de schone schepen van het beulskind venetië in londen JATERDAG 10 DECEMBER 1983 PZC/ weekendkrant 17 -,-rién week, twee kleine ül incidenten. Het Frans Halsmuseum toont - na restauratie - Senrick Cornelisz Froom's imposante 'Aan komst in Vlissingen in 1613 van Keurvorst Fre- derik V van de Palts met njn gemalin Elisabeth Stuart, dochter van de Engelse koning James I'. Het blijkt goed voor een mooie halve dag Haar lem. Op de terugweg zie ik dan - in Bergen op Zoom - een deel van de verzamelde werken van n David Kleijne, schilder p tan de zee. I [n beide gevallen mag t oen aan Zeeland denken en Middelburg zeggen. Vroom leefde van 1566 tot 1640 en gaf de Zee in de vaderland- II se schilderkunst een Gezicht. Hij had daarbij de Italianen niet van node en dat wijst op j gi een onafhankelijke geest, in het Noorden van zijn tijd een toch vrij zeldzaam verschijsel. K Deze anti-manierist die grote bekend- heia zou krijgen met breed opgezette nerken begon merkwaardigerwijze als faienceschilder. Op reis naar het Zuiden van Europa sloeg zijn schip te pletter op de kust van Iberië en het j lijkt wel of hij vanaf dat moment ook op andere wijze door de zee gegrepen I Is. Hij wordt de schilder van golven, e stroom, schepen, het krijgsbedrijf ter nee l« Het brengt hem roem en aanzien. Veel E|i opdrachten van op het oude conti- r- nent regerende vorsten worden zijn c: deel en we danken er enkele fraaie ekenen des tijds aan. t ielegenheidswerk laat zelden naar de nvloed van de opdrachtgever raden. Zo is dat ook bij Vroom die kwistig is met eer en met name in Albion een ilezierig entrée heeft. fenrick-Comeliszoon schildert bo- P endien zeer verzorgd en breidt zulk iefdebetoon niet zelden uit van schip 30 naar achtergrond. Hij neemt hele ste- Jf den - in een indrukwekkend perspec- lef - tot décor. Zo kennen we dan nu m lehalve de 'Aankomst te Vlissingen' 'f Z|Jn 'Gezicht op Haarlem vanaf het ipaarne', de gezichten voorts op )elft, Hoorn en - dichterbij huis - Peere. naast de doeken vol bont vlag- H ertoon. kanonnewolkjes en danig ntregeld scheepsvolk. 1 loeiende tekenen van de tijd, zeker. i wil daarmee onder andere zeggen at men, zonder Veere te vergeten. 1 st eens voor déze Vroom naar het larlems museum kan gaan kijken. ijk al omdat men er zich niet al te ademisch over de geschiedenis van en grote restauratie kan laten voor- li fchten. Hoe nu die verbintenis met Zeeland ]r tn, meer bepaald, Middelburg? Had oen te dier tijd, sprekend over echte iarines, niet genoeg aan de Hollan ders Simon de Vlieger, de jonge Wil lem van de Velde, Jan van de Capelle, orcellis, Cuyp? Het tegendeel zal, - met de aanvulling naar wens en keus, list zijn. Bat mij evenwel treft is dat na 'room's Aankomstdie andere be- angwekkende schilder Adraen van Ier Venne in Middelburg even later iet Vertrek' van de Winterkoningin lisabeth Stuart in beeld brengt. en kent dat ook al fascinerende ferk vol gewemel van mensen en hun lenduizenden dingen nu in het Rijks- nuseum wat prozaïsch als 'De haven van Middelburg'. Het onderwerp, niet de uitwerking rvan, brengt mij aldus bij het Midilel- burgse schildersgenootschap Sint-Lu- tas dat enkele, niet vele, illustere lamen kent. lian der Venne is er één van. zoals toegtijds Romerswaele. Ambrosius ksschaert, Balthasar van der Ast. kedaert. de zolang verdoken en ver- itoken Adriaen Coorte en - een halve euw later - David Kleijne. een