r DELTAWERKEN
MENSENWERK
uitvinder
OFFSHORE
stavanger in spoor
van aberdeen
arbeidsmarkt
overspannen
ZATERDAG 11 FEBRUARI 1984
PZC/ weekendkrant
21
iel
Yerseke heeft iets aparts, ja zelfs iets unieks". Zo begon de voormalige burgemeester
van Reimerswaal, mr. C. Pijl Hogeweg, zijn Ten geleide in het boek '1000 jaar
Yerseke'. Daarmee doelde hij op de schelpdierencultuur die in een adem genoemd wordt met
de naam van het Oosterscheldedorp. Maar zijn woorden slaan ook uitstekend op het bedrijf
Skadoc B.V., dat midden tussen de kokkel- en mosselkokerijen en de handelsondernemingen
op het Yersekse industrieterrein ligt. Net als zoveel in Yerseke heeft ook Skadoc alles met het
water te maken. Het bedrijf vervaardigt vaar- en voertuigen, apparatuur en gereedschappen
voor onder water. De duikboot op de stoep voor het bedrijfsgebouw is er een voorbeeld van.
Skadoc is Pijl Hogeweg zal het tankschepen kan rijden en zo de aan- maken met niet-technische zaken die
zeker beamen een bijzonder bedrijf, groeiingen verwijdert Daar was best ik liever niet doe" Lok i "inderdaad ie
Zo beantwoordt directeur dr. ir. H. een behoorlijke boterham aan te ver- zou me een uUvinder kunnennoe
Lok al nauwelijks aan het beeld van dienen geweest. Maar ik voel er niet men") heeft een uitgesproken mening
een ondernemer. Hoge omzetten en veel voor om steeds hetzelfde te ma- i uitgesproken mening
forse winsten zeggen hem niets. Lok is ken", zegt hij bijna verontschuldi-
alleen maar geïnteresseerd in nieuwe gend. Het maakt de Skadoc-directeur
technieken. Hij bedenkt en ontwik- eigenlijk niet veel uit of er toepas
kelt ze. Voor hem is de kous af als een singsmogelijkheden voor de vindin-
voordien nog niet bestaand apparaat gen zijn: ,,Het gaat ons er gewoon om
gereed is. Dan gaat hij weer op zoek dat iets wat we bedenken ook inder-
naar wat nieuws. De afgelopen vijftien daad precies doet wat we willen",
jaren hebben Lok en zijn medewer- Dat is bijvoorbeeld het geval met de
kers een reeks duikboten en dui- duikboot die nu bij het bedrijf voor de mi^nation^^
kertoestellen ontworpen die in de deur staat. Skadoc ontwikkelde haar üds Sin d?e ^h nTast een DroduS
off shore en bij bergingsoperaties hun met de hulp van Wilton Feijenoord emeD uitgebreide research afdehngen
nut hebben bewezen. Ook voor de Het is bij een prototype gebleven, wel Een veroorlotln
bouw van de stormvloedkering is Ska- beproefd, maar nooit ergens ingezet,
doc met ideeën gekomen. Het bodem- De tweemans duikboot heeft bij ken-
inspectievoertuig Portunus en de on
der de Oosterscheldepijlers kijkende
Trigla (in de wandeling 'vliegende
muis' genoemd) zijn daarvan spreken
de voorbeelden.
