Historische vondsten in
Geeregebied Middelburg
2
1
BLIKSEM
Vierhonderd jaar Hervormde
gemeente Serooskerke te boek
Honderd zeven dagen
onweer per jaar.
ENGELSE ZEILERS AAN
GOESE KADE ONTHAALD
ZELDZAME TINNEN BEDEVAARTINSIGNES
UITGAVE VAN KERKVOOGDIJ
DINSDAG 26 JULI 1983
RETRANCHEMENT - Hoewel niet verwacht heeft de grond die enkele maanden geleden in
het Middelburgse Geeregebied werd afgegraven (in verband met de bouw van een
parkeerkelder) aardige historische vondsten opgeleverd. Tot de belangrijkste behoren enkele
zeldzame tinnen bedevaartinsignes die uit de late middeleeuwen stammen. Gelukkige vinder
was de 27-jarige Jean Pierre Schoutens uit Retranchement.
De bewuste hoeveelheid grond ligt loop van pelgrims naar deze 'Onze
Lieve Vrouw van Amersfoort' De stad
hield daaraan zoveel geld over dat een
opgeslagen op het industriegebied Ar-
nestein onder de rook van de Zeeuwse
hoofdstad. Sinds maart heeft Schou
tens, amateur-archeoloog en lid van
de Archeologische Werkgemeenschap
Nederland, de grond twaalf keer on
derzocht.
Tydens zijn achtste bezoek trof de
inwoner van Retranchement iets aan
wat hij nu als zijn belangrijkste
vondst in de Geere grond) be
schouwt, namelijk een pelgrimsteken
of bedevaartinsigne van 1445. Het
gaat om een souvenir dat dat jaar in
Amersfoort werd geslagen en waarvan
er tot voor kort elders in het land
slechts één exemplaar was aangetrof
fen.
Het Utrechtse kleinood werd gemaakt
in verband met mirakelen die in 1444
plaats zouden hebben gegrepen. Eind
van dat jaar wilde een meisje uit het
naburige Nykerk in Amersfoort een
klein Mariabeeld bij zich waarvoor ze
zich. om onbekende redenen, eigenlijk
schaamde Vandaar dat de Nijkerkse
het in de stadgracht wierp.
Daarmee was de rol van het beeld
echter nog niet uitgespeeld. Een
dienstmeisje uit de stad, het ijs lag
inmiddels op de vesten, kreeg drie
keer achtereen een droom. Daarin
werd haar telkens het bevel gegeven
het religieuze voorwerp op te gaan
vissen. Uiteindelijk voldeed ze aan
deze verlangens Nadat het Maria
beeld vanonder het ijs was gehaald
gebeurden er rondom het voorwerp
veel mirakelen.
Resultaat daarvan was weer een toe-
I ADVERTENTIE)
Jean Pierre Schoutens
paar schoenen
halen
prijs betalen
FEENSTRA'S
SCHOENENHUIS
Koopcentrum
Groenendijk
hoge kerktoren gebouwd kon worden,
namelijk de 'Lange Jan van Amers
foort' die nog heden ten dage de stad
siert.
In de middeleeuwen maakten velen
bedevaartreizen, omdat zulks als een
goed werk werd beschouwd De zo
genoemde 'bedevaartinsignes' waren
aan de ene kant een reissouvenir
maar hadden tegelijkertijd ook een
religieuze betekenis. Zo'n teken werd
meestal aan de hoed of aan de jas (op
borsthoogte) van de pelgrim beves
tigd zodat deze direct als bedevaart
ganger herkenbaar was. Dat leverde
voordelen op want pelgrims genoten
zo vaak van aalmoezen of gratis on
derdak. Begunstigde je een bede
vaartganger op zo'n manier dan gold
dat als een werk van barmhartigheid
in die dagen.
Het aardige is nu dat het enige exem
plaar van het Amersfoortse insigne
wat tot nu toe bekend was in het
Rotterdamse museum Boymans-van
Beuningen ligt. Het museum 'Flehit'
in de Stichtse stad was dan ook
verheugd over de vondst van Schou
tens en dat gold temeer nadat deze
onlangs besloot het kleinood aan het
genoemde museum in bruikleen af te
staan.
