KERNWAPENTAKEN
De biechtstoel blijft - voorlopig - dicht
Defensienota verschijnt
mogelijk pas volgend jaar
De Vries: Scholten niet langer
woordvoerder buitenlandse zaken
Joseph Luns
DIPLOMAAT VM
DE LENGTE
Gas duurder
maar huren
geen 4 pet
omhoog
VRIJDAG 14 OKTOBER 1983
PZC/°P'nie en achtergrond
(Van onze Haagse redactie
Premier Lubbers sluit niet uit dat de Defensienota van het kabinet pas volgend jaar zal
verschijnen. Wordt het toch december, zoals minister De Ruiter (defensie) nastreeft, dan
zullen er geen besluiten in staan over het afstoten van kernwapentaken. Lubbers wilde
donderdag in de Tweede Kamer geen verdere toezeggingen doen over het tijdstip en over de
inhoud van de nota.
VVD-leider Ed Nijpels loste eerder op
de dag een duidelijk schot voor de
-boeg, Hij somde voorwaarden op,
waaraan de nota zou moeten voldoen.
-De WD neemt geen genoegen met
.een nota zonder concrete plannen
over de kernwapentaken. Bovendien
verlangde Nijpels dat tegelijkertijd
over de plaatsing van kruisraketten
wordt beslist. Omdat eerst de bondge
noten moeten worden geraadpleegd,
betekent het dat de nota pas in het
voorjaar zou kunnen verschijnen.
Oppositieleider Joop den Uyl stelde
vast dat Nijpels het kabinet met een
ultimatum confronteerde. ,.U richt
hier een pistool op de borst van de
minister van defensie", aldus Den Uyl,
die vergeefs informeerde naai- de re
den daarvan. Nijpels zei dat hij
slechts wensen op tafel legde. Verwij
zend naar berichten dat de VVD-top
op voet van oorlog zou leven met
minister De Ruiter, zei hij: „Er is zelfs
geen staat van verhoogde waakzaam
heid Daarvoor hebben we te veel
vertrouwen in deze club".
'Onder vuur'
Maar Den Uyl hield vol: „De minister
van defensie wordt al geruime tijd
achtervolgd door de VVD. Hij ligt
onder vuur. En ik stel vast, dat hij
niet wordt verdedigd door zijn geest-
(Slot van pagina 1)
volgers. Een motie van CDA, VVD,
PvdA en D'66 daarover werd met
algemene stemmen aangenomen.
Het gesprek volgende week dinsdag
in de Stichting van de Arbeid moét
volgens een meerderheid van de twee
de kamer ook gaan over de alternatie
ven die de laatste tijd door vakbewe
ging en oppositie zijn opgedist tegen
over de begroting voor 1984 van het
kabinet Lubbers.
Het CDA schaarde zich wat deze
opvatting betreft donderdagavond
aan de zijde van de rest van de kamer
en liet de WD alleen staan. Het
aankopen van aandelen in Nederland
se bedrijven moet, zo vindt de kamer
in *1985 aantrekkelijker gemaakt wor
den met belastingaftrek.
verwanten van het CDA". Waarop ding voor deze discussie is ontstaan",
Nijpels stelde dat de oppositieleider zo verweet hij de VVD.
zaken suggereerde die er niet waren. Met de eisen die de VVD aan de
CDA-leider De Vries zei vervolgens defensienota verbindt, wil die partij
op prijs te stellen dat de VVD ver- voorkomen dat er over het afstoten
trouwen uitsprak in minister De Rui- van kernwapentaken wordt beslist
ter. „Maar ik betreur dat er aanlei- voordat de plaatsing van kruisraket
ten aan de orde is. Een nota met
„losse einden" in de nucleaire para
graaf zou de oppositie mogelijkheden
bieden om met de hulp van linkse
CDA'ers beslissingen te forceren over
een vermindering van nucleaire ta
ken. zo vrezen de liberalen. Daarom
eisen ze een volstrekte samenhang.