De werktuigkundige Lok (hij is spe
cialist in de bouw van hoge-drukappa-
raten) is altijd al geïnteresseerd ge- 1UoU o aachu mecfitp-
weest in water. Hij ging sportduiken. °ers veel bewondering geoogst. Zelfs paraluur De voor de bouw van de
„Als technicus zie je dan dingen die admiraals van de Amerikaanse man- stormvloedkering ontworpen Portu-
ne kwamen er naar kijken. Lok is nog - - -
Rinus Antonisse
en Ben Jansen
over innovatiebeleid. Om voor dit
doel grote ondernemingen financieel
te steunen, is naar zijn smaak verspil
ling, want daar worden kleinere alleen
maar de dupe van. Werkelijke ver
nieuwingen komen volgens hem uit
sluitend uit bedrijven die zich net als
Skadoc alleen met bedenken en ont
wikkelen bezighouden. Of het moeten
Aanvankelijk hield Skadoc zich voor
al bezig met het ontwerpen van be
mande duiktoestellen. Een ervan, de
observatiebei Peeping Tom, kan op
een diepte van 700 m worden ge
bruikt. Tegenwoordig ziet Lok veel in
op afstand bestuurbare 'vehikels', zo
als hij zijn scheppingen noemt, uitge
rust met camera's en allerlei meetap-
anders gedaan kunnen worden", v
„ui en Trigla horen in deze laatste
telt hij. „In de onder-watertechmek steeds a;J Perste duikboot cat^gorie De Trigla moest trouwens
zijn jarenlang vrijwel geen ontwikke- met. ar verhouding tot het eigen ge2jen bet doe] waarvoor hij wordt
lingen geweest. Ik kreeg toen een paar gewicht ongehoord grote tilvermogen gebrUjkt zo kiein worden dat niet aan
ideeën. Samen met twee broers begon en naar van een kreeft algekeken een bemand werktuig te denken viel.
Lok een advies- en ontwerpbureau werkarmen: een grote voor net zware De bodemkruiper Portunus heeft in-
voor gespecialiseerde apparatuur, werk en een kleinere voor het subtiele middels al honderden uren inspectie-
aanvankelijk voor allerlei doeleinden, aftasten. Maar het bleef bij een goed werk verricht op de funderingsmat-
maar geleidelijk uitsluitend voor ge- ^ee. Lok: „In die tijd was er nog geen ten. Het voertuig met zijn camera's en
bruik onder water. Het bedrijf vestig- a^f van en gaswinning in de zanddetectoren blijkt precies te doen
de zich in Yerseke omdat in de kom Noordzee. Dus was het commercieel wat
van hem wordt verwacht: even
van de Oosterschelde gemakkelijk be- f,fn g' ^far 1S ®rg' tuele matbeschadigingen opsporen en
reikbaar, helder water voorhanden is. Wc bcbbcn cr veel kennis en ervaring <Zandafzettingen m kaart brengen En
Dat was vooral in de jaren dat Skadoc mee opgedaan dat beeft-ie tot nu toe zonder noe-
veel bemande toestellen maakte van menswaardige storingen gedaan,
belang bij het uittesten. D€WUSt klein D
Bij het ontwerpen van de Portunus
fllnSOflP Bewust heeft dr. Lok zijn bedrijf bedacht Lok en passant een nieuw
J klein gehouden. Alle bijzondere ap- soort scharnierpunt voor rupsbanden
Als ondernemer houdt Lok (55) er een paraten worden door tien medewer- Noodgedwongen, want internationaal
eenvoudige beleidsfilosofic op na: kers vervaardigd. Hij vreest dat hij befaamde fabrikanten op dit gebied
genoeg verdienen om de ontwikke- overal achteraan zou moeten rennen waren met in staat rupsbanden te
ling van nieuwe ideeën te kunnen wanneer Skadoc groter zou zijn: per- leveren die bestand waren tegen de
bekostigen. Hij heeft zich dan ook soneel, controle op tijdige aflevering verwoestende werking van het fijne
nooit afgevraagd of Skadoc zelf een van bestelde materialen en dergelij- Oosterscheldezand. Sommige waren
veelbelovend ontwerp in produktie ke. bij het beproeven al na enkele uren*
zou moeten nemen. „Dan zou ik alleen-maar een manager stuk. Loks rupsband slijt daarentegen
„We hebben wel eens een apparaat zijn,en nauwelijks meer aan ideeen nauwelijks. Momenteel wordt nage-
bedacht dat langs de huid van grote toekomen. Ik heb nu al genoeg te gaan of deze terloopse vinding van
Skadoc ook bruikbaar is voor leger
voertuigen.
innovatie
Het bedenken en vervaardigen van de
Trigla betekende voor het Yersekse
bedrijf zelfs een innovatie. Dit vehikel
moet in de ongeveer 35 cm hoge
ruimte onder de voeten van de pijlers
gaan kijken of daar ongewenste hoe
veelheden zand en mosselen zijn. De
ze ruimte is alleen maar bereikbaar
via gaten met een doorsnede van 47
mm. De medewerkers van Skadoc
maakten een inspectievaartuig van
nog geen 43 mm rond en een kleine
meter lang. dat zich'in drie delen kan
knikken om zich door het smalle gat
te wurmen. De Trigla is een fraai
staaltje miniatuurbouw met zijn ca
mera ter grootte van een vulpen, drie
aandrijfmotortjes, zanddiktemeter en
knikeilinders. Lok is er tevreden over:
"We willen in de toekomst meer aan
dit soort kleine dingen gaan doen. De
mogelijkheden daarvoor zien we.
