DELTAWERKEN
MENSENWERK
MANUS
spionage
HET 'GROTE BELOEREN'
IS NIET ZONDER RISICO
schaap met veel poten
in de oosterschelde
De stemming in het bedieningshuis van de Manus is verre van opgewekt. Strakke
gezichten en gedempt gemopper. Het zit niet mee. Aan de noordelijke damaanzet van het
Iwerkeiland Roggenplaat moeten elementen worden geplaatst voor het bruggehoofd van de
stormvloedkering. De onderkant van zo'n bruggehoofd bestaat uit zeven grote betonnen
jringen, die in een U-vorm moeten worden neergezet. In totaal zijn voor de zes bruggehoofden
die in de pijlerdam zijn opgenomen (twee in ieder sluitgat) tweeënveertig van die ringen
nodig. Maar bij de plaatsing van de eerste de beste zit het al tegen.
De Manus cn de eraan vastgemaakte na er bijvoorbeeld een steenstorter neer vier mensen hem ergens nodig
aan vast maakt zodat deze precies op hebben, dan moet je er dus drie
de juiste plek zijn lading kan lossen, teleurstellen Het is dan gewoon een
Of. bij het neerzetten van de brugge- kwestie van goed overleg om na te
hoofdrmgen. een drijvende bok De gaan waar hij het dringendst naar toe
Manus heeft een kloeke kraan en een moet". De vervaardiging van een
zware lier aan boord om de grote planning voor de Manus wordt nog
nkers on tp kunnpn t.illpn waaraan ppit; cv tra hemr>»ilnlrl Hnni-hat clnnli.
drijvende bok Taklift III bewegen op
de deining heen en weer. De ring in de
lakeis van de bok maakt precies
dezelfde beweging, maar dan in de
tegengestelde richting. Zet 'm dan
maar eens op de juiste plaats. „Ik heb
er goed de klere in", laat uitvoerder J.
Ome Jan') van Oostzanen weten. Via
een portofoon heeft hij contact met de
man aan de lieren van de bok en met
nkers op te kunnen tillen, waaraan
de werkschepen hun verhaallieren
vastmaken. De zwaarste van die an
kers wegen 40 ton De kraan kan ook
n meetwagen die de exacte positie voor andere hijskarweien worden ïn-
moet bepalen. „OK Willem en niet gezet Met een trilplaat van 80 ton
zo chagrijnig, anders donder je maar verdicht de Manus de steenbestortin-
op", zegt Van Oostzanen in de porto- gen die om de voet van de pijlers
loon. En als Willem tegenwerpingen worden aangebracht. Hij wordt ook
eens extra bemoeilijkt doordat slech
te weersomstandigheden het werk on
mogelijk kunnen maken. Verweert
„Dat heb je hier nu eenmaal. Als je
achter Maastricht werkt, heb je daar
oud-gediende
en vletten, het regelen van allerlei
transporten, de controle op de beton
ning in het westelijk deel van de
Oosterschelde en de supervisie over
de gang van zaken in de verschillende
werkhavens. De meeste medewerkers
in de natte sector hebben diensten
van twaalf uur op en twaalf uur af.
waarbij ze na een week werken een
week vrij zijn Verweert hoort bij de
kaderfunct.innarissen die zoals hii dat
noemt, een'Chinese wacht lopen' Dat
betekent er zijn als het nodig is De
hoofduitvoerder verblijft door de
week na zijn vaak lange werkdagen in
een woonbarak en in het weekeinde
gaat de semafoon mee naar huis. En
als er iets aan de hand is. dan komt
hij Dat spreekt voor hem vanzelf Op
de veronderstelling dat zijn salaris
wel in overeenstemming zal zijn met
dit ongemak antwoordt Verweert met
een gnjnzend gezicht „Dat betwijfel
ik'
maakt, klinkt het laconiek: „Dat ma
ken wij hier op de brug wel uit"
De weersomstandigheden hadden bij
het plaatsen van de allereerste brug-
gehoofdring wel wat gunstiger kun
nen zijn. De deining is op de Manus
goed merkbaar 's Morgens bij de
voorbereidingen voor het karwei werd
Verweert (53) is een oudgediende in
het Deltagebied. Zestien jaar geleden
werkte de Sliedrechtcr al mee aan de
bouw van de Brouwersdam. Daarna
kwam hij bij de afsluiting van de
Oosterschelde.
