GHANA
DELTAWERKEN
MENSENWERK
een land in de
neerwaartse spiraal
waterloopkunde
ernst met
noodzakelijke
bezuinigingen
PZC/ weekendkrant 21
ZATERDAG 25 FEBRUARI 1984
hun
moeder op het boerenland, dat door de droogte werd verwoest.
Wie per vliegtuig van Nigeria naar Ghana wil, moet een wonderlijk
ritueel doorstaan. De check-in voor Ghana is niet in het moderne
stationsgebouw van Lagos, maar een kilometer verderop in een soort
goederenloods zonder airconditioning. „Omdat het er nogal rauw aan toe
gaat", verklaart een vriendelijke employee van de luchthaven. De loods
blijkt volgepakt te zijn met karbiezen, zakken en pakken, en een
kwetterende menigte van voornamelijk vrouwen. Het zijn Ghanezen die
handel bedrijven met waren die in hun land niet te koop of veel duurder
zijn dan in Lagos.
Wat er aan de organisatie van deze de beurt zijn. Geen wonder dat er
tochten precies schort, is mij niet zwarte prijzen worden betaald tot
duidelijk geworden, maar m ieder tienmaal de officiële
geval blijken de aanwezigen niet I" het hotel blijken ook bier, soda- en
zeker te zijn van hun plaats in het mineraalwater op, Het eerste is er
toestel, ook al hebben ze een ticket, weer de volgende dag. Ook krantepa-
Een deel van de loods bestaat uit een pier is schaars, maar dat is geen
met zwaar gaas afgezet hok. dat als gernis, want de twee in regeringsei-
een heiligdom moet worden be- gendom zijnde kranten zijn ongeveer
schouwd, want daar wil iedereen zo boeiend als de dagbladen van
heen, maar het mag niet. Eerst moet Oost-Europa: veel berichten over
er buiten gestaan worden in de ko- wakkere dorpelingen die gezamen-
kende zon. waarna door een tralie- hjk een brug hebben gebouwd, een
hek het ticket kan worden aangebo- weg aangelegd of een openbaar toi-
den aan een man van Ghana of let
Nigerian Airlines Er blijken jongens Het ministerie voor voorlichting, zo
een boterham of wat daarmee hier blijkt al gauw, heeft een stevige
overeenkomt te verdienen, door dat greep op wat er door de media
voor je op te knappen Dat is wel een openbaar wordt gemaakt.
Naira waard (al staat die op 4.50 Een gesprek met de bewindsvrouw
gulden), want de wachtenden probe- waarin ik een dringend beroep op
ren schreeuwend en duwend ook nog haar doe drie journalisten vrij te
naar voren te dringen in de rij. Een laten die sinds 24 juni vorig jaar
van mijn begeleiders blijft toch maar zonder vorm van proces gevangen
buiten staan om die jongen met mijn zitten, wordt door vier journalisten
ticket in de gaten te houden. verslagen, maar verschijnt noch op
de radio, noch in de binnenlandse
7W66D dienst van het persbureau, noch in
de twee kranten die eigendom zijn
Omdat ik het stempel van bevesti- van de regering (die zich Voorlopige
ging erop heb staan, levert mijn Nationale Defensie Commissie
plaats in het toestel geen problemen noemt). Toch is bij een van de kran-
i de bagage nog. Gewapend
met het opnieuw gestempelde ticket
probeer ik met mijn koffer het hei
ligdom te betreden, maar ik ben de
enige niet. ten die middag in de redactieverga-
En aLs de bewaker bij de poort vindt dering beslist dat het verhaal op de
dat er te veel wordt opgedrongen, voorpagina zou komen. Van de ver-
blijkt opeens dat het korte stafje met sie voor de radio hoor ik dat die aan
de lange slierten dat hij bij zich heeft de minister is voorgelegd. Het over
een vervaarlijke zweep is. die knal- leg tussen de minister en het persbu-
lend op de mensen neerkomt. De reau heeft tot gevolg dat het verhaal,
blanke huidskleur is hier een voor- dat vroeg in de middag gemaakt
deel. van een korte pauze in het moet zijn. pas tegen half acht 's
gevecht maak ik gebruik om binnen avonds op het telexnet naar Reuter
te slippen. Daar krijg ik een bagage- in Londen gaat Dat het in het
ticket op mijn vliegbiljet, dank zij buitenland bekend wordt, is kenne-
een andere handigerd, die het voor lijk minder bedenkelijk, het eigen
me regelt en mij vervolgens met land hoort er maar béter niet van.
koffer en al naar buiten duwt,
beginnen af te zwakken. Wel hangt
er nog een poster van Che Guevara
in de kamer van de minister van
voorlichting, maar het besef is ge
groeid dat Oostcuropese landen wat
hulp betreft, meer beloven dan ze
doen. Dus zijn de relaties tot We
reldbank, Internationaal Monetair
Fonds en EEG aangehaald.