Interessante vondst
Het achtste bezoek van Schoutens
aan Middelburg leverde nog een inte
ressante vondst op, namelijk een an
der bedevaartinsigne (ook midden
vijftiende eeuw vermoedelijk) in
groot formaat. Ontbreken in het
Amersfoortse exemplaar de figuren
van Maria en Jezus, het grote insigne
waarin een onbekende heilige is vrij-
De laatmiddeleeuwse bedevaartinsignes die de grond van het Middelburgse
Geeregebied prijsgaf. Links een vnjwel compleet exemplaar waarvan her
komst en betekenis nog niet zijn vastgesteld. Rechts het 'Amersfoortse
pelgrimmagesouvenir' waarvan er tot voor kort in ons land slechts één keer
eerder een exemplaar was gevonden
wel geheel compleet op een enkel
bevestigingsringetje na. Het is Jean
Pierre Schoutens bekend dat het hier
ook om een vrij zeldzaam voorwerp
gaat. De juiste waarde en herkomst
waren maandag echter nog niet vast
gesteld.
Sinds enkele jaren bezit Schoutens
(die al in zijn lagere schooltijd achter
oude voorwerpen aan liep te struinen)
een metaaldetector van goede kwali
teit. Dat instrument heeft hem al veel
plezier bezorgd Tot op gemiddeld
dertig centimeter diepte speurt hij
feilloos op wat er verborgen ligt. mits
het om metaal gaat dan natuurlijk.
De detector van de amateur-onder
zoeker is zo uitgerust dat ijzer 'uitge
filterd' kan worden zodat vergeefs
graven naar waardeloze voorwerpen
van deze samenstelling niet nodig is
Inmiddels is de jonge onderzoeker zo
met het gebruik van de detector ver
trouwd geraakt dat hij aan de 'piep
jes' hoort of er goud, zilver, koper of
wat voor metaal dan ook aan zit te
komen.
Wat de vondsten in Middelburg be
treft. bijna algemeen was aangeno
men dat er weinig in het Geeregebied
zou liggen. Vooral, omdat zich daar
een wat armere buurt bevond. Ook
minder draagkrachtigen lagen echter
in de middeleeuwen klaarblijkelijk
krom om een bedevaart te kunnnen
maken, mogelijk ging een Geerenaar
vanuit Middelburg zelfs naar Spanje.
Dat zou wellicht opgemaakt kunnen
worden uit het feit dat Schoutens een
Sint Jacobusschelp uit het Spaanse
Santiago de Compostella opgroef. Dit
Santiago was vanouds een belangrijk
bedevaartsoord, na Jeruzalem en Ro
me. Bedevaartgangers namen als sou
venir vaak een Sint-Jacobusschelp
mee Santiago de Compostella is ook
de Spaanse benaming voor de apostel
Jacobus). Het exemplaar wat in de
Geeregrond is gevonden bevat nog
twee gaten. Daardoor liep een draadje
waaraan de middeleeuwse bedevaart
ganger het rond zijn hals kon hangen.
Naast deze vondsten stuitte de onder
zoeker uit West Zeeuwsch Vlaanderen
nog op aardige dingetjes als medail
les. medaillons en ander minder spec
taculair klein goed.
Doorgaans graaft hij in de stad Sluis
of omgeving. De jaren door is zijn
kamer vol komen te staan van oude
voorwerpen, variërend van pijpen,
munten en kaarten tot sabels, versie
ringen van gespen en andere kledings
stukken en kanonskogels. Sommige
dingen zijn op zich al een fortuin
waard. Niettemin beschouwt Jean
Pierre Schoutens de graverij als een
hobby waarbij winstbejag uit den
boze is. Vandaar dat het in bruikleen
afstaan van de Amersfoortse bede
vaar tmedaille.
