DELTAWERKEN
WERK
WIT KASTEEL
de freule leefde
zo zuinig
velddienst
PZC/ weekendkrant 21
kelders staan
nog vol
met wijn
uit 1929
Milieuzorg is door het Oosterscheldeproject binnen rijkswaterstaat gehaald. Het was
f iets nieuws. Nu wordt er gezegd: het is iets waar je niet om heen kunt - trouwens, ook
al vanwege de nog uitbreidende wetgeving". Voor ing. Jos de Jong (35), medewerker van de
Deltadienst, is het zo klaar als een klontje. „Als rijkswaterstaat kan je niet meer volstaan met
een ingreep, zonder dat je kunt zeggen wat het effect ervan is".
Zodoende zullen waterbouwkundige allemaal bijzit, niet erg kostbaar is. lijk", vertelt De Jong. „Maar de piek
werken nooit meer zijn als vroeger. In „Het is heel weinig op de totale aan- in de werkzaamheden ligt tussen na-
de besluitvorming over de uitvoering - leg. Er wordt wel eens gedacht dat de jaar en voorjaar",
en later over het beheer - zullen de milieuzorg zo duur is, maar dat is niet Hij maakt duidelijk dat de onderzoe
gevolgen voor dieren, planten, bodem juist. De tekorten zitten dan ook niet kingen niet alleen geacht worden de
en klimaat, kortom de ecologie, meer bij milieu en inrichting". natuur te dienen. „Ze zijn ook van
een rol gaan spelen. De Oosterschei- belang voor de economische waarde
dewerken zijn er een voorbeeld van, kr 'iig'ihnftig van platen en slikken. Iedereen is een
nationaal en zeker ook internationaal. Jo J beetje bang dat het bezinkingspa-
Overigens op het nippertje, want het Velddienst. Voor degenen die een troon in de Oosterschelde zodanig
Deltaplan begon ooit met een eenzij- kijkje in het leger moesten nemen gaat veranderen, dat er schade op-
dig belang (veiligheid). een bekend begrip. Oefeningen in de treedt. Bijvoorbeeld een verzanding
buitenlucht, met weinig slaap, slecht van de verwaterplaatsen, kweekper-
;Als hoofd van de velddienst-land, on- eten en lage temperaturen. Uit de celen en kokkelgebieden. De rijkswa-
.derdeel van de afdeling milieu en toelichting van De Jong blijkt dat de terstaat moet daar als bouwer van de
•Inrichting van de Deltadienst, ziet De velddienst-land weinig krijgshaftigs stormvloedkering ondezoek naar
Jong voortdurend de noodzaak beves- heeft, maar vaak wel onder vergelijk- doen".
tigd van uitgebreide milieuzorg voor bare omstandigheden moet opereren. De velddienst-land heeft zich in de
de zuidwestelijke Delta. „Het is erg De dienst is een onderafdeling van de beginperiode vooral gericht op schor
belangrijk veel te weten over het afdeling technische ondersteuning onderzoek. Daar was niet veel aan
milieu. In de eerste plaats om goed te (die weer een onderdeel is van de gedaan en bij de plannen voor de
kunnen adviseren over de functies hoofdafdeling milieu en inrichting), stormvloedkering kwam ook steeds
van de Oosterschelde. Dat zijn niet Tot de afdeling technische ondersteu-
'alleen natuur en landschap. Ook vis- ning horen ook een velddienst-water,
serij, recreatie en scheepvaart". De een laboratorium, een rekenkamer,
velddienst-medewerker onderstreept een tekenkamer en instrumentatie,
dat de effecten van de komst en het Totaal ongeveer 60 medewerkers.