Een ramp voor het land is dat het al
twee jaar onvoldoende heeft gere
gend, zodat de elektriciteitscentrale
die wordt gevoed door een stuwdam
in de rivier de Volta, slechts voor een
derde van zijn capaciteit in werking
is Om te voorkomen dat te veel dure
buitenlandse olie moet worden geïm
porteerd. wordt de stroomleverantie
om de beurt in de twee helften van de
stad van elke 48 uur 21 uur uitge
schakeld. De buitenlandse bezoeker
wordt verondersteld dat te weten.
Zodat ik op een ochtend mijn eerste
afspraak in de stad - het andere deel
- afrondt met een vriendelijk verzoek
even het stopcontact te mogen ge
bruiken om me te scheren
bezuinigen
max I. snijders
ik uiteindelijk de fel-begeerde boar- oppn rpppn
ding-pass in ontvangst kan nemen
ding-pass in ontvangst kan nemen
Opnieuw wordt een bedrag aan Toch zeggen tot oordelen bevoegde
waarnemers dat de volksrepubliek
achtige trekjes van het bewind van
vlieger-luitenant Jerry Rawling wat
smeergeld gretig in ontvangst geno
men.
Dat alles speelt zich af drie uur voor
het toestel zou vertrekken en vijf uur
voor het werkelijk gaat. Op het laat
ste moment blijken er toch mensen
te zijn binnengekomen zonder de
vereiste stempels of paperassen, zo
dat die onder veel geschreeuw moe
ten worden verwijderd Als eindelijk
alle plaatsen door rechthebbenden
zijn bezet, gaan de ruzies nog flink
door
wittebrood
Pas als we, in een lucht van zuur
zweet en uit Lagos meegenomen
verpakt en gesneden zoet witte
brood zijn opgestegen, blijken mijn
medepassagiers allervriendelijkste
vrouwen. Het brood, zo blijkt, is
„omdat je toch wat voor de kinde
ren moet meenemen". Maar in Ac
cra, zodra het toestel stilstaat en de
stoelriemen los mogen, begint de
strijd om de voorste plaats opnieuw
in volle hevigheid. En de volgende
dag. als de bagage kan worden afge
haald. want dat kan niet zomaar
meteen, komen ook weer de honde-
wepen er aan te pas om orde en
tucht te handhaven.
De Ghanese hoofdstad biedt een
wereld van verschil met het drukke,
vuile, overbevolkte, vrolijk-agressie
ve Lagos Terwijl in de Nigeriaanse
hoofdstad de congestie van auto's
wordt bestreden door de oneven ken
tekens op de oneven dagen te laten
rijden en de even nummers op de
andere, is in Ghana benzine en op de
bon. en moeilijk te krijgen Weinig
autoverkeer dus, en wie rijdt gaat
ook nog langzaam. Wel lange rijen
voor de benzinepompen, waar som
migen drie dagen staan voor ze aan
Toch zien de functionarissen van de
Wereldbank wel mogelijkheden in
de economie van Ghana. En dat
vooral omdat het land rijk is aan de
grondstoffen goud. diamant, man
gaan en bauxiet en omdat er op het
ogenblik met de noodzakelijke be
zuinigingen ernst wordt gemaakt.
In die mate dat begin februari een
advertentie van de regering ver
scheen, waarin stond hoe de bezui
niging op elektriciteit sinds die op 8
december begon, was verlopen. En
hoeveel dagen iedere gemeente van
nu af helemaal geen elektriciteit zou
behoren te krijgen om echt het ge
stelde doel te behalen. Voor de
hoofdstad Accra, met zijn 500.000
inwoners, is dat 14 dagen. En dat
was nog een van de gunstigste ge
vallen.
In augustus heeft het Internationaal
Monetair Fonds leningen verstrekt
van 375 miljoen dollar Daarna is in
november in Parijs een conferentie
van donorlanden gehouden die een
driejarig herstelprogramma voor het
land heeft opgesteld. Vooc 1984
brachten deze landen nog eens 150
miljoen dollar bij elkaar. Maar voor
de twee volgende jaren zullen ze 248
en 316 miljoen moeten opbrengen
De EG verleent inmiddels voedsel
hulp.
