BACH
pn pntlndpnliiHMIHf
RENATE RUBINSTEIN en de liefde
het kwelrijm van kusters
marcellus emants
langs de nijl
ZATERDAG 12 NOVEMBER 1983
PZC/ weekendkrant
Een schrijver schrijft om gelezen te worden. Het applaus, de oprechte bewondering van
een lezer - het is voor hem een van de mooiste dingen. Een lezer die werkelijk kan gaan
houden van een personage uit een roman, zal de schrijver van die roman dankbaar zijn. Er
zullen voor de lezers in die talloze romans die werden geschreven maar weinig personages zó
markant overkomen dat liefde voor hen bestendig kan zijn. Wanneer je even je gedachten laat
gaan over de Nederlandse literatuur moet je wel ver in de geschiedenis terugblikken om
personages te vinden die gaaf in de herinnering blijven.
Neem de boeken van Wolkers, 't Hart Een aantal auteurs verschuift de Judith Herzberg verplaatst de kwes-
en zovele anderen - niet een van hun vraag op een andere wijze en komt tie eveneens naar haar kindertijd,
romanfiguren kun je je in levende lijve met een personage dat favoriet was in
voorstellen. Misschien moetje hele- hunkinderjaren. Dat is nu juist de tijd Miaula uit het boek 'Miaula en de
maal terug naar een boek als 'Eline dat je met algehele overgave leest en Tweelingen' is zij nog steeds niet
Vere' van Louis Couperus om een geloven kunt. Mensje van Keulen her- 'vergeten. En Renate Rubinstein
romanfiguur aan te treffen waar lezers innert zich een favoriet personage uit houdt het ook bij een vroege liefde:
van spraken alsof het iemand was die boeken die ze toen ze een jaar of Tipsy uit'De hut van Oom Tom'
zij ieder ogenblik tegen konden ko- twaalf was las: „Na Winnetou. het
men (Men moet natuurlijk niet aan opperhoofd der Apachen te hebben
films of t.v.-stukken naar romans den- verslonden, kreeg ik voor sinterklaas \_/toch de meeste respondenten een
ken. Die creaties van romanfiguren Winnetou's dood De titel, zo drei- boekfiguur te noemen die zij nader
Hnrir nntonrc Hlnvon voolr urii rpppl in
zouden willen leren kennen. Uit alle
hoeken van de wereldliteratuur ko
men de favoriete personages opdra
ven. Voor wie kiezen bekende Neder
landse schrijvers?
Misschien dat het iets over hen zelf of
Jan Blokker
Onder allerlei bedenkingen weten
I
hans warren
door acteurs blijven vaak vrij reeel in
het geheugen hangen). Overigens: wat I
voor lezers zijn het die een roman
waarderen vanwege de figuren die er
in voor komen? Vermoedelijk zullen
dat meestal ietwat naïeve lezers zijn.
mensen die opgaan in een boek alsof gend. die ik niet geloven wilde, de wpri, 7PPt Hella Haasse
het de werkelijkheid was. lezers die todiaan die toch de geest geeft.Niet Smb5
onbevangen kunnen geloven Lezen alleen het hart van Old Shatterhand haar'in "de^smaak ^e"vallfm moetje
zoals een kind leest - maar of dat het brak. het waren vreselijke dagen Des- Si voTSonSur gevod voor
ware lezen is' onnanSs las ik de andere delen, waar- ?ver zm
Doeschka Meijsine en Carel Peeters in Winnetou tenslotte wèl leefde, en zo atséUenblijkt tenslotte Pierre Bezoe-
legden de vraag Wat is uw favoriete kwam het eeM voor dat m«n moeder Qhev besl w voUtoen Flcure„ uil
personage' voor aan jezere die aller- m op_ de schouder tikte_enRu5slsche „„„tuur scoren trou-
wens ook bij anderen hoog
j! lezers die aller- op de schouder tikte en wat
minst van naïviteit beticht kunnen lacherig zei op te staan. Om mij heen
worden. Zij vroegen dat namelijk was alles weggedragen. Ik zat_ op de
aan Nederlandse schrijvers, dichters laatste stoel in de kamer. (59). Ze Voor Maarten 't Hart is Genya
en uitgevers. Meer dan honderd men- schrijft dat ze destijds nog een perso- Schearl uit Call it Sleep' van Henrv
sen werden benaderd. Een aantal nafte los kon zien van een boek. van Roth de uitverkorene. Hotz' favoriet
reageerde niet, zo zullen we nimmer een auteur. Maar uiteraard ook bij is Tobias Termaete uit Van Ouds-
de mening van onder anderen S. haar is dat veranderd. hoorns'Tobias en de dood' Doeschka
Carmiggeit, Hugo Claus, Gerrit Kom-
Meijslngs meest geliefde personage
blijkt Seymour Glass uit een verhaal
van J D. Salinger. Voor Ethel Portnoy
is Sherlock Holmes in al zijn gedaan
ten favoriet.
