van
cherse kust en de daaropvolgende Walcheren: het laatste gebied dat
opmars van een groep Noorse com- moet worden bevrijd voor de geal-
mando's. NOS-regisseur Rudolf lieerde troepen toegang hebben tot
Spoor spoorde naar aanleiding van de strategisch uiterst belangrijke
deze opnamen een aantal -nu be- haven van Antwerpen. De aanvoer
jaarde- Noren op, die een actieve rol van troepen en voorraden naar Ant-
hebben gespeeld bij de bevrijding werpen was voor een gunstig ver
van Walcheren. In een studio in het
Noorse Bergen praatten zij met allergrootste belang.
Joop van Zijl.
de verdere strijd van het
De authentieke beelden en de te-
De Noren zetten zich met gemengde
gevoelens voor hun opdracht in. Ze
rugblikkende gesprekken zond de dachten namelijk dat de lokale be-
NOS zaterdag uit tijdens de Natio
nale Herdenking van de Bevrijding.
volking boos was op de geallieer
den. daar deze kort tevoor met
Omdat Middelburg als centrale bombardementen op dijk en duinen
plaats voor deze Herdenking was het grootste deel van het eiland
aangewezen, bracht Koningin Bea- onder water hadden gezet, om
trix een bezoek aan de Zeeuwse lettenjk de grond onder Duitse
hoofdstad. Dankzij deze 'voortrek- voeten weg te halen. Al snel echter
kersrol' van Middelburg, werd extra merkten de commando's, dat de
aandacht besteed aan de bevrijding bevolking het verdrijven van de
van het -toen nog- eiland Walche-
Landing
Oktober 1944. Noorse, Engelse,
bezetter belangrijker vond dan het
drooghouden van hun landerijen.
Met name de inwoners van Dom
burg wezen de Noren op de plaatsen
waar Duitse sluipschutters zich ver
borgen hielden. Dankzij deze hulp
Schotse, Belgische. Franse. Cana- bleef het verlies aan mensenlevens
dese en Nederlandse troepen
ken zich op voor een landding aan
de Walcherse kust bij Westkapelle.
Met zijn loodzware camera bevindt
bij deze bevrijders beperkt tot één
De beelden van Per Jonson -in 1975
overleden- tonen haarscherp de be
legering van het Domburgse Bad-
Per Jonson zich tussen een groep paviljoen de beschieting van de
watertoren waarin een Duitse sluip
schutter een vermeende 'helden
daad' met de dood moest bekopen,
en de beschieting van een villa, die
de Duitsers als opslagplaats voor
munitie gebruikten.
Op het moment dat de Noren zich
voorbereidden op de doormars naar
Oostkapelle. viel het doek voor de
bezetter. Dankzij de bemoeienis
van de Noor die naar de naam
Pedro luisterde, gaf de Duitse gene
raal Daser zich in Middelburg over.
Deze Pedro stond centraal in een
documentaire, die eveneens zater
dagmiddag werd uitgezonden. De
inhoud hiervan kwam overeen met
dat van het vraaggesprek, dat deze
krant afgelopen zaterdag heeft ge
publiceerd.
Indentificeren
Bij het identificeren van de Noren
die destijds aan de bevrijding heb
ben meegewerkt, werd gebruik ge
maakt van stilgezette beelden uit
de opnamen van Per Jonson. Op
dezelfde wijze konden ook de na
men van de mensen worden achter
haald. die in het najaar van 1944
verheugd de intocht van de Noren
in Oostkapelle gadesloegen. Met
enkele zinnen mochten Jaap en
Marie Vos, Tine, Ko en Jannie
Wondergem, Koos Polderman.
Bram Maljaars en Paula Meijers
uitleggen hoe zij die intocht inder
tijd hebben ervaren.
De documentaire over het Noorse
aandeel in de bevrijding van Wal
cheren werd besloten door Koning
Olaf V van Noorwegen, die zich
vanuit zijn paleis in Oslo tot Konin
gin Beatrix en het Nederlandse volk
wendde.
De documentaire kenmerkte zich,
zo maakten presentator Joop van
Zijl en zijn collega Petra van Seven-
ter duidelijk, door zijn 'sobere ka
rakter'. Toch had de Noorse dom-
mando Kasper Gudmundseth nog
steeds duidelijk schik, toen hij ver
telde hoe hij -koud en doorweekt
door de landing vanuit zee- een
Duitse militair dwong zich uit te
kleden en hem zijn warme wollen
onderkleding af te staan.
