ZWARTT ANKEN
De 'komkommertijd' van de kerken
Bettino Craxi:
vecht tegen
de polarisatie t
Slagboom moet al te haastige
klanten tot de orde roepen
h
PZC/°P'nie en achtergrond
VRIJDAG 5 AUGUSTUS 1983
(Door Taco Slagter)
Steeds meer pomphouders van zelftankstations hebben het nakijken als het op afrekenen
aankomt. Automobilisten die de tank keurig op de gulden nauwkeurig hebben bijgevuld,
stappen in hun wagen in plaats van naar de kassa en scheuren weg. Soms moet een betalende
klant snel opzij springen wil hij niet ongevraagd een vouw in de pantalon 'gereden' krijgen.
Een half miljoen super want daar
gaat de voorkeur bij de 'doorrijders'
naar uit verdwijnt per jaar op die
manier in de tanken van de wanbeta
lers, zo hebben de benzinemaatschap
pijen bij benadering berekend. Che
vron is een experiment begonnen om
te toetsen of er iets tegen valt te doen.
Bij een zelftankstation langs rijksweg
12 (Utrecht-Den Haag), ter hoogte van
Zoetermeer is bij de afrit een slag
boom geplaatst. Het apparaat werkt
op muntjes. Die krijgen de klanten als
zij hebben afgerekend. Na een half
jaar bekijkt de maatschappij of het
zinvol is ook de andere verkooppun
ten van een dergelijke barrière te
voorzien.
De concurrenten Shell, BP en Esso
vinden de plannen van Chevron wat
overdreven. Het aantal automobilis
ten dat wegrijdt zonder te betalen, is
in de zienswijze van deze benzine
maatschappijen „te gering" om „on
vriendelijke obstakels voor de clientè
le op te werpen". Shell-woordvoerder
B. Strooink beweert dat volgens pei
lingen van vorig jaar bij haar zelftank
stations is gebleken dat „slechts"
twee van de tienduizend bezoekers
hem na het genot van een „gratis"
volle tank smeren.
Ook voor BP-staffunctionaris H. Sud-
kamp is het onverteerbaar dat zijn
maatschappij controlepunten met
slagbomen bij zelftankstations zou
scheppen. „Zo nodig je toch je klanten
niet uit", zegt hij op een ietwat veront
waardigde toon. „Het gros van je
klanten zijn toch normale mensen die
gewoon betalen. De financiële nade
len van het verschijnsel moeten we
aanvaarden. Het psychologisch effect
dat zo'n slagboom op de klantenkring
zou hebben, berokkent je commer
cieel nog meer schade. Mensen staan
in hun leven al genoeg voor slagbo
men te wachten".
Of de terughoudendheid in het nemen
van maatregelen tegen wanbetalers
bij de benzinemaatschappijen is inge
geven door angst voor negatieve reac
ties bij het publiek wil Chevron-
woordvoerder A van Noordwijk niet
bevestigen. „We zitten er allemaal
tegenaan te hikken hoe je dit kwaad
met zo min mogelijk' hinder voor de
klant doeltreffend kunt bestrijden. De
hamvraag is natuurlijk: pikt het pu
bliek zo'n obstakel op de weg. Van
daar dat we er in Zoetermeer een half
jaar mee experimenteren".
len. Al is het maar een volle tank. Het
verschijnsel neemt nog steeds toe".
Behalve aan slagbomen als verdedi
ging tegen de wanbetaler denkt Che
vron nog aan een ander systeem. Op
de tekentafels ligt een ontwerp waarin
de opzet van een benzinestation gron
dig is veranderd. Net zoals op tolwe
gen moet je bij dit 'exit-controlesta
tion' bij een hokje langs de afrit naar
de openbare weg de rekening betalen.
Daartoe zullen sluizen worden ge
bouwd waar de automobolist na het
tanken in moet rijden wil hij de reis
kunnen voortzetten.
