TRANSPORT
NAAR POLEN
'die ellende
laat je nooit
meer los
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
vele uren
wachten
aan de
poolse
grens
ochil
Het welkom in Polen. 'Makrzdowija oereproetskow' (of in ieder geval iets wat daar een
beetje op lijkt), grauwt het Uniform arrogant als een aap met drie sterren. Chauffeur
Henk staart hem niet begrijpend aan - met de mimiek van een zesde-klassertje, dat tijdens de
jaarlijkse schooluitvoering plotseling zijn tekst is vergeten. „Aufmachen", keft Uniform op
het toontje dat iedereen die 1940-1945 bewust heeft meegemaakt, akelig bekend in de oren
moet klinken. Henk rijgt een aantal verwensingen aaneen die Onze-Lieve-Heer zeer beslist
hoofschudend zal hebben aangehoord.
Ook maar enig idee hoeveel er in een De vorst heeft het kwik naar diep
vrachtwagen gaat? Veel. Ontzettend beneden dc tien graden onder nul
veel. Niks aan te doen: de wagens geduwd en het landschap onder een
moeten open, alles er uit. Honderden wit ijslaagje weggestopt. Maandag
dozen en zakken worden ruw op avond, zeven uur. Achthonderd kilo
straat gekwakt. Rats. rats, rats. Uni- meter en bijna tien uur geleden is het
form staat vanonder z'n diep over zijn konvooi die dag uit Zeeland vertrok-
ogen getrokken pet op een afstandje ken. Nog zestig kilometer naar Helm- vinden tegen de snijdende kou - haalt
onbewogen toe te kijken hoe een stuk stedt. Dan dwars door Oost-Duits-
of vijftien soldaten alle dozen stuk tand naar Frankfurt am Oder, de
voor stuk opensnijden. Graaiende Poolse grens, Poznan, Grudziadz,
handen wroeten de pakken koffie om. Gdansk. Vier vrachtwagens en een
de suiker, medicijnen, kleding, schoe- bestelbusje. Afgeladen met kleren,
nen Op zoek naar - ja, wat zoeken ze medicamenten en voedsel.
[eigenlijk? Misschien zendertjes. Of
bij de Oostduitse grens. Een woud van
slagbomen. Een enorme batterij
schijnwerpers. Prikkeldraad, hoge
uitkijktorens, mijnenvelden, blaffen
de herdershonden.
Ome Jan - diep in z'n kraag weggedo
ken om toch nog enige beschutting te
zijn neus en z'n schouders op. Zegt
gelaten: „Je kunt je hier alleen maai
bewapenen met geduld".
Geduld ja, da s wel nodig. De Oost
duitse grenswachters blijken ware
grootmeesters als het gaat om het
bedenken van allerlei futiliteiten om
hebben diverse Polenreizen achter de
rug. Die allereerste keer. dat was in
januari 1982 - dus kort nadat de Staat
van Beleg was afgekondigd - zal Henk
niet licht vergeten. „Dat was", zegt
hij, „een reis om niet naar terug te
verlangen". Hij vertelt over zwaar
bewapende Russische soldaten, over
de geweerschoten die vielen niet ver
van de plaats waar ze aan het uitladen
waren. De onzekerheid thuis, de be
klemmende sfeer in de Poolse straten.
„Als je de ellende eenmaal hebt ge
zien, dan laat het je niet meer los. En
daarom blijf ik dit ook doen. Je geeft
de mensen het idee dat wij ze niet
vergeten. En dat beschouwen ze als
een enorme steun, die ze niet zouden
willen missen
treurigheid
lerdelen van drukpersen. Want ?ri®j10ndfrd paardekrachten sleuren het konvooi z0 lang mogeiijk op te
'wel de Poolse Bovenbazen de zaak de Mercedes-truck over het wegdek - houden. Bijna drie uur duurt het
afweer aardig onder de duim lijken te op de motorkap wappert het span- oponthoud nu al. „Wir haben zeit".
