MEDICIJNEN
Overheidsmaatregelen
doen kosten stijgen
STEMBUS
Kerk in de DDR: tussen oppositie en aanpassing
Amerikanen
draaien warm
PZC/°Pinie en achtergrond
VRIJDAG 24 JUNI 1983
iDoor Margot Klompmakeri
Het medicijnkastje van de gemiddelde Nederlander puilt uit van de halfvolle flesjes,
potjes, deels gebruikte tubes, doordrukstrips vol pillen en smeersels. Al dan niet bestoft,
bedorven of beschimmeld. Pure verspilling van medicijnen, zeggen de ziekenfondsen. Al
jarenlang klagen zij dat artsen grotere hoeveelheden voorschrijven dan eigenlijk nodig zijn.
De jaarlijkse geneesmiddelenomzet is
al meer dan anderhalf miljard gulden,
die grotendeels voor rekening van de
fondsen komen. En prijsbewust is een
woord dat de gezondheidszorg nauwe
lijks kent Tot voor kort tenminste.
Want inmiddels zijn arts en patiënt
hardhandig met de neus op de prijs
kaartjes van medicijnen gedrukt.
In ijltempo heeft de overheid de afge
lopen tijd een aantal maatregelen
genomen om te bezuinigen op de
gigantische kosten van medicijnen.
Een prijsmaatregel voor buitenlandse
geneesmiddelen. De invoering van
een lijst met 1200 medicijnen die niet
langer mogen worden vergoed door
het ziekenfonds. En als klap op de
vuurpijl: het invoeren van een eigen
bijdrage van een rijksdaalder per me
dicijn. De resultaten van deze maatre
gelen hebben echter de ziekenfondsen
'de schrik om het hart doen slaan'.
Volgens voorzitter Anbeek van de
Vereniging van Nederlandse Zieken
fondsen (VNZ) moesten de fondsen
vorig jaar 64 miljoen gulden extra
uitgeven aan de vergoeding van ge
neesmiddelen. Extra, bovenop de 100
miljoen die was berekend
Eerder dit jaar had de Nederlandse
geneesmiddelenindustrie, verenigd in
de organisatie Nefarma. al geconsta
teerd dat er tegen de verwachting in
méér medicijnen zijn verkocht, dan de
jaren daarvoor het geval was Van de
overheidsmaatregelen om te bespa
ren op de kosten van geneesmiddelen
is niet veel terecht gekomen, stelt
Nefarma in haar jaarverslag over 1982.
De cijfers van de ziekenfondsen en
Nefarma spreken duidelijke taal. Er is
niet bespaard op de kosten van ge
neesmiddelen. eerder het tegenover
gestelde.
Negatieve lijst
Terug naar januari 1982 De Zieken
fondsraad stuurt alle artsen geheel
vrijblijvend het zogenoemde Farma-
cotherapeutisch Kompas. Een over
zichtslijst van allerlei geneesmiddelen
die in de handel zijn. aangevuld met
prijzen, adviezen en richtlijnen over
wat wel of niet het beste kan worden
voorgeschreven. Het gebruik van het
Kompas is echter niet verplicht. De
Nederlandse geneesmiddelenindus
trie. die vreest voor haar omzet, vindt
het Kompas in strijd met de wet en
spant een kort geding aan tegen de
ziekenfondsen. De rechter wijst de
klacht van Nefarma af.
In juni gaat Nefarma een tweede kort
geding aan. De overheid legt de prij
zen van geneesmiddelen die uit het
buitenland worden geïmporteerd aan
banden De geneesmiddelenindustrie
noemt de maatregel in strijd met wet
en EG-bepalingen. Opnieuw vangt
Nefarma bot. de zaak wordt voor
Nederland niet ontvankelijk ver
klaard. Maar omdat het ten dele een
internationale zaak betreft verwijst
de rechter de zaak door naar het Hof
van Luxenburg.
In augustus maakt de overheid be
kend dat er een lijst zal worden
ingevoerd met medicijnen die niet
langer door het ziekenfonds mogen
worden vergoed. De lijst wordt opge
steld aan de hand van het 'Kompas'
van de Ziekenfondsraad.
Woedende reacties volgen. Ook de
ziekenfondsen zelf zijn niet bijster
gelukkig met dit besluit van minister
Gardeniers van volksgezondheid.
