VREDESDEMONSTRANTEN
■Pï
met lood in
de
schoenen het
nieuwe jaar in
mwx
1983,
r-:
m
oo
J—s
:Q
-P
O
ApER^ETA i
e Caom
CM Tyzkitü
8 kuxHE?
is, voor velen,
Woensdrecht, 1984 zal het
ook zijn.
Tot halverwege 1983 was het
NATO-dubbelbesluit - om
het eenvoudig te zeggen:
dreigen met plaatsing van
kernraketten om het Oost
blok tot concessies te dwin
gen - wel iets verwerpelijks,
maar niet erg concreet. De
aanwijzing van Woensdrecht
tot basis waar de 48 aan
Nederland toebedeelde
kruisraketten zouden wor
den geplaatst bracht de rea
liteit wat dichter bij huis.
Woensdrecht is een plaats,
een basis, bestaat, je kunt
het op de kaart aanwijzen.
Dat het huidige kabinet een
onderscheid maakt tussen
passieve en actieve voorbe
reiding, ach, dat hoort tot
het hoge-school-rijden in de
politiek. Dat zegt niet zoveel.
1984 wordt, opnieuw, het jaar van
Woensdrecht. In welke maand is niet
zo relevant, maar in het komende
jaar wordt de komst van de kruisra
ketten daadwerkelijk, zichtbaar,
aangevat. Er is weliswaar één mits
mochten de NATO en de communis
tische tegenhanger tot een akkoord
over wapenvermindering komen,
dan zal de plaatsing van kruisraket
ten op Woensdrecht niet door gaan.
De vliegbasis echter ligt niet in Uto
pia.
1984 wordt het jaar van het beton-
storten, van de aanleg van de bun
kers waarin de kruisraketten zullen
worden ondergebracht, het jaar ook
waarin de passieve fase van voorbe
reiding zal overgaan in een actieve
fase.
..Ik ga met lood in de schoenen het
nieuwe jaar in", zegt ds. D. E.
Hiensch, voorzitter van de de ver
schillende kerken overkoepelende
Zeeuwse Provinciale Interkerkelijke
Werkgroep Vredeswerk
Hiensch was één van de deelnemers
aan de zaterdag 29 oktober in Den
Haag gehouden vredesdemonstratie,
net zoals hij twee jaar daarvoor had
meegedaan aan die van Amsterdam.
Gijs Kramer (64). uit Nisse, was ook
in Den Haag. „Om te laten zien dat
het echt menens is", zegt hij, „zodat
ze later niet kunnen zeggen: het was
maar een bevlieging" Kramer raakt
heel even geëmotioneerd wanneer hij
zegt. „In de oorlog, bij de beschieting
van Nisse, kon je nog weglopen. Als
zo'n dfng gevallen was. dan had je
het ook gehad. Maar nu ...Je hebt
toch kinderen, kleinkinderen. Hoe
kan je die kernwapens voor je ver
antwoording nemen?"
Pia Verstraten uit Goes is actiefin de
plaatselijke groep van 'Vrouwen
voor vrede' en - net als vele anderen -
niet slechts voor zichzelf naar Den
Haag gegaan. Voor haar dochtertje
van zes bijvoorbeeld: „Een boze heks
krijg je haar kamer nog wel uit", zegt
zij. „Maar een kernwapen? Verzin er
maar iets voor. Ze zien het op het
Jeugdjournaal Je kunt het moeilijk
ontkennen Kinderen voelen dat al
les heel reëel, vooral pubers. Die
zeggen dat ze het nog maar niet zo
weten of die kernwapens wel eens
niet af zouden kunnen gaan
Ieder had z'n eigen motieven en
motiefjes, voortkomend uit angst,
misschien gevoed door hoop dat za
ken die onvermijdelijk lijken deson
danks kunnen worden bijgesteld.
Angst, het idee dat willen we niet,
bepaalde politieke partijen zit wel
enige vooruitgang", vind hij.
Voor Hiensch is het niet alleen be
langrijk dat er tegen kruisraketten
wordt geprotesteerd. „Mensen be
seffen dat ze op een cruciaal mo
ment in de geschiedenis zijn terecht
gekomen. Gods schepping is in het
geding. De raketten staan niet op
West-Europa, of Rusland, maar op
Gods schepping zelf gericht. Zolang
ik dat kan zal ik mij daar tegen
blijven verzetten".
Ds Hiensch acht wat dat betreft niet
angst de werkelijke drijfveer voor
zijn protest maar schaamte.
„Schaamte dat we het zo ver hebben
laten komen".
