DELTAWERKEN
ENSENWERK
METEN
INTELSA T
r
30.000 telefoonkanalen
via de ruimte
voortdurend op je
qui-vive blijven'
PZC/weekendkrant
1ZATERDAG 8 OKTOBER 1983
21
J,rten citaat uit het evangelie van Mattheus. In de bergrede komt een vergelijking voor met
1 ^een dwaze man, die zijn huis bouwde op het zand. „En de regen viel neer, en de
I-waterstromen kwamen af, en de winden gierden en stortten zich op dat huis; het zakte in en
zijn val was geweldig". De stormvloedkering in de monding van de Oosterschelde staat ook
zand, is bedoeld om waterstromen het hoofd te bieden en de winden zullen daarbij
ongetwijfeld hevig gieren. De vraag werpt zich dan ook op: Hoe dwaas zijn de Nederlandse
'waterbouwkundigen?
De bouwkunde heeft sinds het jaar
dat de bergrede werd uitgesproken
niet stilgestaan. Het is al lang geen
onverantwoorde daad meer om een
huis zonder eerst te helen op zand te
M fcouwen ('op staal funderen' heet dat
Inde vaktaal) als de ondergrond maar
aan een aantal eisen voldoet. Zo is het
ook geen technische dwaasheid om
ten stormvloedkering op een zandige
zeebodem te plaatsen. Op plaatsen
waar dat nodig was is slecht zand
weggebaggerd en vervangen door een
betere kwaliteit en daarna is deze
ondergrond met het trilschip Mytilus
verdicht. Dus dat zit wel goed. De
ontwerpers van de pijlerdam zijn zo
doende niet bevreesd dat de val van
hun geesteskind geweldig zal zijn.
I
Toch blijven de waterstromen in de
Oosterscheldemonding voortdurend
de aandacht vragen. Ze hebben de
jJpeiging om zand weg te halen op
plaatsen waar het eigenlijk zou moe-
blijven liggen en af te zetten op
^plekken waar de bouwers van de
Stormvloedkering dat liever niet zien
gebeuren. De ontwikkelingen in de
stroom en in de zandverplaatsingen
worden daarom nauwkeurig in de
121 'gaten gehouden. Daarvoor is een in-
drukwekkende hoeveelheid appara
tuur beschikbaar, uiteenlopend van
een simpele stroomsnelheidsmeter
propellertje tot zanddetecto-
ren die werken op basis van technie
ken die oorspronkelijk ten behoeve
-van de geneeskunde zijn ontwikkeld.
Een deel van deze apparatuur bevindt
zich aan boord van de meetvletten
waarover rijkswaterstaat de beschik
king heeft. Vletten waarvan de be
manningen de hele dag - en soms ook
ll 's nachts - in de weer zijn om diepte te
1 pellen, stroomsnelheden te meten, de
hoeveelheid zand in het water te
[bepalen en vaak ook nog de tempera
tuur en het zuurstofgehalte van het
water vaststellen. Vergeleken bij het
pijlerhefschip Ostrea en de matten-
legger Cardium ziet het werk van de
meetvletten er niet erg spectaculair
uit. Eén keer per jaar is dat wel het
geval. Tijdens de bouwvakvakantie,
als alle werkschepen en pontons uit
de sluitgaten zijn verdwenen. Dan
dobbert een vloot van ongeveer twin
tig geelzwarte vletten om de stroom
beelden in de Hammen, de Schaar en
de Roompot precies vast te leggen.