.gebruik van de stormvloedkering op De velddienst-land is de jongste loot,
de functies zonder meer onderzocht die in 1979 ontstond en momenteel 9 duidelijker naar voren dat er naast
moeten worden. „Als je het gewoon medewerkers telt. Het operatiegebied een getijreductie ook voor de schorren
laat doen tot na 1986 en zegt: we zien van de dienst wordt gevormd door de aanzienlijke veranderingen zouden
wel, dan sta je straks met lege han- schorren, slikken (intergetijdegebie- kunnen optreden. Het schoronder
den. Waimeer er dan ingrepen nodig den), platen en de oeverzones in de zoek is gedurende 3 jaar op 3 plaatsen
zijn, is niet bekend hoe en wat". Deltameren (momenteel Grevelingen, gedaan: Rattekaai bij Krabbendjjke,
Veerse Meer en Markizaatsmeer). Sint-Annaland en Anna-Jacobapol-
slecht beheer Jos de Jong zegt dat de scheiding met der. Al in 1982 werd het onderzoek
de velddienst-water niet altijd even afgsloten, maar de rapportage is nog
ing. De Jong stelt dat het achterwege gemakkelijk te trekken is. „Water in de maak bij de universiteit van
laten van (milieu)onderzoek, mede bemoeit zich in beginsel alleen met de Utrecht.
betekent dat dan heel moeilijk de diepe wateren en de waterkwaliteit. „Je meet in korte tijd in een beperkt
waarde van een gebied bepaald kan met de ondiepe gebieden en meer gebied heel veel gegevens. Die moetje
worden. „Het kan allemaal tot gevolg met, de waterkwantiteit, waaronder interpreteren en in een model verkla-
hebben dat er een slecht beheer golven, stroom en diepte",
komt. Overigens is het een erg moei-
rinus antonisse
en ben jansen
ren. Dat vereist een enorme inzet
kost tijd. Het ging bovendien om een
nieuw soort onderzoek en daarvoor is
een opstartperiode nodig", veront
schuldigt ing. De Jong het lange
wachten op de resultaten. „De rappor
tage komt binnenkort, is ons be
loofd".
lljke vraag wat dat beheer moet gaan tprhnipkpn
kosten. Ook daarom is het belangrijk nidUWd let II rilt Kt rl
om gegevens te hebben". De mensen van de velddienst-land
bouwen meetlocaties, voeren metin-
De Jong gaat ervan uit dat al het in de gen uit, doen grondmechanisch veld-
Oosterscheldewerken gestopt onder- onderzoek en verrichten carteringen.
zoek na voltooiing van het project Ze hebben voor de diverse activitei-
riiet nutteloos wordt. „Wij zitten nu ten in de loop van de tijd aparte en
voor de Oosterschelde. We hopen alle- nieuwe technieken ontwikkeld, want
maal dat uit verschillende modeion- het ging - zoals bij de Oosterschelde-
derzoeken bepaalde standaardmodel- werken wel meer het geval is - om
len te halen zijn, die ook elders in het iets heel nieuws,
land toe tc passen zijn. Toepassing De 9 medewerkers krijgen veel assis-
van de kennis die in de Oosterschelde tentie van universiteiten en institu-
wordt opgedaan, gebeurt al in bijvoor- ten. anders zou het allemaal niet te
beeld het Haringvliet. Brielse meer. behappen zijn. Veel onderzoek moet
IJsselmeer. Waddenzee. Dan praat ik bij voorkeur in de winter, by extreme De Jong: „Ik kan me voorstellen dat
nog niet eens over het buitenland", omstandigheden, gedaan worden, om- dit op de schorren van invloed is
Hij merkt terzijde op dat het onder- dat dan het meeste gebeurt. „Er is in geweest. Wat er na 1986 gaat gebeu-
zoek van de afdeling milieu en inrich- de zomer ook het nodige te doen. ren. daar is nu geprobeerd achter te
ting in verhouding tot de hele aanleg Cartering en vegetatie-onderzoek bij- komen. Ik heb de indruk dat de
van de stormvloedkering en wat daar voorbeeld, zijn 's winters niet moge- verwachte aanwas van schor, door het
afslag
Het hoofd van de velddienst-land
licht alvast een tipje van de sluier op.