Premier Lubbers gaf Nijpels maar
gedeeltelijk gelijk Instemmend ci
teerde hij CDA-fractievoorzitter Bert
de Vries, die eerder betoogde dat er
geen militair-technische samenhang
tussen beide beslissingen bestaat.
Maar een politiek verband is er wel,
vooral als het gaat om de Nederlandse
Op de derde dag van de algemene beschouwingen in de Tweede Kamer spreidt PvdA-oppositieleider Den Uyl zijn
armen, terwijl CDA-fractievoorzitter De Vries bij de interruptiemicrofoon staat te wachten. Op de achtergrond de
regering.
positie in de NAVO. zo erkende Lub
bers. Hij wees Nijpels er echter ook op.
dat de Defensienota volgens het re
geerakkoord geen beslissing over de
kruisraketten hoeft te bevatten. Het
regeerakkoord spreekt slechts van
een „ijkpunt"
Zo legde de minister-president zich
nergens op vast. De enige zekerheid
is, dat er niet nog dit jaar over even
tuele vermindering van kerntaken
kan worden gesproken. Voor de beno
digde raadpleging van de bondgeno
ten is te weinig tijd. Tot nu toe is met
de NAVO-landen slechts gepraat over
„overwegingen" van Nederlandse
kant over de kerntaken, met over
concrete voornemens. De Ruiter had
dat deze zomer al wel willen doen.
maar is daarvan afgehouden door de
rest van het kabinet.
Uitstel
Bij de stemmingen donderdagavond
laat, vielen vijf leden van het CDA uit
de boot van het regeringskamp. De
christen-democraten Laning, Buike-
ma, Scholten, Faber en Dijkman
steunden een motie van de PvdA,
waarin om uitstel van de plaatsing
van nieuwe NAVO-kemwapens werd
gevraagd om de Geneefse onderhan
delingen meer kans te geven. Die
motie kreeg geen meerderheid.
Opmerkelijk was voorts, dat de
CDA'ers Scholten en Dijkman tegen
een motie van hun eigen fractieleider
De Vries stemden, over de Nederland
se houding tegenover voorstellen voor
bevriezing van kemwapenarsenalen.
Volgens die motie, die met steun van
de WD is aangenomen, zal Nederland
vóór bevriezing zijn, als het gaat om
kernwapensystemen waartussen
evenwicht bestaat. Dat ging Scholten
en Dijkman niet ver genoeg.
Alle overige moties die pleitten voor
uitstel of afstel van de plaatsing van
Pershings en kruisraketten werden
door een meerderheid van de Tweede
Kamer verworpen. Het kabinet ver
wierf ruime steun voor zijn beleid,
dat steun aan de NAVO-politiek be
helst, met handhaving van het Neder
landse voorbehoud tegen plaatsing
van kruisraketten in ons land. Over
die plaatsing wordt pas volgend jaar
beslist.
Dijken
De kamer vindt ook dat de regering
volgend jaar honderd miljoen gulden
extra moet uittrekken voor het on
derhouden en aanleggen van wegen
en dijken, voor stadsvernieuwing en
havenwerken.
De fractievoorzitter van het CDA
in de Tweede Kamer, De Vries,
heeft zijn fractiegenoot Jan Nico
Scholten het woordvoerderschap
voor buitenlandse zaken ontnomen.
De taak van Scholten wordt overge
nomen door Van der Mei en Gualthc-
rie van Weezel. Dat heeft Schol ten
donderdagavond bekendgemaakt in
het NOS-televisieprogramma 'Den
Haag Vandaag'.
Volgens Scholten, die namens zijn
fractie zes jaar lang naar eigen zeggen
de eerste woordvoerder op het terrein
van buitenlandse zaken is geweest.
zitten er politieke motieven achter de
beslissing van De Vries. „Minister Van
den Broek van buitenlandse zaken is
een exponent van de rechtervleugel
van het CDA. Kennelijk mag hij niet
meer worden gecontroleerd door ie
mand die zich beschouwt als lid van
de progressieve vleugel van de partij."
aldus Scholten. Volgens hem heeft De
Vries geen deugdelijke argumenten
gegeven.
