DELTAWERKEN
MENSENWERK
microcomputer
tS' --i
NI NT VERLAAGT
DE DREMPELS
wat kost het?
ZATERDAG 5 NOVEMBER 1983
DE OOSTERSCHELDE HEEFT
EFFECT OP NOVA ZEMBLA
ns zwakke punt is: we weten geen pest van de Oosterschelde af. Het begrijpen
van de Oosterschelde is ook veel moeilijker dan afsluiten. Die pijlerdam zal best
lukken, maar we zijn er nog lang niet achter hoe het ecosysteem werkt. In feite
kennen we alleen een aantal symptomen. Het is bijvoorbeeld nu bekend hoeveel
er zitten, maar niet waarom ze er zitten, wat ze er doen, wat hun leefomstandigheden
ijn, hoe de voedselsituatie is en hoe ze reageren op door de mens veroorzaakte
veranderingen. Er worden dagelijks ontdekkingen gedaan; we beginnen echter pas het topje
an de ijsberg te begrijpen. Het Oosterscheldesysteem heeft effect op een plekje ergens op
1 lova Zembla. Dat weten we. Niet duidelijk is hoe het precies in elkaar zit".
2 r kan in het Oosterscheldegebied
2 een vogel zijn staart oplichten, of
j enk Baptist en Peter Meininger zijn
j van op de hoogte. Het zijn bevlogen
2 iderzoekers. die ornithologische me-
7 swerkers bij de milieu-afdeling van
Iks w terstaats Deltadienst. Met
>rg zien ze het moment naderen
1 aarop de pijlerdam in de Ooster-
2 iheidemonding operationeel zal zijn.
an verdwijnt ongeveer veertig pro
lent van het interge tij gebied, met als
elangnjkste gevolgen een geringere
ipervlakte voor de iwaterlvogels en
ilnder tijd om te fourageren. Baptist
itp Meininger verwachten dat het aan-
ai vogels m het Oosterscheldegebied
istisch zal verminderen, mogelijk
:t méér dan veertig procent. En dat,
wijl het Deltagebied nu nog
len met Waddenzee en IJsselmeer
de topdrie vormt van de belangrijk-
watervogelgebieden in West-Euro-
„Nederland vervult als overwinte-
igsgebied een sleutelfunctie, zowel
steltlopers als eenden en ganzen.
Ierland is wat dat betreft gewoon
>n groot natuurgebied", stelt Henk
jlptist.
PflBBHR aarom al die drukte over
„ITO vogels? Voor Baptist en
Meininger is het meer dan
een uit de hand gelopen
1 lobby (al is het ooit wel zo begon-
iafenl. Ze vinden het vanzelfsprekend
3 noodzakelijk dat er naast geld
$)or technisch onderzoek ook een
"1get voor milieu-onderzoek welis-
aanzienlijk lager) beschikbaar
Het bestuderen van de vogels is
onderdeel van een omvangrijk
„Naast
itische overwegingen mag je er
it ethische overwegingen bij be
kken. We hebben medeverant-
irdelijkheid voor andere schepse-
op deze aarde. En vogels zijn toch
.Jdieatoren voor milieukwaliteit en
jjit functioneren van bepaalde syste-
*n. Bovendien hebben ze in de
bsterschelde nog een recreatieve
aarde. Vogels zijn ook gemakkelijk
bestuderen je kunt ze zien".
eae iwee ornithologische medewerkers
Jm de Deltadienst beklemtonen dat
un werk en trouwens het hele
lllieu-onderzoek eigenlijk nog in
groeifase verkeert.. „Óns werk op
lat Oosterschelde begint voor een
groot deel pas als die Is afgesloten We
zullen ons dan met name moeten
richten op de milieuwijzigingen, de
recreatiedruk, het pierenspitten en de
visserij" Baptist en Meininger vertel
len dat er een heleboel te leren is van
een gebied dat zo n geweldige ingreep
ondergaat als de Oosterschelde. De
(financiële) omstandigheden zijn er
gunstig voor. Baptist „Een weten
schapper zei me onlangs dat er op de
wereld geen enkele onderzoeker is. die
negen miljard gulden krijgt voor een
experiment".
