TWEE
CENTIMETER
PER
DAG
Leuke letteren voor de jeugd
de Zeeuwse
gemaakt onder supervisie van De
Maechts zonen. Naast het werkstuk
van Spierinck werden ook de andere
afbeeldingen van zeeslagen in eerste
instantie door Hendrick Comeliszoon
Vroom in beeld gebracht Alle tafere
len zijn gezien vanaf het water met de
op de slag betrekking hebbende kust
als achtergrond en blikvanger. Het
schoorsteenstuk vat Zeelands glorie
symbolisch samen: in het midden het
portret van Prins Willem de vader des
vaderlands met veldheersstaf. gevat
in een lauwerkrans boven een enorm
wapen van Zeeland gedekt door de
grafelijke kroon met de wapenspreuk
Zaal
De tapijtbehangsels hebben drie eeu
wen lang de wanden bekleed van een
in eenvoudige bouwstijl opgetrokken
zaal in het Abdijcomplex. Het was
echter een zaal die beroemd was door
die kostbare tapijten. Op die plaats
kwamen de 'Hooge Staatsambtena
ren' in vergadering bijeen. Aan deze
eeuwenlang voortdurende situatie
kwam een einde toen voor de plaat
sing van een publieke tribune en het
aanbrengen van raampartijen zoveel
wandruimte moest worden ingele
verd dal er voor drie van de tapijten
geen plaats meer was.
Ze werden - driewerf schande- opge
rold en opgeborgen Later verhuisden
ze zelfs naar Den Haag waar plannen
bestonden om een nationaal kunst
museum op te richten. Ook daar
bleven ze in een van de vertrekken
van het ministerie van binnenlandse
zaken opgerold en voor iedereen ver
scholen opgeslagen. Maar in 1867
werd weer veel goed gemaakt door de
opgerolde kleden in te zenden voor
een wereldtentoonstelling in Parijs.
In de loop van de tijden zijn verschil
lende keren pogingen ondernomen
om sporen van de niets ontziende
tand des tijds uit te wissen. De restau
raties hebben de weefsels wel kunnen
redden, maar gelukkig waren de po
gingen niet Grote zijdepartijen van
achtergronden en zeilen werden met
een grove zijden inslag gestopt. Daar
bij ging de tekening vaak verloren. En
tevens bleek dat de bij het verven van
wollen garens gebruikte ijzerverbin
dingen die garens hadden aangetast.
De conditie van het tapijt van 'de slag
bij Z Zierikzee' was nog het beste. Dat
kwam omdat het wandbehangsel in
de Statenkamer een plaats had gekre
gen waar geen zon kon komen. Alleen
al aan de restauratie van de 'Zierik
zee' werden in het atelier in Haarlem
bij elkaar 77.663 werkuren besteed.
Vijftien jaar arbeid voor tientallen
priegelwerksters. De 'Zierikzee' wordt
wel als het mooiste wandtapijt van de
reeks beschouwd Minutieus zijn de
schepen en hun bemanningen uitge
beeld: ook de achtergrond is zeer rijk
gedetailleerd.
Stiel
Voor de 58-jarige Freek Visser, die is
belast met de dagelijkse gang van
zaken in de Haarlemse werkplaats, is
het toezicht op de Zeeuwse restaura
ties een belangrijk stuk van zijn
leven geworden. Hij heeft het hele
herstel meegemaakt. Van 1955 tot nu.
En het einde is nog niet nabij. Het
werk aan 'de slag bij Bergen op
Zoom' zal nog twee jaar aanslepen en
de afronding van het omvangrijke
karwei rond de 'Rammekens' kan nog
wel een aantal jaren meer op zich
laten wachten.
De bezigheden worden in de werk
plaats verricht door mensen, die uit
een heel andere 'stiel' komen: het
onderwijs, de verpleging, de houtbe-
werkingsbranche. Accademisch ge
vormd of met een achtergrond van
alleen maar huishoudschool. Hoewel
het zeker niet ieders werk is om een
wandtapijt te restaureren moet het
dus mogelijk zijn om toch enige vaar
digheid in die bezigheid op te doen.