Wereldbank en IMF willen wel graag
dat het lukt met Ghana, omdat er tot
nog toe zo weinig landen zijn waar de
neerwaartse spiraal in een opwaartse
is omgebogen De grote vraag is
vooral hoeveel ontberingen een volk
kan doorstaan als het vrij lang duurt
voor er verbetering zichtbaar wordt.
Het minimumloon van een Ghanees
is 25 Cedi. minder dan een dollar per
dag Dat is een bedrag waarmee hij
niet eens een maaltijd voor een gezin
met een paar kinderen kopen kan.
kalabule
Geen wonder dat de Ghanezen pro
beren voor te dringen als er wat tc
halen valt en dat prijsopdrijving en
zwarte handel welig tieren. Kalabu
le heet dat laatste, een woord dat
afkomstig zou zijn van het Hausa
voor „mondje dicht erover". Tot de
taken van de regering in zo'n land
behoort het dus niet alleen de econo
mie weer op te vijzelen, maar ook
om te proberen de bevolking wat
burgerzin bij te brengen. En dat is
moeilijk als dc pers effectief is gc
muilkorfd en de politie zich nogal
eens aan machtsmisbruik schuldig
maakt en volkstribunalen de plaats
innemen van de rechterlijke macht.
Anders dan Nigeria, waar ondanks
de problemen het optimisme over
heerst, bestaat in Ghana de inertie
van de neergang. En dat om te
buigen in zijn tegendeel vergt meer
dan de opwekkende leuzen die hier
en daar op borden langs de grote
boulevards van Accra staan.
Bij mijn vertrek overhandigt een van
de bedienden van het hotel een brief
je met zijn naam en adres Verder
staat erop: Schoen voor hem (maat
7) En hij vraagt vriendelijk of ik aar.
hem denken wil.
Op het getijmodel van het waterloopkundig laboratorium in De Voorst heet de
Oosterschelde nog Zeeuws Meer. Een naar nostalgie zwemende herinnering aan de tijd
alweer tien jaar geleden dat de zeearm zou worden afgesloten met een dichte dam. Beslist
géén teken dat het waterloopkundig laboratorium is achtergebleven, verzekert ir T. van der
Meulen, hoofd afsluitingswerken. Integendeel, de Oosterscheldewerken hebben 'heel zeker'
bijgedragen aan verbetering van de waterloopkunde, stelt hij. Met name de ontwikkeling
van wiskundige modellen in nauwe samenwerking met rijkswaterstaat is er sterk door
versneld. „We zijn internationaal gezien flink vooruit. Belangrijk is vooral dat wij onze
wiskundige modellen hebben kunnen toetsen. Wij zullen ons dus niet zo gauw door zo'n
model laten bedonderen", betoogt Van der Meulen.
Bij het waterloopkundig laborato
rium in De Voorst, een fraai bebost
stuk Noordoostpolder van 120 hecta
re, wordt al lange tijd met het Ooster-
scheldebijltje gehakt In 1963 ont
stond in de openlucht het eerste, nog
vrij primitieve, fysische model (twee
dagen meten, drie dagen gegevens
uitwerken). In 1968 gaf rijkswater
staat opdracht tot bouw van twee
grote modellen, ter voortzetting van
het lopende onderzoek ten behoeve
van de afsluiting van de Oosterschel
de. Ze kwamen in een enorme hal met
een oppervlakte van 2,5 hectare, uit
voerig voorzien van regel-, meet- en
registratie-apparatuur. Doel van de
modellen was onderzoek naar: de
vormgeving van de drie sluitgaten, de
sluitingsmethodiek, de volgorde van
de afsluitingswerken, de bodemverde
diging en ontgrondingen.
In het grote model werd op schaal (1
400) het hele getijdegebied van de
Oosterschelde en een stuk Noordzee
aangebracht. Er stroomde in 1969
water in Van der Meulen: „We gingen
uit van totale afsluiting. Twee tech
nieken zijn bekeken: doorlaatcaissons
of een blokkendam met behulp van
een kabelbaan. Het werd een blokken
dam. De caissons enorme dingen
vielen af omdat er geen alternatief
was als er iets met een sluiting mis
sing. Bij de kabelbaan waren helicop
ters een alternatief, zoals was geble
ken uit een proef met een Amerikaan
se legerhelicopter". Naast het grote
overzichtsmodel kwam er een detail
model (schaal 1 80) van de monding
van de Oosterschelde. „We hadden
geen exact overzichtsmodel gemaakt;
het moest als het ware wat worden
ingeklonken. Dus niet alles was con
form de werkelijkheid. Daarom werd
een detailmodel gemaakt, dat wel
precies op maat is", aldus Van der
Meulen. Hij voegt er aan toe dat
meestal éen model niet geschikt is om
alle specifieke problemen op te lossen.
