iONWETENDHEID
leuze van or wells
samenleving
Id
d
1984;'
30
r
-<
—5
JD
het jaar van Or
well. De gebeur
tenissen die Orwell in zijn
beroemde boek '1984' be
schrijft, gaan over deze tijd.
In het westen heeft men dit
boek sociologische en futuro
logische betekenis toege
kend.Het is dan ook heel re
delijk om de volgende vra
gen te stellen: in hoeverre
beantwoorden de omstan
digheden waarin de mens
heid nu verkeert aan het
beeld dat Orwell in zijn boek
heeft voorspeld? Zullen de
voorspellingen eigenlijk wel
uitkomen, als we aannemen
dat hij zich bijvoorbeeld
enigszins in de tijd heeft ver
gist en als wij zijn voorspel
lingen verdagen naar tijden
die verder in de toekomst
liggen?
Ik wil hier niet ingaan op de literaire
capaciteiten van het boek. Die acht
ik bijzonder hoog en Orwell be
schouw ik als een van de grootste
schrijvers van onze eeuw. Maar, zoals
het gezegde luidt, „Ook al is Plato
mijn vriend, de waarheid is me dier
baarder". En als ik dan uitga van de
hierboven door mij aangehaalde in
terpretatie van Orwell's werk, dan
kan ik niet één bladzijde vinden die
ik zonder bezwaren kan accepteren.
Nu al kan zonder het moment af te
wachten dat de klok op 31 december
het jaar 1983 uitluidt, met totale
zekerheid worden geconcludeerd dat
het door Orwell geschapen beeld van
de toekomst (gezien vanuit zijn tijd)
van de samenleving slechts wat be
treft enkele secundaire en opper
vlakkige details en dan alleen onder
voorbehoud en met de grootste
moeite juist is. maar dat het in
essentie en in zijn totaliteit onjuist
is. Als we trouwens helemaal
rechtvaardig willen zijn dan moeten
we het komende jaar tot het jaar van
Orwell en Amalrik uitroepen Deze
Sowjet-dissident heeft in zijn tijd een
boek geschreven waarin hij voor
spelt dat de USSR als gevolg van
interne moeilijkheden in 1984 niet
meer-zou bestaan. Het boek heeft
veel succes gehad in het westen. In
dit verband dient de naam van
Amalrik zeker te worden genoemd,
al was het alleen maar omdat zijn
voorspelling een van de minst onder
bouwde prognoses en profetieèn in
de hele geschiedenis is geweest.
Maar Amalrik is voor Orwell natuur
lijk geen partij. En het feit dat zijn
profetie op een fiasco is uitgelopen
tast zijn positie als sociaal denker,
waarover ik het aan het einde van dit
artikel nog zal hebben, in het geheel
niet aan.
Orwells beeld van de mensheid in
1984 is niet alleen feitelijk onjuist.
Het is principieel onjuist. De voor
spellingen van Orwell zullen nooit en
nergens uitkomen, met uitzondering
van de voorspellingen die al voordat
hij zijn boek schreef „zijn uitgeko
men" Ze zullen nooit uitkomen. Wat
dit betreft is de profetie van Amalrik
aanzienlijk realistischer geweest,
want vroeg of laat zal er hoe dan ook
een einde komen aan de USSR In
deze wereld heeft niets het eeuwige
leven. Ook onze planeet zal ooit in
rook opgaan.
Alexander Alexandrovitsj Zinovjev igeb 1922/ heeft het grootste deel
van zijn leven, naar eigen zeggen, tot redelijk genoegen in de USSR
doorgebracht. Hij verliet dat land pas toen hij daar in 1978 toe werd
gedwongen. Toen wilde hij gehoor geven aan een uitnodiging uit de VS.
maar kreeg van de instanties te horen dat hg alleen een uitreisvisum
voor Wesl-Duitsland kreeg en bovendien het land binnen vijf dagen
moest verlaten. Het was de op een na laatste maatregel die de staat tegen
hem nam, nadat hij in 1976 zijn eerste literaire werk 'Gapende Hoogten'
een filosofische satire op een fictieve samenleving die verduveld veel
leek op de USSR) bij gebrek aan een welwillende uitgever in de USSR in
Zwitserland liet uitkomen. Toen hij een week in de Bondsrepubliek was.
bleek hem zijn Sowjet-staatsburgerscliap ook te zijn ontnomen.
