Boeren tussen verguizing en idealisering
AFSCHRIKKING
Na rakettenwedloop nu
chemische wapenstrijd
MIS DE BOOT NIET!
PZC/°Pinie en achtergrond 4
WOENSDAG 28 SEPTEMBER 1983
Boeren zijn doodgewo-
ne mensen. Zij en hun
gezinnen werken, leren, le
ven en gedragen zich net als
alle andere Nederlanders".
Met zulke beginzinnen trap
je een open deur in. Althans
als je er vanuitgaat dat die
constatering voor iedere Ne
derlander ouwe koek is en
een aanvaard uitgangspunt.
Maar hoe langer ik ten be
hoeve van de landbouw, de
boeren, de tuinders en hun
gezinnen werk, hoe minder
ik overtuigd raak dat het
gros van de Nederlanders in
die trant denkt.
Het misverstand, als je het zo mag
noemen, van de stad over het land, is
niet van vandaag of gisteren Dat
was althans mijn privé-conclusie
toen ik deze week de expositie be
zocht "Het boerenleven in Neder
land'. Die tentoonstelling wordt ge
houden in Haarlem in het Teylers-
museum Bijna vijf eeuwen boerenle
ven trekken daar in tekeningen,
aquarellen enzovoorts aan je oog
voorbij Merkwaardig vond ik dat
vooral van 1500 tot ongeveer 1650 de
boeren en hun gezinnen als doodge
wone mensen werden afgebeeld Als
blije mensen, als verdrietige of zor
gende, maar vooral als werkende
mensen Afstand lussen kunstenaar
en geportretteerde was er niet of
komt althans met tot uiting op pa
pier of doek. Met de toenemende
verstedelijking in de gouden eeuw
wordt het al anders De welvaart die
vooral in de steden heerste, ver
vreemdde de stedelingen en de kun
stenaars die in de steden voor de
rijken werkten, van het platteland en
vooral van de boeren die verspreid
en afgelegen woonden De boer
wordt onderwerp van boertigheid en
grove grappen. Jan Steen en Adnaan
van Ostade zijn er goede voorbeel
den van, Boeren op hun tekeningen
zijn vooral dronken lieden die zich
lallend op kermissen en in kroegen
ophouden Het zijn mensen die
voortdurend op of onder tafels liggen
te ronken en/of vrouwen aan de
kleren plukken of ruw onder de rok'
ken grijpen, Hoe grappig en virtuoos
ook getekend of geschilderd, iets van
dédain en minachting schetst de
kunstenaar ook voor die wezens die
tot een heel andere orde behoren dan
waartoe de schilder zichzelf rekent.
Ideaal
Aan het einde van de zeventiende en
begin van de achttiende eeuw, komt
er een heel andere mode Dan begint
het tijdperk van de grote idealisering
van de boerenstand Boeren worden
afgebeeld als romantische (jonge) lie
den die tegen de achtergrond van
lieflijke Italiaanse prielen of klassie
ke ruines staan te mijmeren bij hun
fiere paarden of hun glanzend rund
vee. Of nog mooier boerinnen ver
momd als schalkse herderinnetjes
met wulpse blikken en opwaaierende
rokken laten zich verwennen in het
groene gras door jonge boeren in de
gedaante van helden-tenoren Vogel
tjes zingen in het struweel en een
beekje murmelt zacht op de achter
grond Met andere woorden de
werkelijkheid van het toen toch vrij
harde boerenleven is geheel zoek
Nog veel later, in de negentiende
eeuw. begint het tijdperk van het
verheven mededogen Joh, Bosboom
is er een mooi voorbeeld van. Hij is
goed in het schilderen van boerenge
zinnen die gezellig en armoedig sa
menleven in een vertrek. Boeren zijn
bij hem en andere negentiende eeuw-
se collega's onverstoorbare natuur
mensen die anders leven dan het
mensdom in de steden D'r is een
soort waardering in deze schilderijen
te lezen maar het is voor mijn gevoel
een minzame waardering vermengd
met neerbuigendheid
l)c expositie eindigt zoals te ver
wachten was met een schilderij
waarop het klassieke beeld van een
stug doorploegende hoer. Het weer
is slecht, de ploeg en de boer zijn
krom, maar ze gaan door tot de
akker om is.