Hij heeft het allemaal meegemaakt:
de inspanningen om de dam in 1978
gereed te hebben, de herbezinning op
op de rand van werkbaar weer Van- hoofduitvoerder natte sector van de de manier waarop het Oosterschelde
gebruikt bij het zogenaamde uitvlak
ken van de damaanzetten op de
plaats waar de bruggehoofden moe
ten komen te staan Tenslotte is de
Manus voorzien van de nodige meet
apparatuur en hij kan ook nog dienst
doen als duikponton. „Dat is geen
schaap met vijf poten, maar met een
7 miljoen
windkracht. 5 gemeten. Dat is precies stuk of negen', stelt C Verweert.
daar dat de tien mannen in het bedie- aannemerscombinatie, tevreden vast.
mngshuis van de Manus met bezorgde In tegenstelling lot de meeste andere
gezichten naar het trage heen-en-weer bijzondere vaar- en werktuigen is de
geslinger van de ring kijken. Maar Manus niet het eigendom van rijkswa-
achteraf valt het allemaal nog best terstaat. Dosbouw heeft de ponton
mee. Iets later dan de bedoeling was voor eigen rekening gebouwd, waarbij
komt de ring toch keurig op zijn ervan werd uitgegaan dat voor
plaats te staan, enkele uren later
gevolgd door de tweede.
uitzondering
veelzijdig stuk gereedschap in de toe
komst ook buiten de Oosterschelde
wel bestemmingen te vinden zullen
zijn.
van de weinige hphppr
de regel dat alle uc,lcc'
werktuigen die in
worden
de storm-
laam dra-
De Manus is
leite meer
de matten
Verweert en H. Klatter de laatste
voor rijkswaterstaats Deltadienst
voeren het beheer over de Manus Dat
is niet altijd even gemakkelijk Door
het grote aantal taken dat de ponton
kan verrichten, wordt vaak vanuit
verschillende onderdelen van de pij-
lerdambouw gelijktijdig een beroep
gebied het best beveiligd zou kunnen
worden en de beslissing om geen
dichte dam maar een stormvloedke
ring te bouwen In dat veranderings
proces kreeg Verweert op een gegeven
moment de zinkstukken en de pylo
nen voor de kabelbaan op te ruimen
aan de totstandkoming waarvan hij
zelf had meegewerkt. „Dat ging toen
wel even aan mijn hart. Afbreken wat
je zelf hebt helpen opbouwen is niet
leuk", constateert hij terugblikkend.
„Als de opdrachtgever bij wijze van
spreken zegt we sluiten die Ooster
schelde af met kokosnoten, dan heb je
dat in de aannemenj vanzelfsprekend
gewoon te doen. Maar het gaf toch een
teleurstelling toen we alles voor de
dichte dam weer moesten afbreken
Verweert haast zich daarbij te verze
keren dat de bouw van de pijlerdam
uit technisch oogpunt een stuk inte-
7,0 niet van alle dan toch
vel van veel markten thuis. De 50 m
lange en 20 m brede ponton is uitge
est voor een reeks uiteenlopende
'aken. In de allereerste plaats is de
Manus een afvierponton. Dat wil zeg-
?en dat hij met behulp van zijn acht
lieren nauwkeurig positie kiest, waar
op de Manus gedaan. „Het is zonder ressanter is dan de oorspronkelijk
meer het meest besproken vaartuig geprojecteerde dam.
dat we hier hebben. Iedereen heeft het
wel ergens voor nodig", aldus Klatter.
Dit brengt met zich mee dat het niet
eenvoudig is een planning te maken
Als hoofduitvoerder natte sector is
Verweert wat de breedte van zijn taak
betreft goed vergelijkbaar met de Ma
nus. Hij houdt zich ook met veel
Het manusje van alles we bedoelen
nu weer de ponton en niet de hoofd
uitvoerder heeft ruwweg 7 miljoen
gulden gekost Klatter. „Je begint
met een dooie ponton en wat draden
en die stoffeer je naar gelang de
behoefte met allerlei voorzieningen
Zo wordt het op den duur heel wat"
De medewerker van rijkswaterstaat
beschouwt de installatie van de tril
plaat aan boord van de Manus als de
belangrijkste stoffering van de pon
ton Deze zogenaamde verdichtings
eenheid zit er nog maar pas op Trillen
onder water blijkt een moeilijke zaak
te zijn Dat. is misschien een van de
redenen waarom in Nederland de op
dracht niet kon worden gegeven voor
de vervaardiging van de trilplaat. Een
Duits bedrijf heeft hem nu geleverd
Met stapjes van vier bij vier meter
trilt de vcrdichtmgseenheid de steen-
bestortingen rondom de pijlervoet, de
eronder liggende flmderingsmatten
en de tussen de matten in aange
brachte bestortingen. algedekt door
een zogeheten grindwiepenmat. aan.