r l.lirr:rlnplr 7.pplnnn nplnt". Pnlpn in np
hebben. Solidarnosc officieel niet doek 'Zeeland helpt Polenin de
meer bestaat, de vlaggetjes en but- cabine Rinus, Alex en Ome Jan. De
tons met het portret van Walesa wijse- naald van de snelheidsmeter blijft
lijk in donkere hoekjes op de zolders trillend tussen de 70 en 80 hangen. In
zijn verstopt, verschijnen er nog altijd de achteruitkijkspiegel van het be-
ondergrondse krantjes. Worden er nog stelbusje priemen de koplampen van
steeds illegale pamfletten („Waarom de Daf met Ben, Tonny en Jan. Daar
zaten er in de doodskist van Andro- weer achter de Volvo-combinatie van
pov zoveel kleine gaatjes? Om de Johan en Bart De Scania wordt om
tnaé 'urmen de kans te geven te ontsnap- beurten bestuurd door Jaap en Ko.
H n?r vnorriat-ip in Hp hni u-prri vpt-. Kreunende schokbrekers. Dertig wie
klinkt het steeds maar weer zuigend
uit de douanehokjes. En waarom zou
den ze zich ook druk maken? Zij
maken deel uit van het machtsappa
raat, zij hebben wèl genoeg te eten,
dus wat hebben ze met die voed-
seltransporten te schaften? Precies:
de arrogantie van de macht, zo simpel
ligt dat.
Kreunende schokbrekers. Dertig wie- Henk zit zich achter z'n stuur te
verspreid. ~Ën de daarvoor len bonken over de naden van het verbijten - knalt bijna uit elkaar van
pf benodigde apparatuur - zo hebben de asfalt in een monotoon, slaapverwek- woede als-ie voor de zoveelste keer z'n
gezagsdragers uitgevonden - kan kend ritme. In het volkswagenbusje is papieren moet laten controleren, kijkt
slechts op één manier het land wor- Henk weggedommeld. Het licht van mokkend toe als een van de grens
den binnengesmokkeld- via de een tegemoetkomende auto weer- wachters met
hulptransporten uit het Westen. kaatst in z'n brilleglazen. De autora- jongetje van
Hel zijn beelden om nooit te vergeten: dio op Radio DDR afgestemd. Zo hoor van een van c
Een oude vrouw, vier uur lang kleu- ie n°g eens wat- Een Oostduitse G. B. en met een minachtend gebaar een
mend in de rij voor twee sinaasappe- J Hilterman geeft een verrassende aantal zakken op de weg laat ploffen
len. kijk op de toestand in zijn wereld: „Zou je ze geen rotschop geven?- Ge-
De bedelende kinderen - om een „Voor de miljoenen Westduitsers is de woon treiteren wat. die gasten doen,
jp'J stuitje kauwgum, een snoepje of een DDR het enige venster naar de vrij- niks anders". Rustig nou maar, rustig,
adres. Want een westers adres is goud- heid". zegt Ome Jan, anders laten ze ons nog
waard in Polen. Om een brief te Maar dan toch wel een venster met veel langer staan,
kunnen schrijven. En dan maar hopen tralies. Het is maandagavond acht Ben. Alex, Henk. Rinus en Ome Jan
dat er een paKje teruggestuurd wordt. uur als het konvooi sissend halt houdt hebben het al vaker meegemaakt. Ze
j De kinderafdeling van het ziekenhuis
[-kankerpatiëntjes van vijf, zes. zeven
L'"ir. De artsen kunnen weinig of niets
or hen doen bij gebrek aan voldoen-
geneesmiddelen en pijnstillers.
De armoede, de lege winkels. Het
j bioemenstalletje in het centrum van
'V Gdansk - één uitgebloeide tulp kost
zestig zloty. „Als wij op verjaarsvisite
__J gaan, nemen wij één bloem mee".
Een reisverslag.