Of het er ooit van komt hangt in
sterke mate af van het experiment bij
Zoetermeer. Van Noordwijk: „Neder
landers zijn nu eenmaal geen Engel
sen die geduldig in de rij op hun beurt
wachten. Ons volk is van het voor-
dringerstype. Maar de reacties in Zoe
termeer zijn niet ongunstig. De men
sen hebben er begrip voor".
Terugkeer naar de persoonlijke bedie
ning aan de pomp is volgens de
benzinemaatschappijen niet meer
haalbaar. De personeelskosten wegen
niet op tegen de derving van wanbeta
lers en de kosten om al het personeel
te betalen. De investering voor een
slagboom bedraagt tussen de tien- en
twaalfduizend gulden. „Daarvoor heb
je een heel jaar nog geen pompbedien
de", zegt Van Noordwijk. „Trouwens,
ook bij stations met personeel aan de
pomp komen wanbetalers voor. Bo
vendien zijn er miljoenen gestoken in
de automatisering van de zelftanksta
tions. Dat draai je niet meer terug".
Over de juiste omvang van deze vorm
van verduistering zijn landelijk geen
exacte gegevens bekend. Noch over
het aantal misdrijven, noch over het
bedrag van de schade. Zorgvuldig
nagetrokken statistische gegevens
ontbreken. Benzinemaatschappijen
spreken elkaar tegen als het gaat om
de mate waarin het verschijnsel zich
voordoet.
Ook in Utrecht bestaat hieromtrent
verwarring. Klaagt de eigenaar van
het BP-zelftankstation aan de Carte-
siusweg in Utrecht over 15 tot 20
'doorrijders' per week „soms wel
drie per dag" de Utrechtse politie
kreeg de afgelopen zeven maanden
slechts 22 aangiften binnen. Voorlich
ter Paul Bijlsma constateert op grond
van dit cijfer dat het allemaal nog al
meevalt. Hij voegt er wel onmiddellijk
aan toe dat het beeld door het geringe
aantal processen-verbaal vertekend
kan zijn. Ook officier van justitie in
Utrecht mr. A. Behling erkent dat het
aantal gevallen waarmee het parket
te maken krijgt wellicht geflatteerd is.
„Ik ga er vanuit dat het veel meer
voorkomt, maar er lang niet altijd
aangifte van wordt gedaan", zo meent
Behling.
Te snel af
Politie en justitie doen naar hun zeg
gen wat zij kunnen om dit criminele
tijdverschijnsel te beteugelen. Beh
ling stelt dat in principe elke verdach
te voor dit delict wordt vervolgd.
Bijlsma benadrukt dat alle surveillan
cewagens naar een 'doorrijder' uitkij
ken als de pomphouder direct het
kenteken doorbelt. Maar vaak is de
wanbetaler de pomphouder te snel af.
Op het kladje van de gedupeerde
staan vaak alleen de eerste twee let
ters of cijfers gekrast.
Sommige benzinepomphouders heb
ben hier iets op bedacht. Zoals de
eigenaar van de Shell-pomp langs
rijksweg 12, ter hoogte van Harmeien.
Een video-systeem registreert de ken
tekens van alle auto's die er aanlan
den op een band. De derving is welis
waar hier afgenomen, maai" toch ont
glippen er elke maand zo'n tien door-
rijders aan justitie. Meestal is de
pomphouder er te laat bij om nog
nauwkeurig te kunnen vaststellen wie
er zonder te betalen is weggereden.
De pomphouder kan dan zeker naar
zijn centen fluiten. En een volle tank
kost toch al gauw tachtig gulden. „Je
moet heel wat litertjes verkopen wil
je zo'n schadepost weer inlopen",
zegt een pomphouder die voor de
krantelezers anoniem wil blijven.
„De benzinemaatschappijen blijven
buiten schot. Ze rekenen 'doorrij
ders' tot het ondernemersrisico".
Shell, Esso en BP bevestigen dat.
Alleen Chevron zegt soms in een
bijzonder geval een pomphouder
schadeloos te stellen.