„Natuurlijk is een stukje aangeboren
aanleg nooit weg", zegt de heer Vis
ser, „maar waar hel vooral op aan
komt is dat je je goed kunt concentre
ren. Dat je goed kunt waarnemen. Ik
heb hier wel mensen binnen gekre
gen die zeiden: dat is niks voor mij,
want ik heb geen zitvlees. Ik ben daar
te ongedurig voor. Ik heb dan steeds
gezegd: wen eerst maar eens aan het
werk. Het resultaat is dat degene die
hier blijft ook lang blijft. Er zijn er
wel bij die hier dertig jaar werken".
Bij bezoeken aan het atelier wordt
het wel eens uitgeroepen: „Ik zou
hier gillend weglopen. Je ziet het
gewoon niet opschieten". De mede-
werkers- voornamelijk vrouwen-
schijnen daar geen last van te heb
ben. „Ik heb" noemt Visser als voor
beeld, „iemand die wel acht jaar aan
uren heeft gewerkt aan 'de Lillo'.
Maar nooit heb ik gehoord, dat die
het nu toch wel zat was. Integendeel:
je ziet dat ze zich vast bijten in zo'n
detail. Als ze daarover praten zeggen
ze ook: dat is mijn schip. Of: die
figuur heb ik gemaakt".
Om te voorkomen dat de totaliteit
van het werkstuk al te zeer op de
mensen die eraan werken afkomt,
wordt alleen een vak, waaraan wordt
gewerkt zichtbaar gemaakt. De rest
van het tapijt wordt afgedekt. Dat is
levens een maatregel om een ongun
stige uitwerking van de heldere ver
lichting in de werkplaats te voorko-
Interesse
PZC/k unst/cultuur
B UDAG 11 NOVEMBER 1983
twijfelen zoude of ze met de penceel 01
met de naaide uytgewrogt syn' De
roemrijke slag bij Bergen op Zoom
onder Romero en Boisot, vond plaats
op 31 januari 1574. Het moet daar nog
een hele schermutseling zijn geweest,
waarbij volgens geschiedschrijvers
dapper Over en weer werd geschoten
vanaf schepen met kloek volk aan
boord. Vijandelijk musketvuur doofde
het licht in de ogen van de Zeeuwse
admiraal Boysot en van twee kapi
teins werden ledematen afgeschoten,
'daer sy beide van storven'. Totaal
kwamen er 1200 mannen om.
Na de levering van dat ene tapijt
moeten de Staten van Zeeland on
danks de uitstekende kwaliteiten van
Spierinck alle mogelijke moeite heb
ben gedaan om de Zeeuwse nijverheid
te bevorderen en bestellingen van
nieuwe wandtapijten in het eigen ge
west te plaatsen. Ook het kostenas
pect zou daarbij een rol hebben ge
speeld. Toen de Brusselaar Jan de
Maecht zich in Middelburg vestigde
om daar zijn 'tapitsierswerk' aan te
vangen mocht hij de serie voortzetten.
Die bestond uit de vervaardiging van
een tapijt over de slag bij Rammekens
en de slag bij Lillo. Andere stukken
als twee wandbehangsels over de slag
bij De Haak, die bij Zierikzee en een
schoorsteenstuk dat lang heeft gehan
gen boven de schouw ln de grote
vergaderzaal van de Abdij, werden
ei' jet zal maar aan weinigen bekend zijn dat in een afgedankte gereformeerde school aan het
11 iLeidseplein in Haarlem een werkplaats is ingericht die al zo'n vijfentwintig jaar
te raaiende wordt gehouden door een reeks van op elkaar volgende opdrachten vanuit
eeland. Kwamen er in het verleden ook belangrijke orders binnen uit andere delen van het
te&nd.nu vormt het tijdrovende werk van de restauratie van unieke Zeeuwse wandtapijten de
'o'ftrk waarop de onderneming draait.