De eerste proeven ermee stemden tot
tevredenheid. De verwachtingen over
deze nieuwe poot van het al van
zoveel ledematen voorziene schaap
zjjn hooggespannen.
FotoWim Riemens
voor de mzet van de Manus „Hij kan uiteenlopende zaken bezig: de veran-
natuurlijk maar op één plaats tegelijk
zijn", zegt Verweert nuchter. „Wan-
kering van de werkschepen in de
sluitgaten, het beheer van sleepboten
rinus antonisse
en ben jansen
ZATERDAG 24 SEPTEMBER 19
PZC/weekendkrant
21
Het was pas ochtend in Washington, toen op donderdag 1 september de Amerikaanse minister van
buitenlandse zaken George Shultz op de televisieschermen verscheen. De bewindsman was boos. Trillend
van emotie vertelde hij dat de dag tevoren een Zuidkoreaanse Boeing-747 was neergeschoten door een
Russisch MIG-23-jacht vliegtuig.
Niet alleen afschuw, maar ook verbazing bij zijn toehoorders. Want Shultz somde op de minuut nauwkeurig
op, welke conversatie er had plaatsgevonden in de cockpits van de MIG- en Soechoj-15-jagers. Acht van deze
toestellen hadden de in Russisch luchtruim doorgedrongen jumbojet als lastige horzels omzoemd, tot aan de
twee fatale raketschoten na twee en een half uur kat-en-muis-spel.
Hoe kwam de minister aan die
verbazingwekkende nauwkeurige
Russische pilotenpraat? Hij gaf er
het antwoord niet bij, maar het
luidt simpelweg: afkomstig van een
instantie, die een paar kilometer
verderop huist. In Fort Meade bij
Washington zetelt het snel kloppen
de spionagehart van de Verenigde
Staten Het National Security
Agency (NSAi.
De NSA-bazen zullen de minutieuze
verslaggeving van minister Shultz
met gemengde gevoelens hebben
aangehoord, want hel openhartig
citeren uit spionagebronnen hoort
niet tot de gebruiken en geeft iedere
verzamelaar van 'gevoelig' mate
riaal kippevel. Maar in de afweging
of de aanwezige gegevens al dan
niet mochten worden geopenbaard,
moet het politieke voordeel het heb
ben gewonnen van de traditionele
zwijgzaamheid.
snufjes
Het Boeing-incident richt de
schijnwerper op het duistere spio-
nagespel. dat de Russen en de Ame
rikanen op het scherp van de snede
spelen. Een duur en gevaarlijk spel
met als ondertitel 'Ik beloer jou.
want jij beloert mij'. Een spel over
vele schijven, bedreven met de
modernste elektronische snufjes.
Spionageschaak met satellieten,
met vliegtuigen en met schepen
heeft in het verleden geleid tot
kritieke momenten tussen Oost en
West. Berucht, maar nu al bijna
vergeten is het 'U-2-incident' van
1960.
Op 1 mei 1960 startte de Ameri
kaanse piloot Francis Bary Powers
op de Turkse luchtmachtbasis Ada-
na zijn (onbewapende) Lockheed-U-
2-spionagetoestel voor een fotover
kenningsvlucht Via Pesjawar in
Pakistan vloog hij het Sowjet-Iucht-
ruim binnen om naar het Noorse
Bodo te" koersen. Maar zover kwam
de 30-jarige Powers nooit, want de
Russen schoten zijn U-2 neer met
een vanaf de bodem gelanceerde
raket
Powers wist zich met zijn schiet
stoel in veiligheid te brengen en
kwam neer in de buurt van Swerd-
lowsk in Siberie. Piloot en wrak
stukken werden in triomf afgevoerd
naar de hoofdstad Moskou en daar
tentoongesteld Partijchef Nikita
Chroesjtsjov zwaaide voor de neu
zen van de leden der Opperste Sow-
jet met grote foto's, die naar zijn
zeggen afkomstig waren van een
filmpje uit de U-2-brokstukken. Ze
toonden vliegvelden met bommen
werpers en andere militaire installa
ties.
eisenhower
Met een theatraal gebaar liet de
'spionage' schreeuwende
Chroesjtsjov twee weken later een
topconferentie in Parijs uiteen
spatten. De Franse president De
Gaulle, de Britse premier McMil
lan en zeker de Amerikaanse presi
dent Eisenhower bleven bedrem
meld achter.