Aantrekking
Van Noordwijk geeft toe dat het
fenomeen van de benzinedief bij zelf
tankstations weliswaar nog niet
„verontrustend" is, maar in de toe
komst wel onaanvaardbare vormen
kan aannemen. Chevron stelt preven
tie als hoofdzakelijk doel. Van Noord
wijk hierover: „Benzine wordt mis
schien nog wel duurder. Nu al is het
een aantrekkelijk produkt om te ste-
Geen 'zwarttanken'
op het tankstation Knorrestein. Nadat de brandstof is betaald kan de automobilist de slagboom openen met een munt
X aai
(Door Hein ten Kortenaar)
lleid
bndf
ipell
Wie is Bettino Craxi, de eerste socialistische premier in de ItalL
geschiedenis? Toen hij in juli 1976 als 42-jarige de leiding vamU
overnam, was hij ook voor het Italiaanse publiek een volslagen on#
de. Een vrij obscure partijfunktionaris uit Milaan, die al sindLen<
kamerlid was, maar zich daar nooit bijzonder had onderscheidenjL^
Rome zo weinig wortel had geschoten, dat hij er geen huis betrokijer
genoegen nam met twee kamers in Hotel Raphaël (waar hij trouwe^
steeds woont).
Binnen zijn partij vertegenwoordig- 1978 wist hij een socialist totlr de
de Craxi de stroming die de meeste dent van de republiek te late
nadruk legde op autonomie, zowel zen, al was het dan ook nitpfl
ten opzichte van de communisten eigen kandidaat Antonio Gf
als van de christen-democraten, maar de bijna bij acclamatief
maar als hij zich ergens in onder- zen Sandro Pertini. Van tJs
scheidde was het in volgzaamheid begon zijn mars naar hetj>
jegens de partijleiding. Op de be- ministerschap. Een eerste por)0 Ul
stuursvergadering in Hotel Midas, in juli 1979, strandde op de ontf*®
de hete julidagen van 1976, bleek de christen-democraten om hf_^_
hoezeer men zich op hem had verke
ken. In alle stilte had hij een groep
jonge volgelingen gekweekt, die
sterk genoeg bleek om de bejaarde &»»-*■•
partijleider Francesco de Martino De PSI bleef deel uitmaken vAV(
aan de kant te zetten en zelf de hele volgende regeringen, r
macht over te nemen.
In snel tempo rolden de koppen v
de christen-democraten om hf 11,1
gewicht toe te kennen dat hl-
zich en zijn partij opeiste enij
dagen moest hij zijn opdrachtjll
geven.
Sift
ook bijna stuk voor stuk
socialisten ten val gebracht
i™
zee:
Craxi's tegenstanders of mogelijke jaar geleden gebeurde dit
onnpnvrianton en hounn He ct-.rnnmin- eerste kabinet Soadolini er
eerste kabinet Spadolini en
achtte toen de tijd gekomen:
eind te maken aan het parlei
vervroegde verkiezingen te lal
igift
Zusterpartijen
concurrenten en begon de stroomlij
ning van de krakkemikkige partijor
ganisatie. Wat Craxi voor ogen
stond was een moderne socialis-
tisch-democratische partij, naar het schrijven, waarbij hij op aanzit
voorbeeld van de Noordeuropese stemmenwinst rekende. Het^'
landen, en met sterke internationale pas een jaar later, toen het g
banden. getij al enigszins gekeerd wasf.
meer door een aantal schai
waarbij vooraanstaande socikpp
betrokken waren.