Scholten zei grote moeite te hebben
met de koers van het CDA en het
kabinet. „Het CDA wordt rechtser
Het kabinetsbeleid roept grote weer
standen op in de samenleving. Er
worden geen offers gevraagd naar
draagkracht. Dat is in strijd met het
CDA-programma en daar heb ik het
buitengewoon moeilijk mee," aldus
Scholten.
Jan Nico Scholten vindt het zelf ook
storend wanneer de fractieleden niet
op een lijn zitten „De partijtop zegt
dan dat de gelederen moeten worden
gesloten, uitzonderingen daargelaten.
Dat kan ik niet: ik kan mijn verant
woordelijkheid niet overgeven aan
mijnheer De Vries of aan de collecitvi-
teit
Scholten zei dat hij er vaak aan denkt
om op te stappen. „Er is zo veel
verschil van opinie. Het CDA is zo
heterogeen, dat ik denk: het valt uit
elkaar. Maar ik heb een mandaat van
de kiezer. Ik heb verplichtingen te
genover de mensen die op me hebben
gestemd. Daarom blijf ik in de fractie.
De woordvoerder van de CDA-fractie
deelde donderdagavond mee dat de
fractie in feite geen „eerste woord
voerder" kent. De fractiecommissies
stellen telkens vast wie in een be
paald jaar als woordvoerder gaat
optreden. Daarbij staat voorop dat
dit, indien mogelijk, bij toerbeurt
geschiedt.
Luns (r.i met de Amerikaanse minister van defensie, Weinberger
(Van onze Haagse redaktie)
Wanneer de secretaris-generaal
van NAVO, mr. Joseph Luns, in
de lente van het komend jaar zijn
functie op 72-jarige leeftijd neer
legt, zullen velen hem blijven herin
neren als de politicus en diplomaat
van 'de lengte'. Zowel zijn postuur
wie herinnert zich niét de Neder
landse minister van buitenlandse
zaken die bij wijze van spreken
moest bukken om in beeld te blij
ven naast ex-premier De Jong als
de enorme lengte van zijn minister
schap en NAVO-functie. Zijn lange
ambtstermijn (19 jaar) als minister
van buitenlandse zaken werd alleen
overtroffen door die van zijn verre
voorganger, Johan de Witt, die, zo
gaat een van Luns' grapjes, dan ook
uit dankbaarheid door het Neder
landse volk werd vermoord.
De conservatieve katholiek Luns
heeft zich in zijn lange loopbaan op
vrijwel elk internationaal terrein be
geven. Van de opnehting en uitbouw
van de Europese Economische Ge
meenschap, de dekolonisatie van
Nieuw-Guinea en in zijn laatste
functie het NAVO-dubbelbesluit
over kernwapens in Europa. Om
enkele markante punten te noemen.
„Hij bezocht 127 landen per jaar en
Nederland ook twee keer", zo kon
vroeger rond het Haagse Plein wor
den vernomen. Of in zijn eigen ver
sie „Wanneer ik op een zondag thuis
ben, vragen de kinderen: wie is die
bleke man 'die het vlees snijdt?".
Na een studie rechten in Leiden trad
Luns in 1938 toe tot de Nederlandse
diplomatieke dienst. Tijdens de eer
ste oorlogsjaren diende hij als diplo
maat in Zwitserland en Portugal,
daarna was hij verbonden aan het
ministerie van buitenlandse zaken
in Londense ballingschap. Daar
bleef hij nog als diplomaat na de
oorlog en diende op de Nederlandse
delegatie bij dc Verenigde Naties in
New York. In 1952 werd hij een van
de twee ministers van buitenlandse
zaken, speciaal belast met interna
tionale zaken.
