HUISARTS
'Enorm veel
kwaaltjes lossen
zichzelf op
1
'Teveel aandacht aan patiënten
geven kan desastreus werken'
II.IOAG 17 JUNI 1983
Tnorm veel kwaaltjes waarmee de mensen komen lossen zichzelf op", zegt hij. „Als je net
!iafgestudeerd bent dan denk je in diagnoses, in ziektebeelden. Je kunt wel zeggen: ik heb
iléérd dat een aantal dingen zichzelf oplost, maar je bent daar toch onzeker over. Nu durf je
reel meer op zijn beloop te laten, op zijn natuurlijke beloop. In het begin heb je ook bepaalde
ideeën over wat mensen van je verwachten. Ze verwachten nogal eens dat ik een recept geef.
len compleet logisch gevolg van een consult is, dat je een receptje schrijft. Dat hóéft
I elemaal niet natuurlijk. Maar dat zul je dan wèl moeten uitleggen. Naar tevredenheid".
een internist. En dat je tot tevreden
heid van beiden duidelijk kunt maken
dat het eigenlijk niet nodig is Het
gebeurt ook dat je 't oorspronkelijk
met van plan was. maar dat je zegt:
als je dat nou zo graag wilt, laten we 't
dan maar doen".
Kritiek
Er zijn mensen die heel ongenuan-
=rd zeggen: al die medicijnen, dat is
aar gif. Bij alles hoor. Die beweging
sterk in opkomst. Maar dat is
ircnlijk net zo ongenuanceerd als
mneer je zegt ik moet een recept
Sben. Ook als je uitlegt dat een
naltje vanzelf overgaat en medieij-
Eeigenlijk met zo goed helpen 'Ik
itóch dat je er iets aan doet"'.
idóé je dat dan ook?
,j hoor".
rpwater of zo?
;grinmkt: Bossen Als je iedereen
'legt dat het allemaal geen donder
ipt.... Dat is óók niet goed. Dat
netje zeker niet doen".
ians Zuiderbaan is huisarts in Ter
men en voorzitter van de afdeling
Einaalzöne en Oost Zeeuwsch-
lunderen van de Koninklijke Ne-
krlandse Maatschappij ter Bevorde-
ïg van de Geneeskunst, waarbij
öehuisartsen en specialisten uit het
tbied zijn aangesloten.
Ie organisatie wees het onderzoek
ra de socioloog Wim Blok naar de
raliteit van de gezondheidszorg in
Ettuwsch-Vlaanderen 'Tussen artsen-
nacht en patjèntenklacht' af als dis-
mssiestuk. „Onwetenschappelij",
het harde oordeel van de medici,
lie zich door het optreden van de
Werkgroep Gezondheidszorg al eerder
een hoek gedreven voelden,
ïdderbaan zou het standpunt herha-
op een forumavond in Axel en de
oep en de patiëntenvereniging
Beter' te verstaan geven dat
niet welkom waren als gespreks
partner De dagen daarna kreeg hij
esluitend instemmende reacties van
seroepsgenoten. De leeuw had góéd
gebruld.
a of nee
itspannen achterover leunend op
S?bank in de woonkamer met schitte-
3id uitzicht over de Westerschelde
sgthij: „Het liep in die discussie een
setje vreemd, want ik mocht alleen
:aar ja' of 'nee' zeggen. Als dokter
Sb je wel vaker bepaalde keuzen te
aaken. Dus ik dacht dat het voor die
nond wel prikkelend zou zijn om
bn 'nee' te zeggen".
.Bovendien werd er heel nadrukkelijk
Itsteld dat het om dit rapoort zou
aan en de patiëntenvereniging, zoals
'itnü marcheert. We hadden enkele
wken eerder al heel duidelijk gezegd
at dat rapport voor ons niet aan-
aardbaar is Dan moet je op zo'n
ftmd niet zeggen ja, we gaan wèl
Toten Ik wil best met patientenver-
agingen praten. Ik denk dat die club
ai k West Zeeuwsch-Vlaanderen heel
"*ed marcheert Ik heb het idee dat
ar een goeie samenwerking bestaat
dat wat er in zo'n vereniging leeft
5 «k doorkomt in het beleid van het
f iekenhuis en in allerlei andere din-
£n, waarvan mensen vinden dat ze
g (Standerd moeten worden. Het is op
ïchzelf heel nuttig dat dat gekanali-
P|Nrd wordt. Vandaar dat ik in die
jfljwcussie ook zei: ik vind het eigenlijk
e'.i «tgoed zoals jullie die vraag stellen.