De prijs voor het meest geslaagde
stukje in dit ideale geschenkboekje
gaat wat mij betreft naar Jan Blokker
en Boudewijn Büch, om te delen. De
laatstgenoemde richt een papieren
gedenkzuil op voor Hanchen Ecker-
mann, de verloofde en later vrouw van
de Eckermann van de 'Gesprache mit
Goethe'. Haai- leven is zeer triest
geweest, omdat haar man zo overdui
delijk niet in haar maar enkel in
Goethe geïnteresseerd was. Jan Blok
ker werpt een nieuw licht op 'Eline
Vere' - zijn favoriet is Vincent Vere.
Over hem heeft hij een verrassende
opvatting.
Een helaas niet erg nauwkeurig sa
mengesteld register besluit 'Het fa
voriete personage'. Zelfs daarin
wordt nog wat over de literaire
smaak van de Nederlandse schrijvers
duidelijk. Het zegt op zichzelf wel
iets dat Nabokov en Slendai het
meest vermeld worden. Kortom: het
resultaat van deze enquête mag er
wezen.
Een volgende keer zou men dezelfde
eigenlijk heel intieme vraag eens aan
Nederlandse politici voor moeten
leggen. Het zou zeker een onthutsen
de indruk van hen geven.
Het favoriete personage - samenstel
ling en inleidingCarel Peeters en
Doeschka Meijsing. 156 pag 19,50.
Uitgeverij Raamgracht. Amsterdam
a Marga Minco hieromtrent ver
nemen.
Een en ander heeft toch vijfenzeventig
bijna stuk voor stuk aardige artikel
tjes opgeleverd, die gebundeld wer
den in 'Het favoriete personage' Een
aanzienlijk aantal respondenten ont
wijkt de vraag Schrijvers lezen met
een schrijversinstelling en in die posi
tie, zo zegt Koos van Zomeren ,,voel ik
me sterker betrokken bij de verrich
tingen van schrijvers dan van hun
marionetten" (147) Soortgelijke kant-
tekeningen maakt Cees No'oteboom.
Hij kan geen onbevangen lezer meer
zijn, is met meer in staat tot vereen
zelviging Als medeschrijver zoekt hij
„naar de technè, de kunst, de dubbele
bodem en de trucage" (94). Nico
Scheepmaker verklaart dat zijn favo
riete personages in zijn favoriete boe
ken de echte mensen zijn (114) Het
antwoord dat ikzelf gaf. kwam daar
ook op neer Enkelen noemden zelfs
schrijvers als hun favoriete persona
ges: Jan Kuijper verkiest Goethe,
uitgever Johan Polak de dichter Leo
pold.
Kwelrijm is volgens het woorden
boek een „soort raadsel waarin
het aqtwoord al gegeven wordt, maar
kunstig verborgen is",
Afgaande op de flaptekst van Wiel
Kusters nieuwe bundel betekent het
hier iets heel anders- „Kwelrijm is
immers rijm dat kruipt waar het niet
gaan kan, net als kwelwater, dat
onder de dijk doorkruipt". Na nog wat
prietpraat, bedoeld om Kusters posi
tie als experimenteel dichter te onder
strepen, al is hij nu dan aan het rijmen
geslagen, volgt de opmerking dat dit
kwelrijm „er tussendoor is geglipt, als
uiterste consequentie van een inder
daad tot het uiterste geladen inhoud".