agelijks buigt een gezelschap van nijvere stopsters en weefsters zich met een engelengeduld
—jYerhet door de eeuwen heen aangetaste textiel van twee royaal bemeten hangende tapijten,
e laatste uit een serie van zeven.
staureren van wandtapijten is geen
wei om even in een paar maanden
daren. Daarvoor houdt het monni-
iwerk met een gemiddelde produc-
van twee tot vier vierkante centi-
per dag al te zeer op. Over
iele jaren zal het zover zijn dat die
iste twee doeken de Haarlemse
/oor herstel van antiek
c-feel kunnen verlaten. En daarmee
gt het Zeeuws Museum in Middel-
g de beschikking over de complete
i onberispelijk ogende collectie
tapijten, waarop de overwinnin-
van de Zeeuwen op de Spanj aar-
In 1573 staan afgebeeld,
lek van vier eeuwen oud, uiterma-
roetsbaar textiel dat oorlogen en
inden heeft 'overleefd'. Een even
tbaar als kostelijk museaal bezit,
dat de kleden het verhaal vertellen
een gewichtige episode uit de
chiedenis van Nederland en in het
zender van Zeeland.
id heeft in de strijd rond de
an de Spaanse overheer-
een belangrijke rol gespeeld,
zich ten tijde van de Tweede
ildoorlog voltrok vond ook
its in de zestiende eeuw: gelegen
de monding van de Westerschel-
[ivas het bezit van de Zeeuwse
iden bepalend in verband met
bevoorraden van de haven van
erpen en daarmee van het ach-
ad.
>73 vond de slag bij Fort de Haak
een fort gelegen aan de noord-
int van Walcheren. Ditzeegevecht is
R de slagen bij Rammekens en
imerswaal onderdeel geweest van
tactiek van de geuzen om Middel-
irg dat in Spaanse handen was. te
mjden. Het was een poging die in
met succes zou worden be-
oond
andere slag was die bij Lillo, een
n benoorden Antwerpen, gelegen
ar.de Schelde. Deze slag vond plaats
30 mei 1574, toen de Spaanse vloot
voer. Ver kwam men echter niet:
euwse schepen dwongen de Spaan-
vloot bij Lillo terug te keren,
ader fortuinlijk verliep het breken
a de Spaanse blokkade van Zierik-
e pogingen van de Zeeuwen tot het
Rijden van deze door de Spanjaar-
omnngende Schouwse stad lie-
op niets uit en na een beleg van
pn maanden rukte de Spaanse
1 invoerder Mondragon de uitgehon-
rde stad binnen,
die zeegevechten zijn in geweven
èrelen uitgebeeld.
collectie is juist daarom zo uniek
idat die op een enkel stuk na
een Middelburgse weverij komt.
fabriek was gevestigd op de
waar nu, achter het Middel
stadhuis, de Engelse kerk
precies te zijn zat te weve-
de kapel van het vroegere
roersklooster, waarvan in latc-
een gedeelte tot simpelhuis
ingericht.
Jan de Maeght leidde het
Later namen zijn zonen Hen-
Laurens de handel over.
de Staten van Zeeland die
om ter herden-
eerste Geuzenoverwin-
op de Spanjaarden een serie
te laten vervaardigen. Het
ipijt in de serie, tevens het
exemplaar, kreeg vorm in
^Weverij in Delft. Dat gebeurde in
fabriek van Franchoys Spierinck,
f1116 aan verdiende, een zeker
naar de tijd waarin die werd
niet gering bedrag. Het
van een wandtapijt
rits naar het voorbeeld van
lderij In het geval van de
serie opdracht leverde de
Hendrik Comelis de Vroom
het voorwerk Wat hij in
;ht was de Slag bij Bergen
Spierinck bracht de tafere-
slag zo gaaf op het textiel
zoal zoals het in oude ge
werd geformuleerd, 'men
Hoe kweek je een nieuwe genera
tic literatuurlezers. Kun je jon
geren van veertien, die net met veel
genoegen een jeugdboek hebben gele
zen, verrassen met een boek van
Harry Mulisch, Heinrich Boll of Wil
liam Golding? Enkele uilzonderin
gen daargelaten zul je ze daar geen
plezier mee doen. Van Jan Terlouw
naar W. F. Hermans is een stap die je
de meesten niet in één keer kunt
laten zetten. Als ze dat al zouden
willen, want de belevingswereld van
jongeren van 14 of 15 jaar staat
natuurlijk niet per definitie open
voor „volwassen literatuur".