„De kardinale fout is dat we de
technologie niet meer in de hand
er natuurlijk ook
nagedacht. Dat vijandsdenken moet verande-
Die SS-20's, dat is ook maar doorge- ren. Dat is belangrijk, want dan
begin je nameijjk bij jezelf
Hiensch „Het is natuurlijk niet zo
zonder. Onder de vorige president dat wij volstrekt eenzijdig willen
lagen de standpunten heel anders
Maar nu is Reagan er. en die wil de
baas zijn. Ik ben niet deskundig
genoeg om te beoordelen wie eigen
lijk de baas is. Ik denk alleen maar
dat het een illusie is dat kernwapens
de vrede kunnen dienen, zoals som
migen zeggen Professor Röling zegt
dat toch ook Je kunt die wapens
misschien twee jaar. of drie jaar. of
tien jaar met gebruiken, maar op een
gegeven moment worden ze ingezet.
En dan geldt, net als in dat liedje, dat
vluchten met meer kan Medici,
doktoren, ze zeggen het toch alle-
ontwapenen We willen wél eenzijdi
ge stappen doen. om tot tweezijdige
ontwapening te komen. Dat is de
derde weg: niet de weg van overgave,
met die van confrontatie, van oorlog,
maar een nieuwe weg..."
Hij zegt: „En belangrijk daarbij is.
dat wapens niet alleen slachtoffers
maken als ze gebruikt worden, maar
ook nu al. Kernwapens vernietigen
nu al zoveel mensen. Vrede is er niet
nóóit, lijkt de voornaamste drijfveer
in de gesprekken die we nu voeren,
twee maanden na de demonstratie in
Den Haag.
„Als de mensheid nog wil voortbe
staan, dan is een massale volksbewe
ging nodig", citeert ds. Hiensch pro
fessor Frank Barnaby, tot voor kort
directeur van het internationaal in
stituut voor vredesvraagstukken in
Zweden. De deelnemers zien de vre
desdemonstratie ook zo: als een
volksbeweging, een massaal protest,
niet partijgebonden. Want wie wil er
immers kernwapens0 Die laatste
vraag is vrij gemakkelijk te beant
woorden. Niemand, nagenoeg nie
mand. Daarna begint onmiddellijk
de scheiding der geesten Acht je
kernwapens nodig om je tegenhan
ger binnen z'n grenzen te kunnen
houden, of denk je wat minder mili
tair-strategisch en zeg je gewoon
nee? „Ik ben", zegt ds. Hiensch na
enig nadenken, „een atoompacifist!'
Zowel hij. als Pia Verstraten en als
Gijs Kramer vinden van zichzelf dat
zij niet naar Den Haag zijn getrok
ken om exclusief tegen de NATO-
kruisraketten te demonstreren, al
zijn de nuances van hun denken niet
helemaal gelijk. De kruisraketten
schort. Premier Lubbers zei kort
geleden dat daadwerkelijke plaat
sing in Nederland steeds onvermij-
del ijker lijkt te worden.
Dan kan je je afvragen: heeft het
allemaal geholpen?
Kramer. Pia Verstraten en ds
Hiensch putten vooral hoop uit de
massaliteit van de demonstratie
Hiensch: „Het is toch uniek dat zo
ontzettend veel mensen in West-
Europa de straat op zijn gegaan om
in het openbaar, samen, te getuigen,
om te laten zien dat de weg van de
kernwapens een doodlopende, heillo
ze weg is".
Pia Verstraten „Soms ben ik wel
eens somber. Soms denk je. je kan er
niet tegen opboksen Maar toch, op
de een of andere manier vinden
steeds meer mensen elkaar. De ont
wikkeling gaat door Dat geeft ook
mij weer hoop om door te gaan..
Vooral vanuit het buitenland ont
vangt zij brieven waarin het de visie
van haar groep wordt ondersteund.
Gijs Kramer ziet dat hetzelfde. Hij
wijst naar de demonstratie van '81,
en constateert dat er nu méér men
sen naar Den Haag zijn gegaan, om
hebben We hebben geen greep meer maal: overlevingskansen zijn er niet.
hans laroes
op de technologie, op het militair
industriële complex De technologie
Ik geloof dat het dan afgelopen i
Hiensch: „Dat de vredesbeweging
op dit gebied heeft niet de toetsing het Oostblok in de kaart speelt0 Het
van de ethiek doorstaan. Dat is het
catastrofale voor de mensheid. Poli
tici zijn hun greep kwijt. Barnaby
is ellendig genoeg dat je inderdaad
allerlei etiquetlen krijgt opgeplakt.
Ik wil wel vooropstellen dat ik de
bijvoorbeeld zegt dat politici alleen communistische ideologie verwerp.
nog maar achter de feiten aanlopen
Dat is doodeng, en als mensen dat
gaan beseffen, geloof ik inderdaad
maar ik geloof er mets van dat wij,
door actie te voeren, de Russen in de
kaartspelen. Ik geloof inderdaad dat
dat een massale volksbeweging de zij net als de Amerikanen bezig zijn
enige strohalm is'!