Het zou aardig zijn, maar het is niet
waar
Rijmen is bij Kusters een constructie
iets wat hem veel moeite kost De
inhoud schiet er dan ook meestal bij
Wat lees je bij voorbeeld in 'Teken-
schooi"' „Je had me beloofd Ik leken
je hoofd./ Maar dit is een schedel En
dat een vedel Is het stotend ritme
van deze regels, dc stoplap bij het rijm
heus een „uiterste consequentie van
de inhoud" Welnee, de dichter heeft
alleen maar een gebrekkige poging
gedaan om de vorm in de hand te
houden Een inhoud valt nauwelijks
te ontdekken Zo gaat het voortdu
rend m deze bundel, als er gerijmd
wordt tenminste Kusters beheerst
het ambacht van het rijmen gewoon
weg niet goed Iets dergelijke past ook
niet in zijn werk Hij doet zichzell door
deze probeersels alleen maar schade,
vrees ik
Er zijn. zoals in de vorige bundels van
hem ook weer gedichten over de mijn
bouw Dit onderwerp neemt in de
persoonlijke mythologie van de dich
ter een belangrijke plaats in. --'De
komst van Luth en Co' uit deze bun
del is een sterk voorbeeld:
i door de
Het was e
'i had e
wat zakken door gesjouwd, voor straks,
dan werd het koud.
Op witte lenen kwam je vader uit de m\fn
Je moeders witte bloed De kokosloper
wees het huis is schoon, geen gruis
het zij dan in je droom
Gelukkig bevat het boekje ook ande
re dingen. I)an blijkt Wiel Kusters
verrassende gedichten te kunnen
schrijven die wel sterk genoeg zijn
om voor zichzelf te kunnen spreken.
Zie onder andere het in de trant van
Trakl geschreven 'Toen de avond
viel'.
tUitg AP. Amsterdam).
JT_Tet Bach-project' (De Fontein»
X~l.is geschreven door Milan Bern
(pseudoniemi. Want o wee. als ze er
bij het Phluxconeern (Philips dus)
achter komen wie Milan Bern. die
zich in het boek Marco Barends (Iet
op de initialen) noemt, is. Wat zal
hem wachten?! Helemaal niets,
vrees ik.
Marco, de hoofdpersoon in het boek.
is een ongeveer 30-jarige computer
deskundige. Een saaie, geremde,
burgerlijke wetenschapper. ge
trouwd met een schim, genaamd
Petra. Een kordaat type, dat zoiets
als de stoel onder zijn gat is. Waar hij
eigenlijk op valt zijn promiscue ty
pes, actrices liefst, maar die versto
ren zijn dierbare gemoedsrust weel
een beetje teveel. Ja, is dat nou een
held? Niet eens een antiheld. Een
diner biedt 'een feestelijke aanblik';
hij vindt het 'heerlijk alle oude be
kenden weer terug te zien' Platitu
des geen gebrek.
Dan zijn er nogal wat slome uitwei
dingen. die misschien wel nut heb
ben voor iemand die geen barst van
computers begrijpt, zoals ik. maar
spannend wordt het boek er niet van.
Onze held wordt nogal eens verliefd
onder andere op Anna. een Deense
computerdeskundige, die hij op een
conferentie in Menton leert kennen
en die op fouten stuit in het daar
tijdens een lezing onthulde 'Bach-
project'. een verregaand automatise
ringsproces, dat heel wat mensen
brodeloos zal maken en buiten spel
zet Allemaal In het belang van
Phlux in Breda O.
Marco is na een paar jaar in de
buitendienst in Engeland terugge
roepen door het bedrijf om mee te
werken aan het Bach-project. Rap
porten worden gestolen Hijzelf
knjgt een dreun op zijn hoofd, er
vallen wat lijken, maar dat schijnt
dan toch weer zelfmoord en natuur
lijke dood te zijn (och heden!)
