x
KLEURIGE
TOEKOMST
«gpSfa
leesles
...de krant overleeft
de nieuwe media
dankzij de gidsfunctie...
KAREL VAN DER ZANDE
\ve\A
C/0
z
UJ
Q
Z
19
ZATERDAG 17 MAART 1984
XSTE
M.V1ERs
ZEGT
fpcT
<lt
in
Het gebeurt slécht hoor", zegt hij met hartgrondig misprijzen. „Zo'n televisiejournaal.
Ik vind het ontiegelijk slecht". Méént hij dat nou? „Ja. Ik vind het zo slecht. Wat daar
ibeurt is een lezing met lichtbeelden". En na mijn gegrinnik: „Ja, écht hoor. Je ruikt toch
liet aan het nieuws? Ze zitten een krant voor te lezen en geven daar foto's bij. En soms
iwegen die foto's dan ook nog". Kwasi-geschrokken: „Misschien gaan ze me nooit meer voor
:t journaal uitnodigen. Maar... eh.. in drie zinnen mag je even vertellen wat iedereen al in de
ant heeft kunnen lezen. Want ze lopen achter. Als ik 's avonds de NRC en de Gooi en de
lemlander heb gelezen hoef ik het journaal niet meer aan te zetten. En tóch zet ik het altijd
lan, want het bloed kruipt waar het niet gaan kan. Je wilt die kerels wel eens zien en horen, je
ivilt wel eens weten wie dat is.] En dat is dan het enige interessante. Maar dat ze je nou een
lieper inzicht geven in wat er plaatsvindt in de wereld... néé. Maar goed, ik ben natuurlijk
och een chauvinist hoor".
in
)rs. K. J. van der Zande is algemeen
ieretaris van de Vereniging De Ne-
erlandse Dagbladpers, de orgamsa-
van de dagbladuitgevers in ons
md. „Naar gangbare begrippen nette
eren", schreef de journalist Ton
Irouwers in een beschouwing met de
larmerende titel 'Haalt de krant het
lar 2000? De acute zorgen van de
ntgevers'.
Gezagsgetrouwe en de wet eerbiedi-
ende burgers. Ze mogen dan niet
leer allemaal in driedelig kostuum
indlopen of ook thuis de vlag uitste
en op Koninginnedag, men zal hen
lenmin aantreffen in de voorste gele
eren bij demonstraties of buitenpar-
mentaire acties".
Ie vrijdagmiddag slaat Van der Zan-
geheel opgetrokken uit grijstin-
in, gestoken in die intrigerende mo
ires met gaatjespatroon, die je geen
nkele vakbondsbestuurder ziet dra-
n en ook overigens 'every inch...'
benen losjes over elkaar en beves-
t: „Dagbladuitgevers gaan wéinig
ide politiek. Dat ligt hun niet zo. Die
slissingsprocessen duren te lang.
Barvoor zijn ze gewoon te kort aan-
Ibonden. Je moet dat tóch vanuit
in organisatie doen. Een aantal ja-
in geleden hebben we een voorlich-
f aangesteld, tevens voor de lobby
Den Haag, Die legt zijn oor te
jstcrcn, praat met kamerleden en op
departementen en zegt op een
ipaald moment: nü moeten we er
iel inspringen. De omroepen zeggen
tak: we wilden dat wij zo'n vertegen-
wrdiger in het parlement hadden
Piet van der Sanden, het CDA-
unerlid. Die komt uit de dagbladwe-
Id en ik moet zeggen, het is één van
mensen die zich het best in de
aderwerpen heeft ingeschoten. Maar
fit zo'n derde net gaat hij toch
tlstrekt zijn eigen gang hoor. Hij laat
ïh niet voor het karretje van de
igbladen spannen en dat doet eigen-
k niemand. We proberen via onze
igbladdirecteuren ook wel wat voe-
ig met die politiek te houden. Hier
het secretariaat hebben we wat
oeite met de WD. Daar is niet dóór
komen. Binnen onze eigen kring, de
DP, is men het over het mediabeleid
ilstrekt eens. of het nou socialisten
Bof WD'crs. Maar er spelen allerlei
idere krachten mee hè. Zo'n Partij
de Arbeid, waarvan je dan hoort
efl it ze onder druk worden gezet door
dA-wethouders, die graag zo'n
eeltje willen, zo'n lokale omroep. Ik
daar nogal denigrerend over. over
die lokale omroepjes. 't Wordt me
eZc ct in dank afgenomen, maar ik vind
itvaak ontzettend slecht, kneuterig.