„Daarom zijn er hele rissen modellen
nodig. Die zijn voor de Oosterschelde
ook gemaakt".
In 1974 bracht een commissie onder
leiding van mr J. Klaasesz, oud
commissaris van de koningin in
Zuid-Holland, een rapport uit dat de
Oosterscheldewerken drastisch zou
veranderen. Het 'ei van Klaasesz':
geen dichte dam, maar een doorlaat
bare kering. Voor het waterloopkun
dig laboratorium betekende dat een
massa werk. Modellen moesten wor
den veranderd, om aan nieuwe
vraagstukken het hoofd te kunnen
bieden. Ir Van der Meulen vertelt dat
alle alternatieven in het laborato
rium aan nauwkeurig onderzoek zijn
onderworpen. Daaruit bleek al gauw
dat het 'ei van Klaasesz', helemaal
niet zo'n goede vondst was. evenmin
als een stormstuwcaissondam en pij
lers op putten. Het werd uiteindelijk
een advies waaruit de huidige storm
vloedkering ontsproot.
Van der Meulen maakt duidelijk dat
bij het ontwikkelen en beoordelen van
plannen in het bijzonder zand 'de
grote narigheid'was (en is) „In feite is
het losgepakte zand het grootste pro-
beem en de hoeveelheden zand die er
rondsjouwen. Bij iedere mogelijke op
lossing was dat zand steeds het cru
ciale punt", stelt het hoofd afslui
tingswerken. Hij zegt dat ook bij de
aanleg van de pijlerdam het zandpro-
rinus antonisse
en ben jansen
bleem aanwezig is, „In principe is het
wel opgelost, maar het maakt het
werk wel ontzettend gecompliceerd"
Van der Meulen merkt erbij op dat
ook de stroomsnelheden die in de
Oosterscheldemonding optreden,
voor de nodige moeilijkheden zorgen.
„De stroom heeft ervoor gezorgd dat
we van fijn naar grof materiaal toe
moesten".
Het detailmodel van de Oosterschel
demonding heeft belangrijke diensten
bewezen bij de bepaling van de lengte
van de bodemverdediging aan beide
kanten van de stormvloedkering en
bij onderzoek naar de te verwachten
ontgrondingen (waarbij de in te stel
len stroomsnelheden en stroombeel
den werden ontleend aan het grote
overzichtsmodel). Ir Van der Meulen
brengt naar voren dat de lengte van
de bodembescherming aan weerszij
den van de pijlers, erg afhankelijk is
van de ontgrondingen. „Wij hebben
via onderzoek in eerste instantie de
diepte van de ontgrondingskuilen be
paald. Vervolgens is aan de hand van
die gegevens vastgesteld hoe lang de
bodembescherming moet zijn". Het
hoofd afsluitingswerken beklemtoont
dat de invloed van ontgrondingen en
zettingsvloeiingen tijdens en na de
bouw van cie stormvloedkering met
onderschat mag worden. „De ont
grondingen nemen na de bouw wel af,
maar gaan ook door We hebben wat
dat betreft een voorspelling gedaan
tot tien jaar na het gereedkomen van
de pijlerdam Er is een heel bewa
kingsprogramma nodig voor ontgron
dingen en zettingsvloenngen. Er is
een kans dat tijdens en na de bouw
bestortingen nodig zijn".