Van een 'roman over spionage in de
computerindustrie' zoals de on
dertitel van het boek luidt, mag je
als lezer toch iets anders verwach
ten. Na een aanvankelijk sprintje
aan het slot gaal het verhaal toch
nog ais een nachtkaars uit.
Beginnersfouten zijn vergeeflijk,
maar spanning in welke vorm ook is
een vereiste in dit genre en nou kan
de auteur wel een beetje gewichtig
doen over zijn 'onthullingen' en in
eigen kring daar interessante gezich
ten bij trekken, maar de lezer legt
geld neer voor spanning en kwaliteit,
en heeft met deze praatjes voor bor
reluur en visite niets -te maken. Het
aspect van de automatisering komt
wel goed griezelig over, maar echt
bang worden we er niet van
Kennis van zaken kan de auteur
zeker met ontzegd worden, maar de
zelfgenoegzaamheid die zijn toon
kenmerkt, werkt verlammend op de
vaart van het boek.
Dit boek is als een ouderwets veren
bed. dat eens flink opgeschud moet
worden Misschien dat de auteur
vrouw Holle eens aan haar ene tand
kan voelen bij zijn volgende poging
potlood
Dan nog zoiets als 'De Potloodmoor-
den' (Hadewych), een boek naar de
film van Guy Thijs, bewerkt door
Herwig Waterschoot en met een
uitgebreid geleuter achterin over
deze zelfde Thijs. Een opslijmstuk
over hoe goed de film wel is en
waarom.
Zoals het in slechte vertalingen heet,
ik weiger om onder de indruk te
komen. 'Een beregoede gangsterfilm'
werd er zelfs in Knack geschreven.
Gossiepietje.
Welnu, het proza is afgnjsd
moorden hoogst pervers: ee:
lood door het oog gestoken
hersens (ja. slikt u maar eve
hobby van een dolgedraaide a
defotograaf en vrouwenhater
werkzaam als laborant bij de
Het lult maar aan 'nog steeds;
lijke borsten, dacht ze. ookalb
al vijfentwintig' en 'met de doa
hij vrijwel elke dag te maken e:
bleef hij van het leven houdes
Beelden van middeleeuwse t«
kwamen in mij boven, ui
schandpaal tot de ijzeren m
maar bedrukt papier kan altijt
als toiletpapier dienen.
In 1884 verscheen 'Langs de Nijl
aantekeningen van een toerist'
door Marcellus Emants (1848-1923).
Nu. honderd jaar later, is het her
drukt.
Enkele maanden geleden werd
Emants' 'Op reis door Zweden' date
rend uit 1877 opnieuw uitgegeven.
Dat was een grote literaire verras
sing Ook 'Langs de Nijl' is veel meer
dan een curiosum. Over Emants zelf
kom je uit dit reisverslag niets te
weten, dit in tegenstelling tot 'Op
reis door Zweden' Emants is nu een
toerist die zich concentreert op bele
venissen en bezienswaardigheden.
De reis naar Egypte werd in 1880
gemaakt. Hij had er zich kennelijk
zeer goed op voorbereid, wat er aan
de ene kant toe leidt dat hij veel vat
heeft op zijn stof. maar aan de andere
kant maakt dat hij wel eens te
scheutig wordt met het inlassen van
wetenswaardigheden.
Het onverwachte van de reisverha
len van Emants is de luchtige en
ironische toon die deze schrijver van
uitermate sombere romans er in aan
slaat De algehele verwaarlozing van
het land, de opdringerigheid van de
inwoners, de bureaucratie Emants
brengt het allemaal met veel spot en
de reiziger naar het Egypte van nu
zal er nog steeds veel in herkennen.
De reis begon met een bezoek aan
Cairo. Emants wordt zelfs genodigd
een maaltijd bij Egyptenaren thuis
te gebruiken. Het aanliggen veroor
zaakt meteen problemen
„Op de omliggende kussens neer te
zinken, zonder de tafel om te schop
pen of ztjn buurman een trap te
geven, is reeds niet gemakkelijk,
maar vervolgens een houding te vin
den. die binnen iveinige minuten
geen hevige pijnen in lendenen oj
'hals veroorzaakt, kwam ons op die
eerste Egyptische maaltijd tw
mogelijk te zijn" (41).