Denk maar eens aan een inspectieve
hikel dat bijvoorbeeld de pompsyste-
men van een kerncentrale bmnen-
zwemt"
Bij de bouw van de pijlerdam zijn nog
meer produkten van Skadoc in ge
bruik, zoals de duikbel waarmee kan
worden gecontroleerd of de Ooster-
scheldebodem voldoende is verdicht
en de duikkamer die op een bescha
digd stuk mat word gezet en waarin
twee duikers droog en zonder last te
hebben van de stroom reparaties kun
nen uitvoeren Rijkswaterstaat en
Dosbouw zijn nu aan het nagaan of
een nieuw inspectievoertuig uit Yer
seke (met drie rupsbanden zodat het
vrijwel onmogelijk kan vastlopen en
visseoog-achtige camera's) voor con
trolewerkzaamheden onder water kan
worden ingezet.
octrooien
Bij een uitvinder horen natuurlijk
octrooien. Maar Lok loopt niet voor
iedere vondst naar de octrooiraad.
"We beschermen alleen echt bijzon
dere dingen", zegt hij. "Want er is al
gauw een halve ton mee gemoeid. Je
moet zo'n octrooiaanvraag niet al
leen in Nederland doen, maar ook in
hel buitenland. In denk dat we nu
zo'n twintig octrooien hebben, de
rest laten we lopen". En hij lacht
fijntjes: "Laat ze maar eens proberen
om iets na te maken. Ik wens ze veel
succes".
foto's: wim riemens
In het voorjaar van 1966 vervoegde de Amerikaan G. H. Troxell jr. zich
bij de autoriteiten van Stavanger. Als vertegenwoordiger van de
boormaatschappij Odeco liet hij weten belangstelling te hebben voor 18
nieuwe woningen De voorkeur van Troxell ging uit naar de naaste
omgeving van de stad. Volgens de in die tijd nog gangbare normen werd
hem beloofd dat hij binnen twee jaar over de door hem gewenste
woningen kon beschikken. Toen de Amerikaan dat hoorde, moet hij zijn
cowboyhoed iets achterover hebben geschoven en gezegd hebben: „De
plek, de huizen en de prijzen zijn okay! De levertijd niet. Ik wil ze binnen
vier maanden en morgen graag antwoord". Vier maanden later betrokken
18 Amerikaanse gezinnen even zoveel nieuwe woningen.
Sinds 1966 is er onder invloed van de het gaat om werkzaamheden waar
offshore-activiteiten iets veranderd voor op onze arbeidsmarkt geen
op de huizenmarkt in Stavanger. De mensen te vinden zijn. Vaak betreft
prijzen schoten omhoog. Dc vraag het specialistisch werk op het ge-
naar woningen overtreft het aanbod bied van offshore-technieken"
zo sterk, dat er sprake is van vertrek „Met het Veremgd Koninkrijk heb-
uit tijdelijke (flatwoningen naar an- ben we een speciale overeenkomst
dere steden. Stavanger telt
i- getroffen. Britten die hier langer dan
teel 90.000 inwoners. Tot 1992 ver- zes maanden blijven vallen na die
wacht de stad een bevolkmgsaan- zes maanden onder ons belastings-
was van 0.9 procent. In dezelfde telsel. Ze zorgen er wel voor dat ze
voor het verstrijken van zo'n periode
bijkomen. Gestreefd vertrekken omdat ze, juist voor werk
produktie van 1000
periode zullen er ongeveer 7000 nieu
we banen
wordt naar
woningen per jaar
Er is in korte tijd veel veranderd in
de ruim 850 jaar oude stad aan het
Gandafjord. Sinds mensenheugenis
pleegden vissers er hun vangsten
aan wal te brengen. Op bescheiden
schaal ontwikkelde zich in de nabije
omgeving van de stad wat industrie,
scheepswerven en conservenfabrie-
eli viessing
in het buitenland, kunnen profiteren
van vergaande belastingontheffin
gen. zoals die door de Britse over
heid zijn vastgesteld"
„Wii worden", zo vervolgt Paulsen
ken. stavanger werd als toeristisch discriminatie met heirek-
trefpunt de poort tot een indrukwek-
digd van discriminatie met betrek
king tot het beleid dat wij ten
kend fjordengebied In de haven ^en v^ bifiteifiandse werknê-
wprri de hprnpns.schppnsvaart over- aanzien van buitenlandse werKne
werd de beroepsscheepsvaart over
vleugeld door de kleine en middel
grote boten die de verbindingen
onderhouden tussen de duizenden
bewoonde eilanden verspreid over
de kuststrook van de provincie Ro-
galand.