Bovendien lieten ze allerlei andere
mensen hun standpunt wèl nuance-
Wim Blok vindt dat struisvogelpoli
tiek. Hij zegt: „mmjn rapport wordt in
de praktijk natuurlijk wèl besproken,
ze loeten wat erin staat".
Zuiderbaan: „Het is met veel gelezen
hoor. Hij is pas aan het eind van zijn
campagne met dat rapport gekomen.
Het enige wat je wist, was wat er in
de pers verscheen. En vaak nogal
opgeblazen Dat werd een beetje be
vestigd door dat rapport. Dus je
krijgt dan helemaal zo'n stemming
van 'zie je wel'. Waardoor er niet zo
constructief over dat rapport gepraat
wordt. Dat geloof ik helemaal niet".
Overbelast
In 'Tussen artsenmacht en patièn-
tenklacht' worden de vijftig Zeeuws-
Vlaamse huisartsen afgeschilderd als
'overbelast' door allerlei neventaken,
zoals verloskunde,, verzekeringsge-
neeskunde en een eigen apotheek.
Herkent hij zijn collega's in dat beeld?
Zuiderbaan: „Nee hoor, helemaal niet.
Het klopt gewoon niet. Er moet in zo'n
gebied nu eenmaal een aantal taken
gebeuren. Die worden voor een groot
gedeelte door huisartsen gedaan. Ver
loskunde hoort er gewoon bij. Dat is
helemaal niets extra's. Dat is van
oudsher een ingebakken stuk van je
werk en het maakt het zoveel aardiger
ook. Dat zou ik daar ook helemaal los
van zien. Maar noem maar keuringen.
Door het héle land gebeuren de mees
te keuringen door huisartsen. Contro
lerend werk voor bedrijfsverenigingen
gebeurt of door het GAK óf door eigen
mensen, in dit gebied de huisartsen.
apothekers ergens binnen te drukken.
Dat is een actieve politiek, het ge
beurt met vnj veel pressie Ik begrijp
niet dat lieden, die het kapitalisme
met argusogen bekijken zich achter
de KNMP opstellen Dat zie ik niet
helemaal Grinnikt i. Maar dat moe
ten ze zélf weten
Open deuren
„Allemaal open deuren", zegt hij
over de aanbevelingen in de studie
van Blok, zoals het opzetten van
gezondheidscentra, specialisten in
loondienst. „Dat heeft met de streek
niks te maken, het komt voor een
groot deel uit de hoek van de FNV.
Dat kun je verwachten van iemand
die in de politieke hoek zit. Dat hij
dat bepleit. Maar het gebeurt niet
aan de hand van het rapport".
Werkt de publiciteit over de gezond
heidszorg dóór?
Zuiderbaan. „Ja. dat hoor je wel
Donderdag, in Leiden, zeggen wille
keurige kerels: o, kom jij uit
Zeeuwsch-Vlaanderen? Die hebben
dat gelezen en denken: wat is er aan
de hand?"
En je patiënten?
„Ik heb er nauwelijks iets over ge
hoord. Een enkele keer heb ik ge-
Hel bestaat met dal ze daarvoor merkt dat iemand zich tot die patiën-
mensen in dienst kunnen nemen. En
sommige willen het ook niet. De BVG.
de bedrijfsvereniging voor de gezond
heidszorg. heeft door het hele land
huisartsen-verzekermgsgeneeskundi-
gen, zoals dat heet. Die zijn er ver
domd tevreden over. Ik denk ook. dat
je dat werk plezieriger doet als je per
dag drie mensen moet controleren,
dan wanneer je de hele dag bezig bent.