Het doet er voor Pia Verstraten
Gijs Kramer eigenlijk weinig toe dat
te werken aan een overbewapening
die meer dan verschrikkelijk is. De
Russen zijn ook niet te vertrouwen.
in Rusland SS-20 wapens geplaatst hoewel het wel zo is dat het steeds de
staan Althans, het doet er beter Amerikanen zyn die met nieuwe wa-
gezegd véél toe ook die wapens pens komen. Dat de Russen heel
willen ze weg hebben. Zij echter zien West-Europa zouden willen bezetten
m de aanwezigheid van de Russische .geloof ik met. Ze zullen wel gek zijn
SS-20 geen legitimatie voor de komst om 450 miljoen lastige mensen onder
van de kruisraketten Het zicht op de
vraag wanneer er een evenwichtssi-
tuatie is bereikt, wie de overhand
heeft en wie een achterstand Op een
bepaald gebied, zijn zy allang kwijt
geraakt.
Waarom zou je steeds nieuwe kern-
zich te krijgen. Ze hebben het al
lastig genoeg met Polen. Wat mvloed
betreft zullen ze het natuurlijk altijd
proberen' maar een bezetting, daar
geloof ik met in..."
Hiensch: „De SS-20's, die wapens
stonden er al. toen Reagan kwam.
pen.
zijn, zeggen zij verwerpelijk, natuur- de ernst van de situatie te onderstre-
- .In bepaalde uitspraken van
Av
lijk Maar geldt dat niet evenzeer
voor de kernwapens die al geplaatst
zijn? „De Russische, de Amerikaan
se. ze moeten allemaal weg zegt Gijs
Kramer. Z'n vrouw vraagt zich daar
bij af „wat dat voor een waanzin is...
De wereld 50 of 100 keer kunnen
vernietigen? en zegt. „Eén keer is
toch voldoende
Voor Pia Verstraten komen de kern
wapens niet eens op het eerste plan.
Zij. en dat geldt voor velen uit de
Goese groep 'Vrouwen voor Vrede',
vechten met eens zozeer tegen kern
wapens. als wel voor een mentali
teitsverandering, een andere samen
leving, een werkelijke dialoog, iets
wat zy 'nieuw denken' noemt „De
gang naar Den Haag was ook een
aandacht vragen voor iets wat je
opgelegd wordt, macht, een protest
tegen 't feit dat er beslissingen wor
den genomen waarover je zelf niets
te zeggen hebt
Ds. Hiensch acht de kruisraketten,
ook al is hij tegen iedere vorm
atoombewapening, enige extra aan
dacht waard. Volgens hem beteke
nen de kruisraketten dat de NATO
de beschikking krijgt over wapens
met een agressief karakter, een nieu
we dimensie, de kernwapendiscus
sie.
massaliteit
Sinds 29 oktober is er veel veran
derd, voornamelijk in het buiten
land. Bij de Engelse vliegbasis
Greenham Common zijn de eerste
kruiswapens aangevoerd uil het
Britse 'contingent'. In Italië is de
volksvertegenwoordiger akkoord
gegaan met plaatsing, in West-
Duitsland heeft de Bondsdag er mee
ingestemd. De Russen zijn vervol
gens van de onderhandelingstafel in
Genève weggelopen, en ook andere
gesprekken zijn op z'n minst opge-
wapens toevoegen aan de bestaande Toen er echter nieuwe wapens kwa-
hoeveelheid als het enige resultaat is men, hadden we een vijand nodig. En
dat je de wereld, je tegenstander, wie natuurlijk is het communisme een
dan ook, nog een keertje extra kunt verwerpelijk systeem. Echter, het zit
vernietigen? De waanzin van dit ons in het bloed om een vijand te
soort discussies overheerst de vraag bestrijden, maar veel belangrijker is
wie op wie voorligt. Kramer: „Ik heb het om de vijandschap te bestrijden.
zonder gerechtigheid maar nu wordt
er over de hele wereld zo'n tweeë
neenhalf miljoen dollar per minuut
aan bewapening uitgegeven, terwijl
er in diezelfde minuut zo'n 40, 50
kinderen van de honger omkomen."
democratie
De tegenstanders van de verdere
gang op de weg van kernbewape
ning kunnen allen in de toekomst
met een groot dilemma worden ge
confronteerd. Want wat moet je als
straks, en het is allerminst ondenk
baar, de Tweede Kamer zegt: ak
koord, onder de huidige omstandig
heden zeggen wij 'ja' tegen de statio
nering van kruisraketten. Als je
gelooft in de parlementaire demo
cratie, moet je dan zeggen: we heb
ben wat dit betreft verloren, en dat
laten we zo?