RECTOR BIJ PRIJSUITREIKING:
HAANDAG 7 MEI 1984
MIDDELBURG - „Verval van verdraagzaamheid is verval van de democratie." Dr. W. F.
(Duisenberg, directeur van de Nederlandse Bank en centrale inleider bij de negenendertigste
fterdenking van de bevrijding, heeft dat zaterdagmiddag voorgehouden aan een gehoor van
jjionderden genodigden. In de Middelburgse Nieuwe Kerk, met koningin Beatrix, prins Claus,
Jvminister-president Lubbers en andere leden van het kabinet onder de aanwezigen, stelde hij:
De belangrijkste doelstelling van de democratie is het verzekeren van de fundamentele
rechten van de burgers. Het is om die reden dat de democratie intolerant, onverdraagzaam
moet zijn tegenover iedereen die dat fundament ondergraaft".
Als deze democratie wordt aangetast, gese jood, Surinamer of Staphorster, zou kunnen zijn. Duisenberg: „Als wij
moet er desnoods met harde hand homosexueel, ambtenaar, werkloze - er echter mee moeten rekenen, en dat
verzet worden gepleegd. „Wie de tem- kortom een leder is weieens lid van doe ik, dat ecomisch herstel vele, vele
pel ontheiligt, vraag je niet om te een minderheid, en dat kan hier met jaren zal vergen, dan moeten wij ook
vertrekken, die gesel je eruit. Wie opgeheven hoofd Niet altijd van har rekenen met het gevaar dat de verhar-
onverdraagzaamheid predikt, vraag te. niet altijd zonder wrijving, zelfs ding m de samenleving zich vastzet in
je niet om zijn mond te houden, die niet altijd zonder strijd, maar uitein- ons cultuurpatroon". Waarna hij tot
snoer je de mond,aldus dr. Duisen- delijk is er toch tolerantie", zo zei hij. zijn waarschuwing kwam: „Verval
berg „In dit land moeten wij, onze Een toenemende verharding van de van verdraagzaamheid, is verval van
bnderen en onze gasten alleen maar verhoudingen echter, signaleerde de de democratie",
opgeheven hoofden zien. en nooit heer Duisenberg de harmonie van na
meer opgeheven armen. Daarvoor zijn de oorlog lijkt verdrongen door polari- \\I pprWPrk
wij bevrijd". satie, verbroedering door verkette- Det:/ Ivcfft
Tot de oorlogsherinneringen uit zijn ring. gastvrijheid door vijandigheid. Zijn inleiding kreeg nog tijdens de
|eugd hoorde het wegvallen van Voor een deel hangt die hardheid naar officiële bijeenkomst enig weerwerk,
iheidsmuren op basis van geloof, zijn inzicht samen met de economi- Het kwam uit het jongerenforum met
matschappelijke positie of afkomst, sche malaise; „Men voelt zich be- de Vlissingse scholier Marco Ooster-
_n vrij snel na de oorlog: „de verwon- dreigd in zijn levenswijze, men slaat veld, de Molukse Mona Saija en de
dering en teleurstelling over het weer terug, men slaat van zich af, men slaat werkloze Frans Ravensteijn uit Tho-
terugkeren van die scheidsmuren, er soms op". Dat men niet kan behou- len, dat onder leiding van de journa-
>okvt Duisenberg vatte die ervaring aldus den wat men heeft, of niet kan verwer- liste Catherine Keijl kort discussieer
samen: „In de oorlog was mijn wereld ven waarop men recht heeft: werk, de over het thema .bevrijding en
een lange straat met dicht opeen- stellen volgens hem de samenleving verdraagzaamheid". Frans Raves-
staande huizen. Achter ieder huis een onder grote, gemeenschappelijk ge- teijn was het „niet eens" met de door
langgerekte tuin. De avondklok, die voelde druk. Als de economische in- Duisenberg geschetste economische
bedoeld was om de mensen van de zinking een verschijnsel van voorbij- achtergrond van toenemende onver
straat te houden, werd snel en effec- gaande aard zou zijn. mag men ver- draagzaamheid „Verdraagzaamheid
tief ontdoken: in de afscheidingen wachten dat de vermindering van moet uit je karakter komen en niet uit
tussen de tuinen verschenen poortjes, verdraagzaamheid snel verdwenen de economie." stelde hij Het gaat
1«'aardoor de verbindingen intensiever
waren dan ze ooit waren geweest. Een I ~~7:. ~j:
paar jaar na de bevrijding waren de 5*«f
oude afscheidingen weer opgetrok-
ken. De straat was weer open en vrij,
maar de verbindingen waren weer
verbroken".