m sgoeie niet te na gesproken. Die zijn
natuurlijk óók".
antrum
t zitten in zijn werkkamer in het
«Hoor van de NDP aan de Amster-
imse Johannes Vermeerstraat. 'Oud
dd' achter het Rijksmuseum. Stijl-
xaiklle deftigheid, die het met succes
(ikt op te nemen tegen de tijd. Die
it is schijn. Op nummer 14, het
hoofdkwartier van de dagbladuitge
vers. gloeien beeldschermen en de
Stichting Krant in de Klas, in 1976
opgericht om leerlingen van het la
ger en voortgezet onderwijs op te
voeden tot kritische krantenlezers
van morgen, vindt er zijn actiecen
trum.
„Het krantenbedrijf is op zijn best, als
het gekenmerkt wordt door zoveel
mogelijk kranten in bedrijf', zegt
mediadeskundige en -geschiedschrij
ver Joan Hemels in het boek 'De krant
in bedrijf, dat vorig jaar verscheen ter
gelegenheid van het 75-jarig jubileum
van de NDP. Op dat moment telde de
organisatie 45 leden, waaronder 23
zelfstandige dagbladondernemingen.
Nieuws is bijna 5 miljoen exemplaren
van deur tot deur. 'En verder? Niet
zonder zorg' heet het slothoofdstuk,
waarin communicatiespecialisten
stoeien met de toekomst van de ge
drukte media temidden van teletekst,
viewdata, satelliet of simpelweg Ne
derland 1, 2 en 3.
Het 'audiovisuele geweld'. Van der
Zande neemt die term in de mond als
hij het heeft over de start van Krant
in de Klas, een project dat hij in ons
land introduceerde na ermee te heb
ben kennisgemaakt in Scandinavië.
„We willen er het kranten lezen onder
de jeugd mee bevorderen en met
name het kritisch kranten lezen. Dus
dat kinderen leren: één krant geeft
vanuit een bepaalde gezichtshoek in
formatie, het zou nuttig zijn om mééer
kranten te lezen. Liefst in een vroegtij
dig stadium, want ze worden tenslotte
ook in een erg vroeg stadium gecon
fronteerd met radio en televisie. Hun
eerste contacten met de buitenwereld
zijn audiovisueel, lezen leren ze pas op
een later moment. Er lag ook een
zekere bezorgdheid aan ten grond
slag. Je hoorde steeds meer, dat de'
jeugd minder geneigd was om kranten
te lezen, al heb ik dat niet bevestigd
gezien door duidelijke onderzoeken
hoor".
niet-lezers
Uit het Intomart-onderzoek naar de
leesduur van dagbladen gepubliceerd
in het jubileumboek van de NDP.
bob lagaay
blijkt dat het hoogste percentage niet-
lezers wordt aangetroffen onder jon
geren van 12 tot 24 jaar. namelijk 9
procent. Het bereik per gemiddeld
nummer, zo'n 75 tot 80 procent, ligt in
die categorie ook aanzienlijk lager:
op 66 procent.
„Er worden weinig kranten gelezen
door de jeugd, maar ik betwijfel of
dat in mijn tijd óók niet het geval
was. Ik las tijdens mijn middelbare
schooltijd de krant wei maar of je dat
nou zo kritisch deed... Dan had je ook
altijd maar één krant van een bepaal
de kleur. Wij hadden thuis meerdere
kranten maar ze waren wel allemaal
van dezelfde kleur. Dus dat kritisch
lezen... Ik vind zelfs dat kinderen, ook
omdat ze meer informatie krijgen via
radio en televisie, eigenlijk meer
geïnteresseerd zijn en van een hele
boel dingen beter op de hoogte".