Er is de afgelopen tien jaar inmiddels
het nodige gedaan om de vogels in de
Oosterschelde te volgen en te bestu
deren Dat was noodzakelijk ook.
want er was in feite weinig bekend
over vogels in de Nederlandse buiten
wateren. Henk Baptist trof bij zijn
komst als vogeldeskundige imet een
werktuigbouwkundige opleiding en
een ver doorgevoerde vogelhobby)
een vrijwel blanco situatie aan Dat
was in 1972 Aantallen en soorten
vogels waren niet bekend. Door het
Deltainstituut voor hydrobiologisch
onderzoek in Yerseke waren ooit en
kele globale tellingen uitgevoerd. Eén
van de eerste activiteiten was het
opzetten van acht omvangrijke simul-
taantellingen langs de hele Ooster-
scheldekust. Enkele honderden men
sen. onder wie veel vrijwilligers, gin
gen ervoor aan de slag Die tellingen
leverden aardig wat gegevens op over
de aanwezigheid van aantallen en
soorten vogels.
p basis van de bestaande
organisatie voor ganzen-
tellingen van het rijksin
stituut voor natuurbe-
™rd een systeem ontwikkeld,
waardoor in de periode september
tot en met april maandelijks de wa
tervogels in het Oosterscheldegebied
geteld werden. Vijf jaar geleden („we
realiseerden ons dat ook in de zomer
er veel vogels zijn en doortrekken")
werd het systeem uitgebreid tot elke
maand één telling. Baptist en Mei
ninger wijzen erop dat er steeds
tussen de zeventig en honderd men
sen op pad gingen, waarbij iedereen
een eigen telstukje had. „Het waren
voor een groot deel mensen van de
particuliere natuurbescherming die
gegevens voor de rijksoverheid aan
droegen. We zijn er best trots op dat
we die medewerking en gegevens
kregen. Het betekent dat de mensen
vertrouwen in je hadden. Die inzet
moet niet onderschat worden. De
mensen staken er veel tijd en ook
geld in. We zijn nu gestopt met de
maandelijkse tellingen. We weten het
nodige en er trad ook een zekere
telmoeheid op".
Er is thans een goed inzicht in de
vogelsituatie voor de totstandkoming
van de pijlerdam. De telpauze wordt
opgeheven voordat de kering in ge
bruik komt, opdat de veranderingen
in de vogelsiluatie zo goed mogelijk
kunnen worden vastgelegd. Overi
gens blijven de vogels met onbespied.
De internationale midwintertelling
gaat door en in de zomermaanden
wordt op Ooster- en Westerschelde
geteld om inzicht te krijgen in de druk
die de recreatie op de vogels legt.
Baptist en Meininger tekenen.aan dat
de tellingen voor eenduidige gegevens
zorgen, zodat er geen touwtrekkerij
kan ontstaan over één vogel meer of
minder. Ze voegen eraan toe dat de
tellingen eigenlijk meer schattingen
zijn Rekening wordt gehouden met
een foutpercentage tussen tien en
twintig Bij de soorten die algemeen
voorkomen zijn de telfouten kleiner
dan bij de zeldzame soorten.
„In de praktijk is het zo: als we een
aantal noemen, dan is die hoeveelheid
er ook en meestal wat meer. We tellen
niet omdat het zo leuk is De gegevens
worden veel gebruikt Er gaat bijna
geen nota de deur uit zonder een
hoofdstuk over vogels"
et blijft niet alleen bij tel
len van vogels. Er wordt
ook geringd en geverfd. Bij
het ringen van de vogels
hts met behulp van specia
le netten worden gevangen) worden
gegevens verzameld over onder
meer: gewicht, leeftijd, rui, maat. Bij
het ringen zijn enkele malen de vo
gels ook van een lokje verf voorzien,
ten einde gegevens te verzamelen
over vlieggedrag (in het kader van
een door de universiteit van Durham
geleid onderzoek; er wordt op vogel-
gebied veel internationaal uitgewis
seld en samengewerkt). Dit jaar zal
het ringen van vogels door Baptist en
Meininger achterwege blijven. Het
kost teveel tijd en mankracht. Het is
wel de bedoeling in mei volgend jaar
weer wat hieraan te doen, met als
doel: nagaan of het voorjaarsgewicht
van belang is voor broedsucces. An
ders gezegd: kijken of het inderdaad
waar is dat de conditie van de vogel
van invloed is op de voortplanting
(een conditie, die wel in de Ooster
schelde moet worden opgebouwd).
Op het programma staat ook een
aantal tellingen op de Noordzee. Dat
gebeurt per vliegtuig, omdat zoiets
per boot niet te doen is. Tot nu toe is
er 16 keer vanuit de lucht geteld en er
zijn volgens Henk Baptist leuke ont
dekkingen gedaan.