Herinnert aan de afslag van schorge-
bieden die vrijwel overal in de Oos
terschelde waar te nemen valt. In de
loop van de jaren is het hele rivier-
bekken ook verdiept.
verminderde getij, wel eens tegen kan
vallen. Ik hoop wel, dat de schorren
niet almaar achteruit blijven gaat".
Inmiddels is ook onderzoek ingezet
naar de toekomst van de slikken
(verdeeld over mond, middengebied
en kom van de Oosterschelde). Geo-
mor luidt de naam van het door De
Jong 'ambitieus' genoemde project.
En in de niet aan eb en vloed onderhe
vige bekkens worden - met name in de
Grevelingen - proeven genomen op
het gebied van drijvende oeververde
digingen, zandsuppletie en paalscher-
men. Allemaal bedoeld om te kijken
hoe oevers het beste tegen afkalving
beschermd kunnen worden. In het
Veerse Meer wordt nog onderzocht
welke invloed het wisselende winter
en zomerpeil heeft op bodemdieren en
begroeiing.
Jos de Jong beklemtoont dat de c
derzoekingen van de velddienst-land
niet op zichzelf staan. Bij rijkswater
staat liggen er wat de betreft de
nodige dwarsverbindingen. Het is
niet de bedoeling dat er eigen stek
kies op nagehouden worden.
„Als je aan milieuzorg doet, dan moet
je een breed scala bestrijken. De toe
komst is ook: inter-ecos. Dat moet een
project worden, met koppeling van
alle milieu-onderzoeken en ten bate
van het beheer", meent hij. „Die goe
de koppeling van de verschillende
onderzoeken is erg belangrijk".
Voor hem staat vast dat onderzoek in
elk geval door moet gaan. „Er is nog
veel gemis aan kennis als het gaat om
stagnante bekkens en gedept getij.
Eigenlijk over de hele wereld" Het is
De Jong niet bekend in hoeverre het
onderzoek na voltooiing van de
stormvloedkering zal worden voortge
zet. „Er zal wel nazorg komen: ik kan
me niet voorstellen dat er helemaal
niets gebeurt".
Die voorzetting van de milieuzorg zal,
verwacht De Jong, in een gewijzigde
organisatievorm moeten plaatsgrij
pen. Vast staat dat de Deltadienst
wordt opgeheven, met inbegrip van
de hoofdafdeling milieu en inrichting.
In het bijzonder de toekomstige be
heerder van de stormvloedkering,
rijkswaterstaat directie Zeeland, zal
gaan uitmaken wat er aan zorg en
onderzoek gewenst is. Daarbij kan de
nieuw bij rijkswaterstaat te vormen
landelijke dienst getij dewateren
hand- en spandiensten verrichten.
Vooralsnog wordt ervan uitgegaan
dat in Middelhurg een dependance
van die dienst komt.
Hoe het er ook uit komt te zien, voor
ing. Jos de Jong staat op de allereer
ste plaats: „Het is erg belangrijk o
een schoon en goed gebied als de
Oosterschelde zo te houden".
foto: wim riemens
ZATERDAG 21 APRIL 1984
Interieur van het Wit Kasteel in Loon op Zand in Brabant
Tot voor kort zullen slechts weinigen gehoord hebben van het Wit
Kasteel in het Brabantse Loon op Zand. Een klein kasteel, dat door zijn
bewoners het dorp nog een adellijk aanzien gaf. Maar bij het overlijden
van de laatste bewoonster, de 86-jarige jonkvrouwe douairière Emily
Francoise Rose Marie Verheijen, zijn plots aller ogen op het kasteel
gericht. Wie worden de nieuwe bewoners van het kasteel? Prinses
Christine stond op de lijst van gegadigden. De commissaris van de
koningin voor Noord-Brabant, ex-premier Dries van Agt, heeft er zijn
zinnen op gezet. Of krijgt het kasteel straks een andere bestemming.