Onbekend
Hoeveel is er veranderd in de laatste
zeventig jaar? Zijn stad en land
mentaal naar elkaar toe gegroeid? Is
er meer wederzijdse kennis en waar
dering voor eikaars leefwijze ge ko
men? Een klein beetje misschien
maar de ervaringen maken je niet
altijd even optimistisch! O zeker,
vooral in echte plattelandsstreken is
er veel begrip lussen boeren en bur
gers Daar kent men uit eigen erva
ringen de bezigheden en gedragin
gen van de agrarische mede-bewo
ners. Maar het gros van onze landge
noten (vooral in het westen, in de
Randstad, goed voor zes miljoen
inwoners) woont in steden en verste
delijkte gebieden. Daar dringt wei
nig van het platteland door
terzake
Zelf nu alweer goed vier jaar
woonachtig aan de buitenkant van
een zeer grootstedelijk gebied (IJ-
mond) ervaar ik maar al te vaak dat
de land- en tuinbouw dat boeren en
agrarische leef- en werkomstandig
heden bijna volstrekt onbekende ge
gevens zijn voor veel stedelingen.
Ook anno 1983, waar afstanden weg
gevallen zijn en stad en land zoge
naamd naar elkaar toe zijn gegroeid.
Inkomens
Illustratief in dit verband is een
recent commentaar van de hoofdre
dacteur van een grote stedelijke
krant (NRC Handelsblad) over de
voorgenomen bezuinigingen in
Brussel ten aanzien van de EG-
landbouwpolitiek. I)e hoofdredac
teur van deze krant, die zichzelf als
toonaangevend in Nederland ziet,
zegt dat drastische bezuinigingen in
de Europese landbouw nodig zijn
omdat het in 25 jaar niet gelukt is
alle boeren van Nederland tot Sici
lië, exact hetzelfde inkomen te ver
strekken. Dat laatste was (volgens
de NRC) doel en uitgangspunt van
de EG-landbouwpolitick. Waar
schijnlijk heeft deze commentator
de sprookjes van Moeder de Gans
verwisseld met het verdrag van
Rome. Om nog eens een recent arti
kel aan te halen (ook weer NRC):
„Bezuinigen in de landbouw kan
best, want dan ruilen de boeren hun
Mercedessen maar in voor gewone
Opeis!"
Jammer genoeg staan de geciteerde
voorbeelden niet alleen De knipsel
diensten van Landbouwschap, Mi
nisterie van Landbouw en dergelijke,
geven té regelmatig voorbeelden van
krantencommentaren waaruit een
ontstellend gebrek aan kennis en
inzicht ten aanzien van landbouw en
platteland wordt geëtaleerd. Trou
wens, ook de ervaringen met zoge
naamde 'open dagen' waarin boeren
en tuinders hun deuren en erven
open zetten voor ieder die belang
stelling heefl. zijn illustratief Vooral
rond grote steden geven bezoekers
(en die hebben tenminste nog be
langstelling) vaak blijk van een tota
le onkunde voor het reilen en zeilen
van een landbouwbedrijf en zijn be
woners. Jammer, maar waar. Het
geeft in ieder geval een indicatie dat
het voor de landbouw in Nederland
hard nodig blijft om interne missie te
blijven bedrijven. Als Je er tenminste
vanuitgaat dat onkunde en gebrek
aan inzicht in het landbouwgebeu-
ren blijvend bestreden moeten wor
den!
Mr. Gerard W Smallegange.
iDoor Hans Hoogendijki
De wereld staat binnenkort een wedloop in chemische bewapening te wachten. Nieuwe
technologieën maken het eenvoudiger om chemische wapens in het militaire arsenaal op
te nemen; ze gaan steeds meer lijken op conventionele wapens. Weliswaar staat in het
Protocol van Genève van 1925 dat over chemische wapens slechts in termen van afschrikking
mag worden gesproken, maar als dit soort wapens eenmaal behoort tot het bestaande
wapenpotentieel en dat zal moeten, wil het zijn afschrikkingsfunctie vervullen dan
wordt er in militaire kringen ongetwijfeld gebroed op scenario's die, behalve afschrikking,
ook andere mogelijkheden bieden. De politiek van de „no-first use" zal worden verlaten. Dit
is in het kort een van de conclusies uit het jongste jaarboek van het Internationaal Instituut
voor Vredesonderzoek, het SIPRI.