Sinds december 1981, toen in Polen de
(inmiddels weer opgeheven) Staat van
Beleg werd afgekondigd, zijn er van
uit Nederland volgens globale schat
tingen ongeveer duizend hulptrans-
Porten met in totaal voor zo'n hon
derdvijftig mihoen gulden aan goede-
'ten oostwaarts vertrokken. Zeker in
net begin, toen de wond nog vers was
en de emoties in de westerse wereld
hoog opliepen over het onrecht de
Poolse bevolking aangedaan, leken de
dagen van 'Open het Dorp' te herle-
ven- Huisvrouwen die een fancy-fair
a opzetten, ambtenaren die hun kerst-
pakketten spontaan beschikbaar stel
den, verenigingen die met de collecte-
l?ak rondgingen, bliksemacties van de
'matselijke middenstand. Ieder dorp,
edere stad z'n eigen hulpcomité. Er
Mg geen week voorbij of er vertrok
ken wel een paar colonnes naar de
g oolse grens; vrachtwagens volge-
Wuwd met kleding en levensmidde
len, chauffeurs die bij hun terugkeer
door het thuisfront als ware helden
werden binnengehaald. Maar nu de
emoties wat zijn weggesijpeld, de
voorpagina's niet langer dagelijks
worden beheerst door verhalen over
E*ch Walesa en foto's van lange rijen
voor nagenoeg lege winkels, zijn de
rolenacties schaarser geworden, is
dot aantal hulptransporten vermin-
"rd. „Vergeleken met toen", zegt
Cri?taris B' van der Poel van het
irkcomité van de landelijke stich-
Mg 'Nederland helpt Polen', „is het
Wn eind teruggelopen. Maar dat wil
Ome Jan (van Poolse afkomst) had er
een paar weken eerder al voor ge
waarschuwd. „Als je denkt dat het
een aardig plezierreisje wordt, dan
kun je maar beter thuisblijven".
De huiskamer boven zijn winkeltje in
de binnenstad Insignes en vaantjes
waarop de afbeelding van de paus en
Walesa tegen het behang geprikt. De
landkaart en het reisschema op tafel.
Ome Jan laat zijn wijsvinger over de
kaart glijden. Eerst naar Grudziadz,
waar een deel van de lading bij een
klooster wordt afgeleverd. Meneer
pastoor zal ervoor zorgen dat de goe
deren op de juiste plaats terechtko
men. Dat wil zeggen: bij bejaarden, bij
kindertehuizen, familieleden van de
ondergrondse- En dan naar Gdansk,
waar de rest wordt bezorgd bij een
liefdadigheidsinstelling, de medicij
nen moeten naar een ziekenhuis wor
den gebracht Een tocht van alles bij
elkaar een dikke drieduizend kilome
ter. Door de vrieskou, die met speels
gemak door de dubbele laag kleren
priemt. Langs bossen en dichtgevro
ren meren. Over vaak slechte wegen
vol hobbels en gaten - tientallen
gestrande auto's in de berm omdat de
tank leeg is. want als zoveel is ook de
benzine (vijftien liter per maand) op
de bon. Door steden die door een
volslagen gebrek aan ook maar enige
opsmuk een immense treurigheid uit
ademen Het beeld is al zo vaak
beschreven - grauwe straten, lange
rijen voor de winkels, veel lege etala
ges. En wat er te koop is, is vaak zo
duur dat bijna geen Pool zich dat kan
veroorloven.
De gemiddelde Pool verdient maan
delijks rond de 12.000 zloty (omgere
kend ongeveer 360 gulden). Een paar
laarzen - toch geen overbodige luxe in
een dergelijk klimaat - kost al gauw
8.000 zloty, een paar eenvoudige
schoenen 2.500 zloty. Iedere Pool
heeft recht op 2,5 kilo vlees (inclusief
botten) per maand. Maar daar moet-ie
dan wel 1.200 zloty voor op de toon
bank uittellen. Speelgoed is onbetaal
baar. "net als kleding Luxe artikelen
zoals ijskasten, auto's, radio- en tele
visietoestellen zijn nauwelijks te krij
gen. Alleen wie dollars heeft, of andere
westerse deviezen, die kan nog wel
eens wat ritselen. Op de zwarte markt
bijvoorbeeld, of in de Pewex-winkels
(staatswinkels), waar nagenoeg alles
te koop is. mits er met buitenlandse
deviezen wordt afgerekend. Want Po
len kampt al jarenlang met een duize
lingwekkend deviezentekort en de
Poolse autoriteiten proberen via de
Pewex-winkels in ieder geval een bo
dempje van dat miljardengat te be
dekken
Wie een handvol dollars, guldens of
marken heeft, is rijk. En als je dat
weet. is het logisch dat je op straat
herhaaldelijk wordt aangeklampt,
wisselen? De verleiding is groot. Want
voor westerse diviezen wordt op de
zwarte markt grif vijf of zes keer de
officiële koers betaald. Maar het blijft
link. Want het zit er natuurlijk in dat
je via wisseltrucs en vals geld de boot
in gaat, of - nog erger - tegen een
opsporingsambtenaar aanloopt.
