skoorheren
terug
Jabdij
vesperdienst
in de
koorkerk
PZC/ weekendkrant 15
fotografie
wim riemens
ds. s.j.m.
hulsbergen
Norbertijnen van Averbode die op bezoek komen bij de Provinciale
Bibliotheek van Zeeland, hebben de wens te kennen gegeven om
tijdens hun bezoek in de koorkerk een vesperdienst te houden, wat hun
natuurlijk is toegestaan. En daarmee wordt even de herinnering gewekt
aan het leven in deze abdij, zoals zich dat vóór de Reformatie afspeelde.
Het getal der kanunniken dat in de in de abdij heeft men geleefd naar
abdij verbleef, is altijd betrekkelijk de regel van Sint-Augustinus,
gering geweest. Het hoogste getal waaraan zo streng mogelijk de
dat wij kennen is 36. Onder hen hand werd gehouden, althans in de
waren natuurlijk de abt en de prior, eerste eeuwen. Een van de voor
die hem bij afwezigheid verving schriften van Augustinus is: Vol-
Dan was er altijd de proost, die het hard trouw in het gebed op de
beheer had over de bezittingen van vastgestelde uren en tijden Het is
de abdij. Verder woonde in de abdij een bijbelse regel, dat volharden in
de novicenmeester. wiens laak zeer hei gebed. Augustinus heeft, er een
belangrijk was. De kanunniken die stelsel van gemaakt. De regel van
de kloosterparochie (Nieuwe Kerk), Augustinus besloeg heel de dag.
de Westmonster (gedeeltelijk) als- En die dag begon al vroeg voor de
ook de parochie van de bagijnen koorheren, om twaalf uur 's nachts
bedienden, woonden ook in de ab- Dan moesten ze in hun koorban-
dij Een belangrijk man was hier ken. nadat zij zich eerst in hun
verder de keldermeester, die wij eigen cel met de lezing van boetp-
tegenwoordig de econoom van de salmen op de komende dag hadden
abdij zouden noemen Er moest een voorbereid In processie kwamen
bakmeester ziin alsook een biblio- zij de kerk binnen, waar de Metten
thecaris. Tenslotte vielen de oude en Lauden werden gezongen. Daar-
kanunniken weer op de abdij terug na konden de kanunniken gaan
wanneer zij het werk in de paro- rusten tot de dageraad begon te
chies met meer goed aan konden lichten en zij weer in hun Koorkerk
En dan woonden er natuurlijk de moesten zijn voor de Pnme waar
novicen. die een degelijke opleiding bij gezamenlijk drie psalmen ver
kregen. Het is met te zeggen hoe- den gereciteerd, gevolgd door een
zeer de abdij het priesterbestand m vroegmis Vervolgens bestopd de
Zeeland omhoog geheven heeft mogelijkheid dat zij ook ieder voor
maar als zodanig zal ze van moei- zich een mis konden opdragen aan
lijk te onderschatten betekenis zijn een van de altaren die er in beide
geweest De abdij was verreweg de kerken waren
belangrijkste geestelijke instelling Na afloop hielden de kanunniken
die Zeeland in de Middeleeuwen een bijeenkomst in de kapittelzaal,
gekend heeft waar zaken van algemeen belang
werden besproken en er kon wor-
Wanneer we knken naar de eebou-
- den gebiecht, waarna de tijd voor
wen van de abdij zoals ze er ston-
,1-.. i--. .„Z studie was aangebroken, tot de
den in Id<4 toen de Norbertijnen v
Middelburg moesten verlaten, sul- Deï™Sd g"oted dooi
len we er ons over kunnen verbazen °°°r
dat hier hoogstens 38 kanunniken dee®e*kj"„citerd
tenwTdafert^halve^eTanunm BlJ het middagmaal moesten allen
Len en „jv"e„ oorieteb~s
waren en dat men mensen van "w een rustuur volgde dat eindigde
buiten in dienst nam. want tenslot- jj.l.'.J:,,,,.:
te was de abdtl een heel bedrijf Er d" ves5e S V» i,
was een brouwerij en de magistraat ne u.i w.erd^enllorra
van Middelburg was indertijd wat j fh i t
blij dat de abdij dit werk ter hand ed de
nam ÏÏ'.Sfedl 'nl hakkprii Ook de lekebroeders moesten zich
had zo ook eigen personeel, evenals aa" deaa ^?mh™d™' jSÏÏte""1
de poortwachter, die heel wat bro- vormde
Iets van die nuni< rep-el en ne «sti
den heeft uitgedeeld Dagelijks was
dat een hele bedoening
Iets van die oude regel en de stille
luister van vroeger zal herleven
ais op 10 september te 15.1
Norbertijnen van Averbode aan
Maar. wat was de belangrijkste hun Vesperdienst beginnen. Dat
taak van dc kanunniken0 Hun gebeurt op een plaats die door
andere naam 'koorheren' duidt er- de eeuwen heen, hetzij abdij, hets-
op dat hun belangrijkste taak was zi hetzij bestuurscentrum, hetzij
het dagelijks koorgebed in de koor- bewaar- en studieplek voor het
kerk. Deze kerk stond wel in open cultureel erfgoed altijd een oord
verbinding met de Nieuwe Kerk. van bezinning is geweest en geble-
maar ze was toch speciaal het Ven.