Toch was hij ondanks de armoede en ontberingen in zijn jeugd altijd een
loyaal Sowjet-burger geweest. Zijn enige smet was een kleine jeugdzone.
wat anti-Stalinistische uitlatingen op een studentenavondje Het kwam
hem op een arrestatie te staan. Strafvervolging wist hij te ontlopen door
toen de oorlog uitbrak vrijwillig dienst te nemen in het Rode Leger. De
onderscheidingen die hij daar wegens moedig gedrag aan overhield,
werden hem te zamen met zijn wetenschappelijke htel in 1977 afgenomen.
Na de oorlog maakte Zinovjev zijn studie aan de filosofische faculteit van
de Moskouse Komonosov-universiteit af. In, 1954 werd hij lid van de
partij Uit overtuiging, niet voor zijn carrière. Hij was zelfs een paar jaar
actief in de partij, maar raakte geleidelijk ontgoocheld en wijdde zich
verder uitsluitend aan de wetenschap. In 1967 werd hij hoogleraar aan
de filosofische faculteit, redactielid van het tijdschrift Filosofische
problemen' en adviseur voor diverse staatscommissies Er verschenen
talloze wetenschappelijke artikelen en boekwerken van zijn hand
Doordat de westerse vakliteratuur inmiddels veel toegankelijker was
geivorden in de USSR, vervreemdde hij meer en meer van Marx en Lenin.
In de jaren zeventig leidde dat tot een reeks conflicten op zijn faculteit tol
hemzijn hoogleraarschap in 1977 werd afgenomen.
In het Westen was hij inmiddels bekend geworden door zijn 'Gapende
Hoogten' 119761 en 'Lichtende Toekomst' <1978). literair werk, doorspekt
mei wetenschappelijke theorieën over maatschappij en samenleving.
Zinovjev leeft vrij geïsoleerd in Munchen Hij heeft er geen behoefte aan
om zich aan te sluiten bij groepen, ook niet bij de kolonie Sowjet-
emigranten Hij voelt zichzelf beslist geen dissident en ivil ook met met ze
worden geïdentificeerd. Volgens hem kan de verdwijning van dissidenten
in de USSR tot een nuttig effect leiden ..Pas als de ijdelheid en drang
naar sensatie onder de mensen wegvalt, zal er daar een beweging lot
stand komen die echt bereid is offers te brengen voor de goede zaak"
Van liberalisering venvacht hij weinig, „het leidt alleen maar tot een
uiteengroeien van de geprivilegieerde en niet geprivilegieerde klassen.
De lagere kaders hebben de ongelijkheid nodig, want zij moeten de orde
handhaven... Zelf hoop ik dat de USSR ooit haar beoordelingsfout van
mijn werk zal inzien, tenslotte komt een goede wetenschappelijke
analyse van een maatschappij, de betreffende maatschappij altijd ten
goede", aldus Zinovjev.
Orwells voorspellingen zullen echter
nooit en nergens uitkomen om de
eenvoudige reden dat er objeetieve
wetten van kracht zijn in het maat
schappelijk leven en de evolutie en
dat deze wetten met ondergeschikt
zijn aan de wil van de massa's,
regeringen, partijen of profeten,
maar de activiteiten van de massa's,
partijen, regeringen en profeten on
dergeschikt zijn aan hen Deze wet
ten sluiten a priori een ontwikkeling
in de evolutie van de mensheid uit
als Orwell in zijn boek beschrijft.
