basalt OUDSTE TANDARTS VAN NEDERLAN mevrouw seheltema: 'ik hoef niemand verant woording af te leggen' PZC/ weekendkrant 19 iDoor Wim Brands) Haar vader was een neef van Bismarck, zij studeerde medicijnen in Groningen, was tijdens de Eerste Wereldoorlog aan het front, zat tijdens de Tweede in het verzet, is de negentig al gepasseerd en werkt nog steeds: mevrouw dr. H. Scheltema-Schönfeld, tandarts. Mevrouw H. Scheltema-Schönfeld heeft haar praktijk als tandarts in Leiden sinds begin september hervat. Ze is inmiddels 92 en beschouwt zichzelf als een gelukkig mens: „Mijn lijfspreuk is: Elek sijn waerom. Laat die spreuk goed tot u doordringen. Wie deze waarheid doorgrondt kan begrijpen waarom een mens iets doet. Of het nu om een dief gaal of een tandarts". In haar huiskamer serveert ze koffie dat hij bang was datje van de pitten en chocoladegebak Sigaretten lig- blindedarmontsteking kreeg. Dus gen binnen handbereik. Ze heeft wat deed ik die eerste middag toen een half Jaar niet kunnen werken, ik druiven kreeg ik spuugde de Overvallen en beroofd. In de wacht- velletjes en pitten uit. Ze waren kamer van een arts nota bene „Ik- verontwaardigd: ce sont les manie- viel lelijk en brak daardoor een res d'un paysan. Dat waren de ma- wervel". Ze deelt dit zakelijk mee. nieren van een boer". „Ik wil bij dit ongeluk ook niet Het hoofd van het Zwitserse gezin langer stilstaan in dit verband iZe was generaal „Een vreselijke man. werd in 1891 geboren in Fins terwol- Had zijn zoon iets misdaan, dan de. een communistisch bolwerk in werd de arme jongen vastgebonden het noorden des lands. ..De tijd van aan een boom en geslagen", de olielamp. En de fiets werd in Terug uit Zwitserland ging ze in Groningen studeren. Drie studies kwamen volgens haar vader in aan merking: rechten, theologie en me- gebruik genomen. Mijn vader had ook zo'n vehikel met een klein eerl groot wiel". Hij was arts. Vaak trok ze er 's nachts om een uur ol twee met hem op uit. Ze controleer den of tbc-patiènten hun ramen wel open hadden staan „Frisse lucht - dat was een onderdeel van een nieuwe therapie. Daarvoor hadden dicijnen. En aangezien in zijn ogen wim brands ze geprobeerd de patiënten te gene zen met een cognackuur, maar te veel mensen raakten daardoor aan de drank". Haar vader viel in het rode Finster- advocaten alles wat krom is recht praten en dominees alleen op zon dag hoeven te werken, ging zijn dochter medicijnen studeren. Een leuke tijd „Het was een en al wolde niet uil de toon meent de jolijt. Ik was natuurlijk altijd gebon- dochter: hij was een progressief man. „Veel mensen in die streek waren roder dan rood. Aan de ande re kant had je dan de steenrijke boeren: die wilden leven van de den geweest en nu maakte ik kennis met andere aspecten van het leven. Ik ging veel uit. Hoogleraren gaven in die dagen ook nog partijtjes voor studenten. Theeslaan werd dat ge rente van de rente. Eerder waren ze noemd. Ik heb ook die gekke stu- met gelukkig". Schönfeld is niet bepaald een Ne derlandse naam, haar vader was dan ook afkomstig uit Duitsland. „Hij was een neef van Bismarck. Op een bepaald moment heeft hij die relatie overigens verbroken. Dat was toen hij een brief kreeg wagnn stond dat ze tot volle tevredenheid konden meedelen dat een kleinkind r het vaderland was gestorven Mijn vader nam dat met". Haar vader was bevriend met men sen als Frederik van Eeden, Scha per en Troelstra. De plattelandsarts was echter weer met zo vooruitstre vend dat hij zijn dochter gewoon naar de lagere school stuurde, nee, ze werd onderwezen door een gou vernante. „Zo n Franse dame'zegt Scheltema-Schönfeld nu. „Mijn va der was voor die tijd een links man, daar blijf ik bij. En