Zonde vindt hij het wel dat de collec
tie zo onder weinig ogen komt. Vurig
ste wens is dan ook dat er op z'n
minst nog eens een tentoonstelling
kan komen, liefét natuurlijk perma
nent want de inwoner van Rentran-
ehement heeft naar eigen zeggen
spullen genoeg voor het stichten van
een bescheiden museum. Het mooist
zou Jean Pierre het vinden wanneer
zoiets nog eens in zijn geboortestad
Sluis zou gebeuren.
SEROOSKERKE (W) - Twee
inwoners van het Walcherse
Serooskerke, de heren J. van
Winkelen en F. van de Driest,
hebben een boekje geschre
ven over het vierhonderdja
rig bestaan van de hervormde
gemeente in Serooskerke. Het
tweetal is niet over één nacht
ijs gegaan en is met het verza
melen van de gegevens en het
op papier zetten van hun ver
worven kennis bijna een half
jaar bezig geweest.
Het resultaat is een bijzonder infor
matief boekje, dat in 51 pagina's een
duidelijk en uitgebreid beeld geeft
van de afgelopen vierhonderd jaar. De
samenstellers van het boekje zijn er in
geslaagd alle namen van predikanten
te achterhalen die in de hervormde
gemeente hebben gepreekt. In totaal
zijn dat er tot nu toe 44.
Sinds 1 juni 1980 verleent kandidaat
Robert Jan Perk bijstand in de pasto
rie. Over enkele predikanten hebben
Van Winkelen en Van de Driest enigs
zins uitgewijd. omdat deze eruit
sprongen. Een voorbeeld Johannes
Hermanus Gunning, die in Seroosker
ke intrede deed op 20 augustus 1920.
Dat betekende een terugkeer naar
Zeeland, want hij was zijn kerkelijke
loopbaan in 1881 begonnen in Wilhel-
minadorp.
Deze predikant was een geboren pu
blicist en zeer begaafd, hij beheerste
dertien talen en was doctor in de
theologie. Het meest bekend is hij
geworden door zijn weekblad 'Pnièl'.
dat hij tot kort voor zijn dood (op 10
Juni 1940) vrijwel helemaal in zijn
eentje verzorgde. Een citaat uit de
biografie van ds Gunning over zijn
periode in Serooskerke:
„In een oerconservatieve streek, waar
de toestanden en denkbeelden jaren
lang door doleantie en afscheiding,
door kerkelijke en dogmatische
vraagstukken beïnvloed waren ge
worden moest een geest als de mijne,
die nooit heel veel om vormen en
gewoonten als zodanig gegeven heeft,
wel eens bedenkingen wekken. Hoe
graag kwam ik bij die boeren op
bezoek Meer dan eens heb ik zo'n
stevige boterham en ook weieens zo'n
smakelijke, maar zware spek-panne-
koek of een bord enctensoep bij hen
aan de met kinderen, knechten en
meiden bekransten dis genoten. Ver
veeld heb ik mij in Serooskerke
nooit".
De schrijvers van het boekje beperken
zich niet tot de grenzen van Seroos
kerke Ze kijken verder en geven een
overzicht van de periode vóór. tijdens
en na de Reformatie. Het jaar 1583
wordt beschouwd als stichtingsjaar
van de Hervormde Gemeente in Se
rooskerke. De schrijvers leggen ook
uit waarom:
„Hoe de gemeente van Serooskerke is
gevormd en wie de eerste predikant
was. is niet bekend. De reden hiervan
is dat het eerste actenboek van de
kerkeraad ontbreekt Vóór 1577 moet
er al een predikant zijn geweest. In de
notulen van de Zeeuwse Staten staat
dat er een verzoek werd ingediend
door de predikanten van Serooskerke
en Grijpskerke. waarin ze een bijdra
ge vragen voor de opbouw van hun
verwoeste kerken. Maar in het jaar
1583 komt voor het eerst de naam van
Cornells Simonse voor als predikant
van Serooskerke"
Restauraties
Dc twee Serooskerkse schrijvers, die
deel uitmaken van de 'Herdenkings-
commissie vierhonderd jaar her
vormde gemeente', geven voorts be
schrijvingen van de restauraties die
in de loop der eeuwen zijn uitgevoerd
aan zowel het kerkgebouw als de
toren. Het gebouw werd al aan het
eind van de twaalfde eeuw neergezet
en deed tot de Reformatie dienst als
katholieke kerk. Volgens dc vele ar
chieven die Van Winkelen en Van de
Driest hebben geraadpleegd is de
toren enkele jaren eerder gebouwd
dan de kerk.