Deze bewering zal ik later met be
hulp van concrete voorbeelden ver
duidelijken.
drie machten
Volgens Orwell zal de wereld in 1984
verdeeld zijn in drie supermachten
en wat stukjes „niemandsland". Een
supermacht zal ontslaan nadat dc
USSR West-Europa heeft bezet, de
tweede nadat de VS eerst het gehele
Amerikaanse continent in bezit heb
ben genomen en vervolgens Enge
land heeft bezet en de derde nadat
China zich de gebieden in het haar
toekomende deel van de wereld
heeft toegeëigend. De supermachten
zullen zich voortdurend in staat van
oorlog met elkaar bevinden en wel
twee tegen een, in verschillende
combinaties. De oorlog zal worden
gevoerd om goedkope arbeidskrach
ten te verkrijgen in het niemands
land, arbeidsprodukten te vernieti
gen en een gebrek aan consumptie
artikelen te creéren.
Iedere supermacht zal over mogelijk
heden beschikken die de twee ande
re samen niet kunnen vernietigen.
Bovendien zal de oorlog ongevaarlijk
zijn voor de grote supermachten Er
zal een klem aantal burgers bij be
trokken zijn, voornamelijk specialis
ten. De supermachten zullen eenzelf
de maatschappelijk systeem en on
geveer eenzelfde levenswijze hebben.
Een systeem dat na de vernietiging
van het kapitalisme is ontstaan en
de USSR en incidenteel Hitler-Duits-
land als prototypen heeft. De toe
stand waarin de mensheid in het
boek verkeert, zal eeuwig voortbe
staan
Ik denk dat de lezer zelf wel m staat
is te schatten van hoeveel gezond
verstand de idee van een ongevaarlij
ke oorlog om goedkope arbeids
krachten te verwerven en con
sumptieartikelen te vernietigen, ge
tuigt. In onze tijd siddert de hele
wereld in werkelijkheid van angst
voor een nieuwe wereldoorlog. Ieder
van de twee (en niet drie!i super
machten beschikt over militaire
macht die voldoende is om de hele
civilisatie te vernietigen De wereld
zucht in werkelijkheid onder het juk
van de overbevolking. Goedkope ar
beidskrachten haasten zich zonder
oorlog vrijwillig naar de westerse
landen. Als er geen beperkende
maatregelen worden genomen dan
zal het westen er letterlijk in verdrin
ken. De wereld is in feite verdeeld in
twee maatschappelijke systemen die
vijandig tegenover elkaar staan. Hun
verschillende belangen zijn al in alle
sferen van het maatschappelijk le
ven met elkaar in botsing gekomen.
ven met elkaar in botsing gekomen
Bij een toekomstige wereldoorlog zal
de hele bevolking van de vechtende
(en ook van de niet vechtende) lan
den betrokken raken Er zal geen
verschil meer lussen front en achter
land zijn. Maar ons wordt in het boek
beloofd dat de oorlog ongevaarlijk
zal zijn en in een uithoek zal worden
uitgevochten door alleen een klein
aantal specialisten En de wereld
blijft die geniale voorspellingen
maar toejuichen. Als Orwell trou
wens een Russisch schrijver zou zijn
geweest, dan zou hem vermoedelijk
nooit zo'n aanbidding ten deel zijn
gevallen. Zijn er soms veel mensen
die het werk kennen van Zamjatin,
dat zo'n grote invloed heeft gehad op
Orwell?
Volgens Orwell'zullen in 1984 dus die
drie eerder genoemde supermachten
bestaan Deze voorspelling kan wor
den geanalyseerd en lot voorbeeld
dienen om te laten zien dat Orwells
sociologische en historische ideeén
op niets zijn gebaseerd. Er bestaan
objectieve wetten voor de vorming
en het bestaan van grote groepen
individuen in een sociaal geheel En
die hebben de onontkoomlijke
kracht van natuurwetten. Geen en
kele machtige partij, laat staan een
eenzame profeet, kan deze wetten
veranderen. Iedere scholier weet dat
het in het gebied van de zwaarte
kracht onmogelijk is om een houten
stok van bijvoorbeeld een vinger dik
en onbeperkte lengte te hanteren.