routine karweitje
Op een zonnige herfstdag is een van
die meetvletten, de Steenvliet, in de
onder water gezette bouwput Schaar
aan het peilen. De bedoeling daarvan
is na te gaan of de zuiger, die de dijk
tussen de bouwdokken I en II heeft
opgeruimd, zijn werk naar behoren
heeft verricht. Een routinekarweitje
dus, maar het levert toch nog wel wat
problemen op. Schipper C. Ringel-
berg uit Zierikzee heeft maar een
betrekkelijk geringe ruimte om te
manoeuvreren. Hij moet oppassen dat
hij niet tegen de even onder de water
oppervlakte stekende voet van de
pijlers aan vaart en ook de drijvende
afvoerleiding van de zuiger maakt het
noodzakelijk keer op keer volle kracht
achteruit in te schakelen. Vervelender
is dat het plaatsbepalingssysteem
tussen de hoge pijlerschachten niet
goed werkt. Acht bakens rondom de
Oosterschelde zenden voortdurend
een signaal uit. Die signalen komen
niet altijd even mooi door, zodat het
voor de schipper moeilijk is om de
juiste raaien te varen. ,,Het is hier het
lastigste gebied om dit soort werk te
doen", zegt ploegleider H. Canters uit
Renesse, terwijl hij voortdurend scha
kelt om te proberen twee ongestoorde
signalen te pakken te krijgen. Dat
lukt uiteindelijk. Het peilen zelf ge
beurt volkomen automatisch. Twee
piotmachines leggen de plaats waar
wordt gemeten en de diepte vast.
Deze beide gegevens worden ook op
geslagen op een computerschijf.
De Steenvliet heeft ook iets bijzon
ders aan boord. Met enige trots klapt
de bemanning de tafel open en daar
staat ie dan. Een blauw apparaat met
onoverzichtelijk veel knoppen: de so
nar. Bedoeld voor het opsporen van
zand. Een zogenaamde vis wordt over
boord gehangen en daarmee worden
geluidsgolven uitgezonden en weer
opgevangen. Dat levert op een rol
röngtenfoto-achtige beelden op. De
Steenvlietbemanning kan daarop
zien of ergens op een funderingsmat
nog zand ligt. Wanneer dat het geval
is, moet zo'n mat nog een keer worden
schoongezogen voordat er een tweede
op kan worden neergelegd of een
pijler op kan worden geplaatst. Het
bijzondere van de sonarapparatuur is
dat er vrijwel onder alle weers- en
stroomomstandigheden kan worden
gewerkt. Minstens even groot is het
voordeel dat de sonar schuin naar
beneden kijkt. Dit betekent dat bij
voorbeeld de mattenlegger rustig op
zijn plaats kan blijven liggen terwijl
de Steenvliet zijn werk doet. De vlet
vaart er op enige afstand langs en
fotografeert daarbij de gehele mat. De
beelden zijn zo nauwkeurig dat de
stiknaden, waarmee de stroken bo-
vcndoek van een mat aan elkaar zijn
gelegd, precies zijn te zien. En soms
zijn ook de pennen zichtbaar,waar
mee de verschillende lagen van de
mat worden vastgehouden.
zorgvuldig
Ir. M. van der Does de Bye, een van de
ontwerpers van de fundering voor de
pijlerdam, legt uit hoe belangrijk het
is ervoor te zorgen dat al het zand
met bijna pijnlijke zorgvuldigheid
Foto's Wim Riemens
van de matten wordt weggezogen.
Tussen de verschillende lagen mat
ten en de zool van de pijlers mag
slechts een laagje zand van in totaal 2
cm blijven liggen. Anders bestaat het
gevaar, dat de pijlers, wanneer het
zand later door de openingen tussen
de erop gestorte stenen wegspoelt,
enigszins scheef komen te staan, met
als gevolg een vastlopende schuif.
Het is tot nu toe mogelijk gebleken de
zandafzettingen op de matten onder
de knie te houden. Van der Does:
„Daar waren we vroeger nogal pessi
mistisch over. vandaar dat de Car
dium en de Macoma met zuigmonden
zijn uitgerust die een grote capaciteit
hebben. Maar nu we in de uitvoerings
fase zitten, moeten we constateren
dat het allemaal wel meevalt." een feit
blijft volgens hem evenwel dat de
aanzanding op een mat nooit tot
enkele mm te voorspellen is.
