AAPJES KIJKEN de planeten van wega OP ZOEK NAAR LEVEN IN DE RUIMTE a; iras pakt primeur haanstra en chimpansees PZC/ weekendkrant 19 Is de Nederlands-Ameri kaanse kunstmaan IRAS inderdaad planeten bij de ster Wega heeft aangetoond, is dat zonder meer een specta culaire ontdekking. Astrono men zijn ervan overtuigd dat ook bij andere sterren plane ten bestaan, maar echt bewe zen was dit nog niet. IRA eist deze primeur voor zich op. Een belangrijke vraag is nog steeds of er elders in het heelal leven voorkomt. Het lijkt uitermate onwaarschijnlijk de aarde de enige planeet met leven in het heelal zou zijn. Om leven een planeet te hebben is er in de eerste plaats een planeet nodig. Als je een planeet hebt kan daarop, door evolutie, leven in diverse vormen evo lueren. De planaat aarde is 4.5 miljard jaar geleden ontstaan uit een grote wolk van gas en stof. In die wolk. turbulente bewegingen de bo ventoon voerden, ontstonden de zon planeten. De zon is een gewone ster. een beetje aan de kleine kant. die slechts van de andere sterren iar- onderscheidt doordat ze veel dichter bij staat dan alle andere sterren. Het heelal is ouder dan de aarde, zo n 15 miljard jaar geleden is het heelal bij een oerexpolisie gevormd. Het proces van stervorming is niet opgehouden toen het heelal was ontstaan. Voort durend ontstaan er nieuwe sterren, terwijl andere sterren aan het einde van hun leven komen en afsterven. Oi*zonnestelsel is met een ouderdom vanl 5 miljard jaar. dus een tamelijk jeugdig onderdeel van het heelal, waarschijnlijk gevormd uit materiaal dat vroeger al in andere sterren en P planeten heeft gezeten. Het is niet overdreven te stellen dat de aarde uit tweedehands materiaal bestaat, uit materiaal dat al een leven in een ander hemellichaam achter de rug pi'02f heeft We nemen met onze telescopen waar dat er nog steeds nieuwe sterren wor den gevormd. In het sterrenbeeld Orion zit bijvoorbeeld een grote gas wolk waarin we nu de geboorte van enkele nieuwe sterren aanschouwen. Ook op dat gebied heeft de IRAS- kunstmaan al enkele spectaculaire ontdekkingen gedaan: ons inzicht in het ontstaan van sterren wordt funda menteel vergroot, dank zij de waarne mingen van de IRAS astronoom David Black op een door NASA georganiseerde coferentie de vraag, hoe groot de kans was dat er inderdaad planeten bij een andere ster aangetoond zouden worden. Black constateerde vooraf dat in geen enkel geval het bestaan van planeten buiten ons zonnestelsel onomstotelijk is bewezen. Vervolgens betoogde hij dat er zowel met telescopen vanaf de aarde als met telescopen in de ruimte gezocht zou moeten worden naar an dere planeten. chriet titulaer wega De ontdekking die nu terecht in de publiciteit is gekomen betreft de ster Wega. Wega is de helderste ster in het sterrenbeeld de Lier, een sterren beeld in de vorm van een Wiebertje, dat we nu heel hoog aan de hemel moeten zoeken. De ster Wega is rela tief jong: astronomen denken dat deze ster pas een miljard jaar geleden is ontstaan, op de kosmische schaal dus een kleutertje. Als er rond de ster Wega inderdaad donkere begeleiders tijn, betekent dat dat er tenminste een andere ster. builen de zon. met planeten is. De donkere begeleiders san de ster Wega zouden best veel kleiner kunnen zijn dan de planeten rond de aarde, doch heel belangrijk is dat niet. Voor de astronomie is van fundamen teel belang dat de aarde, als donkere begeleider van de ster „zon", geen extreme uitzondering is. Volgens de theorie van de stervorming zou het eerder regel dan uitzondering zijn dat er tegelijk met de ster donkere bege leiders in de vorm van planeten en Planetoiden bestaan. Omdat deze donkere begeleiders geen licht uit stralen zijn ze niet direct vanaf de aarde waarneembaar, zelfs niet met de allergrootste telescopen. In het verleden is er veel en vaak gezocht taar planeten bij andere sterren Al meer dan een maand lang zit de Nederlandse cineast Bert Haanstra dag in dag uit aapjes te kijken