Luns diende in acht opeenvolgende
kabinetten tot hij op 4 juni 1971 door
de NAVO-raad in lissabon bijeen.
lormeel werd gevraagd secrete
generaal van de organisatie te n
den. In de Nederlandse regering
was hij onder meer een var,r-
belangrijkste motoren achtere
economische eenwording van Ea
pa. maar voorkwam in z'n eentjel E
plan van De Gaulle tot poliM
eenwording met het behoud var;
souvereimteit van de verschillen
staten in '61
Hoewel gedwarsboomd door j
Amerikaanse regering ten tijden
het conflict met Indonesië oti
Nieuw-Guinea, heeft Luns zichIM
vele jaren van openbare ambteiiK
ferm voorstander van innige sar:-:
werking met de Verenigde Staz i
getoond Zijn kritiek op de groca j|
bondgenoot beperkte zich dcc 11
gaans tot het wijzen op hun te jjjj
loosheid waar het het overbreta
betreft van de wapenbeheersing?' cc
litiek aan de burgers. Uit danSba
heid daarvoor hebben de Amens
nen ook nooit openlijk aangedrtr
gen op zijn vertrek, al is men aani m
overzijde van de Oceaan hiernufce
mee ingenomen. ge
Zijn stijl van optreden is lmra m
controversieel geweest, met de pa
bestond een innige haat-liefdey
houding. Na de veelal weinig zegge K
de openbare verklaringen was La
vaak geneigd onofficieel zijn knda
op landen en hun politici te vent» E
ren. Daarbij zich ongelimiteerde
lijk makend over de onbehóe
pogingen van zijn eigen land bulie
landse politiek te bedrijven. Getra
aan humor kan hem hem overigs
zeker niet verweten worden
Toppunt van controverse vont»
echter de ontdekking in 1979 dï
van hij 1933 tot 1936 op de ledenlif
van de NSB had gestaan, ccnb
schuldiging die eerst door Lui
werd ontkend. Later volgde de®
dedeling dat zijn broer dat zondü
zijn medeweten gedaan had.
aandrang om vrijwillig af te trede
uit zijn huidige, gevoelige, hoop
burgerpost binnen de NAVO-orö
nisatie, werd vanaf moment ink
openbaar uitgedragen. Luns n
zijn kant klaagde de laatste uj
over vergeetachtigheid en zijn ja
ondtó
of meer" goede mentale gezond
Tijdens het Tweede Vaticaans Concilie is de
gedachte ontwikkeld een permanent overlegor
gaan in het leven te roepen, een concilie in minia
tuurvorm. Dit idee. dat vooral vanuit Nederland
sterk werd gepropageerd, kreeg vorm in de zoge
naamde internationale bisschoppensynode, die om
de drie jaar plaats moest vinden.
Eind september is nu voor de zesde keer een
dergelijke bisschoppensynode begonnen. Meer dan
200 bisschoppen uit de wereldkerk zullen zich een
maand lang buigen over het thema 'Verzoening en
boete' Waar het in feite om gaat is dit: hoe kan het
sacrament van de biecht weer in ere worden her
oorbiecht zijn intrede gedaan in de katholieke kerk van de sexuahteit. Het zondebesef was bij zeer velen
Tot ongeveer 20 jaar geleden was de oorbiecht de verschrompeld tot het zesde en het negende gebod,
emge er. algemeen aanvaarde vorm: het boetegebeu- Wat lag er meer voor de hand dan dat biechten
ren speelde zich af tussen de gelovige die zijn schuld overbodig werd vanaf het moment dat de katholie-
beleed en de priester, die namens de kerken als ken de overtuiging kregen dat zij zelf wel in staat
tale verhouding mens - medemens daarin te betrek
ken.
Bij deze beschouwing is tegelijk een stuk achterhaal
de theologie in het geding In feite komt het
rechter optrad, zijn oordeel uitsprak en de strafmaat waren deze zaken te regelen of in ieder geval met een herinterpretatie van Jezus' kruisdood. In de
(de penitentie) vaststelde Daarmee had de boete
doening de vorm van een juridisch proces gekregen
De buitenwereld had er verder geen boodschap aan!
meer bereid waren zich te houden aan voorschriften oudere theologie wordt de dood van Jezus aan het
Daarmee wordt ook duidelijk dat deze visie op boete
en verzoening zeer nauw aansluit bij wal in het.
jodendom praktijk was. De functie van de zondebot
wijst erop dat het besef leefde dat het volk als grod
schuldig was en als groep tot omkeer, tot bekerns
moest komen.