Bij de plannenmakerij voor de storm
vloedkering is veel aandacht geschon
ken aan de stroomomstandigheden in
de monding van de Oosterschelde.
Niet alleen zijn ter plekke veel metin
gen verricht, ook is geprobeerd aan de
hand van modellen in het waterloop
kundig laboratorium en met behulp
van wiskundige modellen in een com
puter betrouwbare voorspellingen te
doen over de veranderingen in de
stroompatronen. Deze voorspelme
thoden zijn in de loop der jaren steeds
verbeterd, maar toch blijft het nood
zakelijk de resultaten daarvan voort
durend met behulp van metingen te
toetsen. „We gaan er vanuit dat we op
sommige plaatsen problemen kunnen
verwachten",aldus Van der Does.
„Dat betekent voortdurend op je qui
vive te blijven. In de Roompot zijn de
stroomsnelheden groter dan in de
andere sluitgaten en daar komt dan
nog wat meer bij omdat we daar
moeten werken wanneer de kering in
de Hammen en de Schaar al gedeelte
lijk klaar is.dat leidt tot een extra
verhoging van de stroomsnelheden."
rinus antonisse
en ben jansen
Meer dan 30.000 telefoonkanalen via de ruimte staan dag en nanht ter
beschikking van de 109 lidstaten van de internationale satellietorga
nisatie Intelsat. De honger naar kanalen lijkt onverzadigbaar: in het
komende jaar worden er weer drie nieuwe kunstmanen voor Intelsat
gelanceerd, elk met een capaciteit van 12.000 tweewegtelefoonkanalen
plus twee kleurentelevisiekanalen. Het bijzondere aan deze lencering is
dat ze met de Europese raket Ariane worden uitgevoerd.
Zes april 1965. Ven de Amerikaanse satie die satellieten laat bouwen en
basis Cape Canaveral wordt een sa- lanceren.
tellietje gelanceerd dat, eenmaal in Comsat richt zich primair op de
een baan gekomen, 38,6 kg zal we- binnenlandse markt in de Verenigde
gen. De capaciteit van de satelliet is Staten, doch Comsat levert ook sa-
240 telefoonkanalen of een televi- tellietdiensten aan bijvoorbeeld de
siekanaal. De naam: Early Bird, bde internationale maritieme organisa-
Early Bird zou geschiedenis maken: tie INMARSAT. Op het ogenblik
rechtstreekse televisiebeelden u t bereidt ditzelfde Comsat een eigen
andere continenten konden via deze netwerk met omroepsatellieten voor:
„Vroege Vogel" rechtstreefs bij ons de kunstmanen zijn al besteld en de
op de buis worden gebracht. De studio's zijn in aanbouw. De verwe-
kreet „live via satelliet" werd op deze venheid van Comsat en Intelsat
beelden geprojecteerd, om ons er blijkt overduidelijk voor de bezoeker
voorl van te doordringen dat we aan het pleintje (L'Enfant Plaza)
rechtstreeks getu ge waren van ge- waar beide organisaties zijn geves-
beurtenissen die zich elders in de tigd. Het vluchtleidingscentrum van
wereld afspeelden. Intelsat, waar dag en nacht de lijnen
Het is nu oktober 1983. In de 1 jaren op de satellieten worden toegewezen
die verliepen sedert de lancering van en getest, bevindt zich zelfs in het
de Early Bird is er oof in de ruimte gebouw van Comsat,
heel wat veranderd. In Frans Guya- De financiering van Intelsat is geba-
na wordt de lancering voorbereid va seerd op het verhuren van satelliet-
de zevende satelliet van het type lijnen tegen kostprijs, vermeerderd
Intelsat V. Deze kunstmaan zal in de met 14 procent rente op de investe-
ruimte 1012 kg wegen (hoewel ringen. De Intelsat-organisatie
en India. Frankrijk heeft nationale
telecommunicatiesatellieten, de Te-
lecom-1 en -2 in aanbouw. De Fran
sen willen op deze satellieten capa
citeit gaan verhuren aan de Duitse
en de Britse PTT, doch op die ma
nier gaan ze Intelsat als het ware
van binnenuit uithollen.
