LEEUW VAN
VLAANDEREN
r
hugo claus
verfilmde werk van
conscience
'vlamingen
voelen zich
nog steeds
onderdrukt'
PZC 1
john verhoeven
Hugo Claus (links) en cameraman Walther Vandenende, tijdens opnamen
we met twee filmploegen opgenomen,
dat spaarde tijd. Bovendien moet je
sommige stukken speciaal opnemen
voor de televisiereeks. Per aflevering
moet er een spanningsboog zijn: een
beginspanning, een eindspanning... Je
moet mensen bezighouden en met
honger achterlaten zodat ze de vol
gende keer nog eens willen kijken.
Dat is iets dat niet kan bij een film,
dan heb je die spanningsboog in één
keer. Van een feuilleton kun je zeggen
dat het een soort coïtus interruptus
is".
gemummel
De film werd tussen begin juni en
begin augustus opgenomen bij Brus
sel, Gent, Brugge, Damme en Thy-le-
Chateau. Zesenveertig dagen 'hard
labeur'. Zwaarder dan verwacht?
Claus: „Ja. Alles wat de moeite waard
is wordt gedaan met grote hindernis
sen. Er waren natuurlijk moeilijkhe
den maar dat calculeer je in. Aange
zien de film in de Middeleeuwen
speelt komen er erg veel paarden in
voor. De hele tijd door zit er wel
iemand op een paard of valt er af'.
Producent Van Raemdonck, paarde-
nexpert: „Ze moesten speciaal wor
den getraind gedurende drie maan
den op lawaai, geklapper van vlaggen,
mensenmassa's, gevechten. Er waren
zo'n vijftig, nee zestig, paarden voor
op de achtergrond, maar de rest
moest vóór in beeld blijven, niet weg
rennen, niet in paniek raken bij
vechtscènes.... ik heb ze getemd".
De acteurs, kregen die heel concrete
bevelen of hadden ze de ruimte om
naar eigen goeddunken bepaalde din
gen in te vullen?
Claus: „Nee, nee, daar geloof ik hele
maal niet in. Dat kon in dit geval niet
want hier is sprake van een bepaalde
stijl. Een historische film die" zich
afspeelt in de Middeleeuwen, dan
moet ik geen quasi-modem gemum
mel hebben en die diepe trekjes in de
acteursziel willen aanboren. Dus ik
heb heel duidelijk gezegd: dan sta jij
hier, je heft je armen iets op, je zegt
een bepaalde zin, dan ga je lichtjes
door de knieën, je probeert geen
kramp te krijgen en je fluistert na
twee seconden:....ooooooh....móé
der...".
„Ik heb heel goede acteurs gekozen",
besluit Claus opgewekt. ..Dat bete
kent dat ze in de eerste plaats gehoor
zaam zijn en pas dan talent hebben".
V/as het moeilijk om met zoveel ac
teurs van verschillende pluimage om
te gaan
Van Raemdonck enthousiast: „Abso
luut niet. De mensen waren zeer blij
om met Huog Claus te werken. Geen
problemen gehad, alles verliep hon
derd procent".
„Zker", zegt de regisseur minzaam.
„Maar dat komt omdat ik een heilige
ben".
„Ik kan goed met acteurs omgaan.
Alles ging heel ontspannen. Ik sta niet
op de toppen van mijn zenuwen. Of
liever, ik sta wel op de toppen van
mijn zenuwen, maar ik laat het niet
merken. Als je heel egoïstisch je woe
de, je razernij gaat uitspelen is het hek
van de dam. Dan is er geen beginnen
meer aan. Dus moet je doen alsof je
heel kalm bent, bijna nonchalant. Dat
is wèl heel slecht voor het eigen
zenuwstelsel"
blozende maagden
Waaraan zullen de mensen kunnen
zien dal u de regisseur bent geweest?
„Er komen nonnen in voor", zegt
Claus lachend. „En, er is een zeker
gekoketteer met geweld. Niet extra
benadrukt, daar doe ik niet aan mee,
maar geweld maakte deel uit van het
dagelijkse leven. Verder heb ik Cons
cience hier en daar bijgevijld. Hij was
er zeer trots op dat hij nog nooit één
maagd had doen blozen met één pagi
na van zijn schrifturen. Ook dit is bfi
mij een beetje anders. In 1300 ging het
er aanzienlijk vrijer aan toe dan bij
Conscience. Hij had bovendien geen
enkel gevoel voor humor. Nooit. Niets.