dan: het bleef een gegeven dat je op die lagere school in Finsterwolde niet veel leerde. Daarom werd ik door een gouvernante klaargestoomd voor het middelbaar onderwijs" 'soms vraag ik me af of ik nog wel links genoeg ben Ze steekt een sigaret op. „Ja, wij hadden ook dienstmeisjes in huis Eentje viel bijzonder in de smaak bij m'n vader, omdat ze de dienst- muts weigerde te dragen. Die klep der onderdanigheid wil ik niet op, zei ze. Mijn vader kon dat wel wq^rderen". In haar herinnering zal haar vader altijd blijven voortleven als een heer. vertelt de tandarts ..Hij heeft nog samen met Aletta Jacobs colle ges gevolgd Als zij binnenkwam stond hij altijd op Want dat deed je als er een dame naderde. De andere studenten moesten daar wel om lachen, maar daar trok mijn vader zich niks van aan". gort Op haar negende deed ze toela tingsexamen voor het gymnasium. Ze slaagde, maar was nog te jong. „Toen ik tien was mocht ik pas naar het gymnasium. Elke dag ging met de stoomtram naar Win schoten. En elke ochtend stond ik voor zessen op. Niemand die mij wekte. Het leuke is dat ik in al die jaren nooit één keer te laat hen gekomen. Ik weet nog goed wat ik s morgens at: gort. een rauw ei, en dan honing van onze eigen bijen". Zestien was ze toen ze het gymna siumdiploma behaalde. Nog te jong voor een universitaire studie en daarom ging ze een jaartje naar Zwitserland. Frans leren. „Ik kwam in huis bij familie. Al op de eerste dag ging er iets mis. Ik mocht van m'n vader nooit druiven eten. om- dent nog meegemaakt. Himpe heet te hij Die had een legaat van een tante en studeerde eeuwig. Soms moest hij op bezoek bij die vrouw, maar hij ging dan niet. Stuurde wel een telegram: Himpe komt niet en Himpe houdt ook niet van uw zuur kool. Had Himpe geen geld dan sliep hij rustig een hele nacht in een praalbed in een Groningse meubel zaak 's Ochtends verliet hij dan doodnuchter die winkel". lazaret In 1916 studeerde ze af. Twee jaar later promoveerde ze al op een oogheelkundig onderwerp. „In die tijd ben ik voor het Rode Kruis naar Belgiè geweest in verband met de oorlog. Wat me altijd is bijgebleven is dat de Franse en Duitse soldaten in de loopgraven met elkaar aan hel kaarten waren; dat was voor de beslissende slag aan de IJzer. Ik weet ook nog goed dat de gewonden in het lazaret, die een vreselijke honger hadden, op een avond zuurkool kregen. Ze spuugden dat voedsel zo weer uit, want ze dachten dat het bedorven spul was. We hebben die mensen vervolgens moeten uitleggen dat zuurkool een lekkernij is". Aan het eind van de oorlog werd haar opgedragen samen met gene raal Colette naar Baarle-Nassau te gaan. Ze moesten naar het station „Goed. wij staan daar te wachten op het perron, komt er een trein aan, en uit die trein stappen vier solda'ten. Ik sta zo wat te kijken en opeens krijg ik een stomp van de generaal. Verdomme, zei hij. dat Is de Duitse keizer We moesten hem naar Amerongen brengen Geen woord met die man gewisseld on derweg". Na het Belgisch avontuur ging Scheltema-Schönfeld in een Rotter dams ziekenhuis werken. Op de afdeling interne geneeskunde. Ze wil daar juist wat over gaan vertel len als de bel gaat Daar zal uw vriend zijn", zegt ze. De fotograaf komt binnen „Wie is u? Ken ik u? Loopt u nou de hele dag met dat apparaat om uw nek?" Als de foto's zijn genomen vertelt ze dat ze in 1918 is getrouwd, in de daaropvolgende jaren drie dochters kreeg en in '27 scheidde van haai man. „Maar daar heeft de wereld niets mee te maken. Hoe dan ook, ter wille van de kinderen wilde ik me niet als huisarts vestigen. Ik wilde geen beroep hebben waar stervenden bij betrokken zijn. Daar om besloot ik me in Utrecht te specialiseren in de