churchill-museum
DELTAWERKEN
MENSENWERK
cutteren
OORLOGSVER TREKKEN
OPEN VOOR HET PUBLIEK
PZC/ weekendkrant 21
Zeeland, toch al ruim voorzien van water, krijgt er weer een kanaal bij. Nac^at al
gedurende enkele jaren de nodige voorbereidingen zijn getroffen, is begin deze week de
cutterzuiger 'Utrecht' aan de slag gegaan om het Bathse spuikanaal te graven. Veel
vorderingen konden daar nog niet mee worden gemaakt, want de tweede dag al trad een
mankement in de ophanging van de zuigladder aan het licht, waardoor de werkzaamheden
moesten worden gestaakt. Tegen het eind van de week waren de problemen verholpen, zodat
zuiger weer aan de gang kon. Over de vertraging van enkele dagen heeft niemand zich
druk gemaakt. Het aannemingsbedrijf Ballast Nedam B.V. heeft volgens het bestek tot 1
oktober 1986 de tijd om het graafwerk af te ronden.
De aanleg van het Bathse spuikanaal van zinkerbundels en bruggen tot een
vloeit rechtstreeks voort uit de beslis- sifonachtige duiker voor de afvoer
enwv\ Sing om het Oosterscheldegebied met van polderwater. Aan de laatste
I» een stormvloedkering te beveiligen, brug, die in de spoorlijn Vlissingen-
om te bereiken dat na de voltooiing Roosendaal, wordt momenteel nog
pijlerdam bij Yerseke een gewerkt. Het betonwerk van de spui-
voldoende groot getijverschil blijft ge- sluis is in mei klaar,
handhaafd, worden de zogenaamde
compartimenteringsdammen ge- Het baggerwerk, waarmee nu zo lang- Immers, het spuikanaal ligt aan de
""'Ujïmaakt, de Philipsdam en de Oester- zamerhand een begin wordt gemaakt, westkant ervan en twee van de specie-
dam. Die verkleinen als het ware het is een omvangrijk karwei. Ballast Ne- bergingen aan de oostzijde. Een drij-
getijdegebied en vormen daarmee een dam heeft er met bijna 23,5 miljoen vende persleiding is op het druk beva-
compensatie voor het feit dat door de gulden op ingeschreven. Hoewel het ren scheepvaartkanaal natuurlijk
de aanleg van het spuikanaal uit. „Je
krijgt hier voortdurend te maken met
allerlei belangen. Ik denk alleen maar
aan het waterschap en boeren die hun
grond moeten kunnen bereiken". Zo
zat de aannemer met het probleem
hoe de Schelde-Rijnverbinding met
de persleiding kan worden gekruist.
het zonder meer onmogelijk. Project-ma-
graven ervan toch geen rec.ht-toe- nager A. G. van Haaften van Ballast
recht-aan klus. Rijkswaterstaat heeft Nedam vertelt dat verscheidene mo-
rinus antonisse
en ben jansen
stormvloedkering minder water de spuikanaal vrijwel recht loopt,
woo-j Oosterschelde in en uit kan dan
neer de monding van de zeearm on
aangeroerd zou zijn gebleven. Ten er nogal wat eisen aan verbonden,
oosten van de Philipsdam en de Oes- Een ervan is dat selectief moet wor-
jrdam (het toekomstige Zoommeer, den gezogen. Dat wil zeggen dat de
bestaande uit Volkerak, voormalige verschillende grond in het tracé van
^Eendracht en Schelde-Rijnverbin- het kanaal niet tegelijkertijd in één
ing) ontstaat op den duur een zoet keer mogen worden weggehaald. De
ebied door de aanvoer van rivierwa- ene keer zuigt de 'Utrecht' zand weg
irviade Volkerak-inlaatsluis en door en op een ander moment slappere gelijkheden zijn bekeken. De goed-
le afwatering van de Westbrabantse specie, zoals klei en veen. Daarbij koopste bleek te zijn de persleiding
ilders. Om het overtollige water op komt dan nog dat de grond naar over een van de bruggen in de A 58 te
it Zoommeer af te voeren en om de verschillende speciedepots moet wor- laten lopen. „Maar dat is ook nog geen
laterkwahteit zo goed mogelijk te den geperst. Het zand uit het zuidelij- kleinigheid", aldus Van Haaften.