„Wat wél nieuw is, is dat we de jeugd
in een vroegtijdig stadium proberen
te bereiken. Misschien zijn radio en
televisie daarbij wel een belangrijk
hulpmiddel. Ons is opgevallen dat de
oplage van de dagbladen na invoering
van televisie niet is gedaald maar
integendeel steady-on gestegen. Ik
denk ook, dat het die interesse op
wekt. Jaaah... en dan de angst van
mensen die zeggen, dat het kranten
lezen volledig zal verdwijnen. Die deel
ik niet hoor. Het schrift is zo'n duide
lijk en toegankelijk medium om je
ergens diepgaand in te verdiepen, dat
ik me nauwelijks kan voorstellen dat
lezen volledig zal verdwijnen. Dat
pessimisme deel ik in geen geval.
Maar ik vind wel, dat kranten lezen
wat eerder zou kunnen beginnen. Dat
men zich wat breder zou kunnen
oriënteren dan men misschien in het
verleden gewend was".
De kranten pakken het initiatief
Krant in de Klas heel verschillend op.
Je hebt kranten voor jonge lezers,
waarin het nieuws naar de leeftijds
groep wordt vertaald, zoals 'De Krul-
lebak' van dc PZC en vergelijkbare
uitgaven, maar ook jeugdpagina's en
rubriekjes vol prietpraat... Eén sterke
diversiteit.
lief, óók op dit punt. De man die de
meeste scepsis had in de vereniging,
toen ik dat project aanpakte, was de
eerste die een educatieve medewerk
ster aanstelde, ik vind het wel belang
rijk dat er bij het project mensen
worden betrokken die ook het onder
wijs kennen. Want dat kan een slan
genkuil zijn als je 't niet gewend
bent... Dat was ook een van de rede
nen datje zei: we moeten een aparte
stichting hebben waarin het onder
wijs vertegenwoordigd is. Aanvanke
lijk was dat wel een beetje moeilijk.
We werden ervan beticht commerciële
doeleinden na te streven. Kijk, als je
een krant in een onderneming uitgeeft
dan streef je in dat geval de continuï
teit van die onderneming na. Al die
Indianenverhalen die we jaren gele
den hadden.. Dat is natuurlijk een
beetje verdwenen. De dingen worden
in een ander perspectief bekeken
Daar ben ik wel gelukkig mee",
Valt de invloed van een project als
'Krant in de klas' te meten?
„Dat is ontzettend moeilijk en het
gaat om een ontwikkeling van jaren.
Je zou de huidige schooljeugd tegen
de tijd dat ze volwassen is moeten
vragen: heb je nu zelf een abonne
ment genomen? Als we tenminste in
harde pegulantcn en abonnementen
zouden willen meten. Onderzoeken
naar de bekendheid van de Stichting
Krant in de klas wijzen op een ver
rassend grote bekendheid na een be
trekkelijk kort aantal jaren. Wat óók
blijft is dat het behandelen van de
krant en het werken met de krant in
de scholen aanzienlijk is toegenomen
vergeleken met het verleden. Dat zijn
wel gunstige cijfers. En het effect... ja
dat is moeilijk te meten. Maar ik vind
het eigenlijk zo vanzelfsprekend dat,
als je een kind in een vroegtijdig
stadium al laat zien wat het met een
krant kan doen, die interesse wordt
opgewekt".
nieuwe media
Dagbladen moeten concurreren
met nieuwe media. Je kunt lui achter
overleunen en alles over je laten
komen...
„Het is niet zo dat ik die nieuwe
ontwikkelingen zomaar aan de kant
schuif, al was het alleen maar vanwe
ge de invloed die ze kunnen hebben
op het advertentiedebiet van de dag
bladen. Dat proberen wij vooralsnog
te beperken met het buiten de deur
houden van reclame In die nieuwe
media. Dat is geen conservatisme
maar een voorzichtigheid die past,
omdat je nog helemaal niet weet hoe
ze zich gaan ontwikkelen. Ik blijf erbij
dat ze nooit de krant zullen gaan
vervangen maar ze kunnen in zeker
opzicht een nuttige aanvulling, een
bredere dimensie geven. Zeker radio
en televisie met die geweldige impact.