Met spijt in het hart zien de dorpsbe- Waarom moest de jonkvrouwe het
woners de veiling van de inboedel op kasteel verkopen. In het dorp is men
mei tegemoet Want het was altijd er van overtuigd dat ook de adel
1 ook een beetje hun kasteel. He- verarmde. In de oorlogsjaren was het
laas. de gemeente Loon op Zand was kasteel nogal toegetakeld De jonk-
zelf niet kapitaalkrachtig genoeg het vrouwe werd te oud voor het kasteel
prachtig gerestaureerde adellijke do- Ze kon het niet meer bijsloffen en
mein aan te kopen. In het dorp kan toenLemmens tien jaar geleden voor
men nu slechts afwachten. En met het eerst op de markt kwam om het
lede ogen toezien, waar de vele anti- kasteel over te nemen, was er zoveel
quiteiten en kostbaarheden naar toe achterstallig onderhoud en moest er
verhuizen... nog zoveel aan het kasteel gedaan
Maandag 7 mei veilt het bekende worden dat de verkoop van haar
Amsterdamse veilinghuis Christie's familiebezit een logisch gevolg werd.
de inboedel van het pittoreske kas- De kasteelvrouwe leefde sober. Geen
teel van Loon op Zand. Een niet
alledaagse gebeurtenis, zo'n inboe
delveiling van een dergelijke om
vang. vele oude schilderijen, antieke
meubelen, kleden, zilverwerk en een
collectie oude tot zeer oude wijnen
uit de kelders van het kasteel. Ge
schatte waarde van de te veilen
goederen: bijna een half miljoen gul
den.
Door de eeuwen heen hadden de
bewoners van het Wit Kasteel al het
beste voor met het vriendelijke dorp
huub klompenhouwer
dure auto's of verkwistende ontvang
sten. Toen de douairière enkele jaren
geleden een keer een kijkje kwam
nemen in een pas geopend hotel,
verbaasde ze zich in de keuken van
het hotel over de grootte van de
citroenen. Als ze zelf citroenen bij de
plaatselijke groenteboer gekocht
r had, waren ze altijd veel kleiner.
onder deróök van Tilburg.^De Fa~a£ Toen bekend werd wat er allemaal
ste kasteelvrouwe was daar een goed geveild gaat worden werd die zuinig
voorbeeld van Jonkvrouwe Emily heid nog eens onder de nodige hilari-
Ten Hom-Verheijen. Zij is ook op het
kasteel geboren. Ze was een graag
geziene gaste op de officiële gebeur
tenissen in het dorp Al deed ze dan
niet echt mee in het dorpsleven.
Maar toen zij in 1979 haar kasteel
verkocht aan een in Hilvarenbeek
geboren voormalige vleeshandelaar,
hield het dorp het hart vast. „Die
jonkvrouwe was een echte kasteel-
Ongenaakbaar en met alle
stijl die er bij zo iemand past. Ze was
niet zo makkelijk te benaderen,
maar had toch wel een hart van
goud", zo heet het dan op het ge
meentehuis in Kaatsheuvel.
de zakenman
In september 1979 kocht Johannes
Wilhelmus Dionysius Cornells Lem-
mens het kasteel en het bij het
kasteel behorende zaadhuis, of neer
huis. Lemmens is 'directeur ener
vennootschap', zo staat in een uit
treksel van de koopakte te lezen.
Een zakenman in onder meer onroe
rend goed. De jonkvrouwe bedong
bij de verkoop dat zij zelf op het
kasteel mocht blijven wonen met
alle gebruik van de spullen die er in
het kasteel waren. Lemmens en zijn
vrouw trokken in het al even fraaie
neerhuis, dat tegenover het kasteel
ligt. Een kapitaal pand, waar in
vroeger dagen de zaden opgeslagen
en verhandeld werden, want in
vroeger dagen was het kasteel ook
een levendig centrum van zaadhan-
del.
