West-Duitsland i
HOE EN WAT
SAMEN GELOVEN:
Nieuwe koude
oorlog bepaalt
sfeer vergadering
i
VERVROEGDE VERKIEZINGEN i
IN DEELSTAAT HESSEN
DENEMARKEN
Staatsgrens
Hoofdstad
Grens'Lander"
Hoofdstad "Land'
fSLEESW/JK - KIEL
fj/IIL,~HOLSrEIN]
^Bremerhaveiv\
if HAMBURGO.
BREMEN'
NEDERSAKSEN
rO HANNOVER
>NOORDRIJN-
WESTFALEN
•Dortmund
©OUSSELDORF
Keulen
\f HESSEN
TSJECHO -
SLOVAKIJE
BEIEREN
FRANKRIJK
STUTTGART O
WÜRTTEMBERG
MÜNCHEN
ZWITSERLAND
OOSTENRIJK
iDoor Hans Ameszi
Hoogspanning ontbreekt dit keer. Terwijl vorig jaar iedereen in de
Bondsrepubliek Duitsland hardop speculeerde over de uitslag van
de verkiezingen in de deelstaat Hessen (5.5 miljoen inwoners) en de
gevolgen daarvan voor de politieke situatie in Bonn. is er nu aan de
vooravond van de vervroegde verkiezingen in dezelfde deelstaat sprake
van gelatenheid. Geen wonder, destijds konden de kiezers zich uitspre
ken over het feit dat de liberale FDP even tevoren het 13-jarig
bondgenootschap met de sociaal-democratische SPD had opgezegd.
Wegens het zogenaamde verraad litieke stootrichting in de Bondsre-
aan Helmut Schmidt dienden de publiek. En niet alléén over die van
liberalen 'weggevaagd' te worden, de deelstaatregeringen, maar. zoals
met als mogelijke consequentie dat bij alle deelstaatverkiezingen het
CDU-voorzitt.er Helmut Kohl niet geval is, ook over die van Bonn. Op
tot bondskanselier zou worden ge
kozen. Nu echter, een jaar later,
staat zondag bij de verkiezingen in
Hessen en ook in de kleinste deel-
die manier worden de uitslagen van
zondag zeker als toestemming of
afkeuring van de politiek van de
bondsregering uitgelegd.
staat Bremen veel minder op het Hessen en Bremen behoren s
spel Na de Bondsdagverkiezingen
van 6 maart, waarbij de coalitie van
CDU-CSU en FDP een grote over
winning boekte, zit Helmut Kohl
comfortabel in zijn kanselierszetel.
Dramatische uitwerkingen op de
machtsstructuur in Bonn zijn door
met Hamburg en Noordrijn-Westfa-
len tot de laatste vier deelstaten
waar de SPD aan de macht is. De
andere zeven worden door de CDU,
de CSU (Beieren) en in twee geval
len mede door de FDP geregeerd.
Omdat behalve de bondsregering
de uitslagen in Hessen en Bremen en de Bondsraad leen soort Eerste
dan ook nauwelijks te verwachten.
Twee kanten
Maar alles, wie weet het niet, heeft
twee kanten. Dat geldt dus ook voor
Kamer die bestaat uit vertegen
woordigers van de deelstaten) ook
vele steden en gemeenten vast in
christen-democratische handen
zijn, kan waarheidsgetrouw over
een 'zwarte' (het tegenovergestelde
de verkiezingen in beide landen, van het 'rood' van de SPD) repu-
Immers, voor het eerst sinds
maart, de datum waarop de door
CDU-CSU en FDP veelbezworen
'ommekeer' in de Westduitse poli
tiek als het ware door de kiezers
werd goedgekeurd, kan nu een klein
deel van die kiezers (ruim 4 miljoen)
zich uitspreken over de huidige po-
bliek worden gesproken. Zelfs in de
tijd van Konrad Adenauer, toen de
CDU-CSU eens de absolute meer
derheid bereikte, was de Bondsre
publiek minder zwart dan nu het
geval is.