Momenteel worden er nogal wat
moeilijke discussies gevoerd tussen
de Europese PTT-organisatie Eutel-
sat enerzijds en Intelsat anderzijds.
De Eutelsat-lidstaten hebben sedert
kort de beschikking over een eigen
kunstmaan, de ECS-1. In de loop van
1984 zal er een tweede ECS worden
gelanceerd. Intelsat ziet met lede
ogen hoe de Europese leden, terecht,
hun eigen belang in de gaten hou
den. Intelsat wordt momenteel ook
vanuit de Verenigde Staten be
dreigd. Twee particuliere organisa
ties hebben aan de Amerikaanse
overheid toestemming gevraagd
Trans-Atlantische satellietdiensten
te mogen leveren. Net als in de
luchtvaart is in de ruimtevaart de
transatlantische route druk bezet èn
winstgevend. De positie van Intelsat
wordt weliswaar niet wezenlijk be
dreigd, doch ze is toch onder druk
komen te staan. Deze gang van za
ken is alleen maar een bewijs voor
het feit dat de satellietcommunicatie
dat betrekkelijk is: de satelliet is dan maakt, ondanks de grote invester commercieel interessant is gewor-
gewicht-1 ngen die ieder jaar nodig zijn, winst,
os!) en kan 12.000 telefoongesprek- Deze winst wordt onder de üdstaten
ken plus twee televisie-uitzendingen verdeeld, met dezelfde verdeelsleutel
gelijktijdig verwerken. Deze lance- als de bijdrage van die lidstaten,
ring is in zekere zin een geweldige Tot nu toe lanceerde Intelsat de
primeur: het is de eerste Intelsat- volgende kunstmanen:
lancering die niet met een Ameri- Intelsat I (Early Bird) 1965
kaanse raket wordt uitgevoerd. Intelsat II 4 exemplaren in 1966 en
Deze Intelsa wordt met de Europese 1967
Arianeraket naar de ruimte ge- Intelsat III 8 exemplaren in 1968-
bracht. De Intelsat V moet zeven 1970
jaar dienst doen, in praktijk wordt Intelsat IV 8 exemplaren in 1971-
die levensduur vaak overschreden. 1975
Dit was al het geval met onze Early
Bird, die voor anderhalf jaar was
bedoeld, maar het toch drie jaren
uithield.
intelsat
Intelsat V 6 exemplaren in 1980-1983
Zoals gezegd volgen er nog drie
Intelsat V-lanceringen, met de Euro
pese Arianeraket. De pr js van één
Zowel de Early Bird als de Intelsat lancering met de Arianeraket be-
V zijn kunstnanen die eigendom zijn draagt ongeveer 80 miljoen gulden,
van de grote internationale organi-
satie Intelsat. De oprichting van
deze organisatie vond plaats op 20
augustus 1964, bij de o richting
traden elf landen toe. Op het mo
ment zijn 109 landen (waaronder Hoewel u misschien schrikt van dit
Nederland) lid van Intelsat. De deel- enorme bedrag, moet u bedenken
nemende landen zijn aandeelhou- dat het hier een vriendenprijsje be-
chriet titulaer
den. Als er ergens goud wordt gevon
den stromen avonturiers van heinde
en verre toe.
arianeraket
Alle Intelsat-lanceringen zijn tot nu
toe uitgevoerd met Amerikaanse ra
ketten. Nu Europa in de vorm van
de Arianeraket ook een lanceermo-
gelijkheid heeft gekregen, ontkomt
Intelsat er niet aan ook die raket te
gebruiken. De internationale orga
nisatie moet de belangen van alle
lidstaten in de gaten houden. Het
was de bedoeling geweest dat op 16
september j.l. de eerste Intelsat V-
Ariane-lancering uitgevoerd zou
worden. Deze lancering werd echter
uitgesteld omdat er een defect aan
de satelliet werd ontdekt. De Aria
neraket staat startklaar en is gereed
de satelliet naar boven te brengen.