domein van de kloostergemeen- De koorbanken en het altaar zijn
schap. Deze kerk was gewijd aan de weg uit de Koorkerk, maar de
Heilige Maagd en de parochiekerk Abdij functioneert nog het hart
(Nieuwe Kerk) aan Sint-Nicolaas van Zeeland.
VIERDAG 6 AUGUSTUS 1983
heeft gehad. Ontevreden was men
over de leefwijze van de hogere en
lagere geestelijkheid en zo groeide de
beweging rond Tanehelijn. De Nor
bertijnen zijn de bestrijders van deze
beweging geweest bij uitnemend
heid. Zij hebben haar afgeschilderd
als aartsketterij bij uitnemendheid.
Tegenwoordig denken we daarover
wel enigszins anders. Maar mis
schien hangt het ook met Tanehelijn
samen dat er in Zeeland zo snel een
kloostergemeenschap van Norbertij
nen is gekomen.
In 1128 heelt de Sint-Michielsabdij
een bestaande gemeenschap van re
guliere kanunniken, die waarschijn
lijk verbonden waren aan de West
monster. bemand met Norbertijnen
Het ging er om kanunniken te kweken
die geheel konden worden ingezet
voor de zielzorg in de parochies. De
Norbertunen leefden in hun abdijen
naar de regel van Augustinus. Waar
schijnlijk is in 1150 (of 1153) de ge
meenschap van kanunniken ver
plaatst naar een veiliger stee en dat
was dan in de burcht het steunpunt
van de graven van Holland, waar de
gebouwen die er nu nog staan, steeds
meer zijn uitgebreid. In 1256 werd
deze gemeenschap van kanunniken
door graaf Willem II tot abdij ver
klaard. De graven van Holland heb
ben deze abdij op alle mogelijke ma
meren begunstigd door schenkingen
en privileges. De abdij werd de groot
ste bezitter van grond in Zeeland.
Daardoor werd de abt ambachtsheer
van Oostkapelle en als zodanig kreeg
hij zitting in de Staten van Zeeland,
waar hij tenslotte het eerste lid werd
De Staten kregen ook hun domicilie
in de abdij.
Deze abdij heeft niet alleen een be
langrijke politieke invloed gehad,
maar vooral op het kerkelijk leven in
onze provincie was haar invloed
groot. Het ging om een goede oplei
ding van priesters. Aan alle abdijen
van de Norbertijnen waren parochies
verbonden. In een van de geschriften
die zijn uitgegeven door de abdij van
Averbode vinden we een kaartje
waarop zijn aangegeven alle paro
chies waar een kanunnik van deze
abdij werd gesteld. Het zijn er bijna
dertig. En zo heeft ook de abdij van
Middelburg haar kanunniken uitge
zonden naar alle parochies die aan
haar verbonden waren. De invloed
van deze abdij reikte ver. In het
Westland zorgde ze voor Monster,
Oud Eik en Duin. Scheveningen. als
ook voor de hofkapel in Den Haag.
ald|ze ruimte en zijn gedachten
poJllen teruggaan naar het
verrieden.