verbanden
De stok zal als hij langer is dan een
bepaalde lengte breken. Zulke wet
ten zijn ook van kracht bij grote
groepen mensen. Er bestaat een be
paald verband tussen bijvoorbeeld
de produktiekrachten van een land
en het aantal kritische mensen dat
in staat is de organisatie van het
leven in dat land voor een periode
die lang genoeg is, in stand te hou
den. Analoge verbanden gelden
voor de ruimtelijke afmetingen van
een land, de grondstoffen, het kli
maat. het ontwikkelingspeil van de
bevolking, de cultuur en ga zo maar
door.... Het is hijvoorbeeld mogelijk
om als stelling te bewijzen dat Chi
na niet in staat zal zijn om een
supermacht te worden van hetzelfde
niveau als de VS en de USSR, als het
zijn bevolking niet op zijn minst tot
de helft terugbrengt.
De USSR zal in de komende honderd
jaar niet in staat zijn om haar eigen
grondgebied in cultuur te brengen,
laat staan heel Europa. De Sowjet-
Unie beschikt over militaire macht
die toereikend is om de legers van
alle Europese landen te verpletteren
Er zijn echter talloze andere factoren
nodig, waarover de USSR met alleen
nu niet beschikt, maar waarover zij
in de komende tientallen jaren (laat
staan eeuwen) zal beschikken, om
Europa voor een tamelijk lange tijd
(bij Orwell voor altijd) te bezetten
Een zo'n factor is bijvoorbeeld dat er
in dit land geen volk is dat de
ambitie heeft om een volk van heer
sers te zijn en dat volgens de wetten
van overheersing en ondergeschikt
zjjn in staat is om de baas te spelen
over de onderworpen volkeren En
die wetten zijn eveneens objectieve
feiten.
Het Russische volk is het enige dat
voor deze rol in aanmerking zou
kunnen komen, maar wordt zelf ver
nederd en onderdrukt in het Sowjet-
impene. Het Russische volk moet.
als het wil pretenderen naar hel
leiderschap over grote massa's ande
re volkeren, eerst een voor zo'n groot
volk waardige positie bij zichzelf
thuis zien te verwerven, zijn cultuur
op een zo hoog mogelijk peil brengen
en een naar historische en interna
tionale maatstaven gemeten actief
volk worden. En daar zijn, ik herhaal
het nog eens. eeuwen voor nodig, als
het al helemaal mogelijk is. Wat de
VS betreft, die zijn niet eens in staat
af te rekenen met hun eigen piepklei
ne weerbarstige buren Het zal nog
heel lang duren voordat zij het gehe
le Amerikaanse continent in bezit
hebben. De Engelsen zullen zich in
ieder geval heel wat eerder en vrijwil
lig onderwerpen aan de Sowjets dan
ze de VS zullen toestaan hun land in
te lijven.
Wat betreft de maaschappijstruc-
tuur. de levenswijze en de problemen
die in de westerse landen aanwezig
zijn. komt het door Orwell geschet
ste beeld van de mensheid in 1984
nog minder overeen met de
werkelijkheid Het kapitalisme is m
het westen nog altijd met vernietigd
We kunnen er nauwelijks op rekenen
dat erin de komende tientallen jaren
met het kapitalisme zal wo/den afge
rekend (als er natuurlijk geen nieuwe
wereldoorlog uitbreekt, of het wes
ten er na zo'n oorlog heelhuids af-
alexander zinovjev
komti Het levenspeil lil het westen
is buitengewoon hoog Er wordt hier
in gigantische hoeveelheden koffie
naar binnen geslagen en nog echte
koffie ook. Over wijnen, vlees en fruit
heb ik het dan-nog niet eens.
Sex blijkt niet alleen niet verboden
te zijn of tot het nulpunt terugge
bracht. maar maakt integendeel zo'n
weelderige bloeiperiode door dat het
helemaal geen kwaad kan als er op
zijn minst minimale morele beper
kingen zouden worden opgelegd. De
tendenties naar het socialisme zijn m
het westen ongetwijfeld erg sterk.