In die zin betekent een mogelijk
verlies voor de SPD van twee van
BONDSREPUBLIEK
DUITSLAND
beblijnQ
D. D. R.
de laatste vier deelstaatbastiog
een psychologische klap van on^
kende omvang. Hoe de SPD mi
van zo'n nekslag moet herstellij
weet geen enkele sociaal-den»
craat. In ieder geval wint de
bere voorspelling van ex-SPD-fr*
tievoorzitter Herbert Wchnernadi
val van bondskanselier Helmti
Schmidt, dat zijn partij moet reki
nen op een misschien wel 15-janp
oppositieperiode, aan waarheid
gehalte.
Kan het zover komen? Ja, in prins
pe wel. Maar dan moet aan te
aantal randvoorwaarden zijn m
daan. Dan moet bijvoorbeeld 4
liberale FDP in Hessen in tegensti
ling tot vorig jaar de kiesdrempj jj,
van 5 procent wél halen, zodat d*
CDU dan net als in Bonn same
met de liberalen een regering
Wiesbaden, de hoofdstad van Ht> T
sen. kan vormen. Sinds enige tljdt
de CDU in Hessen onverbloeml
bereid de FDP stemmen te 'leneï
Lijsttrekker Walter Wallmas.
..Een stem voor de FDP is ook es Z!
stem voor mij". Die berekening lm
natuurlijk ook faliekant verkeer
uitpakken, waardoor de FDP ne
niet de kiesdrempel zou bereikene
de CDU te veel stemmen zou té
ben verloren.
Groenen
Bij alle speculaties is ook van belt
kenis of de Groenen weer
parlement terugkeren. Omdat ia
eindelijk een samenwerking tusse
Groenen en SPD na de laatsit
verkiezingen in Hessen niet moa-
lijk bleek, moeten de kiezers s
opnieuw naar de stembus. Vaiwtp
dubieuze acties door Hessisd»
Groenen als het betasten van vr«-
wenborsten (de Bondsdag-afgevaai
digde Hecker moest daarom
den) en het gooien met verf naaree
Amerikaanse generaal door a
Landdag-afgevaardige Schwalte t
Roth, is deze groepering behoorlgl
in opspraak geraakt. Verder kur
nen de Groenen niet meer profile
ren van 'hete' thema's: de omsffl
den startbaan-west is inmiddd
van beton voorzien en de evened
omstreden atomaire opwerkingsft
briek hoeft niet meer in Hessen
maar in Beieren of Nedersakseaü
komen. En tot ongenoegen v
Groenen gedraagt de SPD-i
ter-president van Hessen, Holgc
Bomer, zich ook steeds 'groene,
zodat het aanzienlijk moeilijker
zich tegen de sociaal democraten!
te zetten.
De SPD rekent erop dat noch 4
FDP noch de Groenen in het det.
staatparlement komen en dat m
net iets meer stemmen krijgt danè
CDU. zodat Bomer alleen kan re?
ren
De opiniepeilingen in Hessen vom
spellen een nek-aan-nek-race tus
sen CDU en SPD. Het is niet uil(t
sloten dat de politieke verhoud»
gen zich nauwelijks verander»
Daarom wordt er hier en daar oei
al gefluisterd over een grote coab
tie tussen beide partijen. Er
immers geregeerd worden. Ds
geldt ook voor Bremen, waar
alles overschaduwd wordt doori
crisis in de levensbelangrijk
scheepsbouwindustrie. Eén dini
staat vast: het model van een groü
coalitie zou alle politieke groep
ringen, zowel in de deelstaten
vooral ook in Bonn. ernstig op»
proef stellen.