Dan verzuur je erin. Het lijkt me heel
wat moeilijker om dan met evenveel
elan dat werk te doen hoor. En met
tenvereniging gewend had omdat hij
iets van mij wilde dat hij aanvankelijk
niet kreeg. En nog iemand, die zei dat
hij ook eens gebeld had. Ik denk dat
het vaak mensen zijn die in nood
zitten Die gekke sprongen maken en
dan zo'n club opbellen. Op zichzelf is
dat misschien wel een signaal hoor.
Maar zo'n vereniging heeft ook niet de
achtergrond om dat goed te bemees-
teren. Eén keer hebben ze mij opge
beld. 'Meneer heeft recht op verwij-
zing'. Ik zeg: we praten helemaal niet
name denk ik, als het gebeurt door oïe„echten. En door de telefoon kan
De studie van Blok signaleert dat
Zeeuws-Vlaamse artsen elkaar de
hand boven het hoofd houden als er
fouten zijn gemaakt.
Hans Zuiderbaan: „Dat heeft niets
met Zeeuwsch-Vlaanderen te maken.
het is eigen aan de beroepsgroep. Ik
denk dat dat wel een probleem zal
blijven. Als het andersom zou gebeu
ren. zou je veel beschadigen. Als je
makkelijk zou zeggen: kijk eens, dat
heeft hij verkeerd gedaan. Daarmee
kan je heel makkelijk het vertrou
wen in die andere arts de grond
inboren. Zonder dat jc het goed weet,
want je bent er niet bijgeweest".
„Je kent het verhaal van de patiënt
Dat is vaak een heel gekleurd verhaal
Heel begrijpelijk daar is hij emotio
neel bij betrokken. Tsja. Ik vind
altijd: je hóéft niet zo mee te gaan Je
kunt dan ook zwijgen Maar je kunt
ook wel eens een keer zeggen ik denk
dat dat met zo geslaagd is. dat dat
beter had gekund Daar moetje vrese
lijk mee oppassen Want als jij 't
makkelijk over een ander zegt, zegt
die ander het makkelijker over jou. En
voor je 't weet zit je elkaar af te
breken. Je maakt heel vaak mee dal
het wel gebeurt. In academische zie
kenhuizen heb je heel vaak dat pa
tiënten. die daar na een heel lange
geschiedenis terechtkomen, vertellen
hoe het de eerste keer bij zijn huisarts
was Je hebt als co-assistent allemaal
aan den lijve ondervonden datje zegt.
heeft de dokter dat gezegd? Ongeloof
lijk zeg tsssss, moet je nou eens
kijken. Dan kun je heel makkelijk een
oordeel vellen over iets waar je hele
maal niks vanaf weet. Je wéét met
hoe het destijds lag. Nou. die huiver
wekt vaak de indruk dat je elkaar de
hand boven het hoofd houdt en datje
geen fouten van elkaar kunt toegeven.
Dat zal er denk ik altijd teel een beetje
inblijven. Aan de andere kant moetje
de ander ook niet te veel verdedigen.
Dat is helemaal niet nodig".
dingen niet veranderen kunt. Bij pa
tiënten óók".
Advertentietje
Hans Zuiderbaan (41) is negen jaar
huisarts. Ging medicijnen studeren
„omdat ik ermee uit dienst kon blij
ven, mocht je een jaar langer". Wilde
een blauwe maandag thoraxchirur-
gie doen (hart en longen), zag daar
later vanaf. Fries van geboorte en
enthousiast zeiler. Zocht dan ook een
vestigingsplaats in de buurt van het
water.
lijkt allemaal niet zo spectaculair, Hans Zuiderbaan: „Je kunt alleen
maar als je 't nu vergelijkt dan doe je maar voelen of je emoties hebt
bijna alles anders".
huisartsen enorm veel aandacht gin
gen besteden aan allerlei psychische
achtergronden. Daar zijn we wat in
doorgeschoten Nu is er weer een
beweging terug waarbij een heleboel
huisartsen zeggen: zie je wel, we zijn
toch alleen maar voor het somati
sche? Wat óók onzin is natuurlijk".
mensen die nooit huisarts zyn ge
weest. Dan heb je zo weinig voeling
met de praktijk".
ik er überhaupt niet over praten.
Natuurlijk heeft ieder mens het recht
op verwijzing, maar. Zoals het in
werkelijkheid gaat: als iemand een
verwijzing wil. nou. dan moet je 't
daar toch over eens kunnen worden?