Een kille herfstdag („we trekken er
heus niet alleen bij mooi zomerweer
op uit. integendeel"). Baptist en Mei
ninger met kijkers en telescopen op
de dijk bij het Katse schor. Het is
hoogwater De watervogels slapen.
Voor de oppervlakkige toeschouwer is
er weinig te zien De twee deskundi
gen ontdekken op het kleine schor
duizenden vogels van allerlei soorten,
scholekster, rotg'ans. rosse grutto, tu
reluur. smient, kanoetstrandloper.
bonte strandloper, bergeend Via een
handig systeem weten ze razendsnel
te tellen. Een ogenschijnlijk kleine
vlek scholeksters blijkt zo'n 3.500 ex
emplaren te omvatten. Met zorg stel
len ze vast dat de rotganzen een erg
slecht, broedseizoen hebben gehad. Er
zijn bijzonder weinig jonge dieren
Baptist ontdekt er twee; voor hem dit
jaar de eersten „Als je dat twee of drie
jaar achter elkaar hebt, dan zijn er
weinig rotganzen meer", tekent Peter
Meininger aan. Hoeveel verschillende
soorten vogels er in het Oosterschel
degebied leven, weten ze niet precies,
mede omdat niet de soorten maar de
aantallen de betekenis van een gebied
voor de vogels aangeven. Vast staat
dat ongeveer zestig soorten watervo
gels in de Oosterschelde in zodanige
aantallen voorkomen, dat er van een
meetbare invloed op de totale popula
tie sprake is
Baptist en Meininger hebben de in
druk dat er heus wel rekening wordt
gehouden met de belangen van de
vogels. „Maar als er gewoon minder
oog is voor milieuzaken, dan is er ook
minder oog voor vogels. Binnen de
Deltadienst binnen rijkswater
staat zelfs is het oog voor milieuza
ken nog steeds groeiend. Als je kijkt
naar de besluitvorming op hoger ni
veau, dan is het wel oppassen dat
vanwege de economische recessie de
milieuzaken niet om zeep worden
geholpen".
rinus antonisse
en ben jansen
Foto'sWim Riemens
M
L*
*-» "4
ju* a r *4i
4.
Het gaat bijna ongemerkt, de overgang naar het informatietijdperk,
maar zo langzamerhand zit bijna iedereen die een baan heeft, achter
een beeldscherm. In de privé-sfeer dringt de micro-computer minder vlot
door. De kosten vormen in deze tijd van bezuinigen voor velen nog een
barrière. Dat ligt in Engeland toch wat anders. Groot-Brittanniè heeft in
Europa we laten de Verenigde Staten en Japan even buiten beschou
wing op het gebied van de kleine computers een voorsprong opge
bouwd. Al in de jaren zestig deed zich in Engeland het verschijnsel voor
van pientere lieden die de grote electronicabedrijven verlieten om voor
zichzelf te beginnen.
Deze pioniers, zoals ze wel mogen
worden genoemd, legden zich toe op
het kleinere werk Hun eenmansbe
drijfjes zijn inmiddels uitgegroeid
tot flinke ondernemingen met in
veel gevallen overigens behoud van
de flexibiliteit die de kleinschalig
heid kenmerkt.
Zij vonden in eigen land een tame
lijk gretige thuismarkt Ondanks
dat het Verenigd Koninkrijk al veel
langer dan wij een grote werkloos
heid kent en duizenden Britten in
een Dickensiaanse armoede leven,
bezit een op de twintig gezinnen er
een huiscomputer. Dat betekent dat
er zo'n anderhalf miljoen micro-com
puters voor particulier gebruik zijn
verkocht
De regering-Thatcher heeft aan het
onderwijs in de informatie-technolo
gie voorrang gegeven. Desondanks
is er sprake van een tekort aan
leerkrachten. Die moeten nu in aller
ijl worden opgeleid. Intussen zijn er
over het hele land gespreid zeventig
centra voor informatie-technologie
waar cursisten leren met de compu
ter om te gaan. De nadruk ligt bij dit
onderricht op praktisch werk met
computers, algemeen kantoorwerk
en programmeren. Terwijl tiendui
zenden al werk hebben gevonden in
de computerbranche neemt de
vraag naar geschoold personeel toe.