!L
ZATERDAG 24 SEPTEMBER 1983
P2C/opinie en achtergrond 4 l
1
Dl
tDoor Henk Kolbt Ronald Reagan
De Amerikaanse senaat heeft besloten dat de VS-bijdrage aan de Verenigde Naties met zo'n
500 miljoen dollar moet worden verminderd, de Russische minister van buitenlandse
zaken Gromyko komt niet naar de zojuist vrijwel ongemerkt begonnen Algemene Vergade
ring van de volkerenorganisatie en de Russen zullen hun Olympisch ijshockey team niet op
reis sturen naar de Verenigde Staten. Dit, onder meer, zijn tekenen van de nu tot vrieskou
onderkoelde betrekkingen tussen de VS en de Sowjet Unie. Die zullen het klimaat bepalen
van het jaarlijks palaver te New York, dat de VS met weerzin beschouwen als een door de
Sowjet Unie en haar vazallen georkestreerd schijfschieten op Amerika.
De Indiase premier Indira Ghandi in Geneve, voormalig generaal Ed-
heeft regeringsleiders opgeroepen bij ward Rowny. heeft tegenover de Was-
de VN te verschijnen, teneinde daar hington Post verklaard, dal een 'inlei-
van 26 tot 30 september een soort dend akkoord' met de Russen wei-
informele en niet openbare topconfe- licht mogelijk is, als Shultz en Gromy-
rentie te organiseren. Er worden
van deze functionarissen verwacht,
onder wie ook Nederlands eerste mi
nister Lubbers. Ghandi's initiatief,
vooral bedoeld om de niet-gebonden
landen een duidelijker geluid te ge
ven, wordt echter ruimschoots over
stemd door het politieke lawaai dat
de Russische aanslag op een Kore-
aans verkeersvliegtuig heeft teweeg
gebracht.
ko met elkaar kunnen confereren.
Het is op zijn minst genomen merk
waardig dal twee goeverneurs van
Amerikaanse staten, die met buiten
lands beleid niet vertrouwd zijn. zon
der verzet van de nationale regering
de kans krijgen om de Sowjet Unie te
Reagan
VS-president Reagan zal zich maan
dag als eerste spreker tot de algeme
ne vergadering wenden. In de Ameri
kaanse hoofdstad is te kennen gege
ven dat hij de Sowjet Unie zeer hard
zal aanpakken, maar dat hij tegelij
kertijd wil aankondigen hoe ver de
VS bereid zijn te gaan om met de
Russen alsnog een wapenakkoord te
bereiken.
Volgens Reagan heeft zijn plaatsver-
vangend ambassadeur bij de VN in de
geest van de natie gesproken toen
deze verklaarde dat zijn delegatie op
de kade zou staan wuiven wanneer de
VN zouden besluiten zich elders te
vestigen, nu Sowjet-minister Gromy
ko vanwege reisbelemmeringen heeft
besloten weg te blijven. Er bestaat
sedert 1947 een verdrag, dat de VS het
komen en gaan van politieke tegen
standers als de Sowjets naar de VN
niet zullen hinderen. Gromyko heeft
de kans gekregen niet te verschijnen,
nadat de regering in Washington zich
ondoordacht neerlegde bij het besluit
van de goeverneurs van New York en
New Jersey geen Aeroflotvliegtuigen
In hun staat te laten landen.
Gromyko's afwezigheid ontdoet Rea-
gans optreden van een vooral optisch
bruikbaar politiek zetstuk, verhindert
vooralsnog een voortzetting van de
Amerikaans-Russische dialoog en
suggereert een gebrek aan vernuft in
het Amerikaans buitenlands beleid.
De Amerikaanse onderhandelaar over
beperking van de strategische wapens
Indira Gandhi
Andrei Gromyko
laten ontkomen aan een opzichtige
openbare afstraffing.
De Russen blijven niet echt weg: een
tiental delegatieleden kwam bijvoor
beeld per Sabena naar New York en
werd zonder vertraging langs de doua
ne geholpen. Maar een belangrijk poli
tiek leider als Gromyko kan zich niet
aan zulke compromissen van practi-
sche betekenis onderwerpen. Sommi
ge politieke waarnemers in het New
Yorkse houden zelfs rekening met de
mogelijkheid dat de Russen nu hun
politieke huursoldaat Fidel Castro
naar de VN zullen zenden. De voorzit
ter van Cuba ging Indira Gandhi voor
als nominaal leider van de niet-gebon
den naties, maar faalde in zijn pogin
gen om deze groep nadrukkelijker
onder Moskou s beheer te stellen.