Gijs Kramer bijvoorbeeld, kan zich
dat dilemma goed voorstellen. Hij
heeft met meerderheden en minder
heden leren werken, in ieder geval in
die tijd dat hij nog PvdA-raadslid
was in de toen zelfstandig gemeente
Nisse. Wat dan. als het parlement 'ja'
zegt? Blokkades van Woensdrecht?
Hij aarzelt lange tijd. Hij is er zelf,
legt hij uit, de man niet naar om
.•V
bijvoorbeeld in Woensdrecht op de
weg te gaan zitten. Hij zou echter
veel begrip hebben voor mensen die
dat wél doen. Maar toch... De keerzij
de is dat je. als je burgerlijk onge
hoorzaam wordt en niet meer in
stemt met een in de Tweede Kamer
genomen besluit, ook niet vreemd
moet kijken als anderen met ideeèn
waar je het op geen enkele manier
mee eens bent, zich op dezelfde ma
nier tegen het parlement gaan ver
zetten. Een dilemma dus: .,'t Zou
verdomd moeilijk zijn om te zeggen,
burgelijke ongehoorzaamheid kan
niet. Maar aan de andere kant kan je
zeggen- als jullie dan niet luisteren,1
kan ik me voorstellen dat er groepen
zijn die zich aan de democratie K
bulten gaan".
Kramer „Daar zou ik zelf niet bij
zijn, tenzij mijn hele stroming daar,
als eenheid, achter zou gaan staan,
Maar ik zie de leider van de oppositie
nog niet tot burgerlijke ongehoor
zaamheid oproepen".
Ook Hiensch ziet het dillemma le
vensgroot voor zich opdoemen. Hij,
net als Kramer en Pia Verstraten,
hoopt dat het parlement de signalen
uit de samenleving niet zal negeren,
en als eerste stap op weg naar een
vriendelijker maatschappij de kruis
raketten zal afzweren.
„Als er een beslissing komt vóór de
plaatsing van kruisraketten die
slechts met een hele kleine meerder
heid tot stand komt, dan ben ik er
bevreesd voor dat de democratie
daaronder zal lijden. Het zal, ben ik
bang, tot verharding leiden, en het
zal moeilijk worden om binnen de
vredesbeweging de solidariteit voor
elkaar te handhaven"...
Na enig aarzelen vertelt Hiensch wat
het voor hemzelf zou betekenen: „Ik
zal nooit ophouden", zegt hij. „Ik zal
me moeten neerleggen bij de besluit
vorming, maar innerlijk zal ik dat
niet kunnen. Dit is zo'n essentiele
zaak, dit zou zo'n fout zijn, dat ik het
nooit in mijn leven zal aanvaarden"
Hij zegt: „Dan is voor mij de grens
bereikt. Dat zal ik God méér moeten
gehoorzamen dan de mensen. Dan
kan voor mij een vorm van burgerlij
ke ongehoorzaamheid mogelijk zijn,
al heb ik geen idee in welke vorm. Ik
heb daar zorg over, maar méér zor
gen .heb ik nog over Gods schep
ping..."
Kramer zowel als ds Hiensch en
Verstraten hopen, het is al gezegd,
dat de massaliteit van de vredesde
monstratie indruk zal maken op de
politici in Den Haag. Pia Verstraten;
„Eigenlijk heb ik geen vertrouwen in
hen maar soms denk ik. dat zyn toch
ook mensen met hun eigen emoties,
angsten Daar moet toch ook iets in
omgaan?"
Veel hoop hebben ds Hiensch en
gevestigd op het volkspetitionement
dat de vredesbeweging voorbereidt:
een vraag aan iedere Nederlander
van zestien jaar en ouder of-ie voor of
tegen de kruisraketten is. De meer
derheid zegt tégen, denken zij.
Intussen hebben zij meer weerstand
te overwinnen. In Nisse zijn, zegt
Kramer, mensen wel eens met de nek
aangekeken omdat zij een anti-kern
wapen-affiche voor de ramen hadden
hangen. Hiensch heeft anonieme
briefjes ontvangen. En Pia Verstra
ten is er bang voor versleten te
worden voor zo'n „zoetsappig vrouw
tje met van die ludieke acties". Ze
zegt, glimlachend, „zelfs m'n zoon
zei moet er nu weer zo'n stomme
duif op de kerstkaarten..."
Ondanks momenten van twijfels la
ten zij zich echter niet permanent
ontmoedigen. Ds Hiensch. „Ik ben
christen en dus mag geloven dat het
onmogelijke mogelijk zal zijn. Daar
om moeten we doorgaan. Dat blijf ik
zeggen."