houden, is besloten pal ten westen ke gedeelte van het kanaal verdwijnt „Want dat betekent dat de vangrail
van het Schelde-Rijnkanaal dwars in de Appelzak in de Westerschelde. en de leuning op de brug een eindje
het oostelijke deel van Zuid- De slappe specie gaat in een voormali- moeten worden verzet".
aland een spuikanaal te graven, ge zandwinningsput in het Marki-
Op die manier ontstaat als het ware zaatsmeer even te oosten van de geven nemen
een overloop tussen het Zoommeer en Kreekraksluizen en in een bergings- Laro en Van Haaften hebben nogal
de Westerschelde. Met behulp van de plaats bij de Middenplaat. Met het eens met elkaar te maken. De eerste
j Bathse spuisluis aan de zuidkant van overgrote deel van het zand wordt wijst de aannemer op de voorwaar-
inm het nieuwe kanaal wordt de afvoer vóór Bergen op Zoom een grote land- den die in liet bestek zijn vermeid, de
tweede probeert rijkswaterstaat er-
te doordringen dat soms onrede-
kanaal wordt de afvoer vóór Bergen op Zoom een grote land-
He van het water - en daarmee het peil op tong opgespoten, de Bergse Plaatan,
waarop de Markiezenstad woningen
wil bouwen. Aan de perskaden waar- lijke eisen worden gesteld. Van Haaf-
binnen het zand voor deze plaat moet ten: „Dat levert wel eens onvriende-
het Zoommeer - geregeld.
fors bedrag
Het Bathse spuikanaal kost ongeveer worden aangebracht, leggen mede- lijke gezichten aan beide zijden op.
140 miljoen gulden. Een fors bedrag werkers van het aannemingsbedrijf Maar het is bij dit soort werk gewoon
voor een ruim 8 km lang en 120 m momenteel de laatste hand. In totaal een kwestie van geven
ireed kanaal. De hoogte van de kos- moet ongeveer 20 km persleiding wor- Wanneer we met
izit 'm voor een belangrijk deel in den gebruikt.
nemen.
tweeën als
kwaaie bokken tegenover elkaar blij-
hcl treffen van voorzieningen voorde „Het is een enorm verschil of je een ven zitten, schiet niemand er iets mee
vele verbindingen die het tracé van volledig nieuw werk maakt of dat je op. Dat kost alleen maar tijd",
iet spuikanaal doorsnijdt. De afgelo- bezig bent in een bestaande situatie",
len jaren zijn in totaal negen over- legt A. Laro, assistent-projectleider Het baggerwerk voor het spuikanaal
iruggingen gemaakt, uiteenlopend van rijkswaterstaats Deltadienst voor bestaat uit twee bestekken. Aan het
eerste is Ballast Nedam nu bezig. Dat
omvat verreweg het grootste deel van
het kanaaltracé. In totaal moet onge
veer 5 miljoen kubieke meter specie
worden weggezogen. Maar operatio
neel wordt het kanaal pas als ook het
tweede baggerbestek is uitgevoerd.
Dan worden verbindingen gemaakt
met het Zoommeer en de Westerschel
de. De dam die de noordkant van het
kanaal afsluit en de ringdijk aan de
buitenzijde van de spuisluis blijven
voorlopig liggen. Dat is ook de reden
waarom de cutterzuiger tijdens een
spectaculaire operatie op met lucht
gevulde rubberen rollen vanuit de
Schelde-Rijnverbinding in het kanaal
is geschoven. Normaal werkt zo'n z
ger zich door een dijk heen. Een
tweede zuiger, die volgende maand in
de noordelijke helft van het kanaal
gaat beginnen, zal op dezelfde manier
worden geïnstalleerd. De beide s
gers hebben elk een capaciteit van
54.000 kubieke meter specie per week.
Een ongewisse factor bij het cutteren
van het kanaal is de vraag of de
zuigers nog oorlogsmateriaal zullen
tegenkomen. Op de voormalige Kree-
krakdam is in de Tweede Wereldoor
log zwaar gevochten en de sporen
daarvan zitten nog in de bodem, on
der meer in de vorm van niet ontplofte
bommen. Bij de aanleg van het Schel
de-Rijnkanaal en bij de bouw van dp
bruggen zijn er nogal wat gevonden.
Dit probleem is onderkend. Daarom
heeft de explosieven-opruimings
dienst op verzoek van rijkswaterstaai
het tracé van het spuikanaal me
detectoren afgezocht. Bovendien za
het zand ter hoogte van de bruggen
dat is de plaats waar de zwaar bescho
ten verdedigingswerken van de Kree
krakstelling hebben gestaan - in he
droge worden weggegraven. Dat ge
beurt, legt Laro uit, enerzijds omda
de pijlers van de bruggen behoed
zaam van het omringende zand moe
ten worden gedaan en in de tweede
plaats omdat bommen of ander wa
pentuig dan eerder kunnen worden
gesignaleerd.