Het eten valt hem ook bitter:
Nog groter werden de ontbe
tijdens een langdurige boa
over de Nijl tot aan Aboe Sim
moet zelfs geweld gebruikt t
door de passagiers om de sche
gen een beetje aan het i
houden. De manier waarop dei
pers in de stadjes langs de Nij;
proberen te doen wordt doorË
aldus beschreven:
„De grootste bedrijvigheid ora
len intussen de kooplui t
werk. Zij zijn er zeker va.
niemand de stad verlaten zaU
een voorraad van haar eigem
ste artikelen te hebben ingd
en het komt er dus op aan den
renten een vlieg af te vanger,
stonds heeft elk dezer heren 6
ne schaar zijner jeugdige
gers in beweging gebracht. Dt
zitbanken rukken aan, waaw,
zich voor de uitstalling kan m
ten. de koffie wordt rondgedr
een tenen mandje ter volpd
naast de vazen en kandelaart
Zonder precies te weten hoe ti
gekomen was, zaten wij e
midden in de straat, met
koffie in de ene en een vaas
andere hand. omgeven doa
zwerm bedelaars van allerkil
en ouderdom" (67),
Emants wil zichzelf graag a
onbevooroordeeld verteller
Maar hij is zozeer een buiteri
der (en geeft dat gelukkig o.<
toet dat hij alles wat hij n
inmiddels wel met zijn Nee;:
maatstaven meet!
Een mens blijft buiten z
wereld een vreemdeling, ook)
hij nóg nieuwsgieriger zr:
Emants
tUitg. Veen-Amsie
Over de liefde is al zoveel gezegd, er zijn zoveel
boeken over geschreven, dat je zou denken: het
onderwerp is volkomen uitgeput, daar valt geen
zinnig woord meer aan toe te voegen.
De liefde (hier voornamelijk beperkt tot dee rotische
aantrekkingskracht tussen twee mensen) is op alle
mogelijke manieren verheerlijkt, tot het bot ontleed
en gehoond, en het hangt er waarschijnlijk van af in
welke fase van het verliefdheidsproces men zelf op
een bepaald moment verkeert of men, men Renate
Rubinstein, kan uitroepen „Liefst verliefd", dan wel
verstandelijk instemt met Chamfort (1740-1794) die
beweerde dat liefde niets anders is dan „l'ëchange de
deux fantaisies et le contact de deux epidermes" (de
uitwisseling van twee fantasieën en het contact van
twee opperhuiden). Trouwens, die zo rake definitie
van Chamfort helpt met: wie in zake de liefde al lang
door schade en schande wijs geworden is, moet toch
weer van meet aan beginnen zodra hij opnieuw
verliefd wordt, het hele proces doormaken of hij geen
enkele ervaring had opgedaan En misschien is dan
inderdaad verliefd zijn wel het heerlijkst, dat duide
lijke en toch zo vage, opgewonden gevoel dat
verblindt ten opzichte van een bepaalde persoon en
dat soms tevens maakt dat men alles in de wereld
mooier en prettiger ziet Wie verliefd wordt als hij al
getrouwd is. wordt zelfs vaak ook weer veel aardiger
voor zijn partner: die deelt mee in de vreugden van
het opeens fleuriger geworden of fleuriger lijkende
bestaan Tot dat
Omdat we inzake de liefde niets leren, nauwelijks
van het leven, door eigen ervanng. en nog minder
van een ander of de filosofie, is en blijft elke liefde
uniek, en zullen schrijvers telkens weer over het
onderwerp schrijven, over hun opvatting omtrent de
liefde, hun ervaringen, de aspecten die ze er aan
hebben ontdekt. Altijd zal ook dat weer nieuw zijn
tenminste als men met een originele geest te maken
heeft. En omdat iedereen zijn eigen bevindingen
graag toetst aan die van een ander op dit gebied,
hetzij tot lering en vermaak, tot troost, voorbeeld,
hetzij uit pure nieuwsgierigheid of om welke reden
ook, zullen er altijd weer lezers zijn om boeken over
de liefde te lezen.