In de toekomst zullen we steeds
meer een concurrentie tussen de
Arianeraket en de Amerikaanse Spa
ce Shuttle zien, als we de lanceermo-
gelijkheden beschouwen. Men schat
in ruimtevaartkringen dat er tot het
ders in Intelsat, ze betalen samen de treft: de eerste zes lanceringen van jaar 2000 zo'n 200 kunstmanen op de
investeringen in satellieten en in de de Intelsats V, met een Amerikaanse
lancering van die satellieten. Atlas-Centaurraket, hebben elk 138
TT miljoen gulden gekost. Bij deze prij-
Het investeren in deze satellieten- is d| satellfet nlet iibegrepen,
derneming 15 overigens geen groot „et oetreB ae raket De Intel.
nsico Intelsat is een commercieel sa, v-knnstmanen zelf kosten elk
gezonde onderneming die in feite 00k nog eens a0-n 5lordlge 120 mil-
winst oplevert. Het Nederlandse lid-
joen gulden per stuk. Als er een
maatschap zordt door de PIJ Inge- lancering mislukt is zowel de raket
hpift füprrLnlia!s de satelliet verloren, de schade Vuui ecu piija van iou nm-
mof dl sSmetcSSate Dit bedraaet.d»n ten minste 200 miljoen joen golden per lancering. De num.
gulden. We praten nu alleen nog
vrije markt gelanceerd zullen
den. De Europeanen hopen dat hun
Arianeraket ten minste eenderde
deel van deze satellieten zal lance
ren. Intelsat is in dit opzicht een
soort marktleider. Van de volgende
serie Intelsats, de Intelsat VA, wer
den de eerste vier exemplaren op de
Amerikaanse Atlas-Centaur-raket
geboekt voor een prijs van 180 mil-
mers 5 en 6 uit die serie worden in
1985 met een Arianeraket gelanceerd
station is gevestigd in de Friese maar oyer de directe schade: de
indirecte schade (omdat er geen voor de vriendenprijs van 120 mil-
nmgen naar Teeuwarden). In Burum diensten ppleverd kunnpn wordenï is inon cmiHon nor «nhnt Tn iqbr irnmt
werd aanvankelijk en schotel geïn
stalleerd, die was gericht op eer
kunstmaan boven de Atlantische
Oceaan. Via die kunstmaan werden
diensten geleverd kunnen worden) is joen gulden per schot. In 1986 komt
nog veel groter. Het Intelsat-netwerk er een nog nieuwere generatie satel-
omvat nu in feite de hele aardbol: lieten, de Intelsat VI, beschikbaar.
maar liefst 160 landen en territoria
a krijgen via Intelsat-kunstmanen in-
verbindingen (telefoon, telex, data) ternationale telefoon-, telex-en data-
tussen Nederland enerzijds en de verbindingen. m al deze landen
Verenigde Staten en Canada ander-
staan er grondstations met schote-
Zijds, tot stand gebracht. Al spoedig la„tennes zoals in het Friese Burum.
verscheen er in Burum een tweede
In Burum staan vier schotels v
1)1 uuiüiiiotoaii vim ouivttio vaiuitt
grote oor" (zoals de bewoners van A Van Intelsat, dat zijn schotels
IS™. 1 SS? een middellijn van 30 meter. Er
en nnnmnn a js qqJj een type g (tien meter middel-
schotels noemen). Deze tweede scho-
Deze kunstmanen worden weer ge
bouwd door de Amerikaanse Hug-
hes-fabrieken. Elke Intelsat VI zal
tenminste 40.000 telefoongesprekken
en twee kleurentelevisieprogram
ma's gelijktijdig kunnen verwerken.
beslissend
De geschiedenis van de Ariane-lan-
ceringen is nog geen overdreven suc-
Twee van de zes lanceringen
tel was gericht op een Intelsat boven ajn| en ee„ type c (I4 meter mladel.
de Indische Oceaan en bestemd voor 5jn) ln gebruik. Er zijn 25 landen die
verbindingen met het Verre Oosten. 0p gen jnteiSat capaciteit huren voor (nummer 2 en nummer 5) mislukten.