eerder ;eringe meester die zich de lessen van froom en die hem volgden met sterk nsselend succes eigen had trachten te maken, ieijne Over dat succes en de sehommelin- ien ervan kan men zich een beeld en oordeel vormen in één van Europa's mooiste stadspaleizen. het Markie- jKnhof van Bergen op Zoom. In de zalen is een zestigtal werken Mn Kleijne bijeengebracht en daar mee is een opmerkelijke gelegcn- beidscollectie ontstaan. is voldoende omvangrijk om het *erk van Kleijne te kunnen plaatsen pi ontleent wat extra-charme aan het eenvoudige feit dat nu voor het eerst [n de geschiedenis een zo grote ten toonstelling aan dit 'kleine' werk vordt gewijd. Het Markiezenhof, dat en stevig beroep heeft gedaan op de Spoelingen van het Nederlands Historisch Scheepvaartmuseum in «oisterdam. het Maritiem Museum mos Hendrik in Rotterdam, het rijksarchief en het Zeeuws Museum, «ine te Middelburg, particulieren en Haagse kunsthandel Rob Katten- Jjj11?- legt met de organisatie alle eer is over David Kleijne - voorzichtig Bwgd - niet zeer veel bekend, ^oten-dat zijn vader Johan Hen- wik Kleijne jarenlang in Middelburg erkte als knecht van - de naam zij u «D teken - scherprechter Snijders, onan Hendrik bleek in die tijd dat de koprol nog letterlijk in de praktijk werd gebracht, zeer geschikt voor het beulskarwei, zó zelfs dat hij met Mid delburgse aanbevelingsbrieven op zak op de vijfde september van het jaar 1750 op de grens van zand en klei door de magistraat van Bergen op Zoom werd aangesteld als 'meester vari den scherpe zwaarde' Het was blijkbaar een baan met althans voor andré oosthoek de executant aantrekkelijke vooruit zichten; Johan Hendrik huwde reeds een goed jaar later en op 30 september 1753 liet het jonge paar - de spreuk indachtig dat wie neemt ook geven moet - de eerste zoon David dopen. Hoe is niet bekend, maar zeker is wel dat deze David de weg terugvindt naar Middelburg waar hij in 1777 als •'vrijgeworden schilder' wordt opgeno men in het gilde dat naar de patroon der conterfeiters Sint-Lucas is ge noemd. Ook later wordt de vrijmeester nog vermeld, als 'kunstbeoefenaar' zowel als 'konstschilder' en - niet langer in directe zin actief - in 1805 als 'aflijvi ge Hij is in zijn behuizing aan de Harmgplaats 51 jaar oud geworden waterkant Zee en Land. het water kent zijn kant. Op dal water, langs die kant vindt David Kleijne wat zijn hand schilderen wil. Hij tekent en schil dert voornamelijk de Zeeuwse stro men vól van tuigagie: fraaie fregat ten, kanonneerboten, spiegelpavil- joenjachten, ponen, kotters, pramen, schoeners, hulken, platbomers. Wes- tindièvaarders, sloepen, gaffels, brik ken, boeiers en een vissersscheepje. Véél oorlogsspul derhalve of voor de' strijd ter zee geschikt gemaakte vaartuigen. Kleijne schildert zowaar óók een 'Aankomst te Vlissingen', ditmaal van zijne doorluchtige hoogheid prins Fre- derik van Oranje Nassau In bijna alle gevallen is er sprake van een Zeeuwse voor- en achtergrond Vlissingen, de Kaloot, Dishoek. Wel- zinge. het kasteel Zeeburg dat men fort Rammekens noemt. Veere. Zie- nkzee. de schorren bij Bergen op Zoom en - zakkend naar Antwerpen - Lillo en Liefkenshoek Ook zijn passie voor schepen leeft hij niet zelden uit op het schone materiaal van de Zeeuwse vloot. Het zijn in meer dan één opzicht kleine schilderijen, paneeltjes (met een enkele uitzondering voor een doek), gewassen en gekleurde pente keningen en etsen,aquatintvijfenzes tig in getal. Al deze panelen en bladen hebben gemeen dat het leven er wijkt voor het strakke tafereel. Er valt een stilte alsof een bevriezende hand tot een momentopname heeft gedwongen. Zelfs bij een opkomende storm hoort men het knippen van de fotograaf, de aankomst van de honderdeenender- tigste demi-brigade levert een in we zen stil beeld op en pnns Frederik vaart aan met lallen in zijn broek. Zelfs het Attaqueeren en neemen van St.