Misschien had de Rus wat minder
luid geroepen, als de U-2-affaire met
had aangetoond dat het Sowjet-
luchtverdedigingssysteem zo lek
was als een mandje. Powers werd
pas op een hoogte van 22.000 meter
neergeschoten, toen hij meer dan
drie uur boven Russisch grondge
bied had gevlogen. De ongelukkige
piloot werd in een showproces door
de Russen veroordeeld tot 10 jaar.
zat 21 maanden in de cel en werd
vervolgens uitgewisseld tegen de in
Amerika gevangen meesterspion
Rudolf Abel. Op 1 augustus 1977
verongelukte Gary Powers bil een
helikopterongeluk boven Los Ange-
Een tweede geruchtmakende spio-
nagebotsmg tussen Oost en West
vond plaats op 23 januari 1968.
Hoofdrolspelers waren de Ameri
kaanse bemanningsleden van het
islechts zeer licht bewapende i spio-
nagescheepje USS Pueblo en enkele
torpedojagers van de Noordkore-
aanse marine
De Pueblo lag volgens kapitein
Lloyd Bucher In de internationale
wateren voor de Noordkoreaanse
kust. toen de torpedojagers kwa- 'S&-'
men opdagen en het vlaggesein
'Bijdraaien of ik open het vuur' ï&j
toonden Bucher dacht eraf te ko-
men met het contrasein 'Ik bevind
me in internationale wateren', maar Bh*
dat lokte enkele salvo's uit de
Noordkoreaanse boordkanonnen
n enterploeg van de Noordkorea-
n bracht schip en bemanning op
ar een steiger in de buurt van
>nsan Tot 22 december rekten de
ders in Pjongjang de vrijlating
n de Amerikanen Die maakten
ussen kennis met de wreedheden
n het gevangeniswezen in Noord-
>rea. geheel onkundig van de
id het incident opgestoken poli-
ke storm. SR-71
De afluisterapparatuur en de gehei
me codeboeken vielen in handen
van de Noordkoreanen, zodat de
Verenigde Staten uit de Pueblo
affaire leerden dat ook spionage-
schepen deugdelijk dienden te wor
den bewapend
Twee oude incidenten en de recente
onthulling van minister Shultz leg
gen de vinger op de gevoelige spïo-
nageplek, waaraan Russische noch
Amerikaase ingewijden de buiten
wereld graag laten voelen. Maar
niet alles is altijd 'zeer geheim' te
houden.
rhyolite
Zo werd twee weken geleden al
snel duidelijk dat de Amerikaanse
bewindsman zijn pilotenconversa-
tie putte uit de bronnen van het
Nationaal Security Agency. Een
hypermoderne Rhyoli te-satelliet,
die ergens boven Borneo zweeft,
pikte de gesprekken routinematig
op, stuurde ze naar de tussenpost in
Ellis Springs (Australië), waar ze
vlijtig werden doorgestraald naar
de NSA-supercomputer.
De Japanners kwamen bovendien
ook met bandjes, waarop de MIG-
en Soechoj-piloten waren te horen
kennelijk ontsproten aan de grote
radar- en afluisterpost Wakkanai op
het uiterste noordpuntje van het
eiland Hokkaido
Het grote spionagespel wordt anno
1983 op alle niveaus gespeeld In het
heelal, in de lucht, op zee en op het
land. De duurste methode is het
gebruik van satellieten, mogelijk
gemaakt door de ruimtevaart. De
Amerikanen gebruikten er tot voor
kort exemplaren voor met onschul
dig klinkende namen als Big Bird
(Grote Vogel) en zetten die traditie
voort met de modernere Keyhole
(Sleutelgat). De Russische tegen-
frits cabout
hangers heten Kosmos en Wostok.
De techniek van deze satellieten
laat toe dat foto's met details van 15
centimeter grootte op aarde zicht
baar zijn. Beide kampen laten een
koker met geknipte foto's 'uitspu
wen' door de satelliet, de koker valt
als hij door de dampkring is aan een
parachuutje omlaag en wordt dan
keurig door een vliegtuig in een
soort schepnet opgevangen
Dc allernieuwste Amerikaanse sa
tellieten van de Rhyolite-categorie
hebben belangstelling voor Russi
sche radio- radar-, ultrakortegolf-
en telemetnsche signalen. Die tele-
metrie wordt uitgezonden door ra
ketten en bevat gegevens over
hoogte, snelheid en koers. De Key
holes van het laatste bouwjaar heb
ben de kokermethode niet meer
nodig om hun foto's naar de aarde
te krijgen. Ze passen de digitale
computertechniek toe en zenden
hun beelden derhalve als reeksen
van nullen en enen uit
nummerbord
Een Keyhole-satelliet mag dan het
nummerbord van Joeri Andropovs
limousine kunnen fotograferen
vanuit het heelal, het wat 'eenvou
digere' werk met vliegtuigen, sche
pen en waarnemingsposten op het
vasteland blijft volgens de spiona-
geschakers van de twee groot
machten ook nodig.
