N avo-sy mposium
DE PARADOX VAN DE LANDBOUW
Hongarije stelt grenzen open
voor buitenlanders met geld
tegenstellingen Europa- VS
domineren de conferentie
Toenadering tussen
Zuid-Afrika
en Mozambique
PZC/°Pinie en achtergrond 4
DINSDAG 17 JANUARI 1984
Door Hans Geleijnse)
Op geschept papier toonde het aardig. De Toekomst van de NAVO en Veiligheid op
Wereldschaal. Een driedaags symposium, georganiseerd door het Amerikaanse Centrum
voor Strategische en Internationale Studies van de Georgetown University. Wijze mannen
met soms klinkende namen en enkele vrouwen waren vorige week naar Brussel gehaald.
Want de NAVO mag dan met gepaste trots terugkijken op 35 jaar militaire en politieke
samenwerking, noch nimmer in de geschiedenis van het Bondgenootschap ging een
toenemende dreiging van het communistische machtsblok gepaard aan zo'n grote interne
verdeeldheid. Althans, zo lijkt het.
De diplomaten van Oosteuropese negeren van Westeuropese politieke tieke psychologie in Europa, had
snit. die in het Brusselse Hilton gretig wensen. „Als er de wil was geweest Reagan nooit zonder overleg vooraf
conferentie-materiaal verzamelden, om rekening te houden met de poli- zijn zgn. star-warsredevoering ee-
kunnen tevreden rapporteren aan het
thuisfront. Dankzij de kapitaalkrach
tige sponsors (zoals Texaco, Boeing.
McDonnel Douglas, Westinghouse)
van het gebeuren en de aan democra
tieën eigen open discussie konden zij
in de Belgische hoofdstad een ruime
en geruststellende blik werpen in de
westerse strategische keuken. Want
de Amerikaanse en Europese koks
werken met verschillend gerei en in
grediënten aan een ondefinieerbaar
gerecht dat de westerse consument
steeds moeilijker door de keel krijgt.
Al was het alleen maar omdat de prijs
ervan nauwelijks meer is op te bren
gen.
Tegen de achtergrond van een cnsis
in de verhoudingen tussen Oost en
West een sinister gegeven In feite kon
de in Brussel verzamelde Transatlan
tische „Veiligheidselite" zaterdag bij
de afsluiting van de conferentie tot
één gezamenlijk uitgangspunt ko
men: van de Amerikaanse nucleaire
superioriteit uit het verleden is geen
sprake meer. De Sowjet-Ume en zijn James Scitiesimer
bondgenoten zijn minstens militair
gelijkwaardig aan de VS en zijn NA-
VO-partners. Wil de NAVO bij een
conventionele aanval van het War-
schau-pact niet al snel naar het
atoomwapen moeten grijpen, dan is
een (geldverslindende) versterking
van de Europese conventionele strijd
krachten geboden.
Henry Kissinger
houden. Die heeft de vredesbeweging
in Europa alleen maar goedkope mu
nitie gegeven", aldus Snhmidt.