In 1976 keek heel links Europa met De PSI behaalde in juni van c.:
belangstelling naar de ontwikkelin- 11.4 procent van de stemme£|"J
gen binnen de Italiaanse commu- was minder dan Craxi had ge:
nistische partij en het eurocommu- maar hij kon zijn partij er°Pf»/||
nisme van Enrico Berlinguer, en dat in de zeven jaar van zijnl^'
met het kleine socialistische partij- schap de politieke situatie fliijfj jj
tje, dat bij de laatste verkiezingen veranderd: in 1976 vertegenw^j (0
9,6 procent van de stemmen had den christen-democraten er^ Va
behaald, werd door niemand reke- munisten 73 procent van de kjU(et
ning gehouden. Maar al in septem- de kleinere middenpartijen (stj aa
ber ontmoette Craxi SPD-voorzit- ten. sociaal-democraten, repi^it v
ter Willy Brandt in Heilbronn en nen en liberalen) 17,4 procenly.
van dat ogenblik af werden de daag beschikken de twee w
banden met de Noordeuropese zus
terpartijen steeds nauwer aange
haald.
In de binnenlandse politiek begon nog niet gewonnen, maar erJen"
Craxi zich ook dadelijk te roeren en flinke stap vooruit gemaakt.^.
hfj greep iedere gelegenheid aan om A«- *-■
het initiatief in handen te nemen en
alle anderen te dwingen er rekening
mee te houden, „dat ook deze kleine
over 62,8 procent, de andereijng
23,5. itest
Het gevecht tegen de polarising
telt meer dan ooit mee in i| n
liaanse politiek, en het fe(sch:
Bettino Craxi door alle coalilggec
tijen als premier is aanvangen
socialistische partij bestaat". In daarvan het welsprekendste^de
mi, a
Onder komkommertijd wordt niet alleen ver
staan de tijd, waarin de komkommers rijp
worden, maar ook de stille tijd van het jaar, waarin
bijna iedereen op vakantie is, er weinig gebeurt en
het (dus) voor sommige journalisten moeilijk is de
krant vol te schrijven. Ook de kerken maken slappe
tijden door. Voor veel pastores heeft deze periode
misschien ook wel zijn aantrekkelijke kant: een
mooi excuus voor het feit dat zoveel kerkbanken
tijdens de diensten leeg blijven, men is immers op
vakantie!
Het zou echter kortzichtig zijn te menen dat het
slechts een kwestie van vakantie is, integendeel.
Alles wijst erop dat de komkommertijd in de kerk
blijvend zal zijn, daar helpt geen enkel excuus aan,
ook al wordt voor elke dienst de klok nog zo
indringend geluid, de banken zullen steeds minder
bezet worden. Waarom eigenlijk? Is h?t een kwestie
van gemakzucht? Gaat het ons te goed? En wat te
denken van die zogenaamde wijze uitspraak: als er
maar weer een oorlog komt, dan zul je eens zien.
want nood leert bidden. Persoonlijk wens ik niet dat
er weer een oorlog komt, maar evenmin dat de
kerken weer vol zouden lopen omdat nood leert
bidden. Want dan hebben we nog niets geleerd, beter
gezegd: er niets van begrepen
zal gaan. Het is een aanlokkelijke gedachte voor al
die pastores, die van week tot week voor steeds
minder mensen moeten proberen er nog wat van te
maken.
A chtergrond
Onverschillig
Er heerst momenteel een religieuze onverschillig
heid, waarmee alle kerken in toenemende mate
worden geconfronteerd. Wat is de oorzaak daarvan?
Is het meer dan een voorbijgaand verschijnsel, een
gevolg van materiële welvaart? Kun je volstaan
met te zeggen: het materialisme heeft de mens zo in
zijn greep, de materiële dingen eisen zijn aandacht
zo geheel op dat hij geen aandacht meer heeft door
de fundamentele bestaansvragen, de vraag naar het
bestaan van God?
Als dit werkelijk zo zou zijn, dan is de huidige
religieuze onverschilligheid inderdaad een tijdelijke
zaak en hebben die mensen gelijk die beweren dat de
kerken weer vol lopen, wanneer het ons weer slechter
Nochtans denk ik dat deze komkommertijd een
blijvend verschijnsel zal blijken te zijn. Om daar
echter iets zinnigs over te kunnen zeggen, moeten
we eerst proberen de eigenlijke oorzaken van deze
godsdienstige onverschilligheid op het spoor te
komen. Godsdienstige onverschilligheid betekent
dat de mens geen belang meer stelt in de vraag naar
het bestaan en handelen van God. Je kunt het begrip
nog wat algemener nemen en dan betekent het dat
de mens niet meer op zoek is naar de zin van zijn
leven.