Als het mij niet lukt om zo iemand te
overtuigen dat het niet nodig is. schiet
ik tekort. Dan moet ik dat béter doen.
Je moet tot overeenstemming komen.
E.'Yen enkele keer kan het wel eens zo
zijn. dat je zegt: nou, we raken 't niet
eens. En daar kan ik dan ook niks
meer aan doen".
„Tsja.... wat zijn er verder nog voor
dingen? Gemeentelijk lijkschouwer.
De apotheken. Dat is natuurlijk op de
dorpen. Het was wel aardig wat
Adriaansens uit Sint-Jansteen daar
over op die forumavond zei Die zei:
'Ik heb daar een assistente voor. ik
heb daar nauwelijks omkijken naar
Het is de laatste tijd
deel specialité's verpakken.
Maar zo iemand wordt dan niet ver
wezen....
„Soms niet. nee. Maar dan zeg ik het
ook duidelijk: we kunnen het niet eens
worden Maar dat gebeurt hoogst zel
den En dat kun je dan wel macht
uitoefenen noemen, maar dat vind ik
niet helemaal. Je zou 't voor hetzelfde
groot geld macht vanuit de patiènt kunnen
Van noemen. Van 'jij moet mij verwijzen.
werkelijk bereiden komt niet veel. De hij hebt mij té verwijzen, dat heb je
apotheken van Terneuzen maken heel maar te doen'. Maar dat gebeurt één
veel dinger, klaar voor de huisartsen, keer in de zoveel jaar dat je 't daar-
Dat gaat in prima samenwerking. Ik over fundamenteel oneens bent. Het
denk dat de KNMP. de beroepsvereni
ging van apothekers, probeert om
gebeurt veel vaker dat iemand zegt: ik
moet naar een chirurg, ik moet naar
Maar gaan artsen onderling ook niet
erg behoedzaam met elkaar om?
„Ja. dat is wel zo Dat zit natuurlijk
ook wel een beetje in de kleinschalig
heid hier he. Je moet met elkaar
verder. Je bent het soms niet eens met
de manier waarop iemand werkt Dat
zal vaak wederzijds zijn. Daar kun je
vaak ook niet zoveel aan veranderen.
Dat zou je wel willen, maar je moet er
ook mee leven. Daar is op dat forum
trouwens heel zinnig over gepraat
door Lampe. de directeur van de
Oosterschelde-ziekenhuizen Dat
toetsing helemaal niet zo eenvoudig
is. mekaar maar eens eventjes de
waarheid zeggen. Dan krijg je vaak
dat er stellingen betrokken worden, er
meer een soort pseudo-openheid ont
staat Dat is verdomd moeilijk. Je
moet elkaar heel goed kennen en heel
goed vertrouwen Maardatzuljeinde
journalistiek precies zo hebben, dat
zul je in ieder vak hebben. Dat je
elkaar tóch een beetje in de waarde
laat Denkt: ach, hij werkt zo, we zijn
het daar niet over eens... Ik denk dat
je als huisarts leert datje een heleboel
„Ik las op een gegeven moment een
advertentietje huisarts. 33 jaar. mid
delgrote plaats in het zuidwesten des
lands aan het water, zoekt associé.
Dat was Huub Nijsten Die was toen
een paar jaar met zijn vader bezig en
zijn vader zou ophouden. Hij heeft
toen dat praktijkpandje neergezet Ik
had een paar praktijken in Zeeland op
't oog. Ik kende Breskens goed door 't
zeilen. Toen bleek dat het Terneuzen
was. Dacht Terneuzen, helemaal een
rot eind weg, zoals de meeste mensen
die hier terechtkomen Onder het
motto 'je moet gezien hebben wat je
afslaat' zeiden we: we rijden toch effe
naar Terneuzen. Dat bleek een heel
plezierig gesprek var^ twee kanten en
't was meteen gebakken"
Hun praktijk telt 1800 ziekenfondspa
tiënten en naar schatting („dat weet
je nooit helemaal precies"! is één
derde particulier Per arts 2600 tot
2800 mensen. Zuiderbaan „We begin
nen om half negen en we zijn om
ongeveer half zes klaar. In principe
eens in de week een avond en een
nachtdienst en eens in de maand heb
je een half weekeinde. Dat weekeinde
doe je met z'n tweeën. Dat betekent
dat ieder een nacht doet en de ander
een dag achtenvacht heeft, waarin je
eigenlijk niks te doen hebt. Maar dan
moet je wel thuisblijven, 't Zijn de
mooiste dagen om aan je boot te
klooien. Het is hoogst zelden datje na
zessen klaar bent. Maandagmorgen is
het hartstikke druk. dan moet je
doorwerken. Dat is 't leuke van het
vak: je werkt af wat zich die dag
presenteert. Dat is heel anders dan
een specialist. Die zegt: nou. komt u
volgende week maar eens een keer.