„Als we dat geweten hadden, waren
we wel anders te werk gegaan", roe
pen de samenstellers van het Kom
pas Nefarma spant haar derde kort
geding aan. Ook dit wordt verloren
Besluit
Het Besluit Farmaceutische Hulp
Ziekenfondsverzekering, kortweg de
negatieve- lijst genoemd, bestaat uit
de volgende gedeelten:
300 middelen rood gedrukt i mogen
niet langer worden vergoed, omdat ze
te duur zijn;
300 artikelen die bij de drogist
verkrijgbaar zijn. moeten voortaan
eveneens door de patient zelf worden
betaald. Abdijsiroop, knoflookcapsu-
les, kruidenthee en keeltabletten bij
voorbeeld
400 middelen met twijfelachtige
werking mogen met langer zo maar
worden voorgeschreven. Eerst moet
het ziekenfonds toestemming geven.
Nu. bijna een jaar later, hebben de
fondsen de indruk dat de artsen zich
redelijk aan de lijst houden. Alleen:
het systeem foldoet niet. In plaats van
dat er kosten worden bespaard, lopen
de kosten alleen maar op.
Uit de pen
Grote vraag bij invoering van Kom
pas en negatieve lijst was door welke
produkten de verboden geneesmid
delen zouden worden vervangen. Vol
gens de omzetcijfers van Nefarma is
dat voor 'een niet onbelangrijk deel'
gebeurd door duurdere middelen.
Ook 'wreekt' zich volgens de organi
satie het constante voorschrijfgedrag
van de Nederlandse artsen.
Voorschrijfgedrag
Voorzitter Sanders van Nefarma „Als
een arts eenmaal gewend is een be
paald middel voor te schrijven, wijkt
hij daar nauwelijks meer van af. Een
middel dat door de negatieve lijst
wordt verboden, verdwijnt 'uit de pen'
van een arts. Ook als het middel in
prijs daalt en weer is toegestaan". Uit
deze bevindingen trok Nefarma de
conclusie: Kompas en negatieve lijst
hebben niet geleid tot de verwachte
besparingen
Eén belangrijk punt echter wordt
door Nefarma met in de conclusie
betrokken: de eigen bijdrage van
f2.50 per medicijn, die 1 februari is
ingevoerd. Na de aankondiging van
de 'patientenknaak' is er eind vorig
jaar en begin dit jaar enorm geham
sterd Menig patiënt heeft gezorgd
voor een fikse voorraad pillen of poe
ders. De eigen bijdrage wordt door
Nefarma wel in het verslag genoemd,
maar verder buiten beschouwing ge
laten.
Niet geheel terecht volgens de Leidse
apotheker Broekhof, die de omzetstij
ging van geneesmiddelen juist toe
schrijft aan de eigen bijdrage. Hij is
niet 'kapot' van de cijfers van Nefar
ma en noemt het geen eerlijke meting.
„De rol van de eigen bijdrage wordt
weggecijferd" De apotheker ver
moedt dat Nefarma door middel van
deze gegevens de negatieve lijst van
tafel wil krijgen, die een bedreiging
vormt voor de verkoop van merkge
neesmiddelen.
Loco 's
De negatieve lijst concentreert zich
op de merkgeneesmiddelen. Maar er
zijn ook duizenden niet-merkgenecs-
middelen in de handel, die vrijelijk
mogen worden voorgeschreven: de
zogenaamde loco's. Een loco wordt
gemaakt van dezelfde stof als het
officiële merk, maar is veel goedko
per. Er zijn ruim 2000 loco's in om
loop.
De geneesmiddelenindustrie betwist
de goede werking van loco's. Sanders:
„Aan loco's worden lang niet zulke
zware eisen gesteld als aan merkmid-
delen. Dat een loco dezelfde stof bevat
is nog geen garantie dat het middel
ook even goed werkt De loco-fabri
kant kent misschien wel de stof. maar
weet niet hoe 'die het beste kan wor
den verwerkt".
De bewering over de inferieure kwali
teit van loco's wordt door artsen en
apothekers weersproken Apotheker
Broekhof „Soms werken loco's beter
dan merkmiddelen De kwaliteit wis
selt". „Een loco werkt in 99 procent
van alle gevallen even goed", zegt een
huisarts.