De Amerikaanse president Ronald
Reagan heeft onlangs van het Con
gres honderden miljoenen gekregen
voor de produktie van nieuwe binaire
zenuwgassen. Dat zijn wapens Waar
bij chemicaliën gescheiden worden
gehouden tot ze. na het afschieten van
een projectiel, bij elkaar worden ge
bracht om een dodelijk zenuwgas te
vormen Bruikbaar voor het slagveld
dus
Het Sowjetrussische leger experimen
teert dnftig met verschillende soorten
strijdgassen. In Laos en Afghanistan
zouden alle mogelijke variëteiten wor
den uitgeprobeerd. Er zijn rapporten,
uit Amerikaanse koker overigens,
over Russische medici die na het
gebruik door de troepen van verschil
lend gekleurde soorten gifgas besmet
gebied binnentrekken om autopsie te
verrichten. Zij bekijken welk gifgas
het effectiefst is. Een wedloop op het
gebied van het chemische wapentuig
lijkt al op gang te zijn gekomen
De Amerikanen hebben geconsta
teerd dat er niet alleen een gat is op
het gebied van de middellange-af-
standsraketten. maar ook op het ter
rein van de chemische strijdmiddelen
Met een nieuw soort gas zal dit gat
worden gedicht. VX heet het nieuwste
wapen Relatief ongevaarlijk, zolang
beide bestanddelen gescheiden wor
den gehouden. Dat zeggen experts.
Pas als het gas in een bom of granaat
wordt gemengd, begint de dodelijke
werking
Speciaal hiervoor is de 500 pond
zware bom Bigeye uitgevonden. Een
gasgenerator in deze bom moet na
het afwerpen de druk opvoeren tot de
scheidingswand tussen beide gassen
breekt. Met een kleine elektromotor
worden de componenten dan door
elkaar gehusseld en nog tijdens de
val worden met minuscule springla
dingen gaatjes geslagen in het om
hulsel. waarna het gifgas door bin
nenstromende lucht naar buiten
wordt geperst.
Alle leven in het gebied waar de bom
neerkomt, zal uitgeblust worden Ie
dereen die geen beschermende kle-
Een met een chemisch middel besmet
gasmasker van Russische makelij,
dat in Afghanistan werd gevonden
ding draagt, sterft Eén druppel VX
veroorzaakt de dood. Ademnood,
overvloedige transpiratie, blindheid,
totale ontwrichting van spier- en ze
nuwstelsel. verstikking en hartstil
stand Voor velen zal de dood binnen
een paar minuten komen, voor ande
ren kan de doodsstrijd enkele uren
duren. Dodelijke VX-dosis 0.4 milli
gram.
Een doorbraak, zo werd deze binaire
produktiewijze genoemd. Totdat er
voldoende geld voor de produktie
werd vrijgemaakt, moesten de militai
ren zich „behelpen" met chemische
strijdgassen als Sarin en Tabun. mid
delen die vlak voor de Tweede Wereld
oorlog door de Duitsers waren ontwik
keld. Na de oorlog legden Amerikanen
en Russen er gigantische voorraden
van aan De Amerikanen zouden on
geveer 40.000 ton hebben, waarvan
een klein deel iri de Bondsrepubliek is
opgeslagen De Russen hebben naar
westerse schatting zeker 70 000 ton.
Het grote nadeel van deze gassen is
niet alleen dat zij in tijd van oorlog
ook een gevaar voor de eigen troepen
kunnen vormen maar vooral dat zij in
vredestijd gevaarlijk zijn. Ze zijn
smaak- en reukloos. Vandaar ook dat
bij veel opslagplaatsen een konijn in
een hokje zit Zolang het beestje leeft,
is er niets aan de hand: laat hij het
leven, dan is er iets mis.