De satellieten van Intelsat bevinden binnenlandse verbindingen. In de De laatste lancering die werd yitge-
hele wereld staan nu 675 satelliet- voerd betrof de ECS-1. Deze Europe-
schotels voor Intelsat in 563 verschil- se satelliet werd feilloos in een baan
zich allemaal in de zogenaamde geo
stationaire baan op 36.000 km hoog
te boven de evenaar. Het grote voor
deel van satellieten in die baan is dat
ze stil lijken te hangen ten opzichte
van de aarde. De grote schotels die
lende grondstations.
concurrentie
gebracht. De Europese ruimte-indus
trie is in staat een betrouwbare raket
te bouwen, dat staat als
boven water. De Arianeraket is van
op de satellieten worden gericht kun- Satellietcommunicatie begint een veel belang voor de economie (werk-
nen daaron in een vaste richting zeer winstgevende zaak te worden, gelegenheid) in Europa en in de
kijken (hoewel er wel kleine positie- Het is daarom niet verwonderlijk Europese ruimtevaartindustrie.
correcties worden uitgevoerd). Voor dat steeds meer landen voor hun
Nederland, dat tamelijk ver naar het nationale telecommunicatie eigen
noorden op de aardbol ligt, betekent satellieten laten bouwen en lance-
Dit soort satellietnetwerken
zijn al in gebruik bij onder andere
Rusland, Japan, Indonesië, Canada
Daarnaast moet de Arianeraket Eu
ropa onafhankelijk maken op raket
gebied. Dat dit kan is duidelijk, maar
het is geen overbodige luxe als dit
binnenkort met een geslaagde Intel
sat V-lancering wordt onderstreept.
dit wel dat de satellieten laag boven
de ho
izon staan en dat levert weer proble
men op: er moet een vrij uitzicht zijn
en er mogen geen storende bronnen
zijn. Het is daarom niet verwonder
lijk dat de PTT de Friese weilanden
koos om de schotels neer te zetten,
ondanks het feit dat deze plek weer
ongeveer het meest noordelijke punt
in ons land is. Ook in dburum is nu te
zien hoe sterk het satellietverkee
groeit: er zijn twee nieuwe schotelan
tennes in aanbouw, zodat over on-
gveer een jaar vier schotels van zo'n
bi- meter in het Burumse weiland
prijken. Van deze vier schotels wor
den er twee gebruikt voor het trans-
Atlantische verkeer en tweee voor
het verkeer met het Verre Oosten.
Intelsat gebruikt in feite drie posities
in de geostationaire baen: de ge
noemde posities boven de Atlanti
sche Oceaan en de Indische Oceaan
en een positie boven de Stille Oce
aan (voor verbindingen tussen het
Verre Oosten en Amerika). In elk van
deze drie posities „hangen" meerde
re satellieten. De honger naar kana
len vraagt om steeds meer saellieten.
hooofdkwartier
Het hoofdkwartier van Intelset is
gevest gd in Washington. Helemaal
toevallig is dat niet, want de Ameri
kanen zijn initiatiefnemers en
grootste aandeelhouder in Intelsat.
Namens de Verenigde Staten is de
particuliere organisatie Comsat lid De zesde Arianelancering, op 16 juni 1983, was een groot succeJ. De
van Intelsat. Comsat is een organi- Europese ECS-1 kunstmaan werd die dag gelanceerd