Loco's ondermijnen de marktpositie
van de geneesmiddelenindustrie, die
met lede ogen moet toezien hoe loco
fabrikanten handig gebruik maken
van hun jarenlange research. Al het
onderzoek dat aan de ontwikkeling
van een nieuw geneesmiddel wordt
besteed, kost miljarden guldens. De
loco-fabrikant hoeft alleen maar af te
wachten tot het alleenrecht tot ver
koop (octrooi) van de onderzoeker is
verlopen Daarna mag het middel vrij
worden geproduceerd. De negatieve
lijst verbiedt slechts merkgeneesmid
delen en rept met over loco's. Een
bron van frustratie voor Nefarma
is gaan voorschrijven in plaats van
het veel goedkopere aspirientje, dat
het ziekenfonds met meer vergoedt.
Je schiet dan wel met een kanon op
een mug, maar artsen doen zulke
dingen om hun patiënten ter wille te
zijn". Het resultaat ziekenfondsen
zien hun kosten met sprongen om
hoog gaan.
De ziekenfondsen zijn ervan over
tuigd dat een goede voorschrijfrege-
ling de eigen bijdrage geheel overbo
dig zou maken. Alle betrokkenen zien
dit als enige reële mogelijkheid om de
kosten binnen de perken te houden.
„Het gaat met zo zeer om goedkope of
dure medicijnen, maar om het voor
schrijven. De hoeveelheden die wor
den voorgeschreven kunnen minder.
Dan wordt pas kostenbesparend ge
werkt". aldus dr. Van Hattem van de
Landelijke Huisartsen Vereniging.
Huisapotheek
Hoeveelheden
Behalve een hamslereffcct heeft de
'patientenknaak' ook ertoe geleid dat
sommige artsen grotere hoeveelhe
den gingen voorschrijven. Op ver-.
zoek van hun patiënten, die bij elk
nieuw recept weer een rijksdaalder
moesten betalen. Geen arts zal dit
toegeven, maar volgens de zieken
fondsen gebeurt het op grote schaal.
In de eerste drie maanden van dit jaar
is gemiddeld zo'n 40 procent méér aan
medicijnen voorgeschreven dan in de
zelfde periode vorig jaar „Wij hebben
direct gezegd dat die maatregel zin
loos zou zijn zonder een waterdichte
regeling van de maximaal voor te
schrijven hoeveelheid medicijnen per
keer", zei voorzitter Anbeek van de
VNZ bij de bekendmaking van de
stijging
Daarnaast hebben sommige artsen,
met name specialisten, de neiging
dure medicijnen voor te schrijven, die
het ziekenfonds moet vergoeden In
de plaats van een medicijn dat de
patient zelf moet betalen. Anbeek:
„Het is bijvoorbeeld denkbaar dat een
arts in bepaalde gevallen antibiotica
In sommige streken van het land zijn
artsen al kostenbesparend bezig. Het
is bekend dat de grote steden, met
uitzondering van Leiden, dure klan
ten zijn. Artsen op het platteland
daarentegen werken een stuk goedko
per. Dat komt vaak door de combina
tie arts-apotheker. Een arts met een
eigen apotheek houdt wel degelijk
rekening met de kosten. Hij levert
alleen medicijnen af in hoeveelheden
die zinvol zijn. Een apotheker in de
stad. die patiénten van verschillende
artsen bedient, kan alleen afleveren
wat op het recept staat. Hij kent de
patient niet. en kan niet nagaan of de
vermelde aantallen op het recept wel
kloppen.
Op dit moment is staatssecretaris
Van der Reijden op zoek naar nieuwe
bezuinigingswegen. Aan de Zieken
fondsraad is advies gevraagd over
het plan bepaalde groepen medicij
nen homeopatisclie onder andere
niet langer door het ziekenfonds te
laten vergoeden. De Ziekenfondsraad
heeft er op eigen initiatief het voor
stel bijgedaan om ook de anti-con
ceptiepil uit het ziekenfondspakket
te halen.
Ziekenfondsen echter verwachten ook
van deze voorstellen geen heil. Dr.
Tegelaar van het Ziekenfonds Leiden
en Omstreken: „De oplossing moet
echt bij de voorschrijvers worden ge
zocht, de artsen. Er moet een mentali
teitsverandering komen bij iedereen
die bij de gezondheidszorg is betrok
ken. Momenteel trekt niemand zich
iets van de kosten aan". En stijgende
kosten zullen in ieder geval in de vorm
van hogere premies worden verhaald
op de patient, voorspellen de zieken
fondsen. „Weet u iemand anders?"