Restauratie
Verandering
Hoe is het mogelijk dat c
steld? Daarmee wil niet gezegd zijn dat alle deelne- ook zo'n duizend jaar onafgebroken heeft bestaan,
mers aan de synode ook deze restauratieve gedachte plotseling, bijna van vandaag op morgen, in grote
biecht was komen te vervallen, was ook de behoefte
aan 'de rest' snel verdwenen. Het zal duidelijk zijn
dat een zinvol functioneren van het sacrament der
i praktijk, die hoe dan biecht op een dergelijk smalle basis onmogelijk Anders geformuleerd: Jezus heeft plaatsvervangend
zijn toegedaan, maar gezien de ervaring van de delen van de kerk kon t
voorafgaande synodes, met name die van 1980 over En wat heel opvallend i
srdwijneri?
bij dit verschijnsel, het
/erd. In die zin hoeft het verdwijnen van de oor- boete gedaan voor de zonde van de mensen. Dat
biecht dan ook niet als een verlies te worden verklaart ook waarom zich binnen de katholieke
beschouwd
het gezin, mogen de verwachtingen niet al te hoog voltrok zich zowel ter linker ais ter rechter'zijde van Zondebesef
gespannen zijn. De synode kan immers alleen maar het midden' De biechtstoel was ineens overbodig
aanbevelingen doen. het laatste woord is aan de geworden. Hier in Nederland meent men zelfs het
paus. Op grond van de ervaringen met vonge jaartal van deze 'omwenteling' te kunnen aanwijzen.
synodes zal net er wel op neerkomen dat voorstellen,
die meer aansluiten op wat in feite gegroeid is. van
tafel worden geveegd Over drie jaar kan er dan
eventueel opnieuw over worden gepraat
Geschiedenis
namelijk 1963 In dat jaar wees de toenmalige
bisschop van Den Bosch. Mgr Bekkers, in zijn veel
bekeken televisiepraatjes de katholiek gehuwden
erop dat de huwelijksbeleving uiteindelijk niet gere
geld kan worden door kerkelijke voorschriften, maar
dat het een zaak van het persoonlijk geweten is.
Toen in 1968 de encycliek Humariae Vitae verscheen
met de leer over de geboortecontrole en daarin nog
eens de leer bevestigd werd die Inmiddels al lang niet
meer werd nageleefd, was de praktijk van de per
soonlijke biecht ten dode opgeschreven.
Geen verlies
De persoonlijke biecht, ook wel tie oorbiecht ge
noemd, heeft een merkwaardige ontwikkeling door
gemaakt.
Zij is eeuwenlang zo'n vertrouwd verschijnsel ge
weest binnen de katholieke kerk dat er waarschijn
lijk nauwelijks katholieken zijn, die zich kunnen
voorstellen dat het ook anders geweest is. Toch moet
het voor die gelovigen, die vinden dat alles zo maar Tegen de achtergrond
uit de kerk verdwijnt, toch een zekere troost zijn te moeilijk enkele
weten dat de kerk het de eerste zeven eeuwen zonder bezinning over het sacrament
persoonlijke biecht heeft moeten stellen. In die belangrijk zijn.
eerste eeuwen gebeurde, wat nu hier en daar ook Het verval van de biechtpraktijk toont onder meer
weerwordtgepropageerdeninpraktijkgebracht.de aan dat het hele biechtgebeuren zich voor een
openbare boeteviering. Dus pas vrij laat heeft de aanzienlijk gedeelte vernauwd had tot het reguleren
n deze gegevens is het niet
iclusies te trekken die bij een
van de biecht zeer
Belangrijker dan alleen maar te treuren over wat
verdween, is oog te hebben voor hetgeen zich
ontwikkeld heeft. Nu reeds wordt het duidelijk dat,
wat men zou kunnen noemen de individuele ethiek.
stemman uit de kerken
de opvatting dat zonde een kwestie is van iets wat
zich alleen afspeelt tussen mensen onderling.