Het werk wordt aanzienlijk rustiger
als je een aantal jaren in de praktijk
zit. In principe ken je iedereen. Je
hebt iemand die binnenkomt meteen
geplaatst, je weet precies wie 't is.
Praktisch allemaal. De eerste jaren zit
je informatie op te pompen. Met de
mensen praten. Je hebt er meer tijd
voor nodig, moet ze vaker laten terug
komen. Dat scheelt wel. Plus dat onze
praktijk ietsje kleiner geworden is.
Wij zijn een tijdje gesloten geweest.
Wat nadelen heeft omdat je dan min
der nieuw bloed in je praktijk krijgt.
Minder bevallingen, minder jonge
mensen. Ja. ik ben blij dat hij weer
open is Anders wordt het eigenlijk
zo'n dooie boel".
Hij herinnert zich dat de medische
zorg bij zijn komst 'heel basaal' was.
„We hadden hier geen röntgenologen,
je kon geen echo's doen voor de
verloskunde Er zat een chirurg, er
zaten twee internisten, een gynaeco
loog en de oogartsen, een keel-, neus-
en oorarts en een huidarts. Dat is
sterk uitgebreid. En ook je eigen werk.
Al3'me een beetje actief bent gaat dat
continu door. Bijscholen, kritisch be
kijken wat je aan het doen bent,
dingen anders gaan aanpakken Het
Placebo-effect
Hij is gefascineerd door het placebo
effect. Patiënten die medicijnen krij
gen die géén werkzame bestanddelen
bevatten, maar in uiterlijk en smaak
overeenkomen met échte tabletten,
poeders of drankjes. En zich beter
voelen.
„Dat is een daadwerkelijk effect in je
brein, een farmacologisch bewezen
effect. Het zijn endorfmen. Dat is pas
de laatste vijfjaar een beetje duidelijk
geworden. Vroeger dachten we nou.
dat is suggestie of zo Maar je hebt
stoffen in je brein, endorfïnen. die zo
zijn genoemd omdat ze waarschijnlijk
dezelfde werking hebben als morfine.
althans: op dezelfde plaatsen effect
sorteren. Daardoor begrijpen mensen
pas nu waardoor morfine eigenlijk
werkt Het bezet een aantal fysiologi
sche plaatsen in je hersenen, waar
door je je goed voelt. Al die opiumach
tige stoffen geven een onnatuurlijk,
eufoor effect. Waarschijnlijk is het
placebo-effect dat in het lichaam die
endorfïnen mobiliseert door een psy
chisch mechanisme, dat maakt datje
je beter voelt En dat is meetbaar.
zonder meer meetbaar Dat moet je
niet weggooien. Daarnaast is het na-
tuurlijk zo. dat iemand het idee heeft
dat er zorg aan hem besteed wordt.
Als jij zegt: ach, het is allemaal flau
wekul. het helpt allemaal niks, het is
toch maar een rotkwaaltje, dan gaat
hij met een akelig gevoel de deur uit.
En als je zegt: nou zal ik je wat geven
en dan hoop ik dat het wat beter gaat.
dan gaat-ie in pnncipe tevreden de
deur uit. Dan kun je achteraf best
weten dat je nou met zulke schokken
de chemische reacties teweegbrengt.