tandheelhunde. Tandarts wilde ik wel zijn. Dan zijn je oren thuis, voor de kinderen". Ze begon in '31 een praktijk aan de Rijnsburgerweg in Leiden. „En hier zit ik nog. zoals u ziet" viskar Vlak voor de Tweede Wereldoorlog begon was ze in Neurenberg. Ze was er getuige van hoe de Teutoon se horden zich formeerden: de Duit sers waren marsbereid. „Ik zag hoe joden werden gedeporteerd. Het plan om mij te verzetten rijpte. In de oorlog heb ik veel mensen gehol pen, vooral joden. U moet namelijk welen dat ik hier boven een kamer in een kamer had laten maken om mensen te beschermen. Op een be paald moment ben ik verraden; ik werd naar het politiebureau ge bracht. En wie zat daar als zwart- hemd? Van Iterson! De man met wie ik samen een polikliniek had. Nooit geweten dat hij fout was". In een geblindeerde wagen werd ze weggevoerd De cel waarin ze ge trapt werd bleek later in het Oranje- hotel te zijn Maar dat wist ze toen nog met „Ik heb daar gezeten van september '44 tot tien mei '45. Op m'n negentigste heb ik nog het verzetskruis gekregen en de gouden speld van de gemeente Leiden. Ach, wat moetje daar van zeggen. Ik heb het altijd een morele plicht gevon den om je te verzetten in die tijd, laten we het daar maar op houden". Na de oorlog heeft ze een jaar in Denemarken gewoond Ze genas daar van een hongeroedeem. „Ik ging naar Kopenhagen in een vis kar. Samen met de bekende pop- penmaker Henry van Tusschen- broek. Voor onderweg hadden we voedselpakketten gekregen. Henry had de zijne al voor de Maasbrug op. En na de brug was het hele pakket er ook al weer uit Het vreemde is dat we daar erg om hebben moeten lachen In de naoorlogse jaren hervatte ze haar praktijk aan de Rijnsburger weg Ze is altijd door blijven werken. Waarom eigenlijk? „Ach, ik werk nu voor m'n genoegen. Niet meer voor m'n brood, zoals vroeger Ja. ik ben nog zeer energiek Vorig jaar was ik in een ziekenhuis in New Delhi toen ik hoorde dat er perso neel te weinig was. Ik heb toen aangeboden te helpen. Vloeren dweilen, patiënten verbinden, ik wilde alles wel doen. Ik heb toen drie dagen en nachten achtereen geholpen. Daar draai ik echt mijn hand niet voor om" Ze heeft veel gereisd in haar leven. Bezocht bijvoorbeeld al achten twintig keer Azié. Ze zegt daarover „Neemt u nou maar gerust van mij aan aat het voor mij makkelijker is om naar Azie te gaan dan naar Groningen. Vliegen betekent: veel service. Het personeel helpt je reus achtig goed" Bejaardentehuizen vindt ze een gru wel vertelt ze aan het eind van het gesprek. „Ik begrijp dat niet., men- sen houden hun lichaam in stand en doden hun ziel. daar komt het op neer" Ze is nog in alle opzichten een mens van deze tijd, vindt ze. „Soms vraag ik me wel eens af of ik nog wel links genoeg ben" En? „M'n kleinkinderen zeggen van wel". Ze pauzeert even, eet het laatste stukje gebak op. „Ik sta beschouwend tegenover deze we reld. Ik hoef trouwens niemand verantwoording af te leggen: ik leef m'n eigen leven binnen deze vier muren". Ze drinkt haar kopje leeg, werpt een blik in de achter tuin. Halverwege het gesprek had ze gezegd: „De negentig al gepas seerd.„weet u, soms stap ik in de bus en dan zegt iemand die mij kent: goh, leeft u ook nog". n fV werkeiland Neeltje Jans in de monding van de Oosterschelde zijn de afgelopen d Lf jaren enorme hopen steen verrezen. Steen in vele soorten en sorteringen, uiteenlopend s >an fijn grind tot rotsblokken van ongeveer 15.000 kilo per stuk. Al deze stenen verdwijnen l'oor 1987 onder water. Ze dienen als fundering voor de pijlers van de stormvloedkering (het ';rind) en de drempel van de dam wordt er uit opgebouwd. In totaal wordt het grind voor de Iinderingsmatten niet meegerekend 