Bij mijn film zullen de mensen zich
wel amuseren denk ik Maar satire is
niet altijd gespeend van liefde en
tederheid voor het onderwerp. Als ik
parodieer is dat óók een vorm van
hommaee".
In een bulletin van 'Kunst en Kino'
zegt Claus: „Deze film wordt iets dat
aan de ene kant aanleunt tegen de
middeleeuwse miniaturen, met het
statische en de stilering ervan. Aan de
andere kant komen er passages in de
stijl van Madmax Two, heftige
wreedaardige acties. Die dingen wil ik
niet door elkaar laten lopen, maar
doen constateren. Zo kan bijvoor
beeld mijn Adolf van Nieuwland, na
een kerf- en hakpartij, heel gestyleerd
in z'n rare pak voor een prachtig
Jan Decleir (links) als Jan Breydel en
John Massis als Beul Leraux.
prieeltje gaan staan. En om het ge
weld wat te verzachten heb ik ervoor
gezorgd dat mooie troubadours met
lange lokken op een heel lieflijke
manier gedurfde liedjes zingen tus
sendoor".
verdrukkers
In de film wordt de rol van de Fransen
en de collaborerende Vlaamse adel
gespeeld door Nederlandse acteurs.
Onder hen bekenden als Theo Boer-
mans, Peter te Nuyl, Roelof Pieters,
Jules Hamel, Hans Boskamp, José-
phine van Dalsum, Jules Croiset,
Ischa Meyer en 'this year's model' van
het Nederlandse televisiescherm,
Adriaan van Dis. Onderdrukkers met
een Nederlandse tongval, dan kan
geen toeval zijn. De Vlaamse media
hebben er dan ook monkelend van
plezier melding van gemaakt. „In de
middeleeuwen waren de Fransen de
verdrukkers. In onze tijd zijn het de
Noordnederlanders die de taal van de
verdrukker gaan gebruiken", ver
trouwde Claus een Vlaams tijdschrift
toe Een psychologisch extraatje voor
de toch al gloriërende Vlamingen,
wellicht....
In 'Het Goudland' staat achterin een
lijstje met auteurs en en filmers waar
van u elementen heeft gebruikt. Hoe
ziet het lijstje van 'De Leeuw van
Vlaanderen' eruit?
„Iedereen ontleent altijd", geeft Claus
grif toe. „Je kan niet anders dan je
laten inspireren door de wijze waarop
anderen de wereld hebben gezien. Dat
wordt je geleerd vanaf de tweede
maand van je leven. Waarom zou het
in de kunst anders zijn? Echte origi
naliteit is niet: geen meesters hebben.
In de film zitten bijvoorbeeld bepaal
de shots die herinneren aan romanti
sche schilderijen uit het eind van de
vorige eeuw. Van Kaspar Friedrich.
Heb ik speciaal zo gemaakt. Een tak
op de vóórgrond en drie mannen op de
rug gezien, precies zoals Friedrich dat
schilderde. Ik heb dat gedaan omdat
ik het móói vond, omdat het mij
behaagt en bovendien omdat er een
prachtige vallei was waar ik filmde en
die ik met mist had volgespoten
Een lekker gevoel van machtswellust
om zo'n hele vallei in de mist te
leggen. Je bent een klein beetje God
op dat moment".
Hugo Claus houdt wel van het al
machtige gebaar ..Het liefst wil ik dus
bovenop een kraan gaan zitten en
tegen vierhonderd ridders zeggen dat
ze naar links moeten, op draf, dat
soort meccano-achtige genoegens",
zegt hij ronduit,
Is 'De Leeuw van Vlaanderen' gewor
den wat u ervan had verwacht?
„Nee, natuurlijk niet", repliceert
Claus. „Je weet van tevoren dat wan
neer je iets via een ander medium
moet verwezenlijken, het resultaat
nooit zal zijn watje dacht. Dat moetje
incalculeren. Schrijvers, regisseurs
die dat niet doen, zijn debielen. Ik heb
er nu wat meer ervaring in dus ik heb
die verwachting niet meer. Je mag
alleen verwachten dat de marge tus
sen wat je gedroomd hebt en wat je
krijgt niet al te groot is. En soms lukt
dat, soms lukt dat niet"
zwijnerij
Ruim half twee, Van Raemdonck
heeft een afspraak met zijn BRT-
coproducenten. Claus moet dringend
verder met de nasynchronisatie. De
espresso wordt haastig opgedronken.