Dat, houdt dus in dat zonde een inbreuk is op de
juiste menselijke en dus ook maatschappelijke ver
houdingen. Omdat de zonde de goede relatie met de
medemens verstoort, zal er ook pas echt sprake van
verzoening met God kunnen zijn. wanneer eerst de
verstoorde verhouding met de medemens hersteld
wordt Dat lijkt mij ook de zin van Mattheus 5:23-24
te zijn herinner je je vóór het altaar dat je broeder
iets tegen je heeft, ga dan terug en verzoen je éérst
met je broeder. Daarmee wordt de geslotenheid van
de pnve-biecht doorbroken. De verticale relatie God
- mens. kan met hersteld worden zonder de honzon-
kerk een echte lijdensmystiek kon ontwikkelen, e
verlangen om te participeren in het verzoenend
lijden van Christus aan het kruis. Het verklaart
eveneens het typerend rooms optimisme tegenover
de protestantse opvatting over zonde en vergeving.
op het gebied van de sexuahteit, die in hun ogen had kruis gezien als het moment waarop de mensheid
afgedaan. Omdat daarmee het hoofdgerecht van de met God verzoend werd. Daarin treedt het lijden en
de dood van Jezus op als plaatsvervangend vooralle De ervaring met de voorafgaande bisschoppcnsynfr.
mensen, zowel vóór als na Jezus' leven op aarde, den doet vermoeden dat we straks in de besluiten
van deze synode over de biecht weinig van (lea
nieuwe gedachten zullen terugvinden. Dal wil ove
rigens niet zeggen dat deze nieuwe opvattingen nicl
ingebracht zullen worden. Zo lees ik in dc tweede
editie van'Katholiek Nieuwsblad' dat bisschop
Móller, die Nederland op deze synode in Rome
vertegenwoordigt, in zijn toespraak erop gewen»
heeft dal verzoening iets is dat zich tussen personen
moet afspelen. Een verzoening met God is tcgelijl
een verzoening met anderen. Daarmee w ordt deil
Als je ervan uitgaat dat het eigenlijk in Jezus' dood te eenzijdige aandacht voor het persoonlijke heil
allemaal al gebeurd is. hoef je er niet zo zwaar meer doorbroken. Er zou nog
aan te tillen. Vanaf het moment echter dat men de
dood van Jezus ziet als het onvermijdelijke einde van
een profetenloopbaan. maar dat het geloof in zijn
verrijzenis uitdrukt dat een dergelijke weg geen
doodlopende weg hoeft te zijn, wordt het duidelijk
dat verzoening ligt niet in het vereren van Jezus,
maar in zijn navolging. Met andere woorden verzoe
ning vindt plaats in de mate waarin navolging
plaatsvindt Naarmate het besef groeit dat de per
soonlijke zonde zich afspeelt binnen de maatschap
pelijke context, zal het ook duidelijk worden dat
openbare boetevieringen helemaal passen binnen de
oorspronkelijke christelijke traditie en daarom ook
sacramentele betekenis kan hebben. Vandaar ook
dat met name Schillebeeckx erop wijst dat het
getuigt van star vasthouden aan een juridische
opvatting wanneer men het sacrament van de biecht
uitsluitend koppelt aan het optreden van de gewijde
ambtsdrager, zoals dat gebeurt m de nrivé-biecht
toegevoegd moeit»
worden dat een verzoening tussen mensen dan pï
echt mogelijk is, wanneer Iegelijk een einde wordl
gemaakt aan maatschappelijke en economise!»
structuren, die tot verstoorde verhoudingen hebben
geleid.
De vraag is echter wat van deze gedachten na afloop
van de synode over is gebleven Immers binnen een
sterke ambtskerk past heel goed de praktijk van de
privè-blecht. En Rome is er alles aan gelegen dat
kerkbeeld te herstellen. Daarmee gaat men natuur
lijk voorbij aan de nieuwe ontwikkeling zoals die ad
in West-Europa, maar ook in de derde wereld
ontwikkeld heeft. De ervaring tot nu toe doet echK
vermoeden dat in Rome de opvatting heerst, wan
neer we het weerbericht maar niet veranderen, d
het weer ook wel hetzelfde blijven. We wachten dus
maar af.
Dr G. H. Bum