onbegrijpelijk
Het verhaal van Ome Jan is het
verhaal van zoveel Polen die na de
Tweede Wereldoorlog in Nederland
zijn blijven hangen. Hij was soldaat
in het Poolse leger. Raakte gewond.
Stond na de bevrijding voor de keus:
terug naar Polen of in Nederland
blijven. Hij koos voor het laatste.
Kreeg als dank voor zijn bewezen
militaire diensten van de geallieer
den een paar schoenen en een pak. En
daarmee moest hij zich een nieuw
bestaan zien op te bouwen. In de
tweede helft van de jaren vijftig
mocht hij voor het eerst Polen weer
binnen, hij had zijn moeder bijna
twintig jaar lang niet gezien.
Ome Jan (65) staart een beetje be
droefd in zijn glas thee. Zegt het
eigenlijk onbegrijpelijk te vinden dat
er in Nederland maar zo weinig men
sen redelijk op de hoogte blijken van
de rol die Polen door de hele geschie
denis heen heeft gespeeld Keer op
keer merkt-ie, dat er hier maar zo
weinig bekend is over de aaneenscha
keling van rampen die het Poolse volk
de laatste eeuwen heeft getroffen:
verloren oorlogen, overheersing, mis
lukte opstanden, vergeefse hervor
mingen en meuwe overweldigingen.
grimmig
Welkom in Polen!
Ruim drie uur oponthoud aan de
Oostduitse grens. Dan eindelijk gaan
de grensbomen omhoog, kan het gas
pedaal diep ingedrukt worden om het
tijdverlies enigszins goed te maken.
Hulptransportje-pesten; de Oostduit
sers konden er wat van, maar hun
Poolse collega's lijken er een ware
sport van gemaakt te hebben. „In het
begin kon je ze nog wel 's omkopen
met een paar pakken koffie", zegt
Henk. „maar sinds het aan de grens
bijna allemaal Russen zijn, hoefje dat
met meer te proberen"
Negend) uur lang laten ze het konvooi
staan. En - hallelujah - als het dag
licht de nacht op de vlucht heeft
gejaagd, heeft het er alle schijn van
dat de karavaan door kan. Vergeet
het maar. Een norse douaneambte
naar dirigeert twee wagens naar een
grimmige kelder onder de grensover
gang. „Aufmachen". De wagens wor
den van onder tot boven leeggehaald.
Alle dozen, voor het vertrek zo zorg-
zeggen dat we ontevreden zijn".
vuldig ingepakt, worden door onver
schillige handen overhoop gehaald.
Het wachten, dat oeverloos lange
wachten, de vermoeidheid, de kou, de
verveling, de volslagen machteloos
heid (.je wordt hier behandeld als een
dampende hoop stront") - het hu
meur van de chauffeurs daalt nog
sneller dan de temperatuur „Ach,
wacht maar", zegt Rinus troostend
boven het gaskomfoortje waarop een
pan erwtensoep staat te pruttelen,
„als we er straks eenmaal door zijn en
je ziet de reacties van de. Poolse
bevolking, dan ben je al dat gesode
mieter hier weer snel vergeten".