Pas aan het einde van de jaren '60
begon men in de VS iets aön de
ontwikkeling van het binaire strijdgas
te doen President Nixon verbood in
1969 de aanmaak van de traditionele
zenuwgassen en liet alle ontwikke
lingsgelden overhevelen naar het on
derzoek voor binaire gassen. Nadat de
militairen de mogelijkheden hadden
gezien, verscheen in 1975 voor het
eerst een post ..binaire strijdgassen"
op de defensiebegroting
De voorraad 'oude' strijdgassen is
volgens Amerikaanse kundigen ge
noeg om vijftig divisies honderd da
gen een chemische oorlog te laten
voeren. En dat is lang genoeg om op
het potentiële strijdtoneel alle leven
te doven. Dat strijdtoneel zou, ook
volgens Amerikaanse bronnen, Euro
pa kunnen zijn. Maar die oude voor
raden voldoen niet langer en dus is er
nieuw strijdgas ontwikkeld.
Dat de Russen veel chemisch wapen
tuig hebben is het Pentagon en de
CIA al heel lang bekend. En er is in
feite nooit veel aandacht aan besteed.
Integendeel, de NAVO-landen hebben
tot nu toe bitter weinig aan preventie
gedaan
Vanaf het moment dat in Rusland in
de jaren '20 met Duitse hulp een
school werd opgericht met een oplei
ding voor het voeren van een gasoor-
log. is de Sowjet-Unie doorgegaan met
het ontwikkelen van chemische strijd
middelen. Deze middelen worden in
de Sowjet-Unie nog altijd omschreven
als „massavernietigingswapens".
Een feit is dat de Sowjet-strijdkrach-
ten al sinds tientallen jaren worden
opgeleid om het gebruik van chemi
sche wapens als iets vanzelfsprekends
te beschouwen Sowjet-officieren ma
ken tijdens hun stafcursussen ook
Slagveld
diepgaande studie van de speciale De Verenigde Staten gebruikten q «h
omstandigheden bij chemische oor- Vietnam op grote schaal napalrü Ik Mei
logvoering Bij alle grote oefeningen een paar handboeien rond de enfó
worden chemische fases ingelast. Ei zit deze Noordvielnamese soldaat t
zijn ook speciale wapens geschikt gevangenschap. Hij werd zwaargt
gemaakt voor het gebruik van strijd- wond door een met napalm g
gassen, zoals de BM-21 meervoudige brandbom.
raketwerper. Alle verkenningseenhe
den van het leger zijn uitgerust om sluiten Sterker nog dat door vergro
taken in besmet gebied uit te voeren linS van de chemische en convent»
Een Russische specialist op dit ge ne'e slagkracht zou kunnen worde
bied, generaal dr. Koenzewitz, zei in afgezien van het gebruik van kemwa
een interview dat zijn land zijn be- Pens- En als dat zo is, zou een oorlo;
schermingsmaatregelen aanpast aan ^ot Europa beperkt kunnen blijven
de potentiele dreiging Daarom zou de De Russen willen nog wel een sug
Sowjet-Unie bijna 90.000 man speciaal verder gaan dan deze voorzichtig
hebben opgeleid Maar dat wisten de vermoedens. Zij stellen ln een pub:
Amerikanen ook al vele jaren kalle dat de Amerikanen al 55.000 toa
zenuwgas hebben en dat zij 150.00
ton chemische munitie hebben, waar
onder meer dan drie miljoen gasgia
Waarom dan toch de ontwikkeling naten. opgeslagen in onder meer He:
van nieuwe typen chemische strijd- sen. Rijnland-Palts en Baden-Wu»
middelen? Volgens de New ork Ti- temberg
mes maakt dit besluit deel uit van Vandaar ook dat de bepaald „J
een verandering in he strategisch anti-Amerlkaanse Duitse defensie!
denken binnen het Pentagon. In de nlstcr Mantred Worner vorlge J
jaren ,0 zou het vooral z.jn EeEaan hceft d dat vmrt#
om de vraag of een begrensde oorlog de Amerlkaanse plannen
tussen be.de supermachten zou kun- hun de Bondsrepubliek opgeslano
„en ontstaan. -Nu ,s de vraag, hoe zo chemische wapens te vervangen d«
oorlog kan worden gevoerd en vooral plnajre
waar- Ook op het gebied van de personefi
Een van de potentiële plaatsen is sachterstand ten aanzien van de Rus
Europa, en om preciezer te zijn: West- sen is Amerika druk bezig In Foi
Duitsland Het Westduitse blad Der McClellan, het gifgascentrum van he
Spiegel schreef een jaar geleden dat in Amerikaanse leger worden sinds 1S8
instructieboeken voor het Amen- 4000 officieren en manschappen pe
kaanse leger als voorbeeld voor een jaar getraind in het gebruik ve
met chemische middelen te voeren misch wapentuig „Op een terrein dl
strijd Beieren wordt genoemd. Daar erg op dat in West-Europa lijkt" He
zou door de 21e infanteriedivisie de de commandant aan journalisten m
vijand gedurende 48 uur met zenuw- ten.