Zodra de mens immers op zoek is naar de zin van zijn
leven, ook al noemt hij daarbij de naam van God
niet, kunnen we al niet meer van onverschilligheid
spreken. De onverschilligheid, zoals ze zich momen
teel manifesteert, kan ook al is men zich daar
persoonlijk niet van bewust het resultaat zijn van
een atheïsme, dat niet strijdbaar meer is, er geen
behoefte aan heeft zich nog langer af te zetten tegen
de kerken, een houding waartoe zich steeds meer
mensen voelen aangetrokken.
Deze onverschilligheid zou men echter ook wat
positiever kunnen duiden. Dan is het niet meer een
zich afzetten tegen, maar veeleer een groei naar
menselijke rijpheid en zelfbeschikking, autonomie,
die echter nog niet zijn uiteindelijke vorm gevonden
heeft. Voorlopig wil deze mens slechts één ding heel
duidelijk niet meer: namelijk het oude stramien van
het kerkelijk leven zoals het zich manifesteert in
kerkelijke liturgie en uiterlijke organisatievorm.
Geschiedenis
De godsdienstige onverschilligheid zoals ze zich in
Europa vertoont, heeft al een lange geschiedenis. Ze
is begonnen op het moment dat er een kloof
ontstond tussen de wetenschappen, met name de
natuurwetenschappen en de theologie. Terwijl er in
de natuurwetenschappen en de techniek een snelle
evolutie plaatsvond, bleef de theologie star vast
houden aan traditionele kerkelijke denkbeelden.
Daarmee werd een begin gemaakt met de vervreem
ding. Men ging de kerk steeds meer identificeren
met een instituut dat niets anders doet dan te
verwijzen naar een denkbeeldige en onwerkelijke
wereld, een zogenaamde toekomstprojectie.
Maatschappelijk gezien werd diezelfde kerk steeds
sterker beleefd als een machtsinstituut, dat zich in
dienst stelde van of zich liet gebruiken door de
gevestigde orde (en dat was dan uiteraard het
kapitalisme!) en als voornaamste taak had de men
sen onmondig te houden. Belangrijk voor de ontwik-
stemmen uit de kerken
keling van de godsdienstige onverschilligheid is niet
of dit in werkelijkheid ook zo gefunctioneerd heeft,
maar wel dat het door veel mensen zo ervaren of
althans zo voorgesteld werd. Tegen deze situatie
ontwikkelde zich aanvankelijk een strijdbaar atheïs
me. Het was in feite een strijd, niet tegen God maar
om de mens, want zo redeneerden de atheïsten, wie
God bevestigt, ontkent de eigenwaarde van de mens.
Deze opvatting riep dan bij de gelovige mens weer de
overtuiging op dat een niet-gelovige mens in feite
geen volledig mens kan zijn.
Intussen is er, met name In Europa veel gebeurd. Het
monopolie van de techniek en de natuurwetenschap
pen heeft een flinke deuk opgelopen. Vooral het
toenemende geweld in de wereld heeft het onvoor
waardelijk geloof in de techniek zware klappen
toegebracht. Dit heeft tot gevolg dat we langzamer
hand in een fase terecht zijn gekomen, waarin er
ruimte ontstaat voor een dialoog ten aanzien van
gemeenschappelijke vraagstukken in de wereld, zo
als bijvoorbeeld het vraagstuk van de mensenrech
ten. Men moet dit echter niet verkeerd verstaan. Het
gaat daarbij niet om een terugkeer tot het geloof, het
betekent alleen dat men elkaar in een gemeenschap
pelijke strijd gevonden heeft zonder nog langer de
behoefte te hebben eikaars leerstellingen te bestrij
den.