Media die je, bij wijze van spreken, het
nieuws kunt laten voelen. Maar het
gebeurt slecht, hoor. Misschien ligt
dat ook aan het medium. Dat het toch
veel minder geschikt is voor nieuws
en achtergronden dan de krant. En
dat blijkt ook wel. want het wordt
voornamelijk gebruikt voor amuse
ment zeg ik altijd".
Grenzeloos optimisme...
„Niet helemaal grenzeloos, maar ik
ben heel optimistisch. Juist vanwege
die typische functie van de krant. Die
gidsfunctie zeggen wij hier altijd. Dat
vind ik zelf zo typisch iets van een
krant. Want die nieuwe media, zoals
die zich nu aandienen... Datje meuws
kunt oproepen, zoals je een encyclo
pedie raadpleegt. Nou, ik kan nu óók
die encyclopedie raadplegen en als ik
dan zo'n medium heb en ik wil iets
weten, dan is het erg gemakkelijk om
dat op te roepen. Maar voor ik weet of
ik iets wil weten, moet ik ergens
kennis van genomen hebben. Moet ik
uit een aanbod mijn eigen interesse
veld halen. Dat doet die krant. Dat is
zoiets specifieks. Die geeft inzicht in.
Ik stel die krant boven elk ander
medium wanneer het gaat over het
belang van de burgers om te functio
neren in de maatschappij. Dat is heel
primair de functie van kranten en
speciaal van dagbladen. Dat zij in
zicht geen in het functioneren van de
overheid, zowel centraal, regionaal oi
plaatselijk".
toekomst
Hoe ziet de krant van de toekomst
eruit? Wordt er driftig gefilosofeerd
onder NDP-leden?
„Ik denk dat er in ieder geval meer
kleur in de krant gaal komen. Daar
voor zijn de investeringen van de
laatste jaren mede gedaan. Nou vind
ik ook dat je daarmee voorzichtig
moet zijn".
„Het moet functioneel zijn. Want je
ziet soms dingen... Voor redacties
vind ik het nog moeilijker. Kijk. die
adverteerder gaat het voornamelijk
om de attentiewaarde. Die kun je
verhogen met een steunkleurtje. Bij
de redactie heb je ook wel attentie-
waarde maar ik neem aan. dat elke
journalist zijn eigen artikel het be
langrijkst vindt. Je kunt moeilijk alles
kleuren. Dus daar is het niet voor hè.
Het is er om een bredere dimensie te
geven aan het nieuws dat gebracht
wordt, de informatie die gegeven
wordt. En dan zeg ik: een gekleurde
papegaai op de voorpagine vind ik
volstrekt niet functioneel Een hele
pregnante nieuwsfoto in kleur heeft
natuurlijk wel een functie. Dat zijn
ontwikkelingen die door zullen gaan
en ook zal de snelheid, de actualiteit
van de krant steeds toenemen. Beeld
schermen, elektronische opmaak: dat
is toch een ontwikkeling die nu snel
gaat komen hoor. Het gaat allemaal
veel mooier en sneller. Maar ik dacht
het ook heel goed mogelijk dat men in
een verre toekomst printers in huis
heeft en de krant dus thuis uitgewerkt
krijgt. Daarmee omzeil je bezorgpro-
blemen. Hoewel het valt in ons kleine
land wel mee. Je zult wellicht een
decentralisatie van drukkerijen krij
gen, het overseinen van pagina's, zo
als dat nu al gebeurt. Maar in zijn
functie blijft het hetzelfde medium.