Die koopakte vermeldde ook dat er
op het gekochte kasteel en de bijbe
horende gebouwen geen café, restau
rant, hotel, jeugdherberg, museum,
gemeentehuis of andere gemeentelij
ke instelling, provinciale of rijksin
stelling gevestigd mag worden. De
jonkvrouwe heeft dat voor twintig
jaar vastgelegd. En om te laten zien
dat het haar ook ernst was, stond er
op de overtreding van die bepaling
een boete van liefst twee miljoen
gulden Die bepaling is inmiddels
overigens ongedaan gemaakt
de harmonie
De jonkvrouwe had een traditie op
te houden in het dorp. Haar grootva
der. jonkheer mr. Jean Baptiste Ver
heijen, was in 1864 samen met zijn
broer, die toen burgemeester van
Loon op Zand was. de oprichter van
de Loonse Koninklijke Harmonie
Sophia's Verecniging - tegenwoor
dig mogelijk de beste van het land.
Sophia was de naam van hun moe
der. En zoveel muziekgezelschappen
zullen er niet zijn die hun volledige
naam in de gevel van een horcea-
uitspanning hebben staan. Jonk
vrouwe Emily volgde haar vader op
als beschermvrouwe van diezelfde
harmonie.
teit van de dorpsbewoners onder
streept. Tientallen flessen wijn uit de
jaren tussen 1927 en 1934 die onaan
geroerd nog in de kelders lagen. Als
dat niet het bewijs was van haar
zuinige levensstijl... Die flessen gaan
straks overigens voor een aardig
prijsje onder de veilinghamer. Acht
flessen Chateau Calon Segur uit 1929
voor circa 600 gulden. En ja. een
restje sterk alcoholhoudende flessen,
twee Gessen zeer oude genever, twee
Gessen aalberggenever. een Ges bes-
sengenever en een Ges Noilly Prat
vermouth kan dan weg voor een
vraagprijs van nog geen honderd
gulden.
De laatste jaren was ze een enkele
keer nog in het dorp In gezelschap
van de zakenman Lemmens. Maar.
zeggen ze in het dorp, dat boterde in
het geheel met tussen die twee. Lem
mens, een man die in de onroerend
goedhandel en met beleggingen goed
geld gemaakt had. liet dat in het
dorp soms ook duidelijk weten. Een
briefje van duizend laten wisselen in
het cafe. En zijn humor wordt ook
omschreven als nogal vrijpostig.
Het echtpaar Lemmens echter heeft
zelf in het geheel geen trek om het
kasteel te bewonen, nu de kasteel
vrouwe er niet meer is. Ze zijn tevre
den met het ook al indrukwekkende
neerhuis. Maar het zal ook duidelijk
zijn dat niemand in Nederland een
kasteel als hobby in zijn bezit kan
hebben, zonder er gebruik van te
maken. En dus wordt er aan alle
kanten druk gespeculeerd over de
mogelyke nieuwe bewoners.
van agt
Is de ex-premier en nu Commissaris
der Koningin voor Noord-Brabant
mr. Dries van Agt een serieuze kan
didaat voor de bewoning van het
kasteel? De gemeenschap in Loon op
Zand meent van wel. Op het provin
ciehuis in Den Bosch is men iets
minder bevestigend. „Het is inder
daad waar dat de heer Van Agt naar
een ambtswoning in zijn provincie
op zoek ls. Maar dan zal hij eerst zijn
huidige woning in de Heilige Land
stichting bij Nijmegen verkocht
moeten hebben en dat zal niet zo
een-twee-drie gebeuren", aldus een
woordvoerder van de heer Van Agt.
Hij geeft toe dat wat de centrale
ligging betreft het Wit Kasteel ook
wel redelijk centraal ligt. En ook dat
is een van de uitgangspunten. „Maar
van een definitieve keus is ons nog
niets bekend", aldus de woordvoer
der van Van Agt.