Stavanger biedt ongeveer 44.000 ar
beidsplaatsen. Op een bevolkings
cijfer van 90.000 opmerkelijk hoog.
Voor een deel wordt dat verklaard
door de leeftijdsopbouw van de be
volking Ruim 30 procent valt in de
leeftijdsgroep van 20 tot 39 jaar. iets
minder in de groep van 0 tot 19 jaar.
Van het totaal der arbeidsplaatsen
zijn er 10.000 direct of indirect be
trokken bij de olie-industrie
scheepswerf
Een goed voorbeeld van de indirec
te betrokkenheid bij de offshore is
de scheepswerf Moss Rosenberg in
de haven van Stavanger. Geduren
de de afgelopen tien jaar is het
aantal werknemers daar opgelopen
tot 1500. Het bedrijf heefl zich ge
specialiseerd in de bouw van con-
deep-platforms. Dat zijn produklie-
eilanden die op indrukwekkend be
tonnen poten op grote diepten op de
bodem van de noordelijke Noordzee
staan. Dergelijke platforms worden
gebruikt tot waterdiepten van om
en nabij de 200 meter. Moss Rosen
berg levert tijdens de bouw van
dergelijke Condeeps, waar door
gaans 2,5 jaar aan wordt gewerkt,
ook nog eens werk aan 4000 arbei
ders van onderaannemers.
Het werkloosheidspercentage
schommelt in Stavanger rond de 3
procent, iets onder het landelijk
gemiddelde. Door de overheid wordt
de arbeidsmarkt streng bewaakt
Een man die daar alles van weet is
Eystein Paulsen, chef van de afde
ling Arbeidsbemiddeling van het
Werkgelegenheidsbureau voor de
provincie Rogaland, „Per 1 januari
1975 is er voor Noorwegen een immi
gratiestop van kracht geworden",
vertelt hij. „Het verkrijgen van een
werkvergunning is aan strikte bepa
lingen onderworpen. Aan buitenlan
ders worden ze alleen verstrekt als
mers voeren. Ik vind dat een onjuis
te interpretatie. Het is een maatre
gel die bedoeld is om onze eigen
werkgelegenheidsmarkt te bescher
men. Het aantal buitenlanders dat
in Stavanger geregistreerd staat
overtreft altijd nog de vijfduizend.
De Amerikanen en de Engelsen vor
men de hoofdmoot. Maar ook staan
er Vietnamese bootvluchtelingen
geregistreerd'
Met enige stemverheffing voegt hij
eraan toe: „Wij zouden inderdaad
discrimineren als wij die mensen
niet zouden toelaten. We zijn in
betrekkelijk korte tijd een rijk land
geworden. Als mensen lang zonder
werk zijn wordt in het algemeen de
aantrekkelijkheid van werken min
der Afnankelijk van hun inkomen
genieten werklozen hier een uitke
ring die varieert van 60 tot 80 pro
cent van hun laatst genoten salaris.
Zo'n uitkering wordt maximaal ne
gen maanden verstrekt. Dan wordt
de situatie van de betreffende man
of vrouw bekeken en vervolgens
wordt bepaald of de genoten rege
ling voor 8 of 12 weken kan worden
verlengd".