Maar dan wel naar een bepaald
soc.ialisme. een comfortabel, gezapig
democratisch socialisme 'met èen
menselijk gezicht'
Kortom, een socialisme in het kader
van het kapitalisme Men hoopt er
hier in te slagen om de tekortkomin
gen van het kapitalisme te verhelpen
zonder zijn verdiensten te verliezen,
en de verdiensten van het commu
nisme te verwerven zonder de gebre
ken ervan. Die hoop is op zijn minst
naïef. Maar ondanks dit alles lijkt
het bestaande communisme dat een
bedreiging voor het westen is. in
werkelijkheid net zo weinig op het
angstaanjagende beeld in Orwells
boek als alle aspecten
structuur
Volgens Orwell zal de maatschap
pijstructuur er in 1984 primitiever
uitzien dan vijftig jaar geleden.
Maar als er hier iets primitiever is
geworden, dan is het wel dc opvat
tingen over de maatschappijstruc
tuur en niet de structuur zelf. Oor
deelt u zelf! De sociale structuur
van de toekomstige postkapitalisti-
sche maatschappij en levenswijze
zien er volgens Orwell als volgt uit.
Aan de top van de piramide staat
Grote Broer. Er onder de Kernpartij
en daaronder de Randpartij en hele
maal onderaan de massa, de "proles'.
Grote Broer is almachtig en onfeil
baar. Hij heeft de functie om het
middelpunt te zijn van alle gevoe
lens in de samenleving: de liefde, de
angst, enz.
De Kernparl.ij staat voor de herse
nen van de maatschappij en de
Randpartij voor haar handen. De
administratie is geconcentreerd in
vier ministeries. De proles' hebben
geen intellect en slechts 40 procent
van hen heeft een opleiding genoten
De kinderen beginnen op 12-jarige
leeftijd te werken De partijleden
leven geïsoleerd van de massa en
staan onder voortdurende controle
van de DunkpoÜtie Een belangrijke
rol speelt een speciaal technisch ap
paraat ihet telescherm'. waarmee zij
worden geobserveerd De liefde
wordt beschouwd als een misdaad en
dus vervolgd en seksuele gevoelens
zijn tot bijna nul teruggebracht. De
mensen zijn er eenzaam en geestelijk
geïsoleerd Collega's die al jarenlang
met elkaar werken kennen elkaar
gewoonlijk niet
In deze maatschappij heeft de Partij
alle macht. Zij verwerft die macht
door mensen pijn te doen. te marte
len. angst aan te jagen en noêm maar
op Deze maatschappij is van top tot
teen gebaseerd op haat. Vooruitgang
is hier een beweging geworden van
pijn en lijden naar nog meer pijn en
lijden. Partijmacht is niet erfelijk.
Waarom verwerft de Partij macht0
Dat is het grootste geheim van de
Partij. En dit ingewikkelde, raadsel
achtige en intrigerende geheim
wordt aan het einde van het boek
openbaar gemaakt: dan blijkt name
lijk dat de Partij de macht niet als
middel beschouwt, maar als het uit
eindelijke doel. De Partij verwerft
haar macht louter en alleen om die
macht zelf!
De bestaande communistische sa
menleving heeft weinig gemeen met
deze beschrijving. Zij is niet beter
en niet slechter dan de maatschap
pij van Orwell. Zij is gewoon an
ders: Uiteraard heeft de informatie
over het bestaande communisme
die Orwell uit verschillende bron
nen kreeg. o.a. de roman 'Wij' van de
Russische schrijver Zamjatin. in
vloed gehad op zijn werk. maar bij
zijn werk ging hij uit van het begrip,
het voorstellingsvermogen, de crite
ria, smaak, mentaliteit en psycholo
gie van de westerse lezer. En zijn
beschrijvingen zijn tot nu toe
werkelijk de sterkste en meest ka
rakteristieke uiting van hoe een
westers iemand, die nog nooit onder
de omstandigheden van het reéle
communisme heeft geleefd, over dit
communisme buitengewoon opper
vlakkig en incidentele informatie
heeft en zelf onder de relatief welva
rende omstandigheden van een wes
terse democratie met illusies over
zekere onaantastbare behoeften, ei
genschappen en rechten van dc
mens, zich een communistische sa
menleving voorstelt Orwells be
schrijving van de toekomstige
maatschappij heeft tol doel om hij
de lezer een gevoel van angst, ver
ontwaardiging en protest op te w ek-
ken.