-ma
Vliesdun
De inleider herinnerde eraan, dat
Nederlanders zichzelf graag een volk
grote verdraagzaamheid" noe-
en dat die trek ook wel door
buitenlanders is gesignaleerd. „La-
len wij ons ervoor hoeden," waar
schuwde hij. „te denken dat ver
draagzaamheid een aangeboren of
echt ingebakken karaktertrek van
ons volk is, die ons onderscheidt, of
met een vreemd woord, discrimi
neert van anderen. Het is een eigen
schap, die vliesdun over ons volk
ligt".
Wél. vond dr. Duisenberg, is het een
Vod eigenschap voor wier behoud het
waar is je in te zetten. „Vrijheid, noch
verdraagzaamheid, zijn er als vanzelf.
Ze moeten bewaakt, verdedigd, be
vochten worden. „Hugenoot of Portu-
erom of densen veranderen, niet of de
economie verandert: er wordt aan van
alles al teveel geproduceerd, tot en
met kernwapens
Eerder tijdens de bijeenkomst, in zijn
welkomstwoord, had voorzitter mr.
Th. J. A. M. van Lier van het nationale
comité bevrijdingsherdenking de rela
tie vrijheid-verdraagzaamheid aldus
verwoord Vrijheid betekent de ver
plichting van iedereen om de ander,
van welke afkomst, aard, of levensop
vatting ook de ruimte te geven, die hij
of zij nodig heeft voor de eigen zelfont
plooiing". De drie jongeren in het
forum gaven een indruk van eigen
ervaringen met onverdraagzaamheid.
„Iedereen." zei Marco Oosterveld.
„heeft er mee te maken, al is het maar
het snijden in het verkeer" Toen
Frans Ravensteijn m een tweede ron
de over de relatie verdraagzaamheid
kernbewapening begon, was de uitge
trokken tijd verstreken en maakte
Catherine Keyl „langzamerhand,
maar zeker" onder hier en daar opkla-
terend applaus een einde aan de dis
cussie.
Muzikaal werd de officiële herden-
kingsbijeenkoms herdenking - onder
meer ookjgewoond door de ministers
De Ruyter, Rietkerk, Korthals Altes
en Brinkman - opgeluisterd door het
Promenade-orkest, de Zeeuwse koor
school, de sopraan Thea van der Put
ten en Wieteke van Dort. Onder lei
ding van dirigent Jan Stulen klonken
Beethovens 'Egmont'-ouverture, 'Pie
Jesu' uit Fauré's Requiem en een
selectie Vera Lynn-melodieën als its-
mijter'. Wieteke van Dort - „Neder-
lands-Indiè werd op 15 augustus be
vrijd, maar wij herdenken dat ook
vandaag" - zong enkele liedjes over
Indië. De Koorschool zong werkjes
van Handel en Purcell, organist An
ton de Vries verzorgde een orgel
intermezzo.
Ontroering
(ADVERTENTIE)
Bij de genodigden voor de bevrijdingsherdenking hoorde ook premier
Lubbers, hier bij zijn aankomst in het Middelburgse stadhuis.
Tol de genodigden in de fraai met
licht-geel, geel en oranje boeketten
opgeleurde kerk hoorden ook de
Zeeuwse en Noorse 'deelnemers' aan
de NOS-documentaire rond de bevrij
ding van Walcheren. Negen van de
éénennegentig op Walcheren gelande
Noorse commando's zagen er, met de
genodigden in de kerk en de tv-
kijkers thuis de beelden uit 1944 en
de in Bergen en Oostkapelle gefilmde
reacties, bijna veertig jaar later. Bij
verschillende van de Noorse genodig
den was, bij het weerzien van die
beelden, sprake van ontroering. Na
de groet van Koning Olaf waarmee
de documentaire eindigde - „Ik wens
u veel voorspoed, geluk en vrede
voor de volgende generaties" - stelde
de Noorse ambassadeur P. Graver de
negen commando's voor aan konin
gin Beatrix.
MIDDELBURG - „Het aantal werklo
on is nu weer ontstellend hoog en de
I onverdraagzaamhcid neemt toe. Men
i zoekt een zondebok. Niet bij zichzelf,
4 maar bij de Turken of wie dan ook.
ss;' De democratieën van Europa staan
Wl «el wat steviger, maar het is toch
geboden waakzaam te blijven. Het
jhema 'bevrijding en verdraagzaam
heid is daarom niet slecht gekozen".