(Door Henk Kolb)
Wanneer in het politieke taalge
bruik van de VS zulke termen
opduiken als 'horse race', 'cattle
show' en 'straw poll', betekent dit
dat verkiezingen op komst zijn.
Ruim een jaar voordat in novem
ber 1984 moet worden uitgemaakt
of Reagan nog voor een tweede
ambtstermijn terugkeert in het
Witte Huis. snelt reeds een horde
mogelijke tegenkandidaten van
het ene podium naar het andere
sjireekgestoelte, om politieke han
delswaar aan de man te brengen,
altoos verpakt in een vanzelfspre
kende verzekering omtrent nakend
herstel van natie en vrije wereld.
Het Amerikaanse verkiezingsge-
beuren vertoont in dit stadium nog
tekenen van gemoedelijkheid. Die
zullen snel verdwijnen wanneer na
de zomervakanties een versnelling
optreedt in de aanloop voor de
hink-stap-sprong van voorverkie
zingen. nationale partijconventies
en de verkiezing van een president.
De elektorale gymnastiek van 1984
kan een boetende confrontatie wor
den tussen Ronald Reagans onver
valste en op privé-belangen gerich
te conservatisme, met zijn tweedi
mensionale kijk op zo ongeveer allë
problemen, een man als het voor
malig lid van het Huis van Af
gevaardigden John B. Anderson,
met een eigen kandidatuur en een
ongekend vermogen om overal mid
denwegen te ontdekken: min of
meer conservatieve, naar redelijker
verdeeld nut van het algemeen stre
vende Democraten als ex-vic.e-pre-
sident, Walter Mondale en senator
John Glenn (tevens ex-ruimtevaar-
der alsmede erkend 'national hero'):
en voor het eerst een zwarte kandi
daat, steunend op een enorm en
gedisciplineerd blok kiezers: de po
pulist Jesse Jackson.
Dat zóu kunnen. Als Ronald Rea
gan zich kandidaat stelt, maar
daaraan twijfelt nauwelijks nog ie
mand in politiek Washington, en als
John Anderson
Jackson inderdaad de zwarte t
didaat wordt, waartoe een meer®
heid van zwarte leiders inmidj
heeft besloten. John B. Ander»;
die vele Republikeinen nog ste*
een deserteur vinden, omdat htji
partij bij de vorige verkiezingeni
rug toekeerde, heeft in 1980 gentJfoi
'basis' gelegd om mee te kun« -
doen. Van het meest kansrijke djtu
bij de Democraten, Mondale jbe'
Glenn, moet er een afvallen j
anderen, zoals Cranston en Hol
bijvoorbeeld, hebben voornam
lokale betekenis.
Opiniepeilingen
De laatste opiniepeilingen lau 151
zien dat zowel Mondale als Gltt
voor liggen op Reagan, maardali
beide verliezen als Anderson nut
doet met de 12,5 procent van i
kiezers die hij achter zich zoukrij 313
gen. In de afgelopen weken heefti wc
aanhang van Mondale en Gltu
zich versterkt. Glenn doet het bek
tegen Reagan, omdat hij nogal w OW
onafhankelijke kiezers aantrek
Mondale daarentegen geniet brei 131
re steun onder de gevestigde matiieI
ten in de Democratische partij
Het zal niemand verwonderen c
Reagan de meeste steun krijgt n ii!
de kiezers (de helft ongeveer)
een inkomen van meer dan 60®
gulden, die geloven in zijn 'ecoa
misch herstel'. Bij de andere hq5®
zijn de Democraten favoriet,
lijkt nu al zeker, dat Reagan ern«
meer in zal slagen dezelfde coalit
van Republikeinen, verbitterde Ut
mocraten en onafiiankelijken, in?
zelfs steun van sommige vakta
den, op de been te brengen waa
mee hij in 1980 een grote overat
ning behaalde.