Renate Rubinstein (Tamar) die 16 november
aanstaande 54 wordt, is een van onze beste
columnisten, en ze is dat reeds vele jaren: haar
eerste verzameling stukjes, 'Namens Tamar' dateert
al uit 1964. Er verschenen in totaal vijftien bundels
en boeken van haar hand.
Zij snijdt in die kolommen allerlei onderwerpen aan,
ook politieke en sociale. Vooral het feminisme mag
zich de laatste jaren in haar zeer kritische
belangstelling verheugen. Zij behoort dot die. helaas
in letteren en kunst hoogst zeldzame, vrouwen die er
voor uitkomen dat zij voor honderd procent vrouw
zijn. Dus anders dan de man. met alle eventuele
plussen en minnen die dat met zich meebrengt Tot
de vrouwen die dat accepteren en daardoor automa
tisch door de mannen voor vol aangezien worden.
Zulks in tegenstelling tot dé horde met minder
inzicht begiftigde zusters die nog steeds het kraken
de karretje van het feminisme langs allerei dwaalwe
gen voortsjouwen, zo zoetjes aan tot hilariteit van
iedereen.
In 'Liefst verliefd' bundelde Renate Rubinstein 33
korte en langere verhalen, schetsen en notities uit
de afgelopen twintig jaar. Die hebben allen direct of
indirect met de liefde te maken.
De uitgever maakte er uiterlijk een lenteachtig-
verliefd boekje van met vier zachte kleuren letters op
wit. maar laat u niet misleiden, zie ik het goed dan
tekende Peter Vos op het omslag twee paarlustige
spotvogels die ook al een beetje aan 't bekvechten
zijn. - en de tóón van de stukjes is veelal in mineur
Reeds in het eerste schetsje, dat toch 'Verliefd' heet.
wordt al de gedachte ontwikkeld dat zelfs verliefd
heid. zo ongrijpbaar en onberekenbaar toch, heel
dikwijls volgens vaste patronen verloopt, als gepro
grammeerd. associatief. „On'seraUfacilement amou-
reux de toutes les femme s qui ressemblent a'a femme
qu'on aime". zei Lêautaud 'Men zou gemakkelijk
verliefd kunnen worden op alle vrouwen die lijken op
de vrouw die men liefheeft -
Echter hoe snel komt de klad in verliefdheid Eerst
leg je de minder prettige eigenschappen van de
geliefde, die je verliefde ogen best wel opmerken,
gunstig, anders, uit. Maar weldra zou je hem of haar
toch wel een beetje willen gaan veranderen, is de
dauw er af. Dan is die pure simpele verliefdheid
eigenlijk over Wordt de werkelijkheid binnengela
ten. „Dat die er in het begin een beetje gnjs uitziet, is
niet te vermijden, en zal ons pas weer opnieuw
opvallen wanneer de kans om haar weer in kleuren
te zien zich nog eens voor zou doen" ilh
In andere stukjes over het thema verliefheid (Renate
Rubinstein heeft de bundel aardig'opgebouwd, er zit
een zekere lijn in) wordt het bijgeloof belicht dat hier
zo welig tieren kan. Voorboden zijn er overal, de
kunst is alleen ze goed te interpreteren Bijvoor
beeld. als ik in drie minuten naar huis fiets, in vijf.
stappen de trap op kom. met één lucifer de kachel
aansteek zal er vanavond een brief van hem zijn".
Dan geleidelijk komen er in korte schetsen allerlei
confllctjes en conflicten aan bod. meesterlijk verteld
vaak. als 'Huwelijk', over een getrouwd stel dat, erg
besluiteloos, het scheiden aldoor uitstelt Ze zijn nu
aan de zilveren bruiloft toe. maar toch moeten ze de
kinderen in het onzekere laten of het feest wel
doorgaat want: zijn ze dan nog wel bij elkaar? Of
'Verwijt' over een meisje dat het uit wil maken met
haar wat oudere vriend. Ze vindt de juiste woorden
niet. denkt dat ze duidelijk is geweest, maar er blijkt
mets te zijn veranderd.