4,5 miljoen ton steen gebruikt. Dat is om de gedachten i, e bepalen een kudde van één miljoen forse mannetjesolifanten. Het steenbedrijf is dan ook reruit het gewichtigste onderdeel van de Oosterscheldekering. Ter vergelijking: de 66 pijlers i, ycgen samen ruim één miljoen ton. |u is steen een grondsoort die in de voor de pijlerdam wordt gewonnen, pels. De winning van de steen is ederlandse bodem ten enenmale zijn al eens op Neeilje Jans gaan tamelijk eenvoudig. Op de bovenrand ptbreekt. De gigantische hoeveel- kijken om met eigen ogen te zien wat van de groeve worden op vier meter afstand van elkaar en 2.5 a 3.5 meter an de rand gaten geboord, net zo diep als de groeve hoog is. In die gaten gaat dynamiet en dat wordt tot ont- >id steen moet dus volledig worden er met hel resultaat van hun inspan- feïmporteerd. Dat gebeurt vanuit ningen gebeurt. fest-Duitsland. Finland en maar jat gaat slechts om een betrekkelijk enng deel uit Zweden. Bewust is jjkozen voor een spreiding over lan- u„w „JBS 'n en leveranciers om te voorkomen steen v'oo'r~de Oos^érsiTheldeDe groe- een fractie van een seconde zit tussen Mayeil |n de Elfe] nablJ' Koblenz het ontstekingstijdstip <"><- Heropend BAG beschikt in West-Duitsland over Pl°mne gebracht. Een vertragingsme- 63 steengroeven. Uit twee ervan komt j j i de ladin- 2e p andere oorzaak zou stagneren. Dit ieVert steen in betrekkelijk kleine gen 'n de verschillende gaten. Zo 1 een zinvolle beslissing gebleken, afmetingen De allergrootste stenen worden de stenen als het ware van de in- - - wand afgescheurd. Afhankelijk van de Iet was aanvankelijk de bedoeling dje de bouw van de stormvloedke- r lat een deel van de stenen uit Schot- nng zullen Worden gebruikt ze zijn lengt<? en de hoogte van de wand 0 tn.d zouden komen. De Schotse leve- bestemd voor de toplaag van de drem- duurt het meestal ongeveer twee we- pneier ging evenwel op de fles. Een pei worden uit de groeve Balduin- ken voordat alle losgemaakte stenen s keede Finse onderneming nam toen stein in het westerwald bij Limburg zi->n opgeruimd. Met kranen worden e iet contract over. De gemiddelde an der Lahn gehaald. Deze laatste de brokken op grootte uitgesorteerd. n ffijs van een ton steen bedraagt 33 groeve is speciaal in verband met de "omdat het aantal toenassinasmoee- fclden. Met de aanschaf van d t wrim* vmr de OnstPrsrheiriewer- rT, aanLal toepassingsmoge Xwmateriaal voor de piilcrdam is £TSo£d M B 6oeldnBeVeer miljoen gulden ge" miljoen ton steen uit is gewonnen vrijwel alle basaltklompen gebroken m„Pl n„ weer worden gesloten Rijkswater- Daar is een speciale installatie voor 7 d j', staat had voor de toplaag hele grote gebouwd, de grootste in zijn soort in zweease steen worat in stenen nodig met een hoog soortelijk Europa Zware kiepwagens storten de gewicht vertelt J Bossinga. direc- blokken met donderend lawaai in de teur van de Nederlandse BAG-doch- vultrechter en diep in de breker wordt ter. „Een van de al wat oudere mensen det basalt in de gewenste formaten Inse en Zweedse steen wordt (Ukken van 20.000 ton over zee aange- [eept. De steen uit Duitsland komt n duwbakken via de Rijn. jelui Ictiongesellschaft (BAG) becijfert de ransportkostcn op tweederde van de k liteindelijke prijs. Nederland is :hmahl van de Westduitse Basalt van het bedrijf wist zich toen te vermorzeld n„irocs khhpr i r i r.i ri,ri ah vermurzeiu. herinneren dat nog ergens een niet meer in produktie zijnde groeve moest liggen waar zulke stenen in iiihÊ Sris'hët'enige land in eeTOndm^De groeve had onS «*•«««"'- u'"' >»Pla"e bwUM ,a dat GotLseidank eeen pieen "i" aan dc Ooslerschcldckanl van de ropa dat Gottseidank geen eigen jtenen heeft". De BAG heeft daarom