Niet vrij van frustraties herinnerde hij
zich hoe ondanks zijn herhaald aan
dringen de Carter-regering weigerde
de Russische SS20-raket en Backfire-
bommenwerpers bij het SALT-2 over
leg te betrekken (waardoor aan Euro
pese kant wantrouwen ontstond en de
wens een duidelijker koppeling tussen
het Amerikaanse nucleaire potentieel
en de Europese defensie te leggen,
omdat deze Russische wapens op Eu
ropa waren genchtf „Carters veilig
heidsadviseur Brezinski zei me eens:
dat zijn je zaken niet", aldus Schmidt
Als klap op de vuurpijl wreef Schmidt
de Reagan-regering een onjuiste eco
nomische politiek aan Hij ziet de
huidige opleving in de Amerikaanse
economie (in tegenstelling tot de
Amerikaanse publieke mening) niet
op wereldschaal doorzetten en zeker
niet in Europa. „De investeringen
zullen blijven stagneren", aldus
Schmidt. Want de hoge rentestand in
de VS trekt Europees geld aan. „Ame
rika, 's werelds rijkste land. is ook 's
werelds grootste importeur van
vreemd geld geworden Sinds de ge
boorte van Christus is de rente niet zo
hoog geweest", riep hii uit
Naar zijn mening vormt de huidige
..economische rotzooi" een grotere be
dreiging voor de samenwerking in het
bondgenootschap dan iiet. Sowjet-ge-
vaar „Wat nu gebeurt is een beledi
ging van het Atlantisch Pact. want
artikel 2 schrijft voor dat de economi
sche samenwerking tussen de lidsta
ten moet worden bevorderd"
Helmut Schmidt
Schmidt ging daarmee lijnrecht in
tegen de opvatting van de Ameri
kaanse oud-minister van buitenland
se zaken Henry Kissinger. Die had
betoogd dat met de economische
maar politieke problemen in het
bondgenootschap levensgevaarlijk
zijn. Kissinger en oud-minister van
defensie James Schlesinger hielden
Europa voor dat het tijd werd zelf de
hand aan de ploeg te slaan in plaats
van voortdurend kritiek op Amerika
te oefenen Schlesinger: „Schmidt
mag dan 1,2 miljoen man hebben
klaar staan,' ze moeten wel goed zijn
uitgerust, Ik neem tenminste niet aan
dat de Bundeswehr de strategie van
Mao's volksoorlog heeft overgeno
men".
Volgens Kissinger houdt Europa te
lang vast aan een beeld vafi de Rea
gan-regering dat deze weliswaar
door eigen schuld heeft opgeroepen,
maar dat allang niet meer in overeen
stemming is met de realiteit. Hij
noemde als voorbeeld de kritiek die
in Europa losbarstte toen Reagan en
defensieminister Weinberger zich
uitlieten over de mogelijkheid van
een te winnen beperkte kernoorlog.
Hoewel de Amerikaanse regering die
verklaringen weer inslikte, bleef de
kritiek in Europa hangen. „Maar er is
geen enkele westerse leider vandaag
die durft te bevestigen wat de mili
taire strategie oplegt: dat hij om een
nederlaag te vermijden, verplicht is
zijn toevlucht te nemen tot kernwa
pens".
Tegenstelling
Maar daarmee hield de overeenstem
ming zo ongeveer wel op. In feite
domineerde de tegenstelling Europa-
Amerika de gehele conferentie, waar
over, getuige de reacties in de Ameri
kaanse pers dit weekeinde, nog wel
enige tijd zal worden nagekaart.
Vooral door de felle kritiek op Was
hington die oud-bondskanselier Hel
mut Schmidt in zijn speech verpakte
en waarop even felle Amerikaanse
beschuldigingen loskwamen.
Van een consistent Amerikaans be
leid tegenover Moskou is geen sprake,
zo betoogde hij „Het beleid van de
Europese landen en Japan ten opzich
te van de Söwjet-Unie getuigt al 17
jaar van meer continuiteit dan dat
van de VS", aldus Schmidt. De Ameri
kanen gaan er naar zijn mening ten
onrechte van uit dat Moskou buiten
lands beleid gedomineerd wordt door
communistische expansiedrang.
„Het buitenlands beleid van de Sow-
jet-Unie is voor 75 procent Russisch
en voor 25 procent communistisch",
meende hij. Dat uit zich in een histo
risch gegroeid veiligheidscomplex
(„de grens met Afghanistan is pas
gegarandeerd veilig als aan beide zij
den Russische soldaten staan") en de
wens als gelijkwaardige supermacht
te worden behandeld, aldus Schmidt.
Volgens hem kent het Kremlin drie
angsten in de buitenlandse politiek.
In de eerste plaats voor de Bondsre
publiek („1.2 miljoen man in tijd van
crisis binnen enkele dagen op de been.
daar hebben maarschalken als Oesti-
nov en Ogarkov grote waardering
voor"), vervolgens de Verenigde Sta
ten en tenslotte de Volksrepubliek
China.