Van Haaften is tamelijk laconiek
over de kans dat een van de zuigers
toch op zo'n onwelkome vondst stuit:
„Overal in de Nederlandse bodem
kun je dat soort spul tegenkomen.
Daar gaan we dus maar niet al te veel
aan denken. Trouwens, dat kanaal
moet er komen. Of niet soms!"
De tijd heeft er werkelijk een kleine veertig jaar stilgestaan. De emmer
waarin Churchill zijn sigarepeuken placht te gooien, de potloden
waarmee de klerken hun aantekeningen maakten, zelfs de suikerklontjes
die majoor Heagerty in zijn bureaula achterliet, zijn er terug te vinden.
De ondergrondse ruimten die in de oorlogsjaren werden gebruikt door
Churchill, zijn kabinet en de top-militairen die er op tweeduizend kaarten
het verloop van de strijd volgden, zijn nu voor het publiek opengesteld.
Londen is daarmee een toeristische trekker van jewelste rijker.
Verwacht wordt, dat spoedig de rijen
in King Charles Street, in het hart
van Whitehall, het stukje Londen
waar regering en parlement geves
tigd zijn, minstens even lang zullen
zijn als die nu al jarenlang dag in,
dag uit voor de Tower met zijn
kroonjuwelen staan.
De ongeveer twintig ondergrondse
en via een lange gang verbonden
kamers vormen dan ook een zeer
opvallend tijdsdocument. Het is van
uit deze ruimten, dat Engeland in de
donkerste dagen van zijn geschiede
nis bestuurd werd. Hier werden be
slissingen genomen die het aanzicht
van de wereld van vandaag bepaald
hebben.
Het Britse zenuwcentrum werd op 27
augustus 1939 geopend verklaard, en
bleef dat tot september 1945, toen
Japan zich formeel overgaf. Nadat de
lichten in de bunker waren gedoofd
en de laatste man de deur achter zich
had dichtgedaan, werd al vrijwel
direct besloten dit stukje geschiede
nis voor de eeuwigheid te bewaren.
Dat betekende dat in de jaren daar
na niets in het merendeel van deze
ruimten veranderde. De kaarten ble
ven hangen, de paperclips bleven in
de bakjes, de telefoonboeken, de
stapeltjes kladpapier, de stempels
met „Top Secret", alles bleef, tot de
po in Churchills slaapkamer aan toe.
Later werden enkele van de minder
spectaculaire vertrekken leegge
haald, maar de belangrijkste kamers
bleven tot op de dag van vandaag
zoals ze waren. En omdat ook Britse
ambtenaren nooit iets weggooien,
was het mede met behulp van foto's
een kleine moeite ook de leeggehaal
de ruimten weer in oude luister te
herstellen.
van specialisten van het Imperial
War Museum, dat twee en een half
jaar duurde en 6 miljoen gulden
kostte.
De ondergrondse kamers werden al
aan het eind van de vorige eeuw
aangelegd als een aanbouw aan het
kolossale regeringsgebouw langs
King Charles Street waarin nu het
ministerie van financiën gevestigd is.
De ruimten werden tot het eind van
de jaren '30 vooral gebruikt voor
opslag van archieven.
In 1937 evenwel besloot de Britse
defensieleiding dat er, met het oog
op de oorlogsdreiging, behoefte was
aan een veilig zenuwcentrum van
waaruit de oorlog kon worden ge
voerd en het land worden geleid. De
keuze viel uiteindelijk op de kamers
onder King Charles Street
Die ruimten hadden onder meer het
voordeel dat ze waren voorzien van
een stalen framewerk en dus wel een
stootje konden velen. Al snel werden
in het diepste geheim de kamers
gemeubileerd en van telefoon en
henk dam
opengesteld
Het was mevrouw Thatcher, de pre
mier die zich zo graag met Churchill
mag vergelijken, die in 1981 besloot
dat de oorlogsvertrekken voor een
breed publiek zouden moeten wor
den opengesteld. Tot die tijd was
het weliswaar mogelijk de „Cabinet
War Rooms" te bezoeken, maar dat
moest van tevoren schriftelijk wor
den aangevraagd, en omdat aan die
mogelijkheid geen ruchtbaarheid
werd gegeven, wist vrijwel nie
mand dat.