in het Burgers Dierenpark in Arnhem. Haanstra maakt er een film over de vaak merkwaardige karaktereigenschappen van chimpansees. Klokslag 9.30 uur klautert hij samen met een assistent op een twee meter hoge stellage om pas aan het eind van de middag weer naar beneden te komen. Wat Haanstra uiteindelijk met de film „Chimpansee-politiek" gaat doen is nog niet bekend. Wél is hij ervan overtuigd dat er vooral in het buitenland interesse voor zal bestaan. „Het is fantastisch als je ziet hoe stra geen enkel taboe. Ze doen pre- intelligent deze apen zijn Je houdt cies waar ze zin in hebben, schamen het met voor mogelijk Ze zyn vaak zich nergens voor. Alles wat er in slimmer dan menig mens", vertelt hun kop opkomt voeren ze uit De Haanstra vanaf zijn stellage. Tijdens cineast blijft tijdens de opnames het gesprek wil hii niet even naar onafgebroken op zijn stellage zitten. beneden komen Hij wenst de dieren geen ogenblik uit het oog te verlie- „We hebben onder ideale weersom standigheden kunnen filmen Van zen. „Zodra ik iets zie moet de alles hebben we al meegemaakt. Enkele karaktertrekjes waarvan we weten dat chimpansees die hebben aldus de cineast die enige jaren staan nu nog met op de film. Daar geleden opzien baarde met de film „Bij de beesten af" Voor de opna men van die film is hij indertijd naar Tanzania gegaan geen haast Een van de dingen die Haanstra vrijwel direct opviel toen hij in Bur- wachten we eigenlijk nog op". uitdagen Haanstra heeft veel van zyn kerinis van chimpansees uit een rapport van etholoog (gedragskundige) Frans de Waal De Waal presenteer de vorig jaar na een diepgaande gers Dierenpark neerstreek is het studie een boek over het leven van feit dat de apen in de Arnhemse diergaarde veel meer tijd hebben. chimpansees. Voor Haanstra was dat aanleiding om de karaktereigen- pieter ploeg „In het wild hebben de chimpansees schappen van de aapsoort op de film altijd haast. Ze moeten elke dag te zetten Een van de aardigste dingen die hij tot nog toe heeft meegemaakt in de chimpansee-Jco- lonie van de Arnhemse dierentuin vindt hij de wijze waarop de jonge aapjes oudere soortgenoten tot ver velens toe uitdagen. Ze kijken pre cies hoever ze kunnen gaan Weten drommels goed dat ze stikvervelend zijn en leren juist daardoor razend snel weg te komen. Zo worden die dieren groot, aldus Haanstra. voor hun eigen kostje zorgen Dc dieren hier worden op vaste tijden gevoederd Hoewel je dat dus niet zou verwachten vertonen deze apen toch een heel normaal gedrag Niets anders dan hun familie in Tanzia- nia", weet Haanstra. Dagelijks maakt de dierenfilmer kostelijke avonturen van de apen mee. De chimpansees in Burgers Inmiddels kent hij de 26 apen in de kolonie zo goed dat hij van alle dieren de namen weet en ze vanuit ,-erte kan herkennen. „Moet je Dierenpark leven zoals bekend in opletten", zegt hij ineens. „Nu gaat een grote kolonie. Liefst 26 apen die grote, die heet Jeroen, naar de zitten er in een vrij groot gebied dat boomstam die daar ligt. Voordat hij twee passen heeft gezet hebben alle kleine apen hem al gegroet", weet Haanstra. Op het moment dat hij dit voorspelt staan alle kleine apen inderdaad diepe buigingen te ma ken voor Jeroen die precies op bedoeide boomstam afloopt. Haan stra heeft zo tal van voorbeelden waarmee hij (en ook Frans de Waal) duidelijk aantonen dat het gedrag spatroon van chimpansees dikwijls werkelijk frappant is. Haanstra weet nog niet te zeggen hoe lang hij nog blijft filmen in Burgers. „Dat hangt van de apen af'. aan de ene kant wordt omzoomd door een watergang en aan de ande re kant door een hekwerk. Die af rastering staat continu onder span ning. „Af en toe raakt een aap dat hek aan. Hij krijgt dan een schok. Meteen vertelt hij aan de rest van de kolonie wat er gebeurd is. Het resultaat is verbluffend volgens Haanstra: „Geen aap haalt het meer in zijn hoofd om ook maar in de buurt van de afrastering te komen. Deze apen zijn niet zomaar slim. ze zijn