Resolutie
Libanon ontwikkelt voor de Algeme
ne Vergadering een resolutie, die op
grond van eerdere besluiten en uit
spraken van de Veiligheidsraad, on
der meer wil bereiken dal de secreta
ris-generaal van de VN tot nieuwe
initiatieven wordt gemachtigd en
desnoods troepen naar Libanon mag
zenden. Er is geen schijn van kans
dat de VS hun militairen onder VN-
vlag zullen willen stellen. Amerika,
dal de VN' niet zonder reden wan
trouwt in hun politieke bedoelingen
zal daarvoor niet te vinden zijn om
andere redenen dan potentiele tegen
stemmers voor wie Moskou de regie
voert.
De Amerikaanse buitenlandse poli
tiek faalt in het Midden Oosten, om
dat nauwelijks valt te voorkomen dat
de VS militair op den duur steeds
verder bij de vijandelijkheden worden
betrokken. Naar te Washington ver
luidt zouden de inspanningen van
Robert McFarlane. Reagans speciale
onderhandelaar in het Midden Oos
ten, er nu vooral op zijn gericht voor
de Amerikaanse strijdkrachten een
aftocht zonder gezichtsverlies te rege
len Binnenskamers is men tot de
slotsom gekomen, dat de regering van
Gemayel vermoedelijk niet te redden
is, maar in elk geval niet bij machte
zal zijn om een werkelijk nationaal
gezag te ontwikkelen. Een opdeling
van Libanon is voor de VS minder
bezwaarlijk dan groeiende betrokken
heid bij een aan religie opgehangen
burgerkrijg.
De VN-vergadering zal wat betreft de
internationale politiek wederom
geen zoden aan de dijk zetten, maar
wordt vermoedelijk boeiender dan
deze retorische samenloop van om
standigheden in jaren is geweest.
Bestaat er nog wel een kerk althans in
Nederland waar de leden over zaken van
geloof en leven hetzelfde denken? Als je het kerke
lijk erf bekijkt, krijg je soms de indruk dat er niet zo
verschrikkelijk veel meer is waar de opvattingen en
standpunten gelijk op lopen. Op zichzelf hoeft dat
niet verontrustend te zijn. Als men het in 'geest en
hoofdzaak' maar met elkaar eens is. Uitgangspun
ten en uitwerkingen hoeven niet altijd parallel te
lopen. In vele gevallen kan het een goede zaak zijn
na te gaan waarin het gemeenschappelijke bestaat.
Zo'n analyse zou bij voorbeeld aan het licht kunnen
brengen dat het met de verschillen helemaal zo'n
vaart niet loopt, dat er misverstanden in het spel
zijn. En zo'n conclusie kan dan weer aanleiding
geven tot het formuleren van oplossingen waardoor
kerken en kerkleden „als uit één mond gaan spre
ken".
Een kort geleden verschenen brochure 1'Samen
geloven') heeft iets van een analyse Er wordt een
beschrijving gegeven van een aantal vormen van
geloofsbeleving met het doel in de plaatselijke
kerken gesprekken op gang te brengen over verschil
len in die geloofsbeleving Voornaamste doel is
vanzelfsprekend ontstane tegenstellingen de baas
worden, het moeilijk proces van naar elkaar luisteren
weer op gang brengen. Voor de inhoud van de
brochure een zogenaamde special bij het maand
blad Kerkinformatie van de gereformeerde kerken
is een werkgroep van de sectie pastoraat van het
deputaatschap gemeente-opbouw verantwoordelijk
Schema
Een van de waardevolle kanten van 'Samen gelo
ven' is dat op een kernachtige wijze (zij het hier en
daar wel wat hoogdravend en ingewikkeld) een
omschrijving wordt gegeven van de verschillende
menstypen waaraan ook de gereformeerden rijk
zijn: christenen van de bevinding, van de daad, van
de viering, van de gaven van de Geest, van de
belijdenis en van de mensen.