-Lucie (een Fransche kanonneer boot uit een degelijk bouwjaar* blijkt minder opwindend dan het klinkt. Het gaat met rook gepaard, dus kan vuur worden verondersteld, maar wat we zien is slechts vlak licht. Dat alles gebeurt heel direct, heel helder, soms een weinig transparant en het is op zichzelf boeiend te zien hoe fraai en - in de béste gevallen - evenwichtig de momentstudie is uit gewerkt. Het brengt echter géén grote meester nader, eerder een schilder van aan trekkelijke stukken die in enkele as pecten van de marine, dat vakje bin nen het vak, werk heeft gemaakt dat men 'mooi' noemt zonder daarbij aan 'sterk' te denken. Het heeft alles te maken met een net iets te groot gebrek aan eigenwaarde, zoals dat tot uiting komt in zaken van compositie, factuur en coloriet. Het levert een wat merkwaardige tentoonstelling op die ook buiten Bergen op Zoom belangstelling vi dient. Het museum daar heeft in elk geval aardig werk verricht met het verzamelen van werken en gegevens en zijn conservator mag terecht ho pen dat dit initiatief nadere berich ten omtrent leven en werken van Kleijne boven brengt. Dat zou een donker gat kleurrijk kunnen vullen. Markiezenhof, Bergen op Zoom, ingang binnenplaats. Tot 8 januari 1984. Illustratie: Aankomst van de 131e Ocmi-Brigade de Bataille te Vlis- nngen. Olieverf op paneel. Huiden: Een kanonneer Galjoot behoarende tot de Groote Yxpedit- vloot te Boelonjee Onder. Het afzeilen van de St. wcte ietsiaquatintt. Zestiende eeuws Venetië is het onderwerp van een bejubelde tentoonstelling in de Londense Royal Academy of Arts. Daar wor den deuren geopend die vrij lang gesloten zijn gebleven. De experts van de Academy hebben niet min der dan 336 objects d'art bijeen weten te brengen. Een schilderij van Moroni uit Chi cago. een Titiaan uit Dresden, werken van Veronese uit Madrid en Parijs, een Bordone uit Alaba ma, schilderijen die generaties lang in een Italiaans landhuis heb ben gehangen en nu voor de eerste keer aan de nieuwsgierige ogen van een miljoenenpubliek worden prijsgegeven, werken uit Lenin grad en Sao Paulo. het maakt allemaal onderdeel uit van ..The Genius of Venice" Het heeft bijna vijf miljoen gulden gekost om de 147 schilderijen. 84 tekeningen, 63 prenten en 42 beeldhouwwerken naar Londen te brengen. Venetië werd aan het begin van de 16e eeuw bewonderd en gevreesd in heel Italië. De stadstaat had in de laatste decennia van de eeuw. daarvoor zijn macht gestaag uit gebreid. Zo waren grote delen van N'oord-Italië. de kuststrook van wat nu Joegoslavië is, Kreta en Cyprus onder de invloed van de expansieve republiek gekomen. In 1508 sloten de meeste overige Europese machten van betekenis de rijen, en verklaarden zij het rijke Venetië de oorlog. Het Vene- tiaanse leger werd een j aar later bij de slag van Agnadello in de pan gehakt, en veel van de bezittingen buiten de stad Venetië en omge ving gingen in andere handen