Een anecdote over de toren:
„Op zondag 10 juni 1928 brak er
brand uit Tijdens het luiden van de
klok voor een doopdienst, waarin een
van de samenstellers van dit boekje
werd gedoopt. (Van Winkelen, red-
.iwas men onvoorzichtig omgespron
gen met brandende sigarettepeuken
waardoor het houtwerk in de spits
was gaan smeulen en branden. De
brand kon gelukkig op tijd worden
geblust. De instructie voor de klok
kenluider werd, in verband met het
gebeurde, aangepast".
Het boekje, dat is verschenen in een
oplage van zeshonderd exemplaren is
voor f6.75 te koop bij de Herden
kingscommissie. Het is uitgegeven
door de Kerkvoogdij der Nederlands
hervormde kerk te Serooskerke.
In de auto schuilen voor het onweer: een veilige plaats. Alleen moetje dan niet parkeren onder een boom die
geveld kan worden door de bliksem...
De zeventien jaar oude Brabantse jongen, die zondagmorgen tijdens
hevig onweer bij de Braakmankreek werd gedood, is er één van de
gemiddeld elf slachtoffers, die per jaar worden gemeld bij het KNMI.
Doodsoorzaak: getroffen door de bliksem. Dat zijn er niet veel als je
nagaat dat het ongeveer 107 dagen per jaar ergens wel onweert in
Nederland. En in juli en augustus onweert het gemiddeld zestien dagen
per maand. Bij elkaar levert dat over een heel jaar gemeten zo'n
honderdduizend blikseminslagen op. Vaak met alleen materiele schade.
Een enkele keer kost het iemand z'n leven. Zoals zondag op camping 'De
Braakman' in Zeeuwsch-Vlaanderen.
Bliksem: het is ee;n nogal geheim- hoe lang de stroom door het mense-
zinnig verschijnsel. Wat er tijdens lijk lichaam vloeit. En dat hangt
een onweer allemaal gebeurt in de weer nauw samen met de manier
dampkring wordt uit de doeken waarop het slachtoffer door de blife-
gedaan in een interessant boek- sem wordt getroffen,
werkje getiteld 'leven met bliksem'.
dat adjunct-directeur ir. H. Aaftink
van het verzekeringsconcern Win-
terthur samenstelde nadat er in
1979 veel gevallen van bliksemin
slag waren voorgekomen, met name
op de sportvelden.
Werd het ontstaan van bliksem in
vroeger tijden toegeschreven aan
het humeur van goden als Zeus.
Jupiter of Donar. later ontstonden
er theorieen over wolken die te
dicht langs elkaar schoven en werd
ook verklaard dat het hier ging om
ontploffingen van stikstof en zwa
velhoudende dampen. Totdat knap
pe koppen er tenslotte achter kwa
men, dat bliksem niets meer of
minder is dan een electrische ontla
ding, een vonk, tussen een elek
trisch geladen wolk en de aarde of
twee of meer wolken met tegenge
stelde elektrische ontladingen.
Die wolken worden electrisch gela
den door een sterke opwaartse stro
ming van vochtige warme lucht na
bijvoorbeeld een drukkende zomer
dag.
Mogelijk hebt u tijdens een fiks
onweertje wel eens uitgeroepen dat
ze daar boven weer aardig wat
energie aan het verspillen zijn. Maar
dat valt reuze mee: in een bliksem-
ontlading zit voor ongeveer 100
kWu aan electriciteit. voor pakweg
twee tientjes dus.
Wat wel opmerkelijk is. is dat in een
bliksemflits de spanning kan oplo
pen tot 100 miljoen volt en dat is
nogal wat als we bedenken dat we
in onze woningen te maken hebben
met een spanning van 220 volt.