In aanmerking genomen dat we in een
nogal opvoedkundig ingesteld landje
leven, waarin het begrip bevoogding
een niet weg te cijferen plaats in
neemt. is het niet vreemd dat het
bureau Collectieve Propaganda van
het Nederlandse Boek (CPNB) een
leesbevorderingsproject voor jonge
ren van veertien en ouder heeft opge
zet. De CPNB. die zich gezien de
kwaliteit van sommige boekenweek
geschenken van de laatste jaren niet
altijd uitslooft voor het welzijn van de
letteren, wil jongeren motiveren lite
ratuur te gaan lezen en hen daarbij
zelfs begeleiden.
Een eerste wapenfeit van liet CPNB
op dit vlak is de uitgave van de
bundel „Nooitgedacht". waarin 30
korte verhalen van Nederlandse en
buitenlandse auteurs zijn opgeno
men. Omdat het hier een educatief
project betreft, heeft de CPNB zich
weten te verzekeren van de steun van
het ministerie van WVC en van enkele
uitgevers. Dat is merkbaar in de prijs.
De goed verzorgde 190 pagina's tellen
de bundel, die in een oplage van
25.000 exemplaren werd gedrukt, is
voor f7.90 in de boekhandel verkrijg
baar
Tot de scljrijvers behoren Jan wol
kers. Harry Mulisch. W Hermans. J.
M. A. Biesheuvel, Simon Carmiggelt.
Paul van Ostajjen. Topor. Brecht,
Doris Lessing, Apollinaire, Roald
Dahl en Marguerite Yourcenar. Het
boek werd samengesteld door drie
docenten Nederlands: Rob Anker.
Fetze Pijlman en John Verhallen, op
basis van keuzelijstjes van een tiental
schrijvers, recenten en leraren.
Stimulans
Volgens John Verhallen belanden
jongeren zo rond hun veertien in een
kritieke levensfase. „Dat is het mo
ment dat de levensbehoefte inzinkt
en er nieuwe stimulansen nodig zijn.
De overgang van jeugdliteratuur
naar volwassenliteratuur is echter
moeilijk. Volwassenliteratuur blijkt
in de praktijk voor hen te saai, te
langdradig en te abstract. Om te
laten zien dat ook literatuur de moei
te waard kan zijn, hebben we geko
zen voor vlot geschreven verhalen.
Verhalen die de aandacht kunnen
vasthouden, omdat ze bovendien
spannend, ontroerend, humoristisch
of absurd zijn. Voorwaarde voor op
name in bundel was ook dat ze grens-
vèrleggend moeten zijn. Dat wil zeg
gen, dal ze de bestaande verwach
tingspatronen bij jeugdige levens
doorbreken en voor verrassingen zor
gen".
e samenstellers hebben het er moei
lijk mee gehad, zo vertelt Verhallen.
..Honderden verhalen hebben we.
moeten doorworstelen en die waren
uiteraard niet allemaal even leuk.
Daarbij komt dat we ons beperkingen
hebben opgelegd Romanfragmenten
hebben we bij de eerste selectie ge
schrapt. omdat het verhaal daarbij
dikwijl heel traag op gang komt.