Veel stukjes gaan uiteraard over ontrouw, ovet
relaties met derden. Stiekem of getolereerd,.'eerlijk
uitgepraat' en altijd, altijd gaat het fout. Ook
tegen jaloezie, zo'n primitief gevoel dat men er zich
voor schaamt tegenwoordig, is blijkbaar geen enkel
kruid gewassen.
„Le coeur a ses raisons que la raison ne connait pas"
(het hart heeft zijn redenen die het verstand niet
hans wairen
LETTERKUNDIGE KRONIEK
kenti het gevleugelde woord van Pascal blijft
geldig Je kunt nóg zo redelijk afspreken elkaar de
vrijheid te laten inzake de liefde er zijn driften die
dan loskomen waarvoor de rede volkomen bezwijkt
'/^\ok de liefde in dc letteren' komt aan bod. Ik
V-/ merk dat ik zelf haast automatisch uit het
rijke Franse aforismenarsenaal dat in mijn hoofd
zit citeer, de eeuwen door is in Frankrijk spits over
de liefde gefilosofeerd.
Maar Renate Rubinstein gaat eerder in op romans en
het verschil tussen vroeger en nu Niet alleen ontbre
ken m oudere romans bijna altijd de beschrijvingen
van seksueel gedrag (terwijl je daar in de huidige
vaak een overdosis van krijgt) er was ook een andere
opvatting over de enige, echte, grote lierde Die
kwam ééns, dan nooit meer. zelfs de geringste
onvolmaaktheid in trouw, dikwijls nog vermeend,
kon het einde betekenen. Men leze Stifter, daar Is dit
verschijnsel mogelijk wel het sterkst.
En nu° „De paren van Mailer bekennen elkaar hun
liefde door te zeggen dat zij nooit in hun leven een
betere bedgenoot hadden Men roemt deze zienswijze
vaak om haar eerlijkheid. Maar men zou ook kunnen
zeggen dat de intense verliefdheid die vooraf kan
gaan aan lijfelijk contact ln de moderne literatuur
even verdrongen wordt als de seksualiteit ln de
romans van vroeger" (39).
Buitengewoon vermakelijk zijn de stukjes over
voorlichtingsboeken ('Voorlichting') en over dc
commerciële post die aanstaande bruidsparen in
hun brievenbus aantreffen (De droom der bruid).
Renate Rubinsteins commentaar op de sekstech-
niekboeken waarin allerlei kunstige standen, zelfs op
je hoofd, beschreven worden: „het gaat er mee als
met kookboeken, je leest er enthousiast in. maar na
die ene keer inktvis met knoflook val je vanzelf terug
in de boterhamworst-routine" (50)
'De droom der bruid' is iets geïrriteerder van toon, en
wel door de inderdaad ongelooflijke platvloersheid
en de terminologie van al die handelaars in huurkos
tuums, coupes, fotoreportages, jonkerstafjes en aan
verwante zaken. Na enige voorbeelden geciteerd te
hebben tekent Renate Rubinstein aan: „Men begrij-
pe het goed: deze teksten werden niet verstuurd door
het Instituut ter Voorkoming van Huwelijken' ze
zijn bedoeld als aanbevelingen.
Treffend zijn 'Angst'. 'Comparitie' en 'Autonome
gevoelens', gelicht uit het boek 'Niets te verliezen en
toch bang', waarin de schrijfster op openhartige,
eerlijke manier over haar eigen echtscheiding
spreekt, en over de ontreddering die deze tot gevolg
had. Zij constateert „Er is geen groter ongeluk dan
het ongeluk van een ongewilde echtscheiding".