Vanaf gisteren is dat anders. Ieder
een kan nu tegen betaling van twee
pond (negen gulden) de ruimten be
kijken, mede dank zij het nauwgezet
te reconstructiewerk onder leiding
andere noodzakelijke outillage voor
zien.
Eind '39 waren ze gebruiksgereed en
al spoedig waren ze ook echt nodig,
omdat de Duitsers in 1940 met hun
„Blitz-krieg" begonnen, waarbij Lon
den het doelwit van vele duizenden
bommen werd. In de herfst van dat
jaar werden vrijwel alle kabinetszit
tingen in de „War Rooms" gehouden,
De ruimte waarin dat gebeurde, de
stoelen waarop de ministers zaten,
gedomineerd door de houten fauteuil
waarin de grote man zelf zat (met
achter hem een wereldkaart en naast
hem de rode emmer voor zijn peu
ken), is een van de eerste vertrekken
die men bij een bezoek aan de bun
ker ziet.
Wie de gang naast de kabinetsruimte
verder doorloopt, komt bij een van
de verrassendste vertrekken in het
ondergrondse complex, kamer 63.
Naar de deur te oordelen, zou men
zeggen: een toilet. Er zit zelfs een
schuifje op dat constant op „bezet"
staat.
hotline
In werkelijkheid bevond (en be
vindt) zich achter de deur een stoel
en een tafel met daarop een telefoon,
de „hot-line" tussen Churchill en
Roosevelt. Die lijn liep via een co
deermachine die zo gigantisch groot
was, dat hij niet in de toch niet
kinderachtige „War Rooms" paste
en was opgeslagen in de kelders van
het warenhuis Selfridge's.
Weer verder doorlopend, volgen er
een aantal slaapkamers. Die waren
lang niet altijd bezet. Nadat de
„Blitz" in 1941 over zijn hoogtepunt
heen was, sliep het merendeel van de
mensen die in de bunker werkten,
liever thuis. Men kan zich dat voor
stellen: de elektrische lichten in het
complex gingen nooit uit. er was
altijd het lawaai van de luchtverver
sing. en er liepen ratten rond.
Churchill zelf heeft maar enkele ke
ren in zijn slaapkamer in de „War
Rooms" de nacht doorgebracht. Hij
haatte de vertrekken, vond ze stin
ken en bromde dat hij er claustrofo
bie van kreeg. Elders in Londen had
hij comfortabeler ondergrondse
slaapruimten, en bovendien was het
in de oorlogsjaren lang niet altijd
nodig „ondergronds te gaan"
De kabinetszittingen werden vanaf
1941, ook al door het verminderde
gevaar van luchtaanvallen, vrijwel
niet meer in de bunker gehouden.
Dat sloeg weer om in de tweede helft
van 1944. toen de V-l's Londen teis
terden, Hitiers raketten waartegen
de Britten aanvankelijk geen effec
tieve verdediging hadden. Toen werd
er weer volop in de „War Rooms"
vergaderd.
Constant bezet gedurende de hele
oorlog waren de kaartenkamers. Die
kaarten vormen een fascinerend
stukje geschiedenis. Met draadjes
gekleurde wol werden de verschillen
de fronten aangegeven, en spelden in
de zeeën en oceanen gaven de plaat
sen aan waren waar zich geallieerde
(en vijandelijke) konvooien bevon
den.
De kaartenkamers zijn, net als ande
re ruimten in de bunker, van het
publiek gescheiden door dikke glas
platen. Een verstandige maatregel,
al was het alleen maar om te voorko
men dat de vertrekken, zo lang on
aangetast gebleven, binnen de kort
ste keren door de toeristen leegge
roofd worden.
Ook achter glas hangt wat wellicht
de meest aansprekende getuige is
van die jaren dat het in de „Cabinet
■War Rooms" nog gonsde van het
leven: een stuk karton dat op ver
zoek van Churchill werd gemaakt, eri
dat een met schots en scheef staande
stempelletters gedrukte boodschap
van hem aan zijn medewerkers be
vat.
Het gaat om een citaat van koningin
Victoria: „Begrijp alstublieft dat er
geen neerslachtigheid in dit huis is,
en dat wij niet zijn geinteresseerd in
de mogelijkheid van verlies. Die
zaken bestaan niet".
ZATERDAG 7 APRIL 1984
De slaapkamer van Churchill.
In deze ruimte vergaderde het oorlogskabinet.