„We zijn erg kritisch Het publiek
weet dat. In geval wij voorzien in een
baan wordt die vrijwel altijd geac
cepteerd Wij beschouwen het als
een,goede zaak om als overheid te
investeren in sociale uitkeringen,
maar zijn ons ervan bewust dat je
met het beschermen van het sys
teem datje hanteert ook prijzen van
produkten beschermt. Mede daar
door zijn we er in een paar jaar in
geslaagd een inflatiecijfer van 12 te
halveren Momenteel trekt het weer
iets aan. maar met de ontwikkelin
gen in de olie-industne zoals we die
verwachten zien we de toekomst
zeker niet somber in".
Aberdeen in Schotland en Stavan
ger in Noorwegen werden ongeveer
tegelijkertijd offshore-hoofdstad
van hun land. Het is dan ook nau
welijks verwonderlijk dat de twee
steden in harmonieuze sfeer infor
maties hebben uitgewisseld om een
vergelijkend beeld te kunnen vor
men.
Ame Berglia heeft zich als directeur
van het Bureau Ruimtelijke Orde
ning van de stad Stavanger met die
materie beziggehouden. „Aberdeen
en Stavanger", vertelt hij op zijn
kantoor waarvan alle wanden be
dekt zijn met boekenkasten en ar
chiefstellingen, „verkeerden in het
begin van de jaren '60 in een goed
vergelijkbare situatie. Zwakke eco
nomische omstandigheden Twee
havensteden in de nabijheid van een
vliegveld. Geografisch gelegen op
betrekkelijk korte afstand van het
gebied waar de opspormgsboringen
werden uitgevoerd. Vrijwel tegelij
kertijd werden winbare hoeveelhe
den gas en olie aangetroffen in de
Noorse en Britse sectoren op de
Noordzee".
„De ontwikkeling van Aberdeen en
Stavanger vertoonde in die eerste
jaren een zelfde beeld. Dat daar
verandering in kwam is toe te schrij
ven aan ccn verschillende beleidsvi
sie De Britten hebben voortdurend
druk uitgeoefend op de offshore
activiteiten. De Noorse overheid
stelde zich terughoudender op. Die
verschillende manieren van benade
ren heeft ook een duidelijk verschil
lend groeipatroon tot gevolg gehad
Niet alleen in kwantitatieve op
brengsten aan gas en olie, maar ook
in het effect op de arbeidsmarkt en
de woningbouw. Ik durf echt wel te
beweren dat gedurende de jaren '70
Aberdeen onbetwist de „big bro
ther" is geworden voor zover het
offshore-activiteiten betreft"
Uit vergelijkende cijfertabellen
toont Anne Berglia dat Aberdeen in
veel sectoren gedurende de jaren '70
van Stavanger is weggelopen. Beide
steden hebben een groot aantal
wooneenheden opgeleverd. Alleen
de produktiecijfers voor woningen
gerelateerd aan het aantal inwoners
van beide steden ontlopen elkaar
niet veel. Alleen is Aberdeen in het
nadeel dat er veel oude woningen
zijn waarvoor vervangende nieuw
bouw noodzakelijk is In Stavanger
lijken verdere uitbreidingsmogelijk
heden voor gevestigde oliemaat'
schappijen niet haalbaar. In Aber
deen heeft men daar nog geen re-
stricties voor vastgesteld. Volgens
Berglia kunnen oliemaatschappijen
erdoor worden aangemoedigd zich
meer op Aberdeen te concentreren.
De nog steeds groeiende activiteiten
met betrekking tot de offshore kan
in Aberdeen de ontwikkeling van
andere bedrijfstakken schade berok
kenen. Als daardoor arbeidsplaat
sen op het spel zouden komen te
staan, kan de offshoremarkt daar
uitkomst brengert De toch wat over
spannen arbeidsmarkt in Stavanger
zal de behoefte aan personeel niet of
althans in onvoldoende mate kun
nen bevredigen.
De „oil boom" heeft zowel op Aber
deen als Stavanger een stempel
gedrukt. Opmerkelijk is dat in bei
de steden, maar vooral in Stavan
ger, het stadsbeeld wordt beheerst
door sporen van „vroeger" naast de
verworvenheden van de moderne
tijd, die gestalte hebben gekregen
in kubusvormige bouwsels, moder
ne zelfbedieningszaken, en giganti
sche offshore-constructies die do-
in het havenbeleid.