over. Voor korte tijd evenwel. Binnen tien jaar hadden de Venetianen. die hun stad mede zo tot bloei hadden gebracht door hun unieke bestuursvorm (met een erfelijk heersende klasse en een gekozen leider, de doge), de macht m de wingewesten weer vast in handen Hoewel de vaart van voorheen er daarna wat uit was, bleef Venetië gedurende het grootste deel van de 16e eeuw op het toppunt van zijn macht. Daarna ging het snel berg afwaarts. Het empirium werd ge leidelijk aan door de Turken over genomen, en Portugezen, Span jaarden en later Hollanders pakten de Venetianen het monopolie van de handel op het Nabije en Verre Oosten af Cultureel verloor de stad zijn cen trale plaats aan Rome. Madrid. Napels en Parijs. Zo ging Venetié jaar na jaar verder teloor, en de eens machtige stad werd later door de Franse keizer Napoleon, die zich met een vloot van 40 schepen bij de poort meldde, overgenomen zonder dat er een schot behoefde te worden gelost... „Genius of Venice" gaat over de periode dat Venetië het centrum van de wereld was. Cultureel liep de stad aan het begin van de 16e eeuw wat achter: de Renaissance die met name in Xoord-Italië al zo lang en zo krachtig had huisge houden. zette in Venetië pas toen goed in. In de schilderkunst was de grote naam aan het begin van die perio de Giorgione (1478-1510). Hij liet als eerste de tot dan toe in Venetié geldende norm los en schilderde vrijer, origineler, emotioneler, min der strak dan de tot dan toe nog cultureel in de Middeleeuwen ver kerende schilderselite. Zijn twee belangrijkste opvolgers waren Sebastiano del Piombo en vooral Titiaan. die tot zijn dood in 1576 in Venetié bleef wo nen. en door zijn tijdgenoten al spoedig op één lijn werd gesteld niet de grootmeesters Michelange lo en Raphael. Van Titiaan zijn bij „The Genius of Venice" niet min der dan 20 schilderijen en acht tekeningen te zien. Uit de Venetiaanse school kwamen meer grote namen voort, Jacopo Tintoretto (1519-1594) bijvoor beeld, en Paolo Veronese (1528- 1588), beiden op de tentoonstelling m Londen vertegenwoordigd, als mede de man die als een van de meest originele Italiaanse schil ders ooit wordt gezien, Lorenzo Lotto (1480-1556) De reden waaromineens zoveel creatieve reuzen opstonden, is wel licht vooral te verklaren uit de vrijheid die hen werd gegeven. Titiaan bijvoorbeeld, die in zijn vaderstad werd geadoreerd, mocht van de Venetiaanse bestuurderen zonder enig probleem ook werken voor de aartsvijanden van de ntad, paus Julius II en keizer Karei V. Daarnaast werd er aan. zoals dat tegenwoordig zou heten, cultuur- bevorderend beleid gedaan. Kun stenaars stonden in hoog aanzien, en opdrachten werden bij bosjes gegeven want de Venetianen had den er vee! voor over om van hun stad, naast de rijkste en machtig ste, ook de mooiste van Europa te maken. Het valt niet mee om deze schil ders, en de vele andere Venetiaan se kunstenaars uit de 16e eeuw van wie werk in de Royal Acade my of Arts te zien is, onder één noemer te brengen. Wat zeker is, is dat deze generatie van vaak geniale kunstenaars een grote invloed heeft uitgeoefend op de 17e-eeuwse schilderkunst, een bron van inspiratie is geweest. ..The Genius of Venice" is tot 11 maart te zien in de Royal Academy of Arts, Piccadilly, Londen Wl. De tentoonstè\ling is dagelijks van 10 tot 18 uur geopend.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1983 | | pagina 17