Luisterstations op het land zijn zo
talrijk in de VS. de Sowjet-Unie en
de met beide blokken bevriende
naties, dat tellen bijna onmogeüjk
is Russen en Amerikanen hebben
voor spionage te-water de nodige
speciale schepen in de vaart.
De luchtmachten doen wat het
'simpele' spioneren betreft het ge
vaarlijkste werk Dat mag alleen al
blijken uit de late en zeer aarzelend
toegegeven vlucht van een Ameri
kaanse RC-135 (een 'speciale'
Boelng-707). die achter de neerge
schoten Zuidkoreaanse Boeing-747
heeft gevlogen en er zo op uit was
om te vernemen, welke radarfre
quenties de Russen gebruiken voor
het 'aanpeilen' van een burgertoe
stel.
Dat de luchtmacht-spionage zeker
niet zonder risico's is, leert ook de
bestellijst van de US Air Force voor
nieuwe U-2-toeslellen In het finan
ciële jaar 1968 moest het al uit 1954
stammende ontwerp opnieuw in
produktie worden genomen, omdat
zeker twee dozijn U-2-vliegtuigen
waren gesneuveld door 'ongelukken
of door verliezen boven vijandelijk
gebied'. Bij welke dramatische inci
denten deze 'verliezen' tot stand
zijn gekomen, daar heeft de buiten
wereld geen weet van.
De U-2-produktielijn is in 1980 al
weer in gebruik genomen bij de
Lockheed-fabriek in Califomie, nu
voor de nieuwe TR-1. Was de U-2
een soort zweefvliegtuig-met-motor
voor fotowerk, de daaruit afgeleide
TR-1 kan met zijn extra ingebouw
de Side-Looking Airborne Radar
(SLAR) zeker vijftig kilometer 'op
zij' het vijandelijk gebied inkijken
zonder dat territorium zelf te hoe
ven binnenvliegen. Een voedselop-
warmer voor de piloot ontbreekt
niet. al moet hij het doen met
smakeloze ruimtevaarthappen uit
tubetjes
awacs
Een andere Amerikaanse spion-in-
de-lucht die een opzij kijkende ra
dar aan boord heeft, is AWACS, het
Airborne Waming And Control Sys
tem De volledig omgebouwde
Boeings-707-302B (nieuwe naam
E3A Sentry i met de karakteristieke
paddestoelvormige radar-antenne
op de rug, kunnen vierhonderd kilo
meter bij de vijand naar binnen
kijken De Amerikaanse toestellen
kunnen dan langs het randje van
het verboden luchtruim blijven
koersen
De United States Airforce zweert bij
AWACS, omdat het systeem be
trouwbaar werkt en de 'kromming"
van de horizon wordt vermeden,
waar een radarpost^ op de grond
geen zicht heeft. De Amerikaanse
alweters doen dan ook een beetje
lacherig over de Russische AWACS,
codenaam In de VS is Moss, een
Toepolev-114 met vier propellormo-
dit gevaarte is
idestoelanten-
ne geschroefd, met een doorsnee
van een meter of elf. maar de als
Toe-126 door het leven gaande Sow-
jet-AWACS zou het boven land
povertjes doen. Alleen boven water
is er enig succes van te verwachten,
omdat de radarsi
reflecteren
De Amerikaanse luchtmacht werkt
ten slotte ook nog met 32 spiona
getoestellen van het type SR-71,
een soort platvis met twee enorme
straalmotoren, die op topsnelheid
over vijandelijk gebied worden ge
jaagd en intussen de camerasluiters
laten klikken Een aantal SR's-71 is
gestationeerd op het Japanse Oki
nawa
De grootmachten beloeren elkaar
zonder ophouden, vanuit alle hoe
ken en galen. 'Denk eraan, dat je
daar niet bent om een oorlog te
ontketenen', kreeg Pueblo-kapitein
Bucher voor hij vertrok te horen
van zijn superieur. Soms brengt
een spionage-incident een oorlog
echter akelig dichtbij.'
toren Op de rug va
ook een roterende p
len dan beter