n Nederland een eigen vestiging, Ba- (alt NV in Schiedam. Het Duitse veer twintig jaar stil gelegen. Basalt is een vulkanisch gesteente. -- Afhankelijk van de omstandigheden tot tien ton. Er spr.ngen ook grotere jf produceert jaarlijks bijna twin- waaronder de gloeiende, traag vloei-stukkcn s.teen Ult de wand van de miljoen ton steen. Daarvan gaat bare magma is afgekoeld, zijn ver- groeve. Die moeten kleiner worden Jüliddejd 350.000 ton naar Neder- schillende stolfingsvormen opgetre- &ema Dat gebeurde vroeger met and. De bouw van de stormvloedke- den. De bekende vijf- en zeskantige 'lchte dynamietladingen of met sta ing heeft de jaarlijkse export echter basaltblokken die in de dljkbouw veel len wiggen. ferhoogd tot 800.000 ton. Rijkswater- laat wordt dan ook als een belangrij- sfeer in het gat geperst. Met een doffe plof splijt het zich uitzettende water de steen. De boor van deze installatie wordt ook gebruikt om in de zwaarste stenen haken te bevestigen om ze gemakkelijker te kunnen hanteren. De stenen worden op opleggers getild waarmee ze naar de verlaadplaats aan de Rijn worden gereden Daarbij blijkt al waarom de transportkosten zo hoog zijn. Zo'n vrachtwagen kan vaak niet meer dan twee stenen tege lijk meenemen omdat anders het-ma- ximum toegelaten gewicht wordt overschreden Momenteel kunnen vanuit Duitsland geen stenen naar Nederland worden vervoerd. Als ge volg van de lage waterstand op de Riin kunnen de duwbakken nog niet eens tot de helft worden beladen Daarom is het transport voorshands stilgelegd Wanneer de bakken uit Finland en Duitsland in de monding van de Oos terschelde arriveren, komt de lading onder de hoede van waterstaatsmede werker J. Boender Deze oudgediende in de Deltawateren (hij heeft de bouw van de Haringvlietdam van begin tot eind meegemaakt en is daarna bij de Oosterscheldewerken gekomen) is zo als dat heet beheerder steenachtige materialen. Hij heeft de supervisie over de opslag en de aflevering op de gewenste momenten van acht sorte ringen steen, vier sorteringen breuk steen. drie sorteringen slakken, vijl sorteringen grind en zes sorteringen zandgrind. En dat allemaal in giganti sche hoeveelheden Voor het verwer ken is een legertje van veertig mede werkers van Dosbouw en rijkswater staat beschikbaar, uitgerust met zwa re kranen en vrachtwagens. Inmid dels is ongeveer driekwart van alle benodigde stenen, slakken en grind aangevoerd. Hoewel Boender zich ervan bewust is dat hij meewerkt aan de bouw v een waterbouwkundig project dat nergens op de wereld zijn weerga heeft, gaat er voor hem toch niets boven de Haringvlietdam. „Dat is voor mij nog steeds het mooiste Del tawerk". legt hij uit. „Daar heb ik zo voel ik dat tenminste een stukje van mezelf in zitten". worden toegepast, zyn door een be- in het eerste geval een gevaarlijk en in paalde manier van stolling ontstaan het tweede een zwaar karwei In de klant beschouwd. Vandaar dat In lange zuilen die aan orgelpijpen groeve Balduinstein worden de ste lledewerkers van de Deltadienst in doen denken zitten ze in de wand van nen nu met een soort waterkanon in ïjuitsland op een gastvrij onthaal een steengroeve. Andere afkoelmgs- stukken geschoten. In een groot ba- [jhinnen rekenen. Maar dat is weder- processen hebben grillig gevormde saltblok wordt eerst een gat geboord lljds. Vrijwel al het BAG-personeel basaltbrokken opgeleverd of juist vrij- en daarna wordt anderhalf a twee liter (üjat werkt in de groeven waaruit steen wel volmaakt ronde versteende drup- water onder een druk van 400 atmo- Foto'sWim Riemens rinus antonisse en ben jansen :R 1SIATERDAG 3 DECEMBER 1983

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1983 | | pagina 19