Zeven van de tien cursisten vinden
dan ook direct een baan. De plannen
voor nog eens tachtig centra voor
informatie-technologie liggen dan
ook in Londen klaar.
In Nederland zijn we nog lang niet zo
ver. Minister Deetman van onder
wijs heeft weliswaar net als in Enge
land het informatie-onderricht prio
riteit gegeven, maar het ziet er niet
wanneer u tijdens zulke gesprekken
toch niet met de mond vol tanden
wilt zitten, dan is er sinds kort een
goede gelegenheid om basiskennis
op te doen.
cursus
Het Technisch Museum NINT
(NINT staat voor Nederlands Insti
tuut voor Nijverheid en Techniek)
in de Amsterdamse Tolstraat geeft
eendaagse mini-computercursussen
voor juist die mensen die niet via
werk, onderwijs of hobby met de
nieuwe informatietechniek in aan
raking komen.
Jan Mars. met Mark Hoogenboom
van het NINT samensteller van de
cursus, zegt: „Het is bedoeld als een
kennismaking met computertech
nieken. we proberen de drempel te
verlagen voor mensen die denken
dat het omgaan met de computer
iets vreselijk ingewikkelds is Ze
kunnen dan hier zien of ze het leuk
vinden en er eventueel mee willen
doorgaan. Het is niet zo. dat we
vertellen wat iemand moet aan
schaffen. maar een aantal begrippen
is na zo'n dag wel duidelijker gewor
den. Na de cursus kan itien een
eenvoudig programmaatje maken.
Voordat men eohte programma's
zelf kan schrijven moet men wel een
half jaartje ervaring opdoen".
rien van reems
Een cursusdag bij het NINT begint
omstreeks negen uur met een kop
koffie in het restaurant en een speels
filmpje dat weergeeft wat we met de
computer allemaal kunnen doen en
naar uit dat we de achterstand op de hoe de randapparatuur werkt. Daar-
ons omringende landen snel zullen
inhalen Slechts een klem aantal
scholen zal met micro-computers
worden uitgerust un de Verenigde
Staten zijn ai honderdduizend com-
na mag de cursist in het leslokaal
aanschuiven achter een van de acht
BBC-micro-computers die op een
centraal netwerk zijn aangesloten.
Als de indrukken teveel worden is
puters op scholen in gebruik) en de het mogelijk een rondje door het
opleiding van leerkrachten moet ei
genlijk nog van de grond komen.
Nederlandse programma's i software
in computerjargon i bestaan er nau
welijks. Veel software-ontwerpers
zijn buitenlanders. Het gevolg is dat
leveranciers van apparatuur (hard
ware) kennelijk wantrouwend staan
tegenover programma's van eigen
bodem. Het Centrum voor Wiskunde
en Informatica (het vroegere Mathe
matisch Centrum) in Amsterdam
heeft wat dat betreft vreemde erva
ringen opgedaan. Zeer geavanceer
de programma's van eigen ontwerp
raakte dit instituut in Nederland
aan de straatstenen met kwijt, maar
werden wel gnf afgenomen door
Amerikaanse en Japanse hardware
fabrikanten die ze vervolgens aan
Nederlandse afnemers verkochten.
Nederlandse bedrijven speurden dus
aan de andere kant van de aardkloot
naar computerprogramma's die ze
naast de deur hadden kunnen krij
gen. nee gekker nog. ze kregen ze
door de buurman aangeboden
Buiten onderwijs en bedrijfsleven
wordt de informatie-technologische
praktijk vrijwel uitsluitend beoe
fend door hobbyisten. Evenals in
Engeland en Amerika lijkt de com
puterhobby hier een grote vlucht te
nemen. De computer levert dan ook
in toenemende mate gespreksstof
op. Categorieën als schoolverlaters,
werklozen, gepensioneerden en huis
vrouwen dreigen daarbij buiten spel
te raken. Wanneer termen als 'bit',
'byte', 'RAM'- en 'ROM-geheugen'.
(CPU' en 'ALU' u niets zeggen, maar
museum te maken, dat vol staat met.
voorbeelden van techniek en dat
vooral voor kinderen erg leuk is.
omdat ze veel met knopjes mogen
werken. In de kerstvakantie kunnen
kinderen met een der ouders trou
wens ook computertekenen met be
hulp van de (kinder)computertaal
'Logo'.
Maar terug naar het leslokaal.