Claus duwt zijn zoveelste sigaret uitr
en steekt buiten prompt een nieuwe
op Klagend rept hij zich weer naar de
studio. „Het is mijn lot vannacht tot
twaalf uur in een donkere, vochtige
kelder te zitten", zegt hij berustend.
De schrijver als regisseur-, „Mijn schi
zofrene karakter", legt hij uit. „Aan de
ene kant stilletjes schrijven, introvert
werken. En aan de andere kant:
stoeien, omgaan met mensen. Dat is
geen probleem voor me. Maar weinig
auteurs doen dat omdat ze het niet
durven of omdat ze het als minder
waardig beschouwen".
plannen
Claus knikt gnuivend. „Na zo'n mas
saal project iets kleins. Een film met
vier heel mooie, rijke mensen in een
sjiek palazzo die alleen maar zwijnerij
bedrijven, hè!"
Foto's: 'Kunst en Kino', gemaakt tij
dens de opnamen van 'De Leeuw van
Vlaanderen'.
levers en beenhakkers
'ie tijd, de Middeleeuwen. Ooit
uchttehet Vlaamse volk onder Fran-
i overheersing. De legers van Phi-
ips de Schone hielden Vlaanderen
«zet. Het smeulend verzet kreeg in
302 een harde vuist. Het Vlaamse
petvolk organiseerde zich, het wa-
fen de gilden van de beenhakkers,
aangevoerd door Jan Breydel en de
Severs van Pieter de Coninck die op
18 mei van dat jaar in opstand kwa-
)nen. Die nacht ging de geschiedenis
in als de 'Brugse. Metten', de slagers
p wevers sloegen binnen de Brugse
,stadswallen alle Fransen dood. Dat
;Was het startsein voor een algemene
Vlaamse opstand. In de maanden die
plgden werden alle Zuidnederland-
P steden met uitzondering van Kas
sei en Kortrijk van Franse overheer
sers ontdaan.
Pan trekken' de Vlamingen zich sa-
nen voor Kortrijk, op 11 juli 1302.
jtoim tienduizend bewapende krlj-
ers, 600 knechten en vier- tot zeshon-
efd gepantserde ruiters, de 'Klau-
'aerts', nemen het op tegen de Fran-
legers van Philips de Schone die de
tellaerts', Vlaamse edelen, aan hun
'Jde hebben. De beslissende slag
ordt uitgevochten in een moerassig
«bied, de Groeningerkouter. Ruim
"rand Franse edelen vinden de
'°°d,het Vlaamse voetvolk overwint,
e tweeduizend gulden sporen die zij
«uit maken op de verliezers geven de
Wam aan de veldslag die de loop van
P Zuidnederlandse geschiedenis blij-
«nd wijzigde. Het is de eerste neder-
gwgvan de cavalerie in de oorlogsge-
puedenis en wat belangrijker is: de
krijgen hun onafhankelijk-
i overwirming heeft vergaande
5 °®n voor de democratisering van
w stadsbesturen in de zuidelijke Ne-
Een van de massa-scenes: het optrekken van het Vlaamse leger.
„Het was niet de bedoeling een docu
mentaire te maken over de Midde
leeuwen. Dat zou saai zijn geweest,
oninteressant. Bovendien weet je dat
zoiets nooit kan. We weten immers
niet hoe het er toen uitzag. De minitu-
ren uit die tijd zijn ook gestileerd. Was
het zo dat ze zich nooit wasten, er
allemaal smerig bijliepen met baar
den, onder de pukkels en zweren? Het
komt niet in me op dat te willen
reconstrueren. Waarom zou je de rea
liteit willen kopiëren? Ze is er al".
beperkte middelen
Claus moest zich redden met beperk
te middelen. Nog geen vijf miljoen
gulden voor een spektakelfilm, met
brandende kastelen, grote veldsla
gen, stunts, kostuums, paarden.... Bo
vendien moesten in één keer zowel de
opnamen voor de film als de veel
langere televisiereeks worden opge
nomen. „Dat is een beetje een pro
bleem waarmee je rekening probeert
te houden bij het draaien", legt de
regisseur uit.