Goedkope munitie
Behalve een verkeerde inschatting
van de Sowjet-politiek bezondigen
de Amerikanen zich eveneens aan het
iDoor Anton Koenei
Buitenlanders die in Oostenrijk op
bezoek'zijn, kunnen vanaf begin
februari zonder visum de Hongaarse
grens oversteken. De enige voor
waarden zijn dat een dergelijk uit
stapje tevoren in Oostenrijk bij een
erkend reisbureau moet worden ge
boekt en niet langer mag duren dan
48 uur.
Voor westerlingen lijkt de maatregel
van de Hongaarse regering weinig
opzienbarend, maar voor een land
achter het IJzeren Gordijn is het een
revolutionaire stap. Een jaar geleden
stelde Hongarije zijn grens open voor
alle Oostenrijkers met een geldig pas
poort. Zij mogen zonder visum Hon
garije binnen. De ervaringen zijn z
positief, dat de maatregel nu ook van
toepassing is verklaard op in Oosten
rijk verblijvende buitenlanders.
Oostenrijk vormde van 1867 tot 1915
samen met Hongarije een dubbelmo
narchie. Nog wonen in Oostenrijk
tienduizenden mensen van Hongaar
se afkomst, onder wie veel vluchtelin
gen van de Hongaarse opstand in
1956, die nu de Oostenrijkse nationali
teit hebben. Vooral deze mensen rei
zen tegenwoordig vaak heen en weer
Zij hoeven immers met langer eeri
visumaanvraag in te vullen waaruit
blijkt dat zij van Hongaarse origine
zijn
Deze drempelvrees is nóg groter voor
voormalige Hongaren in andere lan
den dan Oostenrijk, van wie er velen
nooit meer in hun geboorteland terug
zijn geweest, maar die graag achterge
bleven familieleden en vrienden nog
eens terug zouden zien. De angst om
Hongarije na een bezoek niet meer uit
te mogen, zit diep. De nieuwe regeling
maakt het mogelijk om 'incognito'
een. zij het kort., bezoek te brengen.
Een communistisch land dat zijn
grenzen opengooit voor bezoekers uit
het Westen, moet redelijk stabiel zijn
en weinig tc verbergen hebben. Ach
tentwintig jaar nadat de Russische
troepen Hongarije binnenmarcheer
den. heeft de 'salami-tactiek' van pai-
tijleider Janos Kadar het land naar
een unieke positie binnen het commu
nistische blok gemanoeuvreerd Ka-
dar. die aan de macht kwam toen hij
de Russen uitnodigde het land binnen
te vallen, is vandaag de dag een
werkelijk populaire figuur. Hij
verstaat de kunst de juiste toon aan te
slaan in de richting van het Kremlin,
terwijl het land om economische aan
dacht van het Westen vraagt.
Typerend
Janos Kadar
Het is typerend voor de ontwikkeling
van de Hongaarse economie dat vijf
jaar geleden al de zwarte markt van
westerse spijkerbroeken is ingestort,
nadat de Hongaren een licentie voor
de produktie van jeans in hel Westen
hadden gekocht. 20 procent van de
produktie op de eigen markt brach
ten en de andere 80 procent tegen
harde valuta exporteerden.
In Hongarije heeft de Nationale Bank
het voor het zeggen, terwijl in andere
communistische landen de pfanbu-
reaus nog altijd aan de touwtjes trek
ken De bank heeft het initiatief geno
men om kleme particuliere Firma's te
bevoordelen.
Deze kleine bedrijven bieden tegen
woordig werk aan honderdduizenden
Hongaren. De meeste zijn gespeciali
seerd op technologisch gebied en zijn
zo geeft de regering openlijk toe
drie maal zo efficiënt als de staatsbe
drijven. Ieder jaar worden de beper
kingen voor het aantal werknemers of
het beschikbare kapitaal een beetje
losser gemaakt. Net zoals met salami
plakje voor plakje
Toen de Russen voor energieleveran
ties van de Hongaren, net zoals van
alle andere Comecon-partners, harde
valuta eisten, sloegen de Hongaren
meteen terug en eisten van de Russen
op hun beurt harde deviezen voor
levensmiddelen. Waar bezoekers uit
Oostenrijk rustig over de grens kun
nen gaan om goedkoop maar in
harde, westerse valuta boodschap
pen te doen, is de Hongaarse douane
meedogenloos tegenover bezoekers
uit andere communistische landen
Zij weigeren hun levensmiddelen te
laten wegkopen met niet in te wisse
len geiö uit Oostbloklanden.