We hebben een aantal jaren geleden
hier een zogenaamde Balintgroep ge
had. Dat is een soort werkgroep van
huisartsen onder leiding van de so
ciaal psychiater Van Parijs, waarbij je
beroepsmatig, vakmatig bekijkt wat
het effect van je optreden is. Balint
was een Hongaar, een psychiater die
vlak na de oorlog in Londen werkte en
dat voor het eerst beroepsmatig heeft
bekeken. Die vanuit psychoanalyti
sche hoek heeft bekeken wat het
effect van je optreden is Het optreden
sec. Het feit dat je optreedt, datje met
iemand praat, dat je aandacht aan
iemand besteedt. Hij heeft gezegd,
van penicilline weten we precies de
hele farmacologie. Dus wat het effect
is van overdosering, wat de bijver
schijnselen zijn. wat de gunstige effec
ten en de contra-indicaties Van ieder
medicijn staat dat keurig op een lijst.
Behalve van het medicijn 'dokter'
Teveel aandacht aan patiënten geven
kan desastreus werken.
Als je iemand, die een beetje pijn op de
borst heeft, een electro-cardiogram
afneemt en zegt ik wil het voor de
zekerheid toch even bekijken. Dan
gaat er boven iets branden van
tjeetje mma. hij vertrouwt het óók
niet En als je hem iedere week terug
laat komen en vraagt, gaat het nou
een beetje beter? Dan kun je hem
hartstikke ziek maken"
„Het aardige van de ingang die wij
hebben.. Zonder je lijf zou je niet
weten of je verdrietig was of vrolijk. Je
kunt alleen maar voelen of je emoties
hebt. Dat voel je via je lichaam. En
een heleboel dingen zijn niet duidelijk
voor de mensen. Als je verdrongen
emoties hebt. als je systematisch din
gen tekort komt op wat voor gebied
dan ook. dan uit zich dat via je
lichaam en vaak via kwaaltjes. De rol
is opeens omgedraaid, je bent ineens
nog maar een aangever geworden, die
moet proberen om iemand zichze.v te
laten exploreren, bij zichzelf te rade
gaan: goh, wat zou dat kunnen zijn?
Dat leer je in negen jaar. denk ik. Wij
zijn maar voor een déél verantwoorde
lijk. Primair is die patiènt verant
woordelijk. Een doktersconsult is in
principe een dienst die je verleent.
Iemand vraagt jou een dienst en jij
kan vertellen wat je te bieden hebt.
Soms heb je met te bieden wat hij
vraagt. Dan kun je een andere dienst
overeenkomen. Dat beeld van die
onmondige, passieve patiënt uit dat
rapport van BlokSoms is het zo
ingewikkeld, dat mensen er geen bal
van begrijpen. Heb je 'Opname' ge
zien van het 'Werktheater'? Daar zie
je 't precies gebeuren. Zoals die ver
pleegster. die Shireen StrookerMet
de beste bedoelingen. 'Déze kant op'.
Dat vond ik een perfecte, niet ééns
persiflage Zo gaat dat. Dat geloof ik
vast wel"
Notenbalk
Hij vertelt dat professor Huygen,
hoogleraar huisartsgeneeskunde in
Nijmegen, met zijn vader, die arts was
in het dorpje Lent aan de overkant
van de Waal. de medische contacten
van drie. vier generaties noteerde pp
een soort muziekpapier. De grootou
ders vormen een notenbalk, de ouders
en de klemkinderen. „Daar zie je een
enorme samenhang in Dat is fantas
tisch om te zien. een umek onderzoek
Bij alle breekpunten in het leven, bij
geboorte, overlijden, kinderen de
deur uit. echtscheiding, zie je hele
clusters van medische consumptie,
van consulten. Je ziet ook bepaalde
personen, die als de patient naar
voren worden geschoven, die zich ma
nifesteren als de patiënt, die dus het
meest ziek zijn. Als er één wegvalt
komt de volgende. Waarmee je de
functie van klaaggedrag en van ziek-
zijn in een heel ander licht gaat zien.
Het unieke van de huisarts is. dat hij
als enige hulpverlener continu aanwe
zig is in een gezin. Daar moet je
gebruik van maken Dat heeft verder
helemaal niemand"
Emoties
„Vroeger gingen mensen alleen met
ernstige ziekten naar de dokter. En
toen kwam er een tijd dat met name
Bob Lagaaij,
Foto's Camüe Schelstraete