„Je kunt de figuranten maar een paar
dagen hebben, dus moet dat goed
benut worden. Grote scènes hebben
filmmaatschappij 'Kunst en Kino',
vergezelt hem.
„Toen ik nog een kind was heb ik 'De
Leeuw van Vlaanderen' voor het eerst
gelezen. Het is een avonturenboek,
een volksverhaal, en eveneens een
groot Vlaams epos. Die combinatie
leek me wel leuk", zegt Claus. „Daar
om heb ik ook geprobeerd een volks
film te maken waar gewone mensen
veel plezier aan kunnen beleven. En
de intellectueel kan, als hij dat wil,
ook andere aspecten eruit halen".
Hugo Claus heeft zijn haat-liefdever-
houding met Vlaanderen al fijnzinnig
uit de doeken gedaan in 'het Verdriet
van België. Nu 'De Leeuw van Vlaan
deren'. Is er een verband9
„Ik blijf blijvend geïntrigeerd door die
rare, morsige toestand van het
Vlaams-nationalisme. Ik neem het
niet serieus. Het is een embleem voor
alles wat mistig en vreemd is aan de
menselijke geest. Nationalisme is er
één uiting van. Het is de vorm waarin
de menselijke onredelijkheid zich ma
nifesteert. Die vórm interesseert me,
niet het feit zelf. Al vallen er honder
den doden voor het Vlaams-nationa
lisme, het zal me nóg niet interesse
ren. Zo ook met het christendom. Wèl
gebruik ik die vormen omdat ze em
blematisch zijn vobr de verwarring die
in de mensen heerst".
Hij pauseert even, steekt een Belga op
en gaat verzitten. „De exploitatie van
eervolle gevoelens een religieus
besef, een cultureel bewustzijn is
iets dat me interesseert. Katholicisme
en nationalisme zijn in Vlaanderen
altijd nauw verbonden geweest. De
gevolgen die dat heeft blijven me
boeien".
'De Leeuw van Vlaanderen' als een
gebaar van 'Wiedergutmachung', na
'Het Verdriet van België'?
„Ha... het laatste dat iemand die een
kunstwerk maakt zich moet afvragen
is wat zijn critici zullen denkendie
staan duidelijk aan de andere kant-
van de barrière. Die maken niets, die
vitten. Natuurlijk zal de kritiek niet
goed zijn".
„Ik heb niets gemaakt dat dubbele
lagen van betekenissen heeft, dat de
bakens van de filmkunst zal verzet
ten. Dat was niet de opdracht. Ik heb
het boek van Conscience verfilmd,
uiteraard gekleurd door de romanti
sche visie van de schrijver op de
geschiedenis".
Hugo Claus heeft bewust niet gepro
beerd de authenticiteit van die episo
de zo zuiver mogelijk weer te geven.
Doit zat Hugo Claus bij Hendrik Conscience op schoot. De foto staat op de
omslag van 'Het Goudland', een geestig toneelstuk van Claus, gebaseerd
ip het serieuze, gelijknamige boek van Conscience. De jonge schrijver heeft
Ie man die Vlaanderen leerde lezen vrijmoedig omarmd en kietelt zijn
ironzen baard. Het standbeeld staat in Antwerpen. „Waarmee ik wilde
angeven", zegt Hugo Claus nu, „dat ik een kleinkind van hem ben".