Keerzijde
Het Hongaarse economische wonder
heeft natuurlijk ook zijn keerzijde In
theorie kan iedere Hongaar net zo
gemakkelijk naar Oostenrijk reizen
als de Oostenrijkers naar Hongarije.
Maar hoeveel Hongaren hf?lben een
paspoort dat geldig is voor het Wes
ten? De passen zijn alleen geldig voor
communistische landen en toestem
ming om richting Oostenrijk te reizen,
wordt maar één keer per jaar gegeven
De reden: de Hongaarse regering wil
wel buitenlandse deviezen verdienen,
maar niet dat de Hongaren deze in het
buitenland weer uitgeven.
In Hongarije wordt ieder teken van
protest nog steeds in de kiem ge
smoord Er wordt niet gedemon
streerd. Het woningtekort is acuut,
het volk beklaagt zich over de toene
mende inflatie, die op het ogenblik
acht procent bedraagt. Ook wordt
geklaagd over de kwaliteit van con
sumptiegoederen. hoewel bezoekers
uit andere Warschau-Pactlanden
Hongarije zien als een consumptiepa
radijs.
Toch zijn Hongaren in ballingschap,
die hun land voor de eerste keer sinds
de opstand in 1956 weer bezoeken,
verbaasd over wat in hun land sinds
dien tot stand is gebracht. Sommigen
gaan zelfs z ver. dat zij in Hongarije
eeii pied-a-terre kopen om daar later,
ten minste voor een deel van het jaar.
met hun pensioen in harde valuta als
koningen te gaan wonen. De Hon
gaarse regering legt ze geen stro
breed in de weg.
M,
tDoor Jan Halkes)
ozambique en Zuid-Afrika
hebben zichzelf tot vriendschap
veroordeeld. Dat was maandag de
sfeer in hotel Polana in Maputo
waar Mozambikaanse en Zuidafri-
kaanse delegaties spreken over het
herstel van de economische betrek
kingen. Tegelijkertijd werd er in de
hoofdstad van Zuid-Afrika gespro
ken over militaire problemen. Het
is een ommezwaai in de politieke
situatie van zuidelijk Afrika. Maar
wat er werkelijk bekokstoofd
wordt, blijft nog onduidelijk en de
delegatieleiders lachen elkaar toe
als boeren met kiespijn.
Terwijl in de lunchpauze Radio Mo
zambique uitgebreid ingaat op de
boycotvoorstellen van de Ameri
kaanse presidentskandidaat Mon-
dale, wijst de Mozambikaanse mi
nister van economische zaken, Ja
cinto Veloso, de Zuidafnkaanse de
legatieleider Hans van Dalsen op
het eilandje Inhaca. Vanaf het Pola-
na-zeeterras is het zichtbaar als een
paradijselijke streep die in de verte
schittert. De besprekingen zijn al
zover dat Inhaca met name ge
noemd wordt als een ideale plek
voor Zuidafkrikaans toerisme, com
pleet met bungalowparken, all-in
reizen en harde Zuidafrikaanse
rands
Minder ver. maar eveneens veelbelo
vend. zijn de besprekingen over het
herstel van dc* betrekkingen op het
gebied van verkeer, landbouw, visse
rij. industrie, handel, financiën,
energie en de 'trek-arbeid' in de
Zuidafrikaanse mijnen. De samen
stelling van de delegaties wijst erop
dat beide kanten serieus vorderin
gen willen maken.