Daarom domineren de zuiver nega
tieve verschijnselen van de Stalinpe-
riode. onzinnige sprookjes die Russi
sche emigranten naar het westen
hebben meegebracht en oppervlak
kige westerse observaties Een ade
quate beschrijving van het bestaan
de communisme is niet alleen niet in
staat om dergelijke zieleroerselen bij
de lezer op te wekken, zij zal geheel
en al onbegrepen blijven Om een
adequate beschrijving van het be
staande communisme te begrijpen
zijn andere begrippen, criteria, voor
stellingsvermogen. smaak etc nodig
Om die angst, verontwaardiging,
protesten en andere emoties te on
dergaan. is levenservaring nodig on
der de omstandigheden van het be
staande communisme
nieuw type mens
Het bestaande communisme preten
deert allereerst een oplossing van
de problemen en de liquidatie van
de tekortkomingen van de kapitalis
tische samenleving te zijn. Het komt
als de verlichting van veel mensen
tot ons. En op die basis ontwikkelt
het zich en legt het zijn ware aard
als een nieuwe vorm van onder
drukking. slavernij en ongelijkheid
bloot. Daarbij brengt het een nieuw
type mens voort, een sociaal wezen
met een nieuwe wereldbesehou-
w ing. met nieuw e opvattingen over
de maatschappij, de waarden en dc
zin van het leven cn met nieuwe
criteria voor alles wat er om hem
heen gebeurt. En voor die nieuwe
mens is de samenleving van Orwell
niets meer dan een vage toespeling
op de tekortkomingen van dc be
staande maatschappij waarin hij
zelf leeft, in het bijzonder op het
gebrek aan consumptieartikelen,
het aangeven van elkaar, de ge
schiedvervalsing etc.
Ik geef hier slechts enkele losse
voorbeelden, waaruit blijkt dat Or
wells beschrijving niet overeenkomt
met de bestaande communistische
samenleving Daarbij ga ik uit van
het klassieke model, de Sowjet-Unie.
waar voor het eerst in de geschiede
nis zo n samenleving werd gereali
seerd In die samenleving is iedereen
verplicht te leren lezen en schrijven.
Het geven van onderwijs is hier
bovendien geen uiting van de nobele
bedoelingen van de machthebbers,
maar het is een absolute bestaans
voorwaarde voor de hele economie,
cultuur en administratie. Het Sow-
jet-onderwijssvsteem overtreft in ve
le opzichten het westerse, dat erken
nen zelfs westerse experts. Kinderar
beid is verboden De mensen voelen
zich er aanzienlijk langer kind dan in
het westen.
Hoewel het levenspeil over het alge
meen genomen lager is dan in het
westen worden daarentegen alle ba
sisfactoren voor het bestaan gega
randeerd: werk, onderwijs, woon
ruimte. medische verzorging, ouder
domsvoorzieningen Gezinnen vallen
niet uiteen, kinderen maken zich
met los van hun ouders Liefde en
sex worden met vervolgd, tenzij deze
de vorm van zedenbederf of abnor
maliteiten aannemen De communis
tische samenleving lost het pro
bleem van de eenzaamheid en de
isolatie van het individu in de maat
schappij op uiterst voortreffelijke
wijze op.