Daar ga ik vanuit. Niet van het uiter
lijk in eerste instantie. Een paar jaar
geleden toen we in dat viewdatapro-
ject gestapt zijn. Krantel, werd daar
driftig over gefilosofeerd. De één zag
al mooiere visioenen dan de ander
Men ziet nu dat het allemaal met zo
snel gaat en ook bekijkt men het met
een zekere reserve. Dagbladonderne
mingen die met de kabel aan het werk
zijn gegaan maar er toch ook weer
mee zijn gestopt. Je ziet het elke keer
om je heen. Ik schuif het niet weg
maar het is niet meer zo'n hot item als
het was. We zijn er nu nog wel steeds
mee bezig, het wordt ook zorgvuldig
gevolgd en bekeken en er zijn ook nog
individuele dagbladondernemingen
en samenwerkingsverbanden actief
op dit terrein. Bekende ondernemin
gen als de Sïjthoff Pers zijn er druk
mee bezig Maar als u mij nou vraagt:
verwacht je daar nou veel van? Dan
zeg ik het is aardig, denk ik, als
aanvulling en als promotiemiddel van
het eigen dagblad. Maar geen vervan
ging. nee. Het buitenland?i Er zijn op
het ogenblik in de wereld niet zoveel
ontwikkelingen gaande waarvan wij
zeggen- daar kunnen we nog een boel
van leren of daar gaat het hier ook
heen. Wij lopen tamelijk voorop na
melijk. Oók technisch. Ja. vergeleken
zelfs met Amerika. De ontwikkelingen
die daar in gang zijn gezetDat gaat
soms vrij voorzichtig. Hier gebeurt
het vrij snel. Nieuwe offsetpersen,
beeldschermen. Die zijn bij ons veel
sneller ingevoerd dan in Amerika. Dit
is een klein land. je zit er dicht op.
Nederlanders hebben snel het voor
deel geroken van dit soort ontwikke
lingen. Ik denk ook. dat wij minder
vaak problemen met vakbonden en
werknemers hebben. Ook journalis
ten. hoewel ze zich aanvankelijk nogal
terughoudend hebben opgesteld.
Maar nu hoor je: ik kan er eigenlijk
veel beter mee uit de voeten".
I
Z
Volgende week van 19 tot 23 maart) richten de Nederlandse dagbladen zich
viff dagen lang speciaal op hun abonnees van de toekomst: de school
jeugd. Op initiatief van de Stichting 'Krant in de klas' wordt dan een poging
ondernomen om leerkrachten, leerlingen en ouders te mobiliseren voor een
nationale krantleesles.
Welke functie heeft de krant in de samenlevingHoe wordt een krant
gemaakt9 Hoe wordt een krant gelezen? Wat is de wisselwerking tussen krant
en lezer, tussen lezer en krant? Waar staat de krant tussen alle andere media?
Vragen, die nog met legio andere kunnen worden aangevuld.
Ook kranten lezen en hanteren moet geleerd worden. De Stichting 'Krant in de
klas' is nu al weer ruim acht jaar bezig om dat actief te bevorderen En hoe kan
dat beter dan door de volwassen-lezers-van-straks nu al nadrukkelijk en
regelmatig met de krant bezig te laten zijn. Op veel scholen gebeurt dat direct
en indirect. Onderzoek heeft uitgewezen dat jongeren voor hun oriëntatie op
de maatschappij een krant nodig hebben als bron van informatie en als gids
bij meningsvorming. Trouwens, op de scholen zeifis de inhoud van de krant
vaak aanknopingspunt voor onderwerpt en in de les. Kortom, jeugd, krant en
school spelen voortdurend op elkaar in.
In deze bijzondere bijlage van de PZC veel informatie voor en over die 'Krant
in de klas-ioeek'. Een gesprek over de dagbladen nu en in de toekomst.
Aandacht voor de nu al weer vier jaargangen verschijnende kinderkrant van
de PZC. 'De Krullebak' en over gastlessen op Zeeuwse scholen, verzorgd door
onze medewerkster Anneke van den Doel. Wat doen andere media thet
NOS-Jeugdjournaal, Het Parool en het Reformatorisch Dagblad) aan en voor
de jeugd9 En dan het iverkblad voor de actieweek: maak zelf een krantenpagi
na. De PZC zorgt er voor dat scholen in Zeeland, die daan-oor een bestelling
hebben geplaatst, vijf dagen lang elke morgen een pakket nieuwe kranten
wan dezelfde dagi bezorgd krijgen om aan de krantleesles mee te doen.