De besprekingen over „veiligheid en
militaire problemen" in de Zuidafri
kaanse hoofdstad liggen wat moeilij
ker. Mozambique wil een einde aan
de Zuidafrikaanse steun aan de Mo
zambikaanse verzetsbeweging
MNR. die ongeveer tweederde van
het Mozambikaanse binnenland on
veilig maakt. Zuid-Afrika zal daar
tegenover stellen dat Mozambique
de Zuidafrikaanse bevrijdingsbewe
ging ANC, zo niet militair dan toch
moreel, steunt. Ter geruststelling
van het ANC heeft de Mozambi
kaanse president Samora Mache! al
benadrukt dat de solidariteit met de
strijd tegen de apartheid in geen
geval in het geding is.
Of het ANC daar ook werkelijk van
overtuigd is. blijft de vraag. ANC-
leider Oliver Tambo hult zich in
stilzwijgen, ook na een uitgebreid
onderhoud met Machel. „Het maxi
maal haalbare", zegt een diploma
tiek waarnemer in Maputo, „is een
soort akkoord tussen beide landen
dat vervolgens ieder op zijn eigen
wijze interpreteert".
Tegenstander
Sinds dc onafhankelijkheid
1975 is Mozambique een van
meest principiële tegenstanders
van de apartheid geweest. Ook toen
een consequentie boycot van toen
malig Rhodesië de Mozambikaanst
economie deed kelderen, bleef Sa
mora Machel op zijn standpunt
staan. Het antwoord van Zuid-Afn
ka was economisch en militair. Dt
haven van Maputo verloor drie
kwart van haar omzet omdat Zuid
afrikaanse bedrijven liever de
weg via Durban maakten. Mozam-
bikaanse „trekarbeiders" waren
niet meer welkom op de boerderij
en van Transvaal en het aantal
Mozambikanen in Zuidafrikaanse
mijnen daalde aanzienlijk. Zuid
afrikaanse toeristen bleven al weg
na de nationalisatie van hun vakan
tiehuisjes. Militair antwoordde
Zuid-Afrika met steun aan de Mo
zambikaanse verzetsbeweging
MNR en luchtaanvallen op woon
huizen en kantoren van ANC-vluch-
telingen in Maputo.
Een al meer dan drie jaar aanhou
dende droogte heeft de Mozambi
kaanse economie op de rand van de
afgrond gebracht. Naai' schatting
meer dan vijftigduizend Mozambi
kanen zijn van die droogte het
slachtoffer geworden. In de hoofd
stad wordt het voedsel gerantsoe
neerd. en vanwege de rondtrekken
de benden van de MNR ligt het
transport in bijna tweederde van het
land stil. De besprekingen met Zuid-
Afrika moeten voor Mozambique
twee vliegen in één klap vangen:
Zuidafrikaanse investeringen voor
de wederopbouw en een einde van
Zuidafrikaanse steun aan de MNR.
die de wederopbouw telkens sabo
teert.
Niét veel keus
Mozambique staat met de rug tegen
de muur. Maar ook Zuid-Afrika lijkt
niet veel keus te hebben. De Mozam
bikaanse toenadering is door presi
dent Samora Machel zorgvuldg
voorbereid in overleg met en mis
schien wel op aandringen van de
Verenigde Staten en West-Europa.
Ook de Mozambikaanse broederlan
den, Angola. Zimbabwe en Tanzania
staan niet voor verrassingen. Het
Westen kan of wil niet de militaire
en economische hulp bieden waar
Machel tijdens zijn Europa-tournee
in oktober om vroeg. Maar de
terse landen bleken wel bereid hun
diplomatieke druk op Zuid-Afrika te
verhogen. Het is geëh toeval dat de
eerste besprekingen tussen Zuid-
Afnka en Mozambique begonnen
kort na het bezoek van de Zuidafn
kaanse minister van buitenlandse
zaken, Botha, aan dezelfde landen
die Machel bezocht.
Tenslotte heeft Zuid-Afrika ook een
eigen economisch belang bij het
herstel van de betrekkingen De
haven van Maputo is goedkoper dan
de omweg via Durban. De Mozambi
kaanse elektriciteit van de Cahora
Bassa-dam is aantrekkelijk nu door
de kernenergie ook in Zuid-Alrika
over de elektriciteitsprijzen wordt
geklaagd. De levering van Cahora
Bassa- electriciteit werd vorig jaar
verbroken na een aanslag van de
MNR op de hoogspanningsleiding.