gas in zijn stellingen moeten worden De onderhandelingen tussen Am»
gehouden ka en Rusland om tot een absolud
Deze instructie, in samenhang gezien verbod, en daarop volgend tot
met onder meer de mogelijke plaat- nietiging van de voorraden cliemi-
sing van first-strike-wapens als de sche strijdmiddelen te komen, slaan
Pershing II, doet de gedachte opko- sinds 1980 op een zeer laag pitje, fc
men dal de Amerikanen een oorlog op vrees lijkt gerechtvaardigd dat dit
Europees grondgebied niet langer uit- voorlopig ook wel zo zal hlijv.
De artillerie begon aan een enorm bombardement van
de vijandelijke linies. Plotseling raakten de troepen in
grote verwarring. Sommigen gaven over, iedereen had
keelpijn en brandende pijn in zijn ogen. De troepen sloegen
op de vlucht: een in paniek geraakte menigte met grauwe
gezichten, de handen aan de keel. Soldaten vielen languit in
de modder zvan hun loopgraven, stuiptrekkend in afschuwe
lijke ademnood".
Een ooggetuigenverslag uit de Eerste Wereldoorlog, gedateerd
22 april 1915. Voor het eerst werden strijdgassen (chloorgas) op
grote schaal gebruikt. Ruim 1.3 miljoen soldaten raakten
vergiftigd; 91.000 overleefden het niet.
In 1925 ondertekenden 42 landen het Protocol van Genève.
waarin zij beloven af te zien van het gebruik van biologische en
chemische wapens. De VS. in Genève aanwezig, tekenden pas
vijftig jaar later, nadat het gebruik van 40.000 ton chemische
middelen tijdens de Vietnam-oorlog aan nel thuisiront veei
weerzin had opgeroepen.
Gifgas roept bij de meeste mensen nog sterkere gevoelens van
afschuw op dan het woord kernbommen. Dodelijke wolken
drijven boven Europa, citeerde het Britse dagblad The
Guardian uit een draaiboek voor een chemische oorlog m
Europa, opgesteld door de Amerikaanse generale staf Het
scenario voorzag in hel gebruik van 200P ton gifgas aan beide
zijden Het aantal slachtoffers (miljoenen) zou hoger zijn dan
bfj een oorlog met tactische nuclaire wapens
Gifgas en andere chemische wapens treffen in de eerste plaats
de burgerbevolking Volgens het Amerikaanse scenario, waar
in de wind de ingezette zenuwgassen naar dichtbevolkte
gebieden stuwt, staan tegenover elke dode op Het slagveld
twintig burgerslachtoffers De soldaten, in Oost en West.
kunnen zich redelijk beschermen tegen de strijdgassen. Be
schermende kleding en ontsmettingsmateriaal stellen beide
partijen in slaat een chemische oorlog redelijk lang vol te
houden
Daarmee is eigenlijk de waanzin van deze wapens op het
slagveld aangetoond als de troepen er betrekkelijk onkwets
baar voor zijn. heeft het weinig militaire betekenis. Resteert de
mogelijke inzet als massavermetigingsmiddel tegen de burger
bevolking. En daar houdt de overeenkomst met de atoomwa
pens niet op Moskou heeft ze. Amerika bespeurt een achter
stand. die moet worden ingehaald om later aan de onderhan
delingstafel weer te kunnen „ontwapenen".
Hans Hoogendijk bracht een bezoek aan de Amerikaanse
bases in West-Duitsland en praatte met tal van militaire
deskundigen over een nieuwe wapenwedloop die door de
geringere controlemogelijkheden aanzienlijk minder „be
heersbaar" is dan de atomaire.