In een opzet als hier aangegeven schuilt het gevaar
van een te starre schematisering, van een al te
rigoureuze indeling in vakjes. De schrijvers hebben
dat beseft de geschetste typen komen meestal niet
puur. op zichzelf staand voor. zo zeggen zij. Vaak kan
men spreken van een meer ontwikkelde kant van de
mens Je zou daar nog aan toe kunnen voegen dat er
ook mensen zijn bij wie in de loop van hun leven de
accenten verschuiven, bij voorbeeld onder invloed
van bepaalde voorvallen in het eigen bestaan, of van
ervaringen die hen tot nieuwe inzichten brachten
van gebeurtenissen m de wereld die hun geloofsleven
veranderden
Zit in geloven ook niet altijd iets van in beweging
blijven openstaan voor vragen die de tijd met zich
meebrengt, geloofsschema's tijdig herzien'-1 Ook op
dit terrein geldt dat stilstand achteruitgang is de
opmerking bij jubilea dat de betrokken man of
vrouw altijd dezelfde is gebleven kan niet als een
compliment worden uitgelegd'
Bolwerk
Een brochure als 'Samen geloven' was in de tijd
waarin de gereformeerde kerken nog een massief
bolwerk vormden niet nodig. Zij is in wezen een
typisch produkt. van deze tijd. n.l. een poging om de
grote tegenstellingen in de visie op betekenis en
functie van het Evangelie zoals die in de kerken
bestaan goed inzicht te krijgen en ze terug te
dringen De brochure is te beschouwen als een
oproep tot het elkaar verdragen in eenzijdigheden
die men meent bij elkaar te ontdekken
Wijze opmerkingen worden gemaakt over de manier
waarop kerkleden moeten omgaan met geloofsver
schillen, zoals deze opmerking ..Wij luisteren naar
het spreken, denken, geloven, beleven van de ander,
met vanuit onszelf maar vanuit de ander, met de
ander mee. We oordelen niet. keuren niet goed,
keuren niet af. maar verdiepen ons in al datgene wat
omgaat in de ander, geven hem of haar alle vrijheid
om tot zijn of haar recht te komen. We verwachten
dat de ander ook zo met ons omgaat
Dc geschiedenis van de gereformeerde kerken be
wijst dat het elkaar verdragen, het elkaar de ruimte
geven niet tot de grootste deugden mag worden
gerekend De brochure geeft er een 'tragisch lijstje'
van. beginnend bij de Afscheiding in 1834 en eindi
gend bij de vrijmaking in 1943-1944. De scheuringen
en splitsingen zijn zo wordt gezegd als gestran
de schepen, die even zovele bakens in zee vormen.
Voor het heden komt er bij dat de tegenstellingen
zich met openbaren rond één enkel probleem, maar
dat er in allerlei opzicht diep ingrijpende verschillen
Geen herhaling
De schets is somber en de vraag kan worden gesteld
of er dan helemaal niets meer aan vriendelijks en
vrolijks over de gereformeerde kerken te vertellen
valt Gelukkig wel het verschijnen van een brochure
als Samen geloven' is op zichzelf al een bewijs van
het feit dat niet wordt geschroomd de moeilijke
vragen te verkennen en onder woorden te brengen.
En ook de schrijvers zullen niet de illusie hebben dat
de analyse in 'Samen geloven' dè oplossing zal zijn
om de kudde bij elkaar te houden
Een positief punt is 111 elk geval dat geen enkele
gereformeerde een herhaling wenst van scheuringen
en splitsingen El kan ook niet worden gesproken
van een opvallend grote overgang naar andere
kerken of van een massaal bedanken voor het
lidmaatschap (al is de groei er de laatste jaren uit». In
feite zijn de grootste zorgen die om de polarisatie en
om het behoud van de jongeren voor de kerk: steeds
meer blijkt dat de kerk zoals die reilt en zeilt de jeugd
niets of nauwelijks iets te zeggen heeft.