De bliksem kan de dood veroorza
ken door verlamming van de adem
halingssystemen of door een hart
stilstand Het menselijk lichaam
kan waarschijnlijk een electrische
stroom doorstaan tot 0.1 ampère.
Bij een directe inslag kan echter een
stroom door het lichaam gaan. die
wel honderd tot duizend ampère
bedraagt
Bij grote bliksemstromen ontstaat
er een lichtboog in de lucht langs
het lichaam, waardoor de stroom in
het lichaam vermindert. En dat
verklaart dan ook dat bliksem-
slachtoffers er soms alleen met
brandwonden vanaf komen. Het do
delijk gevaar hangt dus vooral af
Het geluid van de donder ont
staat door een plotselinge
drukgolf, veroorzaakt door de zeer
hoge temperatuur die zich in min
der dan geen tijd vormt in een
bliksemstraal. Als een bliksemflits
onmiddellijk wordt gevolgd door
het geluid van de donderslag is het
onweer gevaarlijk dichtbij. Vui
stregel is dat elke drie seconden
tussen bliksemflits en donder één
km betekent. Dus bij tien seconden
tussen bliksem en donderslag is het
onweer zo'n drie km verwijderd.
Soms ontstaat tijdens een onweer
het verschijnsel van de bolbliksem.
Ooggetuigen spreken van een licht
gevende bol met een middellijn van
tien tot twintig cm, die uit de lucht
komt vallen, in het ene geval maar
enkele seconden, maar soms enkele
minutenlang zichtbaar blijft, ge
ruisloos verdwijnt of met een luide
knal ontploft en een vonkenregen
veroorzaakt. Nadien valt dan een
scherpe geur van zwavel waar te
nemen.
In het boek van Kuifje, waarin het
avontuur van 'de zeven kristallen
bollen' is opgetekend, is de bolblik
sem in het stripverhaal verwerkt.
Waar veilig?
Een veel gestelde vraag: waar is
men veilig voor hevig voor onweer?
De auto behoort tot die plaatsen.
Hier werkt het zogenaamde Fara-
day-principe, zo genoemd naar de
Engelse natuurkundige, die na
proeven ontdekte, dat alle electri
sche stromen die over de buiten
kant van een metalen kooi vloeién.
geen enkel effect veroorzaken bin
nen die kooi. Het Faraday-principe
gaat ook op voor een metalen cara
van en een stalen, overdekte motor
kruiser, een woning geeft ook een
soort kooi-effect.
Ir Aaftink rekent in het boekje
'leven met bliksem' af met het fabel
tje dat het veiliger is om voor een
onweer te schuilen onder een beu-
keboom komen dan onder een eik of
een wilg. Bliksem kent geen voor
keur. Schuilen onder een alleen
staande boom en speciaal onder de
ver uitstekende takken is gewoon
een riskante plaats. Punt uit.
Het beveiligingsbedrijf Van der Hel
de in Hellevoetsluis heeft juist in
deze weken een informatiebulletin
laten verschijnen met tips wat te
doen bij onweer. Daaraan ontlenen
we nog deze voor vakantievierders
nuttige wenken:
zet uw tent niet onder een vrijstaan-;
de boom. Ook in het open veld is de'
tent een directe bliksemvanger om-
dat-ie daar meestal het hoogste
punt vormt. Daarom is het in zulke
gevallen beter niet in een tent te
schuilen voor een onweerbui. Sur
fen tijdens onweer is gevaarlijk. Wie
niet tijdig aan de kant kan komen,
moet zo plat mogelijk op de plank
gaan zitten en niet in een groep
surfen. Dat ook vissen tijdens on
weer levensgevaarlijk kan zijn heb
ben campinggasten van 'De Braak
man' zondag ervaren Tip van Van
der Heide: leg uw hengel plat op het
water!