echt intelligent". Chimpansees kennen volgens Haan- ZATERDAG 13 AUGUSTUS 1983 peter van de kamp De Nederlandse astronoom professor Peter van de Kamp maakte in 1963 bekend dat hij bij de ster van Barnard een donkere begeleider had aange troffen Hij had een onregelmatigheid ■n de beweging van die sterk aange toond. die alleen verklaarbaar zou zijn goor aan te nemen dat er een donkere «geleider rond de ster zou draaien lamard's ster is een van de sterren •jie het dichtst bij de aarde staan, daarom is het bij die ster nog tamelijk Makkelijk om zo'n beweging te ont dekken. Professor van de Kamp heeft later "ok by andere sterren dit soort onre gelmatigheden aangetoond, doch zijn *aarnemingen zijn niet volledig over jagend Nog steeds en met de verfij- 'fng van de methoden in feite steeds ®eer. wordt er getwijfeld aan de juist- Een deel van ome eigen melkweg, gefotografeerd door de Belgische amateur-astronoom Danu Cardoen We zien wolken t "em van het werk van Peter von Hq nog nieuwe sterren worden gevormd. |ln de zomer van 1979 besprak de nen in principe planeten bestaan. Het hele heelal kan uitbundig gevuld zijn met planeten. Het aantonen van zo'n planeet ging tot nu toe onze techni sche mogelijkheden te boven. Wel licht dat juist deze ontdekking aan toont hoe geweldig geavanceerd de IRAS is. We mogen er trots op zijn dat een kunstmaan, die aan Neder landse breinen is ontsproten, deze ontdekking opeist. Van de andere kant is het op dit moment juist te constateren dat het jammer is dat Nederland de kunstmaan niet alleen heeft gebouwd en nog meer dat het IRAS-project geen vervolg krijgt. Als planetenvorming inderdaad meer regel dan uitzondering is. kunnen we met een vernieuwd élan gaan zoeken naar leven elders in het heelal. We denken dan met in de eerste plaats aan buitenaards bezoek aan de aarde fysiek zullen de afstanden tussen ster ren wellicht onoverbrugbaar zijn. We denken in het gunstigste geval aan radiocontact met een andere bescha ving. Er zijn veel onzekerheden, zoals is een andere levensvorm ook commu nicatief Waar moeten we zoeken naar leven9 enz Een jaar of twintig geleden waren astronomen nog.erg sceptisch over de kans dat er elders in het heelal leven zou worden gevonden Professor Ge rard Kuiper, de grote Nederlandse planetendeskundige. sprak in dit ver band altijd over het zoeken naar een buitenaardse speld in een aardse hooiberg. Ook in dit opzicht zijn de tijden echter grondig veranderd: zelfs de meest serieuze astronomen interes seren zich nu voor de vraag en met iedere radiotelescoop wordt weieens geluisterd naar mogelijke levenste kens van buitenaardse beschavingen. Er worden conferenties georgani seerd over SETI I Search for Extra Terrestrial Intelligence), het zoeken naar buitenaards leven. Deze confe renties vinden opvallend vaak in Rusland plaats, maar ook het Ameri kaanse ruimtcvaartbureau NASA heeft een afdeling voor dit speur werk. In dit jaar geeft NASA miljoe nen guldens uit aan het zoeken naar buitenaards leven. De ontdekking van de IRAS laat zien dat dit wel licht een heel zinnige investering is. Black was van mening dat de kans op succes met telescopen op aarde groter was dan met telescopen in de ruimte. Volgens Black had geen enkele in aanbouw zijnde ruimtesonde de mo gelijkheid planeten te ontdekken. Toen Black zijn toespraak hield was de IRAS in aanbouw. De IRAS heeft nu "bewezen dat Black ongelijk had. Black constateerde ook dat alss er ooit planeten gevonden zouden wor den, deze ontdekking van wezenlijke betekenis voor de mensheid zou zijn. De ontdekking van de IRAS is dus echt spectaculair leven Voor leven op een andere planeet is. zoals gezegd, in de eerste plaats een andere planeet nodig. In het heelal tellen we tenminste 10 miljard ster renstelsels. elk bestaande uit zo'n 100 miljard sterren. Bij elk van die mil jarden keer miljarden sterren kun- De IRAS m aanbouw bij Fokker.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1983 | | pagina 19