Zo komen we geleidelijk in de afdeling van het boek
waar de liefde steeds meer complicaties met zich
meebrengt. De strijd tussen de seksen, de emancipa
tie. de mislukkingen, het vreemd-gaan, de gevolgen
van al die dingen voorde kinderen. Over zeuren', dat
vrouwen veel meer doen dan mannen, i Zeuren is het
wapen van de machteloze) Over rechtvaardigheid en
gewoontevorming. Over betuttelen, en het missen
van betuttelen als je niemand meer hebt die het je
doet (kun je ook niet meer terugsputterem Over
verschillen tussen man en vrouw. Daar wist overi
gens Chamfort al van. en hij geeft in dit aforisme
tevens blijk, geen kindervriend te zijn geweest: „Het
schijnt dat er in de hersenen van de vrouwen een
deeltje minder en in hun hart een spiervezel méér is
dan bij de mannen. Zo'n bijzondere structuur was
nodig om ze in staat te stellen kinderen te verdragen,
te verzorgen en te liefkozen"
Het boekje eindigt met een prachtige erotische
novelle 'Een man uit Singapore'. Wanneer u dit
verhaal nog niet kent (het is afzonderlijk versche
nen in 1979) moet u alleen daarom 'Liefst verliefd' al
aanschaffen. Al heeft het met verliefdheid totaal
niets te maken.
Renate Rubinstein vertelt daarin een avontuur dat
zij in Hongkong beleefde met een wildvreemde man
die haar op straat aansprak en vroeg of ze in yoga
geïnteresseerd was. Dat was ze geenszins, maar ze
moest nog wat uren doodmanen eer haai vlic?
vertrok. De man pakte het zo merkwaardig, !a
plechtstatig aan dat ze zich liet intrigeren en mee
nen. Op komische en zeer nauwkeurige wija w
uitgebeeld hoe 'geen seks' toch wel seks n
herhaaldelijk en nog hoogst bevredigend ook
„Na afloop bracht hij mij een sigaret en stak et,
ook één op Ik dacht na: het was allemaal net da
ons geweest, alleen minder intiem, omdat we dit
niet gezoend hadden. „Jacob", zei ik, hem r.
het eerst tutoyerend, „waaróm noem je d\
seks?" t.O nee", zei Jacob en stond op, „dit is:
seks, dit is iets heel anders, seks is dierlijk". N'1
niet overtuigd. Hij lachte, kwam naast mij zitk'
zei: „Echt waar. Je denkt misschien dat ikjeietsl
gemaakt heb. maar dit was geen seks, di!
voorbeschikt" „Toch noemen wij in Hollaü
seks", zei ik, om de eer van ons land hoog teho'j
Maar Jacob moest daar smadelijk om lachen.,
Hoe kan dit nu seks zijn? Als jij een uur.'
kwartier, wat zeg ik, een minuut eerder was ffi;
gaan naar je hotel hadden wij elkaar niet or.r K
Dit is geen seks. dit is voorbeschikking" '1323
blijf me afvragen hoe R. R. ging tutoyeren ine
het Engels gevoerd gesprek).
Het verhaal heeft dan nog een heel verrassend)
Waai' schuilt de liefde0 Leautaud zocht het i
onderbuik met zijn. „Ce petit appendice a treft
motions.'i que nous autres hommes nous atom
bas du ventre, qu'il nous fait faire de folies'"fa
kleine aanhangsel met gedaanteverand:"
dat wij mannen onder aan de buik hebben, J'
dat ons tot dwaasheden aan';
Renate Rubinstein sluit, gezien 'De man uit ,j
pore' de onderbuik geenszins uit (zelden sen.'.'
vrouwen zo openharlig-zuiver over seks') maar:
toch ook hoger, op het aloude, romantische te*
uiteindelijk het hoogst, op de hersens, de p'
waaruit al deze driften wérkelijk allemaal hunifl
sen krijgen. Worden bestuurd, wou ik eerst schte B
Bestuurd wordt er weinig in deze materie - rte -
tegenstelling tot bij het schrijven. Maar dat Rfi w
Rubinstein zoveel wist te bewaren uit het öngws
de eer zij haar conclusies helder op papier form-
de geeft vaak een ongekende spanning a~
teksten.
Zij heeft de column in menig geval tot de perfe
opgevoerd, en 'De Man uit Singapore' nu
nieuwsgierig en verlangend naar meer verlui
proza van haar hand.