Hij heeft gelijk. Na bijna zesendertig
uur onafgebroken in touw te zijn
geweest, bereikt de colonne dinsdag
avond na het invallen van de duister
nis Grudziadz. Poolse kinderen uit
bundig zwaaiend als op hol geslagen
ruitewissers, volwassenen die - heel
voorzichtig - een V-teken maken. Een
overweldigende ontvangst in de pas
torie. een welvoorziene tafel - vlees,
brood, eieren, wodka. Even rijst de
twijfel wat doen we hier eigenlijk met
onze vrachtwagens vol eten? Rinus
glimlacht het glimlachje van iemand
die wel beter weet. Zegt. „Die denk
fout wordt door meer chauffeurs ge
maakt die voor het eerst met een
hulptransport meegaan Maar wat jij
niet weet. is dat deze mensen vaak
wekenlang het eten uit hun eigen
mond hebben gespaard, alleen maar
om het ons naar de zin te maken. En
heb niet het lef te weigeren, want dat
beschouwen ze als een belediging".
Een bovenwoning in een treurige bui-
tenwijk van Gdansk. De gastheer
heeft vorig jaar drie maanden vastge
zeten op verdenking van illegale vak
bondsactiviteiten. Hij had nog geluk;
toen hij weer vrijgelaten werd, behield
hij zijn baan op de Leninwerf Maar tal
van z'n collega's werden plompverlo
ren ontslagen En wie in Polen geen
werk heeft, krijgt geen uitkering, heeft
geen recht op voedselbonnen, moet
het verder maar uitzoeken. Boven
dien: iedereen die langer dan drie
maanden zonder werk zit. pleegt daar
mee een economisch delict en loopt
I het risico weer opgepakt te worden.
Een wicieuze cirkel die nauwelijks te
doorbreken is.
„De grootste behoefte bestaat mo
menteel aan geneesmiddelen: ver
band. hechtpleisters, injectienaalden,
antibiotica en onderdelen voor medi
sche apparatuur", had Van der Poel
I van de stichting 'Nederland helpt
Polen' een paar dagen voor het ver
trek gezegd
Een ziekenhuis in het centrum van
Gdansk. De liften werken niet. Af
bladderende plafonds en muren,
scheuren in de vloer. Het stinkt er
naar lysol. Een arts grijpt Ome Jan bij
z'n schouders. „Wilt u iedereen die er
aan meegewerkt heeft dat wij de
medicijnen konden krijgen, hartelijk
bedanken?" Het is geen hol bedankje
Ze meent het oprecht. Een rondgang
over de kinderafdeling. Niet om vro
lijk van te worden Tientallen kanker
patiëntjes die nauwelijks geholpen
kunnen worden door gebrek aan vol
doende geneesmiddelen en pijnstil
lers De arts vertelt, over het schrij
nende tekort aan medische voorzie
ningen in de stad, Drie ziekenhuizen
op meer dan een half miljoen inwo
ners En het gebeurt: twee of drie
I kinderen in één ziekenhuisbed. Der
de-wereld-toestanden. zo vlak bij huis
eigenlijk.
De dag van vertrek. Vrijdagochtend,
I zeven uur. Een paar huisvrouwen
drentelen aarzelend om de lege
vrachtwagens heen - in de hoop dat
er nog wat koffie, melk of suiker over
is. De colonne draait het hek uit.
Nagezwaaid door meneer Pastoor.
Tol de volgende keer. Enkele straten
I verderop vormen de eerste vroege
klanten het begin van een lange rij
voor een viswinkel. Sneeuwvlokken
dwarrelen'traag op hun mutsen.
I De foto's op deze pagina tonen het
I inladen van de goederen voor het
hulptransport naar Polen (foto's Wim
Riemensi.
Voedseltransporten naar
Polen - de Poolse autori-
I teiten zijn er niet kapot van.
I Ze zijn derhalve niet erg
j scheutig met het verstrek-
I ken van de benodigde pa-
I pieren. Verslaggevers zijn
I evenmin erg ivelkom, Om te
voorkomen dat de chauf-
I feurs van het transport, zo-
als in dit verhaal beschre-
i! ven, in de toekomst op de
Poolse ambassade proble-
I men ondervinden bij het
I aanvragen van een visum, is
J hun identiteit zoveel moge-
I lijk in hel midden gelaten.