Verder is een aantal goed geschreven
verhalen komen te vervallen omdat ze
onlangs elders in bundeling versche
nen We walden geen doublures"
Wek je met het uitkiezen van het
leukste, het spannendste en het ont
roerendste geen valse verwachtingen
over de rest van het werk van de
gebundelde auteurs? Verhallen ont
kent dat „Bij de die wij
genomen hebben kunnen jonge lezers
nog veel meer vinden wat van hun
gading is"
De CPNB, die overigens nog meer
bundels met toegankelijke literaire
verhalen op de markt wil brengen,
heeft veel aandacht besteed aan het
uiterlijk van Nooitgedacht. Dit uit
gaande van de veronderstelling dat
niet alleen die zo warm aanbevolen
Literatuur saai kan overkomen, maar
ook de vorm van het boek zelf. Van
daar dat werd gezorgd voor een royaal
formaat boek met een tweekoloms-
bladspiegel in groot lettertype. Het
boek is geïllustreerd t tekeningen van
Joost Veerkamp en Joost Swarle
De weg naar de literatuur is er een
van vallen en opslaan, zo meldt de
CPNB. En „vaak betekent eenmaal
gestruikeld nooit meer opgestaan".
Hoeveel lezertjes straks bij lezing
van dit boek blij verrast „nooit ge
dacht" zullen uitroepen, is dan ook
nog de grote vraag.
Freek Visser stelt het voorop: het zal
wel te maken hebben met de vele
zaken waardoor de huidige provin
ciale bestuurders zo in beslag geno
men worden, maar toch vindt hij het
teleurstellend dat de betrokkenheid
van wat daar in Haarlem gebeurt
met dat kostbare kunstzinnige bezit
tegenwoordig niet bijster groot is.
Dat is wel eens anders geweest. Visser
herinnert zich nog de bezoeken van
jonkheer Guust de Casembroot ..Die
commissaris van de Koningin liet zich
twee keer per jaar in de werkplaats
zien. Visser: ..Hij kende alle mensen.
Daar zorgde hij wel voor Hij wilde
weten wie aan bepaalde details werk
ten. En was er dan iemand van de
medewerksters net ten tijde van dat
bezoek ziek. dan moest er direct een
taart naar dat adres gestuurd wor
den".
Een beetje meer medeleven zou dus
geen kwaad kunnen Visser vindt dat
daar wel reden toe is Tenslotte gaat
het om een unieke collectie. En dat is
het niet alleen vanwege die wapenfei
ten De afbeeldingen vertellen ook
veel van de tijd van toen Hoe schepen
eruit zagen, hoe mensen zich kleed
den. bijzonderheden ook over de wijze
van vlag voeren
Tot in de kleinste details is op de
taferelen de vorm te zien van oude
galeijen. schepen en schuiten, tuiga
ge. versiering van de masten. Kortom
je krijgt een duidelijke voorstelling
van de marine in vroeger tijden. En
wat de vlaggen betreft: de Zeeuwse
tapijten vertonen de vroegste afbeel
dingen van de Nederlandse driekleur.
Daarom ook wordt zo zorgvuldig ge
werkt aan de reconstructie van teke
ningen en kleuren, waarbij gepoogd
wordt om eertijds gebruikte technie
ken weer terug te brengen. De ge
bruikte zijde komt uit Zwitserland, de
wol uit eigen land
Freek Visser slaat bijna op hol als hij
lyrisch begint uit te weiden over de
betekenis van die wandtapijten. De
sentimentele waarde ook. „Die tapij
ten dragen een brok geschiedenis.
Terwijl deze tapijten achter hun rug
hingen hebben Zeeuwse bestuurders
destijds allerlei belangrijke beslissin
gen genomen Als Visser over 'zijn'
Zeeuwse tapijten begint is hij nauwe
lijks te stuiten. ,.De mensen zeggen
wel eens jij bent tapijtgek Jij eet, jij
slaapt en jij droomt wandtapijten.
Dat mag zo wezen Wij weten alles van
de Nachtwacht Maar dit hier is niet
minder belangrijk Als je kijkt naar de
betekenis van de geschiedenis die in
deze tapijtenreeks wordt uitgedragen,
overtreft deze collectie in een aantal
zaken die beroemde Nachtwacht".
Jacques Cats