Zodra Anderson in het beeld wore
opgenomen, verdwijnt de voa
sprong van de Democraten op
gan. Mocht Reagan niet meedoe
dan is vice-president George B j 511
de Republikeinse favoriet, op ve Dl
afstand gevolgd door de senator: f"
Howard Baker en Robert Dole
Zwarte kandidaat
De Democratische kandidaten a
len voorts vermoedelijk te maki
krijgen met een zwarte kandidat
die zich niet zoals Anderson da
tijds losmaakt van zijn partij, do3
binnen de Democratische
waartoe de meeste zwarte sta
mers zich wenden, wil optrede:
Aannemend dat het de felle, soda:
bewogen volksmenner Jesse
son wordt, zegt een opiniepiellt
van de Washington Post en de os
roeporganisatie ABC. dat Reap
hem ruimschoots slaat (momenta
met. 55 tegen 29). Als Democratic)
mededinger van Mondale en Giet:
ligt Jackson eveneens ver
maar hij krijgt meer stemmen dt
de anderen.
Amerika voelt zichzelf op deze mi
nier nu al voortdurend de pols. Va
echt politieke onderwerpen s
slechts weinig ruimte worden vn;
gemaakt de strijd wordt uitga
vochten op het front van de ecoiK'
mie. En als het herstel aanhoudt
dat zo langzamerhand onmiske
baar is, kan Reagan op zo'n basticc
vermoedelijk meer vlaggen hijsa
dan zijn tegenstanders omlaag km
nen halen.
VI
,0
Minder bekend dan het jaartal 1517 is 1483. In
eerstgenoemd jaar sloeg Maarten Luther zijn
95 stellingen aan op de deur van de slotkapel van
Wittenberg. In 1483 werd hij geboren, thans dus 500
jaar geleden. Ruim 62 jaar later stierf hij in zijn
geboorteplaats: het Saksische Eisleben. Daarmee
bevinden we ons in de huidige DDR (Oost-Duits-
land), waar het grootste deel van Luthers leven zich
afspeelde. In een atheïstische staat als de DDR ligt
een officiële herdenking van de kerkreformator niet
erg voor de hand.
In 1967 werd dan ook niet herdacht dat de 95
stellingen 450 jaar geleden geschreven werden. In die
tijd gold Luther in de DDR nog als de 'vorsten-
knecht': hij had immers tegen de boeren de zijde van
de vorsten gekozen en daarmee de kant van het
kapitaal. Een naar ons idee tendentieuze geschied
schrijving leidde er nadien toe, dat hij nu in de DDR
als 'revolutionair' geldt en zodoende als wegbereider
van het socialisme wordt gezien.
Zijn optreden betekende, dat kan toegegeven wor
den. inderdaad een diep ingrijpende onwenteling in
de samenleving. Daarbij dient wel te worden bedacht
de kerkhistoricus dr W. Nijenhuis wees daar in een
recent artikel nog op dat allerlei ontwikkelingen in
maatschappij en wetenschap van die dagen daartoe
ook bijdroegen. Luther maakte daarvan in zijn werk
met het oog op Evangelie en kerk ongetwijfeld
gebruik, zonder dat daar zijn diepste bedoelingen
lagen. Het gaat daarom, voorzichtig uitgedrukt, wel
erg ver. wanneer historici in de DDR hem nu, gelet
op de omwenteling waarbij Luther betrokken was.
onder het aanhalen van uitspraken van Marx en
Engels bestempelen als 'oergrootvader van de DDR'
Zo noemde president Ench Honecker. atheïst als hij
is. de reformator der kerk één van de grote zonen van
zijn land. uiteraard naast Marx als dé grote zoon van
de DDR Je ontkomt niet aan de indruk, dat bij dat
alles het verlangen dit land een goede naam en (niet
in de laatste plaats) een behoorlijke hoeveelheid
deviezen te schenken een grote rol speelt. Hoe dan
ook, de president heeft zichzelf thans voor de viering
van Lu Uiers 500-jarige geboortedag ingezet.
De Wartburg onderging met het oog daarop een
grondige restauratie en allerlei andere maatregelen
..erden door de overheid getroffen om een waardige
herdenking mogelijk te maken.
Gedenken
Daarbij krijgt de kerk een duidelijke ruimte om op
de eigen wijze, vooral in de vorm van Kirchentage
de hervormer te gedenken. In de regio Thüringen, in
Rostock, Eisleben, Frankfurt am Oder, Magdeburg,
Dresden en Wittenberg vinden deze neven bijeen
komsten plaats met als gemeenschappelijk thema:
'vertrouwen wagen'. Door een ruime visumregeling
draagt de regering ertoe bij, dat vele buitenlanders
samen met christenen uit de DDR deelnemen aan
een programma met discussiegroepen, kerkdien
sten. avondmaalsvieringen, concerten en massa
bijeenkomsten.