Dj verfilmde deze zomer 'De Leeuw
ran Vlaanderen', het opus magnum
an Conscience. 'De Bijbel van de
laamse wederopstanding' noemt
:laus het boek. Over Conscience: „Hij
s de eerste grote Vlaamse schrijver
an de moderne tijd. En er is mëér:
óór hem is er geen.... Na de rederij
ers is er een heel grote leemte, en dan
sConscience de eerste die een Vlaam-
e oeuvre maakt. Dus niet alleen als
uteur is hij belangrijk. Misschien is
ijj als auteur niet eens zo belangrijk,
naar voornamelijk als historisch fi-
iiur. 'De Leeuw van Vlaanderen' is
ran belang omdat allerlei verenigin-
en en stromingen zich erin hebben
astgeklauwd, goede zowel als slech-
e. Ik identificeer me graag met de
lythologische figuur die Conscience
iworden is". En lachend: „Soms
lentificeer ik me ook met zijn per
ion omdat hij altijd in geldzorgen zat
l daarbij heel hard werkte",
uim 150 acteurs, drieduizend figu-
inten, tachtig technici, tientallen ge-
resseerde paarden, tachtig miljoen
elgische franks en één regisseur zul-
Q 'De Leeuw van Vlaanderen' op-
leuw laten brullen. Het resultaat van
n samenwerking tussen het Belgi-
he Ministerie van Nederlandse Cul-
iur, de BRT, KRO en de Brusselse
Immaatschappij 'Kunst en Kino'. De
ia gaat februari 1984 in première In
et najaar volgt het vijfdelige feuille-
on op de televisie. Het wordt een
yonturenfilm, een spannend epos
faarinde Zuidnederlandse bevrijding
'an het Franse juk centraal staat.
Na het zien van de film zullen veel
nensen denken: God, wat was Vlaan-
leren toch spannend en groots om in
eleven in de Middeleeuwen", peinst
lugo Claus. 'Kunst en Kino'-baas Jan
'an Raemdonck, de beminnelijke,
rijzende producent, beaamt het.
Geheime samenkomsten, intriges,
fepraken in de bossen, dat is toch
'éél spannender dan van nu te gaan
oppen?"
ilaus: „Het is natuurlijk méér dan
Heen een vorm van amusement, van
seapisme. De film heeft met het
flaams be wustzijn, met onze cultuur
«maken. Dit is niet zomaar hetzelfde
Is Star Wars, of een piratenfilm.
tidders zijn nog steeds een onderdeel
an het Vlaams nationalisme. En van
et Vlaamse gevoelsleven tout court...
>e Spaar- en Lijfrentekas en de Kre-
letbank hier in België bedienen zich
- og van emblemen van ridders. Het is
en wezenlijk bestanddeel, de nostal-
ie naar die tijd'.'.
De jonge Hendrik Conscience, begin
vorige eeuw geboren in het overwe
gend Franstalige Antwerpen breekt
met zijn francofone opvoeding en
wordt door zijn ziedende vader uit
huis gegooid omdat hij in de taal van
de 'gehate Hollander' schrijft. Cons
cience zoekt en vindt zijn identiteit in
de Vlaamse strijd voor een eigen
cultuur. In 'De Leeuw van Vlaande
ren' laat hij de strijd van de Vlamin
gen in 1302 herleven. Hun 'schoonste
uur' wordt doordrenkt met heroïek en
romantiek Het boek geeft de aanzet
tot een Vlaams bewustzijn en is sinds
dien de totempaal van het Vlaams-
nationalisme.
Hugo Claus: „Ja, ik denk dat mijn film
straks hetzelfde effect zal hebben als
het boek indertijd. Het is Vlaams-
nationalistisch, anti-Frans, een epos
van onze taal en cultuur, de teneur is
heel duidelijk. Iedereen zal aan z'n
trekken komen", zegt hij vergenoegd,
verwijzend naar de nog immer scher
pe tegenstellingen tussen de verzuilde
Belgische volksdelen: katholiek,
Vlaams, Waals, nationalistisch, sepa
ratistisch...
„Dat zit nu eenmaal in het onderwerp.
Kijk, je kunt 'De Leeuw van Vlaande
ren' niet verfilmen zonder een' beroep
te doen op de exaltatie van het natio
nalisme. De Vlamingen zijn de heren
en de helden, de Walen zijn het uit
schot, dat kapot moet. Daar kom je
niet onderuit. De film zal die elemen
ten bevatten en inspelen op het ge
voel van onderdrukking dat de Vla
mingen nog steeds hebben".
Komt er ook een film met Franse
nasynchronisatie?
„Jazeker. Als die er komt zullen de
Fransen wel schrikken, ja. Ze zijn zo
gewend van al hun heldenfeiten uit
voerig chauvinistisch uit de doeken te
doen dat ze moeite zullen hebben met
een andere visie".
morsige toestand
We treffen elkaar in een klein Ita
liaans restaurant in Brussel, vlakbij
studio 'L'Equipe', waar de montage
en de nasynchronisatie worden ver
richt. Het is er rumoerig en druk op
het middaguur. De producent, direc
teur Jan van Raemdonck van de