Herstel van de economische betrek
kingen tussen Mozambique en
Zuid-Afrika kan een begin van vre
de in heel zuidelijk Afrika. Samora
Machel heeft een groot prestige bij
de bevrijdingsbewegingen ANC en
Swapo. Maar zolang in Zuid-Afrika
de apartheid blijft bestaan, zal het
een koude vrede zijn, slechts in
stand gehouden onder westerse
druk en op voorwaarde dat ANC en
Swapo het Mozambikaanse voor
beeld zullen volgen. De westerse
waarnemers zijn enthousiast: hel
begin van een dialoog is er. Zo
zuilen harde maatregelen als een
olieboycot misschien toch niet no
dig zijn.
Aharingen in een ton, zo leven wij
als Nederlanders op het kleine,
lage sompige stukje aarde dat ons is
toevertrouwd. Voor de land- en tuin
bouw is dat een beetje lastige situa
tie. Immers hoe meer mensen er op de
vierkante meter wonen des te minder
ruimte er beschikbaar blijft voor de
land- en tuinbouw. In ons land heeft
zich echter het merkwaardige feit
voorgedaan dat naarmate Nederland
dichterhevolkt is geraakt en de ver
stedelijking, vooral in het Westen en
Zuiden, toegenomen is, de land- en
tuinbouw intensiever werd bedreven
en tot ongelooflijk hoge produktiecij-
fers is gekomen. Dat proces is vooral
sinds de wederopbouw na de Tweede
Wereldoorlog goed op gang gekomen
en gaat in feite onverminderd voort
tot nu toe. De laatste jaren weliswaar
met iets kalmere cijfers, maar er is
nog steeds voortgang en een sterkere
voortgang dan in dc ons omringende
landen.
Nedtvland is geen eiland in de.volke-
renzee om ons heen. Ook wat betreft
de bevolkingsdichtheid niet. Wij ma
ken deel uit, van een groot verstede
lijkt gebied in Noord West-Europa. Er
is in feite een dichtbevolkte gordel in
de Europese Gmeenschap bestaande
uit Noord West-Duitsland. Nederland,
Belgie. Zuid-Engeland. Noord-West.
en Noord Oost-Frankrijk en Zuid- en
Midden-Duitsland. Dit grote, welva
rende zeer verstedelijkt gebied is een
van de belangrijkste industriegordels
ter wereld. Te vergelijken met Noord
Oost-Amerika en Zuid Oost-Azie Het
omschreven deel van Noord West-
Europa geeft in feite de toon aan in
ons werelddeel en bepaalt de welvaart
en de kracht van het Europa van
vandaag.
Binnen de Europese verstedelijkte in
dustriegordel is Nederland het
dichtstbevolkte land. Wij leven met
423 inwoners per vierkante kilometer.
Voor de hele EG is dat cijfer 175
Binnen Nederland echter zijn er ook
weer grote'verschillen. Ir het Noorden
zitten ze op ongeveer 'EG-dichtheid'
Zo heeft Drente 160 man per vierkan
te kilometer en Friesland 178. Het
Zuiden Brabant en Limburg
zitten op het landelijk gemiddelde.
Zeeland is weliswaar nog steeds rede
lijk dun-bevolkt 1199) maar stijgt snel.