1 ?Pt dreef degenen die met de Ency-
u7jipedie bezig waren en een grote
P jtun hebben gehad aan de biblio-
'ra feek, zich met de abdij van Averbo-
°P; in verbinding te stellen.?
n'jjt antwoord op deze vraag is vrij
;CnMpvoudig. Tot aan de overgave van
jddelburg in 1574 was de abdij van
n eize hoofdstad er een van de orde der
ongèrbertijnen en die van Averbode is
alift eveneens. Beide waren ze, evenals
tvijfa eveneens in de Belgische Kempen
emeflegen abdij van Tongerlo. dochters
s. in de Sint-Michielsabdij te Antwer-
)n en de verhouding van moeder en
nogKhters was bij dit soort abdijen
dicifajd zeer sterk. Wanneer een nieuwe
?enüt moest worden gekozen was er,
ihalve de abt van Sint-Michiels ook
Jg een abt van een van de zuster-
pijen aanwezig
Ie de visitatieverslagen leest, die
n deels nog heeft in Averbode, weet
.teen wat er omging in die gemeen-
hap van vier abdijen. Van de abdij
jn Middelburg kan geen geschiede-
s worden geschreven, omdat de ar-
ivale gegevens ontbreken Gedeel-
el Mk kan men varen op het kompas
n Averbode en hetgeen daar be-
[ard is.
ifs de stichtingsoorkonde uit rond
tjaar 1134 heeft men er nog.
it was die orde van de Norbcrtij-
h, ofwel Prémonstratenzen, naar
neerste nederzetting, ofwel Withe-
B, naar het habijt dat zij droegen?
P gedachte die wij nog al eens
Knkomen is, dat in de abdij vóór de
prmatie een communiteit van
jpmken leefde. Dit is niet juist. Het
v ,1 een Semeenschap van kanunni-
vo'® ofwel koorheren. Norbertus van
Jn-n l ep' de stichter van deze orde, is
punnik geweest aan de kathedraal
Xanten aan de Rijn. Daar is hij
t, at
aj
m de
krillq
endi
oor het werk aan de
Zeeuwse Encyclope
die, dat nu zijn voltooiing
««Beiert, is een bepaalde
eLjrbinding ontstaan van
'ent Provinciale Biblio-
heek van Zeeland met
dSfc abdij van Averbode.
j,neïe ligt in de Belgische
■e ijempen, even ten noor-
tain van Zichem, het ou-
tenr vestingstadje aan de
i: „wemer. Deze plaats is
:sldjelbekend door het boek
Jan Ernest Claes, De Wit-
3- Claes heeft in de druk-
meiierij van Averbode zijn
,Jaipleiding als typograaf
«C'titvangen en als zijn
>i«atste wens kende hij
'"'«graven te worden op
>lliet kerkhof bij deze ab-
ewof. J
ij-
^„daarom zijn deze verbindin-
£n ontstaan tussen de pro-
(nciale boekerij en die abdij
p Averbode? De bibliotheek
t tot nu toe in de abdij van
jiddelburg en de lees- en stu-
jezaal beneden is de oude
|Tipittelzaal waar besluiten
kir de abdij werden geno-
ere ten. Ieder die er binnen-
ertjkdt' zal toch min of meer
en flder de indruk komen van
gegrepen door de Gregoriaanse her
vormingsbeweging. Hij heeft zijn
voordelige baan als kanunnik vaarwel
gezegd en is een rondreizend prediker
geworden. Toen zich andere kanunni
ken bij hem aansloten, heeft hij dat
bestaan willen verbinden met het
pnesterschap en het tesamen leven in
een reguliere orde met kloostergelof
ten. Tot dan leefden de kanunniken
hun eigen bestaan in nogal royale
huizen Daarvan had Norbertus af
scheid genomen. Door de bisschop
van Laon. die iets zag in zijn beweging
werd hem en degenen die zich bij hem
hadden aangesloten in 1122 het kerkje
van Prpemontre geschonken en van
daaruit is een machtig stuk hervor
ming van de middeleeuwse kerk ont
staan dat zich snel over Europa heeft
verbreid
Dat de Norbertijnen zo snel een
vestiging in Antwerpen kregen
(11221 hangt mede samen met de
beweging waarvan Tanehelijn het
middelpunt was en die in Vlaande
ren, alsook in Zeeland grote invloed