Onder genoemde titel is een werkboekje uitgebracht
door de Evangelische Haupt-Bibelgesellschaft. En
daarmee zitten we duidelijk in een ander klimaat
dan dat van een maatschappelijke revolutie. Heel
openlijk heeft de kerk, ook wanneer ze officieel met
de atheïstische overheid samenwerkte ter voorberei
ding van het Lutherfeest, zich de vrijheid voorbehou
den om hem te herdenken als een man die vanuit het
bestuderen vgn de Bijbel kwam tot een nieuw zicht,
op de verhouding van mensen tot de heilige, barm
hartige God en daarmee ook op de kerk van Jezus
Christus. Revolutionair, dat; was Luther inderdaad,
maar dan toch ln de eerste en laatste plaats als
gelovige.
Het boekje 'vertrouwen wagen' handelt lom met de
titels van enkele hoofdstukken een indruk te geven
van de inhoud) dan ook over 'vertrouwen in God en
in de wereld', waarbij zowel het .onderscheid als de
samenhang van een en ander wordt benadrukt, Over
'vergeving en verantwoordelijkheid" gaat het volgen
de hoofdstuk, dat mede aan de hand van Luthercita-
ten duidelijk maakt hoe vertrouwen in God ondenk
baar is zonder het in liefde aanvaarden van onze
verantwoordelijkheid voor de medemensen. Vervol
gens wordt gesproken over 'riskerend vertrouwen'
(geen geloof zonder het aanvaarden van gevaren!) en
over 'vrede en zekerheid' Zonder politiek te bedrij
ven zet men nadrukkelijk vraagtekens bij de atoom
bewapening en wordt gepleit voor vredesopvoeding
('tot nu toe hebben onze kinderen slechts geleerd
Speelruimte
Met deze Kirchentage is dan ook iets essentieels
gezegd over de speelruimte, die de kerk te midden
van het ideologisch systeem van de DDR verworven
heeft. Verworven, want zo'n speelruimte is in een
dergelijk land allesbehalve vanzelfsprekend. In 't
verloop van de afgelopen tientallen jaren is op dit
punt veel gebeurd. In 1948 werd in Eisenach de
Evangelische Kerk van Duitsland (EKD) gesticht,
die erop uit was de verbinding tussen de twee
Duitslanden (Oost en West) in stand te houden:
eigenlijk nam men de scheiding niet serieus en
hoopte men op betere tijden, waarin héél Duitsland
weer in een vrije wereld zou kunnen leven. Ook toen
de bouw van de muur in 1961 de verbindingen
stemmen uit de kerken
praktisch onmogelijk maakte weigerde de kerk te
kiezen voor een eigen bestaan in de socialistische
DDR.
Onbegrijpelijk was dat met,; het was een allerminst
aanlokkelijk perspectief voortaan blijvend als kerk
te moeten leven in een gesloten atheïstische samen
leving. Intussen werd de publieke bestrijding van
kerk en godsdienst in de media en anderszins
verscherpt, zodat de kerk hoe langer hoe meer in de
illegaliteit werd gedrongen In die situatie kwam het
in 1969 tot de Bond van Evangelische Kerken in de
DDR. die overigens geen afstand deed van de
verbondenheid met mest-Duitsland. Tegelijkertijd
werkte echter de onlspanningspolitiek van die dagen
door; partijleider Ulbricht trad terug, een nieuwe
koers werd langzamerhand mogelijk En zo kwam
men ertoe na te gaan denken over een christen-zijn
en kerk-zijn in een atheïstische, socialistische (lees
communistische) maatschappij. Duidelijk was dat
men in die situatie de aanspraak op vroegere
privileges moest vergeten en dat kerk en godsdienst
in geen enkel opzicht meer bepalend zouden kunnen
zijn voor de samenleving. Men zou vele beperkingen
in de werkmogelijkheden moeten aanvaarden en zou
telkens voor gewetensvragen komen te staan in
verband met verzet tegen dan wel aanpassing aan
het ideologisch systeem.