Dit zei drs H. J. Vader, rector van de
stedelijke scholengemeenschap in
Middelburg zaterdagochtend tijdens
de jongerenmanifestatic in de Mid
delburgse stadsschouwburg, ter gele
genheid van de nationale viering van
de bevrijding.
Voor de bijeenkomst, waren met name
de jongeren uitgenodigd, die een prijs
öebben gewonnen in de opstel- en
tekenwedstrijd over het thema 'be
dding en verdraagzaamheid', die
was georganiseerd voor schoolkinde
ren en jongeren van 9 tot 25 jaar
Voorzitter mr Th. J. A. M. van Lier van
het Comité Nationale Viering Bevrij
ding overhandigde de winnaars hun
prijzen De eerste prijs bestond onder
meer uit het boek Zeeland '40-'45 en
werd gewonnen door de 13-jarige Jelle
Bronnwasser uit Sas van Gent. met
het stripverhaal dat hij inzond
Drie Middelburgse scholieren wonnen
een tweede prijs met een prenten
boek. Dat zijn Iris van Druenen (10)
met 'De peer en de banaan', Ingeborg
Daamen (9) met 'De hark en de schop'
en Michael Jellema (9) met 'Het rond
je en het vierkantje'.
Bianca Kloosterman. Lian Bruijnzeel
en Judith Matthijsse van de openbare
lagere school 'De Schakel' in Oude-
lande wonnen een derde prijs met een
gezamenlijk werkstuk Derde prijzen
waren er ook voor Erwin Frank (9) uit
.i en Karien van Herk 11 uit
Oostburg.
Dennis Selen, Femke Hartog en
Daphne van Gent van de Vlissingse
Schoolvereniging wonnen een geza
menlijke vierde prijs, evenals Jolanda
Everaars en Aryan Kraayen-Bnnk.
Ook jorris Hoske uit Middelburg won
een vierde prijs. De vijfde prijs werd
gewonnen door Daniel den Herder uit
Middelburg en de derde en vierde klas
van de Christelijke Lagere School uit
Waarde. Leraar G. van Veldhuizen
mocht een boek voor de schoolbiblio
theek in ontvangst nemen, terwijl alle
leerlingen ook een geschenk kregen.
Film
De prijswinnaars konden vervolgens
de film 'Bertus en Achmed' zien, waar
in werd getoond hoe verschillend een
Nederlander en een buitenlander wor
den behandeld. De Amsterdamse
hoofdpersoon liet zich namelijk om-
schminken tot een Turk, waarna hy
opnieuw werd gefilmd in dezelfde da
gelijkse bezigheden. Aan de hand van
deze film volgde daarop een discussie
rond het thema 'bevrijding en ver
draagzaamheid' De prijswinnaars
werden daarvoor verdeeld in groepen
van 9 tot 12 en van 15 tot 20 jaar De
leeftijd van 13 tot 15 jaar was namelijk
niet vertegenwoordigd. Uit die cate
gorie waren ook nauwelijks inzendin
gen voor de wedstrijd öntvangen.
De tekeningen cn opstellen zijn
beoordeeld door een jury, bestaande
uit mevrouw M. Rijken uit Middel
burg, de heren F. van Dixhoorn en J.
Smeekens uit Middelburg en J. Kruit
te Biggekerke, die tijdens de bijeen
komst werden bedankt. Het jurylid
N. Out uit Oostburg kon niet aanwe
zig ziji." tijdens de manifestatie, die
werd afgesloten met een lunch.
Judith Mclthijsse. Lian Bruijnzeel en Bianca Kloosterman i van rechts naar linksi krijgen de derde prijs in de teken-en
opstelwedstrijd uit handen van mr Th. J A M ran Lier, voorzitter van hel Comité Nationale Vienng Bevrijding
Praktijkervaringen
en -resultaten bij
hart- en vaatziekten.
U.W.B.M. Keulen,
cardioloog
Te bestellen bij:
DR. KEULEN KLINIEK
Enthovensewea 65
5017 JP Tilbure
Tel. 013-420672
Begin van de herdenkingsbijeenkomst in de Nieuwe Kerk het Wilhelmus. Van links op de foto dr. C. Boertien prins
Claus, koningin Beatrix en burgemeester P. A. Wolters. Geheel rechts dr W. F. Duisenberg, die de herdenkingsrede
over het thema 'bevrijding en verdraagzaamheid' uitsprak.