Prinses Christine is een tweede se
rieuze gegadigde geweest. Ze is zelfs
persoonlijk op het kasteel wezen
kijken, maar liet het ten slotte toch
afweten. Volgens de heer Lemmens
simpelweg omdat ze het te klein
vond.
de waarde
„Het probleem bij de verkoop van
een dergelijk kasteel is dat er eigen
lijk geen markt voor is. Voor parti
culiere bewoning is zo'n kasteel veel
te duur, maar voor een of andere
instelling is het weer te klein. Bo
vendien", zo meent een makelaar,
die anoniem wenst te blijven, „is er
door het uitbreidingsplan van Loon
op Zand een forse aanslag gedaan op
de privacy, van zo'n verblijf'.
Hij weigert dan ook een waarde te
noemen van het kasteel. „Neem nou
dat enorme pand waar die project
ontwikkelaar Rienk K. in woonde in
Moergestel. Dat was veel groter en
had veel meer grond ook. Daar had
Pieter van Vollenhoven nog belang
stelling voor Maar d& Rijksgebou
wendienst heeft het afgeraden. Al
leen al aan achterstallig onderhoud
en de jaarlijkse onderhoudskosten
zou het veel te duur worden. Een
architekt heeft het toen voor een
miljoen gulden gekocht, maar on
langs heeft hij het alweer moeten
verkopen voor aanzienlijk minder.
Nee. ik waag me niet aan een schat
ting".
geen sex
Dan toch de in het dorp gevreesde
sexindustrie? Yab Yum op de pro
vinciaal adellijke toer? Er is geen
enkele aanleiding tot die veronder
stelling. Al is er iets meer kans op
dan in het tegenover gelegen hotel
Castelanie, want toen een klooste
rorde dat gebouw verkocht, bedon
gen de zusters dat er de eerste vijftig
jaar geen sex bedreven mocht wor
den...
De heer Lemmens: „Als dat zou
gebeuren, als er een sexhuis in zou
komen, dan steek ik het liever per
soonlijk nog in de brand. Ik garan
deer u voor honderd procent dat dat
niet zal gebeuren". 1
monumentenzorg
Eigenhandig en met behulp van
vrienden heeft hij het kasteel de
afgelopen jaren volledig gerestau
reerd. Kapitalen heeft dat gekost.
„Ik zou ik het graag willen, ik weet
echt niet hoeveel alles bij elkaar.
Dat is ook niet zo belangrijk". Een
meningsverschil met Monumenten
zorg betekende bovendien nog de
strop dat diezelfde dienst haar me
dewerking introk en Lemmens
naast de toch altijd nog zeer forse
subsidies greep.
Op de toerit naar het kasteel staan
een achttal fraaie lantaarns, alle
maal met een familiewapen van
Lemmens en diens vrouw. Vier vlak
ken. waar kruislings twee schapen en
tweemaal drie sinaasappels op afge
beeld staan, daaronder de namen
Lemmens Gerards.
Wat wilt u zelf dat er met het kasteel
gebeurt? Lemmens: „Ik ben onder
andere in onderhandelingen met de
burgemeester. Die hebben in het
verleden wel veel aandacht gehad
voor het kasteel. Maar de gemeente
zegt geen geld te hebben. En de
provincie is geïnteresseerd Daar is
in leder geval wel geld. Ik hoop dat
het weer bewoond gaat worden door
iemand die net als de kasteelvrouwe
ook die rol in het dorp kan spelen.
Iemand ook met liefde voor zo'n
waardevol gebouw.
Vrijdag 4, zaterdag 5 en zondag 6
mei kan het kasteel voor de in de
veiling geïnteresseerden bezocht
worden. Telkens tussen tien en vier
uur Experts van het Amsterdamse
veilinghuis geven dan ook nadere
toelichting op de taxatie van de te
veilen onderwerpen.
Foto's volgen via NNC Ikasteel en
interieur