Naarmate men zich ernstiger op deze verhoudingen
instelde verminderde enigermate de bestrijding van
godsdienst en kerk. Zelfs kwam het na een lange
voorbereiding op 6 maart 1978 tot een ontmoeting
tussen president Honecker en het presidium van de
Bond van Evangelische Kerken. Afspraken werden
gemaakt, uitgaande van een nadrukkelijke schei
ding van kerk en staat De DDR-kerken zouden
zelfstandig, onafhankelijk van de Bondsrepubliek
(West-Duitsland) zijn z en zodoende als autonoom
gerespecteerd worden door de staat" de enige grote
zelfstandige organisatie te midden van het overigens
alles omvattend ideologisch systeem. De ideologi
sche tegenstelling tussen staat en kerk blijft onover-
brugd. trouwens ook onoverbrugbaar Het respect
voor de kerk zou berusten op de echte aanwezigheid
vande christenen in en betrokken bij de DDR-
samenleving.
geren nemen in het algemeen deel aan de Jugendtvei-
he; de vroeger door de kerk daartegen gevoerde
strijd is verloren. Daat staat echter tegenover dat
veel jongeren de socialistische gedragsregels slechte
met het oog op hun carrière en overigens innerlijk
onaangepast accepteren, maar daarnaast de vrije
ruimte van evangelisch, doorgaans oecumenisch
jeugdwerk weten te vinden met het oog op bezinning
en engagement.
In dat geheel moeten we ook de Kirchentage zien,
niet alleen die van dit jaar in verband met de
Lutherherdenking. maar ook die van andere jaren
Met elkaar vormen ze een grootscheepse lekenbewe
ging waaruit vaak een permanente jeugd- en volwas
senen vorming groeit.
Bijzonder
Smalle weg
Zo gaan thans de kerken in de DDR de weg van
kcrk-zijn-in-hel-soeialisnic: een smalle weg tussen
politieke oppositie en opportunistische aanpassing,
zoals Reinliard Henk.vs het uitdrukt in een artikel
over 'Die Evangelische Kirclien in der DDR'. De
kerk wil geen verzamelplaats zijn voor ojipositione-
le krachten in het land en is in die zin dus loyaal
jegens de overheid. Maar anderzijds houdt ze niet
uit overwegingen van eigenbelang kritiekloos de
mond dicht en bewaart ze (overigens zeer begrens
de) mogelijkheden om getrouw aan het Evangelie
zichzelf te zijn en zelfs in te gaan op problemen in de
samenleving.
Bij dat laatste valt te denken aan het in enkele jaren
snel toegenomen vredeswerk iwaar dan gelet op de
eerder genoemde onafhankelijkheid van de kerk in
de DDR jegens het westen ook weer niet te gemakke
lijk door vredesbewegingen hier bij moeten worden
aangeknoopt). En vervolgens aan het bespreekbaar
maken van de mensenrechten, het consumptieden-
ken. milieuproblemen en derde-wereldvragen. Jon
Alles met elkaar vormt dat een heel bijzondere
situatie in de wereld achter het ijzeren gordijn. Niet
zonder reden wijst dr J. A. Hebly daarop in zijn
jongste, boeiende publicatie 'Strijd om vrede: es
says over kerken in de marxistische samenleving'.
Heel anders bijvoorbeeld zijn de verhoudingen in
de Sovjet-Unie, waar overigens de kerk in wezen
eveneens een vreemd lichaam is in de maatsehaji-
Pij-
Is zij dat daar op grond van een oer-godsdienstig,
veelzins mystiek gekleurd beleven, verweven als he!
ware met. de Russische ziel. hiér in de DDR hebben
we te maken met. een denkwereld die (bij alle
onvergelijkbaarheid van de situatie) ook ons me'
vreemd is: daar en hier leeft de kerk uit hetgeen door
(en ook tegen) het denken van mensen als Lutheraan
christelijke inspiratie is verworven en bewaard Daar
en hier is (bij alle verschil) de vraag actueel, hoe deze
inspiratie kan functioneren in een in toenemende
mate gesaeculanseerde samenleving.
De communistische ideologie is niet de enige, die
mensen uitdaagt om zich af te vragen, wat christelijk
geloof inhoudt, wanneer het van alle franje ontdaan
wordt: en hoe dat kan functioneren op het scherp
van de snede. Telkens weer op de grens van oppositie
en aanpassing. In vertrouwen wagend.
T. Rinkema