Tenslotte nog weer even terug naar
het boekje: als onweer zo dichtbij is
dat de donder de bliksem volgt in
minder dan drie tot vijf seconde en
hebt u geen schuilplaats kunnen
vinden doe dan maar één ding hurk
met de armen om de benen heen
geslagen en zet de voeten bij elkaar
om contact met de grond zo klein
mogelijk te houden. Ga niet liggen
omdat door het grote aanrakings-
vlak met de grond de kans toe
neemt, dat een deel van de bliksem-
stroom door het lichaam vloeit.
Leven met bliksem: een boeiend
boekwerkje, dat het soms angstaan
jagende verschijnsel onweer in be
paalde hoofdstukken ook in een wat
humoristisch jasje steekt, wanneer
er wordt gesproken over de algeme
ne gezegden rond het verschijnsel
onweer.
Dat het 'oppassen is wanneer ze
boven aan het kegelen zijn' is hier
boven voldoende duidelijk ge
maakt. Rest nog de tips die in het
boekje worden gegeven om de blik
sem te fotograferen (gevoelige film.
op statief en met de lensopening zo
ver mogelijk open). Op de valreep
krijgt de lezer ook nog het recept
voor het maken van 'hete bliksem'.
Dat er ook 'blauwe bliksem' be
stond was mij niet bekend. En
misschien bij velen onder van u
ook niet. Dat zal wel te maken
hebben met de omstandigheid dal
het de naam is van een zeer slappe
meelkost...
Jacques Cats
GOES Het bestuur van de stichting de Goese kaden heeft maandag een
gezelschap Engelse watersporters ontvangen. Daarmee hoopt de stichting
een aanzei te geven tot een soort traditionele gang van leden van de Pinmill
sailing club naar Goes. Vorig jaar kwamen de Engelsen op initiatief van de
watersport journalist Hans van der Smissen voor de eerste maal naar Goes.
Er meerden toen vier Engelse pleziervaartuigen af aan de Goese kade.
De hervormde kerk in Serooskerke'.
Dit jaar is dat aantal met vijftig
procent toegenomen; zes Engelse
schepen moesten aankomen in Goes.
Overigens waren er op het momenl
van de ontvangst van de Engelsen
door de stichting, nog maar vier gear
riveerd Maar de andere twee werden
nog verwacht. Ook van de zijde van de
Engelsen bestaat er belangstelling om
dit geregelde contact tussen Goes en
de plaats Pinmill aan de andere kant
van de Noordzee te bestendigen.
In een kort, in het Engels uitgespro
ken. toespraakje vertelde de voorzit
ter van de stichting Goese kaden, mr
E. C. J. van Dissel, dat hij blij was dat
het gezelschap heelhuids in Goes was
aangekomen. In antwoord daarop gaf
de voorzitter van de Pinmill sailing
club. Lady Carola Beaver, aan dat ze
blij was met de ontvangst in Goes.
Later voegde ze er desgevraagd aan
toe. dat bij haar club belangstelling
bestaat om het contact jaarlijks uit te
breiden. Bij de Engelse club hebben
zich zo'n 150 eigenaren van jachtjes en
andere pleziervaartuigen aangeslo
ten, Daarvan was er dit jaar nog
slechts een klein deel in Goes, maar
Lady Beaver sprak de hoop uit dat
dat er volgend jaar meer zullen 3
Evenals vorig jaar deed de stichb
de Goese kaden aan een soort kii
tenbinding door prijzen uit te reik
aan de Engelsen Vorig jaar kregerr
die voor het origineelst geschrei)
logboek Dit jaar gewoon voor het!
dat ze in Goes wilden aanleggen,
Overigens moest Van Dissel zich vu
die prijzen excuseren, omdat ze
evenals initiatiefnemer Van der Sis
sen nog niet waren gearriveerd B F
had volgens de voorzitter van
stichting te maken met de activs
ten van de PTT Daarom wordt
vandaag nog een kleine officieled
moeting gehouden De Engelsen fc s;
gen de prijzen en aan de GoesenU
wordt een afbeelding van het plaaO
Pinmill uitgereikt, dat volgens
zeevarende gasten erg veel overt
komsten met de Ganzestad heeft