Algemeen
Het zou onjuist zijn te denken dat de godsdienstige
onverschilligheid een verschijnsel is, dat op zich
staat. In feite staat deze onverschilligheid in het
geheel van de ideologiecrisis, zoals die in verschil
lende culturen aan het licht treedt. Een ideologie
crisis ontstaat zodra men het geloof verliest in de
juistheid van de eigen beginselen en denkbeelden.
Zo kan men ook terecht spreken van een crisis van
het Marxisme als ideologie.
In verschillende Westerse socialistische landen ont
staat steeds meer het besef dat het Marxisme niet in
staat is om het communistisch ideaal te realiseren.
Men kan dus zeggen dat onverschilligheid tegenover
het christelijk geloof niet veel anders is dan een
voorbeeld van een meer algemene onverschilligheid
tegenover de theoretische programma's van verschil
lende soorten van humanisme. Dit leidt dan gemak
kelijk tot een ernstige vorm van nihilisme, het gevoel
van totale zinloosheid, de crisis dus van het bestaan
als zodanig. Daarom kan terecht gezegd worden dat
de hedendaagse mens niet alleen zonder God is, hij is
ook zonder mens! Langs alle kanten is men vastgelo
pen in een poging een laatste verklaring te geven van
de bestemming van de mens.
Antwoord
De vraag is nu of het christendom hierop een
antwoord kan geven. Hoe moet het christendom
bijvoorbeeld haar waarden overdragen aan mensen
die helemaal geen heilsverwachting meer hebben of
imd
H35
ar n
(mei
religieuze vooronderstellingen? Een begrip als)^
siasverwachting, zoals dat in het begin van:
christendom volop leefde, heeft plaats moeten (ar
ken voor de vraag: is er nog toekomst vooA™.
mensheid? Dat betekent dat we moeten ophouNDI
onze energie nog langer te verspillen aan bini^d
kerkelijk vragen. de
De meeste christenen zijn deze strijd al lang moeë™
blijkt onder meer uit het feit dat nog maar defe b:
procent van de katholieken geïnteresseerd is irfosh
kwestie van bisschop Simonis als opvolger ir h)
kardinaal Willebrands, terwijl deze opvolging op!®" j
genomen toch verstrekkende gevolgen voor de® b'
derlandse kerkprovincie als zodanig kan heb)lon:
Waar het in feite op aan zal komen is dit: is de kerf wc
staat tot een herinterpretatie van het chnstend|er^
Dit veronderstelt een creatieve herinterpret£ak
want in de ideologie van het christendom is de el
even goed aanwezig als elders. Radicaal gefo#ede
leerd komt het ongeveer hierop neer: begin me;me
vraag te stellen hoe je de wereld van nu ervaart.'r00'
is er in deze wereld fundamenteel en wat was er ii®Sei
wereld van het Nieuwe Testament, in de wereld}- Wl
Jezus van Nazareth fundamenteel? Voor heel^eze
mensen geldt dat er geen overeenstemming ri^en
bestaat tussen wat zij geloven en wat zij weten f ze
geloof is blijven steken in een vorm van naïvi®P
waar de mens van nu met zijn huidige kennis i' to
vrede meer mee kan hebben. Het verschijnsel opPen-
is niet nieuw, alleen kun je zeggen dat het zich nut"
in alle hevigheid toont. Mèn moet dit proces oiitse
ogen durven zien zonder in paniek te raken. Juisl ma
de meeste mensen niet meer leven binnen tot-1
religieus beschermd milieu, krijgt het geloof de ltjoen
zijn ware aard terug te krijgen. Er vindt dan Van
uitzuiveringsproces plaats, dat gepaard zal gaanÖag
veel onzekerheid. Deze nieuwe vorm van geloof ki«ge
dan misschien de -vorm van wat men wel genofftiei
heeft de gewaagde weddenschap, een geloof zoig. Ii
onwrikbare en eens en voor altijd verworven zeke/klot
den. f-
li is
dr G. H. <j
-.'kin;