Wezenlijk
van inzicht bestaan sommige menen met beter te
doen dan naar de oude paden terug te roepen'. Niet
weinigen, onder wie vooral jongeren, wenden zich
teleurgesteld en vervreemd van de kerk af
De brochure 'Samen geloven' is in de eerste plaats
constaterend van aard. Zij gaat niet in op de
mogelijke oorzaken en achtergronden van de ver
schillen in geloofsbeleving. Zodoende wordt ook
niet de vraag behandeld hoe men die verschillen
moet waarderen in relatie tot de Bijbel. Is er alleen
maar sprake van accenten zoals 'Samen geloven'
ons wil suggereren? Gaat het in hel bijzonder niet
om de vraag hoe de Bijbel functioneert in het brede
verband van de samenleving? Als die vraag bevesti
gend wordt beantwoord blijken grote verschillen
van inzicht aan de dag te treden.
De zaak is deel van een groter geheel Enkele jaren
geleden is in de gereformeerde kerken het bokje 'God
met ons over de aard van het Schriftgezag'
verschenen. Dat boekje heeft nogal wat rumoer
veroorzaakt ial hoor je er de laatste tijd nauwelijks
meder iets van). Het boekje rekende in vele opzich
ten af met karikaturen die van sommige bijbelse
begrippen waren gemaakt. In hoeverre het Geschrift
van invloed is geweest op het denken en handelen
van het gemiddelde gereformeerde kerklid is niet 11a
te gaan. Wel kan zonder de zaak scheef te trekken
worden gezegd dat de problematiek die in 'Samen
geloven' aan de orde komt heel veel te maken heeft
met het boekje over de aard van het Schriftgezag,
hoe verschillend de mensen die de bijbel lezen ook
mogen zijn.
Dat in 'Samen geloven' aan deze samenhang geen
aandacht wordt besteed is te betreuren. Want dan
had de pijnlijke vraag „Geloven wij werkelijk nog
wel hetzelfde0" aan de orde moeten komen. Dan had
zeker ook de prediking een plaats moeten krijgen.
Ook in de gereformeerde kerken moeten verreweg de
meeste kerkleden het van die ene zondagse kerk
dienst hebben. Wat daar gebeurt is van groot belang
De prediking mag en kan nooit 'koekoek-éen-zang'
zijn, maar wie regelmatig de diensten bijwoont
constateert nogal eens gemiste kansen. Preken van
een bevestigend karakter, de toch al 'genisten in
Sion' stijvend in hun opvattingen, worden maar al te
vaak afgestoken De uitleg van het Evangelie is voor
de situatie van hier en nu. als het moet haaks op wat
'onder ons gangbaar is', komt dan nauwelijks aan
bod.
Niet herkenbaar
Niet altijd zullen kerkleden die behoren tot een van
de beschreven geloofsbeleving zich in die beschrij
ving herkennen Zo wordt gezegd dat binnen de vorm
van geloofsbeleving van de daad opnieuw verschillen
ontstaan: de ingewikkelde vragen die vanuit de
wereld naar deze gelovigen toekomen moeten wel tot
verschillende antwoorden leiden. Dan volgt: Chris
tenen-van-de-daad ervaren aan den lijve wat het
ontbreken van het zich beroepen op de Heilige
Schrift betekent. Het is voor hen nauwelijks meer
mogelijk hun inzicht betreffende zaken van de kerk
in de wereld van nu bijbels te onderbouwen. Mis
schien hebben zij aan zo'n fundering ook hoe langer
hoe minder behoefte0 Hoe dan ook hun emotione
le verbondenheid met verdrukten blijkt zonder veel
moeite steun te vinden bij de marxistische maat
schappij-analyse'.
Deze tirade, hoe ingewikkeld ook geformuleerd, is
onbillijk tegenover bij voorbeeld theologen die dag
in dag uit onderzoeken wat de Bijbel juist in on»
situatie te zeggen heeft. In feit wordt gezegd, stop
maar met uw werk, want het lukt toch niet. u komt-
zo voorspellen wij op de verkeerde plaats uit
Jammer, deze ontsporing in een brochure die be
doeld is elkaar 'vast te houden'.
J. J Teti