Uit opmerkingen van ir Van der
Meulen blijkt dat er alle vertrou
wen is in de gekozen constructie. Die
is bij het waterloopkundig laborato
rium aan alle kanten beproefd. „We
hebben waterstanden van 6 meter
NAP en meer gehad", meldt hij
geruststellend (ter vergelijking: bij
de watersnoodramp in 1953 kwam de
waterstand bij Vlissingen tot de on
gekend grote hoogte van 4,55 meter
a NAP). Van der Meulen vindt dat
met de bouw van de pijlerdam 'in
theorie de veiligheid gegarandeerd
is'. Hij tekent erbij aan dat de veilig
heidsfactor 1 4000 niet door het
waterloopkundig laboratorium be
dacht is, maar een gegeven is van
rijkswaterstaat. Het is overigens niet
zo dat, nu de basisonderzoeken een
maal achter de rug zijn. de medewer
kers van het laboratorium op hun
lauweren kunnen gaan rusten. „Ver
anderingen worden regelmatig geme
ten. Die kunnen we in modellen stop
pen. Je probeert voortdurend het
zaakje beter te maken, met name ook
dc voorspelsystemen", aldus ir Van
der Meulen. Wel wordt het grote
overzichtsmodel in dc Oosterschclde-
hal, dat ruim tien jaar volop gebruikt
is, binnenkort afgebroken. Het heeft
zijn dienst gedaan en dergelijke mo
dellen zijn tegenwoordig niet meer
in. Echte modellen worden meer en
meer vervangen door computerge
stuurde papieren modellen.
Van der Meulen legt er wel de nadruk
op dat echt modellen op schaal nooit
helemaal kunnen verdwijnen „Zo
lang je wiskundige modellen hebt die
niet heel gedetailleerd kunnen kijken,
zul je altijd fysische modellen nodig
hebben De detaillering is erg belang
rijk. Een wiskundig overzichtsmodel
is voor de randvoorwaarden, een fy
sisch voor de details". Het hoofd
afsluitingswerken noemt het een
groot pluspunt dat bij het waterloop
kundig laboratorium, dankzij de ja
renlange ervaring, een wisselwerking
mogelijk is tussen wiskundige en fysi
sche modellen. „Wij kunnen ook ijken
door de fysische modellen. Daarom
worden bij de Oosterscheldewerken
steeds die metingen gehouden. Je
toetst je hele systeem en je kunt je
nauwkeurigheid toetsen". Ir Van der
Meulen betoogt dat onderzoekers bij
het geven van voorspellingen eigen
lijk elke keer de grenzen zouden moe
ten aangeven „Dat gebeurt in de
praktijk niet en daarom moet je
steeds controleren Ons systeem is
nooit voor honderd procent nauwkeu
rig. Je hebt steeds met onzekerheids
factoren te maken, al probeer je na
tuurlijk wel zo vlug mogelijk de grote
onzekerheden eruit te halen" Dat is
niet alleen van belang uit oogpunt
van veiligheid en techniek, verduide
lijkt hij, maar ook vanwege de kosten,
onnauwkeurigheid en onzekerheid be
tekenen grotere uitgaven. Van der
Meulen: „Onderzoek is duur Niet
weten kan ook duur zijn. Dus je moet
in elk geval de dingen onderzoeken
die van invloed zijn op de prijs. Dat is
rendabel. Een groot deel van ons
onderzoek leidt er uiteindelijk toe
goedkoper te construeren"
Het waterloopkundig laboratorium
heeft vestigingen in De Voorst en
Delft (hoofdkantoor) en nevenvesti
gingen in Wageningen en Haren. Sa
men met het laboratorium voor
grondmechanica wordt de stichting
waterbouwkundig laboratorium ge
vormd. Aan het waterloopkundig la
boratorium (dat m 1927 mede vanwe
ge de afsluiting van de Zuiderzee werd
opgericht) zijn ongeveer 600 medewer
kers verbonden Voor de drie hoofd
doelen advisering, speurwerk,
steun aan onderwijs wordt slechts
een kleine rijkssubsidie verkregen.
Het waterloopkundig laboratorium
moet het vooral van opdrachten heb
ben om de miljoenen guldens tellende
begroting (jaaromzet tussen 65 en 70
miljoen gulden» rond te krijgen
Wat dat betrclt zijn de Deltawerken,
en daarvan vooral de Oosterschelde
werken, voor het waterloopkundig
laboratorium een dankbare klus. Ir
Van der Meulen schat dat dc Ooster
scheldewerken de afgelopen jaren
voor zeker dertig procent beslag leg
den op mensen en tijd. Dat is anno
1984 al veel minder geworden en dat
heeft ook tot personele consequenties
geleid (mensen moesten omscholen
en worden ontslagen). Van der Meu
len beschouwt het als een lichtpunt
dat de ontwikkeling van nieuwe
technieken erdoor in een stroomver
snelling kwam en daarvan kan nu
met name in het buitenland dank
baar gebruik worden gemaakt. Nu
behalve de opdrachten voor de Delta
werken ook die van rijkswaterstaat
in het algemeen aan het minderen
zijn, heeft het waterloopkundig labo
ratorium het buitenland nodig.
Fotografie: Wim Riemens
SrW
j
yB