Het is een typisch westers probleem,
in de USSR is het onbekend. Maar de
mensen moeten er wel veel voor
betalen liet individu is wat betreft al
zijn basisfuncties in het leven een
integrerend deel van het collectief en
wordt volledig door dat collectief
gecontroleerd En daar is helemaal
geen geheimzinnig telescherm voor
nodig, de leden van dit collectief
weten namelijk alles van elkaar en
zelfs nog voordat de betreffende per
soon het zelf weet.
sociale cellen
Sociologisch gezien is de communis
tische samenleving niet verdeeld in
de Partij en de 'proles'. maar in
elementaire sociale cellen, waarin de
eigenschappen van hel geheel zyn
terug te vinden, en in verschillende
soorten groepen van deze cellen. Dat
betekent uiteraard niet dat er in deze
samenleving geen partij is. Die is er
wel. Maar die speelt een heel andere
rol dan Orwell haar toeschrijft. Zo'n
elementaire cel van het geheel heeft
een structuur die heel wat gecompli
ceerder is dan Orwells samenleving
in haar totaliteit. In deze samenle
ving zijn de partijleden niet geïso
leerd van de overige burgers Het
merendeel van hen houdt er een
levenswijze op na die zich met van
die van de partijlozen onderscheidt.
In de geprivilegieerde lagen van de
bevolking erven de kinderen door
hun betere opleiding en connecties
de status van hun ouders. In deze
samenleving worden alle geneugten
van het leven in overeenstemming
met de sociale positie van het indivi
du verdeeld. De mensen streven hier
niet om de macht zelf naar de macht,
maar om de genoegens die door deze
macht toegankelijk worden. Het
diepste geheim van Orwells Partij is
sociologisch gezien absurd. Deze
maatschappij heeft helemaal geen
mystieke geheimen Haar grauw
heid. banaliteit, alledaagsheid en
doelmatigheid maken haar zo angst
aanjagend
Ook de ideologie van Orwells post-
kapitalistische maatschappij is. als
we haar vergelijken met de ideologie
van de bestaande communistische
samenleving, eveneens absurd. 'Wij'
verklaart een zegsman van de top
van Orwells maatschappij, „hebben
afgezien van de idee van de negen
tiende eeuw omdat er bepaalde ob
jectieve natuurwetten bestaan Wij",
proclameert hij. „scheppen onze ei
gen natuurwetten De realiteit be-
staat slechts in het collectieve be
wustzijn van de Partij en verder
nergens De realiteit bevindt zich in
de schedel. We hebben het bewust
zijn onder controle en daardoor ook
de materie"
Met een dergelijke ideologie kan een
samenleving onmogelijk lang woi-
den bestuurd. De ideologie van de
communistische samenleving steunt
op de wetenschap en maakt gebruik
van de verworvenheden van deze
wetenschap, omdat zo n samenle
ving in principe onmogelijk zonder
de onderkenning van objectieve wet
ten onder controle kan worden ge
houden.
De communistische samenleving, ik
herhaal het nog eens, lijkt helemaal
met op de samenleving die Orwell
heeft beschreven Dat doet echter
mets af aan de betekenis van Orwells
werk Iemand heeft eens gezegd dat
de waarde van een geleerde wordt
bepaald door het aantal mensen dat
hij in verwarring heeft gebracht en
hoe lang hij dat heeft gedaan. Deze
formule kan ook worden toegepast
bij de waardering van een persoon
lijkheid op het gebied van het sociaal
denken. Vanuit dat oogpunt heeft.
Orwell een overweldigende bijdrage
geleverd aan de westerse beeldvor
ming over de toekomst en de postka-
pitahstische samenleving. Het wes
ten zal zich in de komende jaren dan
ook waarschijnlijk wel niet van hem
afkeren Orwells boek zal nog lange
tijd invloed uitoefenen op het den
ken en voelen van miljoenen mensen
in het westen.
'Onwetendheid is kracht' is de leuze
van Orwells samenleving. Leugen
achtig onberispelijk als de leuzes
van welke maatschappij dan ook.
Over de historische kracht diue de
onwetendheid als maatschappelijke
wetmatigheid heeft wordt gezwe
gen.