Doordat de cursist vooral al een
korte schriftelijke uitleg thuis heeft
ontvangen is hij of zij op de hoogte
van een aantal principes. De cursist
weet dan ook dat de BBC-computer
is uitgerust met een zestien Kilobyte
ROM (alleen afleesbaar geheugen
dat blijft wanneer de apparatuur
wordt uitgeschakeld i om met de
programmeertaal BASIC te kunnen
werken. BASIC is vrijwel de eenvou
digste taal waarjn met de computer
te communiceren valt. maar bij het
al eerder genoemde Instituut voor
Wiskunde en Informatica houdt een
Engelse onderzoeker zich bezig met
het ontwerpen van de nog eenvoudi
ger computertaal B.
Verder heeft de lescomputer nog een
zestien K ROM-geheugen voor het
besturingssysteem dat het over
brengen van signalen van de cursist
naar de verwerkingseenheid moge
lijk moet maken.
Dan is er nog een 32 K RAM-
geheugen ('willekeurig toegankelijk
geheugen') dat wordt uitgewist wan
neer het apparaat wordt uitgescha
keld Informatie kan hierin worden
opgeslagen.
De cursist heeft inmiddels geleerd
dat de term Kilobyte de geheugen
capaciteit van de computer aan
geeft. 100 Kilobyte bijvoorbeeld is
evenveel als vijftig dichtbeschreven
A4 vellen tekst!
Al spelenderwijs leert de cursist nu
de functies kennen van het toetsen
bord en het duurt niet lang of de
eerste opdrachten worden ingetikt
en verschijnen op het scherm van de
monitor.
Zo leren we achtereenvolgens reke
nen en tekst verwerken, een stukje
gegevensorganisatie. musiceren en
tekenen. Op de monitor is te zien
hoe de micro-computer een reeks
willekeurig ingetikte namen itele
foonlijstje of platenarchief) alfabe
tisch rangschikt. Een leuk program
ma is ook het opstellen van eén
sollicitatiebrief, waarvoor de cursist
alleen wat persoonlijke gegevens be
hoeft in te tikken waarna de compu
ter de brief schrijft
Het werkgeheugen van de micro
computer is beperkt, zoals we zagen
tot 32 Kilobyte Maar Jan Mars laat
zien hoe de op het scherm zichtbaar
gemaakte informatie kan worden
opgeslagen op een gewoon cassette
bandje dat een geheugencapaciteit
heeft van honderd Kilobyte of. wat
sneller werkt, op een kleine schijf in
een kartonnen hoesje die met een
laserstraal wordt afgelezen. Jan
Mars demonstreert ook hoe een pro
gramma op een cassettebandje in de
computer kan worden ingevoerd.
NOS-hobbyscoop zendt dergelijke
amateurprogramma's uit; de gege
vens voor de computer zitten ver
pakt in de fluittoon die je op de radio
hoort. Ook Vlditel-informatie kan
via de micro-computer worden opge
slagen. Tenslotte is het mogelijk de
in de computer verwerkte informa
tie tot. tastbare tekst om te zetten
met behulp van een op de micro
computer geschakelde printer of
electronische schrijfmachine Bij het
NINT raakt men met al deze hande
lingen al spelenderwijs vertrouwd.
Zo'n cursus van een dag of twee
halve dagen ln het weekeinde
kost slechts vijftig gulden
Het Technisch Museum verstrekt geen consumentenvoorlichting
o\er apparatuur. Een dezer dagen verschijnt een overzicht van
alle op de markt zijnde apparatuur (computers en randapparatuuri
samengesteld onder auspiciën van de samenstellers van hel
radioprogramma NOS-Hobbyscoop.
Een globaal inzicht van de kosten van een huiscomputer-installatie
geeft dit lijstje. BBC-computer circa ƒ2100,-. momtor circa f500.-
cassetterecorder ongeveer 100.-. electrorusche schrijfmachine vanaf
1000.-. In plaats van een monitor kan men het eigen televisietoestel
gebruiken. Een schijvengeheugen kost 1000.-. maar is sneller dan
een cassetterecorder De schrijfmachine kan worden vervangen door
de goedkopere en snellere matrix-printer, maar die geeft niet zo'n
fraaie tekst. Wanneer men de BBC-computer wil gebruiken voor
tekstverwerking dient een extra ROM-geheugen te worden aange
schaft. Zo'n zwart 'plakje' met een chip in het midden kost nog eens
300,-
Conclusie: voor een bedrag van vier- tot vijfduizend gulden is men
aardig uitgerust.