Daar heeft natuurlijk het uitstralings
effect van de Westelijke Randstad
alles mee te maken Dat Westen ten
slotte is ongelooflijk dichtbevolkt. In
Noord-Holland krioelen er bijna 900
mensen op een vierkante kilometer en
Zuid-Holland spant de kroon met
1.077 mensen per vierkante kilometer,
het zijn net sardientjes m een blik
Zou je al geneigd zijn om uit het
voorgaande te concluderen dat
naarmate de bevolkingsdichtheid toe
neemt, de betekenis van de land- en
tuinbouw af zou nemen, domweg van
wege het plaatsgebrek, de cijfers lo
genstraffen dit geheel. Eerder is het
tegendeel waar Juist in het Zuiden en
Westen van ons land is gelijk met het
verstedelijkingsproces en ondanks de
oprukkende bevolkingsschares, de
land- en tuinbouw op een uiterst
snelle en dynamische wijze tot ont
wikkeling gekomen. In Brabant ging
het indusrrialisatieproces vrijwel ge
lijk op met de intensivering van de
intensieve veehouderij (op illustratie
ve wijze ook wel bio-mdustrie ge
noemd). In het Westen en vooral in
het overbevolkte Zuid-Holland kre
gen alle industriële groeistuipen hun
spiegelbeeld in de hoge en snelle
vlucht waartoe de glastuinbouw zich
opwerkte Ondanks het enorme ruim
tegebrek. ondanks oprukkende we
gen. industrieterreinen, bevolkings
agglomeraties en recreatiegebieden
waren en blijven het Westland en de
Kring, de tuin van Nederland en van
Europa. Trouwens ook de veehoude-
rijgebieden in Noord- en Zuid'Molland
hebben zich ondanks voortdurende
planologische en andere belemmerin
gen ook snel en soms nog sneller
ontwikkeld dan andere veehouderij
streken in Nederland
Hoe is zo'n ontwikkeling tc verklaren.
In vaktijdschriften wordt hierover zo
nu en dan driftig gepubliceerd. On
langs verklaarde een ongetwijfeld zeer
deskundig vakman dat dit mogelijk
consequenties zijn van een urbaan
gedomineerd waardepatroon, zoals
dat thans in Nederland wordt aange
troffen Daarnaast sprak hij ook over
drieerlei verstedelijking: te weten
morfologische, sociaal-economische
en mentale verstedelijking Als we
deze 'fraaie vaktaal nu maar laten
voor wat hij is, dan komt het verhaal
erop neer dat door de vrijwel overal"
optredende verstedelijking, vooral in
het Westen en Zuiden, de onderlinge,
beïnvloeding van stad en land enorm
is toegenomen. Voeg daarbij de wel
vaartsstijging vi»n de laatste dertig
jaar, de sterk toegenomen mobiliteit,
de moderne communicatiemiddelen,
de toegenomen vrije tijd etc. en het
plaatje is ongeveer volledig. Boven
dien is vooral in de Randstad en
omgeving het platteland geïnfiltreerd
met nieuwe wijken en dorpen. Deze
nieuwe woonsteden en wijken op het
platteland worden voornamelijk be
volkt door forensen en stedelingen.
Dankzij dit alles zijn er zeker in het
Westen niet meer zoveel land- en
tuinbouwgebieden waar men aan de
horizon geen flats enof fabrieks
schoorstenen ziel Ondanks ons bui
tenlandse visitiekaartje van klompen
en molens, gesitueerd in een idyllisch
achterafgebied. wordt het huidige Ne
derland gekenmerkt door een stedde-
lijk-industriéle signatuur. Welke na
delen dat allemaal moge hebben voor
de landbouw, zo'n situatie brengt ook
specifieke mogelijkheden en voorde
len met zich mee. Als land- en tuin
bouw volledig deel uitmakend van
een hoog ontwikkelde stedelijk-indus-
triêle samenleving betekent een con
stante prikkel om niet achter te blij
ven of achterop te lopen noch in
inkomenspeil, noch in levensstijl. Als
de samenleving waarmee je als land
bouw verstrengeld bent als geheel
verandert, dan werkt dat als stimu
lans voor die landbouw om mee
veranderen. Een bijkomend voordeel
van een hoge bevolkingsdichtheid is
een grote klantenkring voor land-
bouwprodukten op korte afstand.
Als je het geheel beziet komt ik tot de
conclusie dat juist in uiterst dichtbe
volkte gebieden temidden van
vens, industrie en dienstverlenende
instellingen, de land- en tuinbouw op
te krap bemeten ruimte bewezen
heeft, genoeg veerkracht en aanpas
singsvermogen te bezitten om zich te
handhaven in die moderne industrië
le maatschappij. Dat is een parado
xale, onverwachte maar verheugen
de conclusie.
mr Gerard W. Smalle gange