ZEVEN EEUWEN rabbijn soetendorp ■een mozaiek -van veere WOEDE OVER HET VUIL VANEEN OORLOG PZC/ weekendkrant 19 taco slagter jVTERDAG 4 JUNI 1983 linkse Israëlische generaal een coup pleegt om de regering-Begin uit Jeru zalem te verdrijven'5 Elke Israëli zou dat verschrikkelijk vinden Het is een verworvenheid dat Israël een demo cratie is Er gaan stemmen op uit de extreem-rechtse en linkse politieke hoek om burgerlijke vrijheden in Is rael beperken. Dat knabbelen aan de mocratische vrijheden is levensge vaarlijk. In dat opzicht schaadt het de reputatie van Israël". „Ik heb Begin ontmoet. En ik moet vaststellen hij is niet corrupt, leeft bescheiden en vecht voor een ideaal van een Israël met veilige grenzen. Over die veiligheid kun je van mening verschillen Je kunt de bezette gebie den in de Gaza-strip. op de Westelijke Jordaanoever en op de Golan om vei ligheidsredenen behouden of juist op geven Daarover moest de Israëlische burger zich uitspreken in een gezonde discussie" Is die discussie wel zo gezond en zuiver Nog steeds is een meerderheid er voor de bezette gebieden vanwege de sterke historische banden met Ju- dea, Samaria en Gaza te annexeren. Bovendien streven fanatieke orthodo x-religieuze groeperingen er naar een ...Groot Israel" te stichten, de bakens te verzetten tiaar de bijbelse grenzen van de in Irak gelegen rivieren de Eufraat en de Tigns. Soetendorp ..Er zijn geen teksen in de Tora (de vijf boeken van Mozes red.) die duidelijk aangeven waar die gren zen hebben gelegen In 1967 kwam de Westbank onder Israëlisch bestuur. Niet omdat Israël de aanval had inge zet. maar omdat Nasser van Egypte en Hoessein van Jordanië Israel wil den vernietigen. Ik ben bezorgd over de positie van de éën miljoen Palestij- nen op de Westelijke Jordaanoever Je kunt zo'n grote groep niet onder be zetting houden. Ik zou door algemene vrije verkiezingen op de Westbank wel eens willen weten hoe de Palestijnen denken over een toekomstige staats vorm Maar hoe vrij zijn die verkiezin gen onder de gegeven omstandighe den. Het probleem is dat intimidatie van radicale groeperingen onder de Palestijnen zeker niet is uitgesloten" U erkent het zelfbeschikkingsrecht van de Palestijnen. In uw boek be schouwt u de Israëliërs en de Palestij nen als partners in een conflict lussen recht en recht Maar waar moet dat tehuis voor de Palestijnen dan ko men? Soetendorp „We spreken over zoveel Palestijnen. In Gaza, op de Westoever en in watje kan noemen de diaspora, de Palestijnen. die in kampen wonen in de Arabische landen. Een deel van die Palestijnen zal daar wel blijven Ook alle joden in de verstrooiing zijn niet naar Israël gekomen. Je komt bij het bepalen van een tehuis voor de Palestijnen toch uit op de Jordaanoe ver en in Jordanië Ik hoop dat een meerderheid van het Palestijnse volk toch voor een vreedzame oplossing kiest" Gelooft u in zo'n vreedzame toena dering'' Soetendorp .Ja. want wie had in 1945 gedacht dat er ooit nog eens een vriendschapsband zou ontstaan tus sen Israel en Duitsland. En wie had ooit gedroomd dat Sadat van Egypte nog eens door de straten van Jeruza lem zou wandelen en door de Israë liërs met vlaggetjes zou worden toege juicht. De staatsvorm die ik voor een Palestijns tehuis voor ogen heb is het iDoor Taco Slagteri Het interview wordt onderbroken. Iemand heeft rabbijn Awraham Soe tendorp <401 van de liberaal-joodse gemeenschap in Den Haag om hulp gevraagd voor een joodse Nederlander die geestelijk is ingestort. Het oorlog strauma. Concentratiekampen. Soetendorp adviseert zijn vrouw de „Stich ting 40-45" te bellen en de Jelgersmakliniek voor oorlogsslachtoffers in te schakelen. De rabbijn zwijgt. Pakt de draad weer op. Over de oorlog in Libanon, nu een jaar geleden door Israël met een invasie in het zuiden begonnen. In het laatste hoofdstuk van zijn onlangs verschenen boek „Volgend jaar in Jeruza lem" besteedt hij aandacht aan de slachtoffers van die oorlog. Verhalen van Israëlische soldaten die kameraden hebben zien sneuvelen, omdat ze niet op gewapende Palestijnse jongens van vijftien jaar wilden schieten. En het relaas van jonge Israëli's die wegens schokkende oorlogservaringen in 1967 (Zesdaagse oorlog) en 1973 (Jom Kippoer) psychiatrische hulp nodig hadden. „Hoe moeilijk is het voor vrede en gerechtigheid op te komen", zegt Soeten dorp zacht. „Wie had kunnen weten wat mensen mensen kunnen aandoen. Ik voel de woede van soldaten over het vuil van een oorlog". Met zijn ouders ontsprong Soeten dorp de vemietigingsmachine van de nazi's Als peuter zat hij tweeeneen- halfjaar ondergedoken bij een familie in Velp. Zijn ouders hadden een on derduikadres in Brabant Op de dag van de bevrijding ontkwam hij op nieuw aan de dood. Zijn pleegvader wierp zich op het kind toen de Duit sers het vuur openden. De man stierf- .fln het boek loopt het schuldgevoel van de rabbijn als een rode draad door de hoofdstukken heen. Waarom heeft hij de oorlog overleefd en vele anderen niet"5 Waarom is zijn pleegvader niet beloond voor zijn moed onderduikers op te nemen? Volgens Soetendorp is dat schuldbesef van de joden „onze huid geworden die onbeschermd is te gen de kou" Doen al die vragen er nu nog toe? Soetendorp Voor mij wel. ja. Ik heb weinig leeftijdsgenoten door die oor log. Degenen die zijn overgebleven worstelen met de zin van het bestaan. Mijn antwoord op dat probleem is een zeer werkzaam leven Het geeft mis schien hoop en perspectief aan men sen die veel meer hebben meege maakt dan ik. Veel dichter bij de dood hebben gestaan. Dat schuldgevoel mag geen obsessie worden. Het be lemmert je te leven. Herinneren en je voortdurend afvragen wat je beweegt door te gaan is een leerproces dat je de kracht geeft niet ziek te worden". symbool Op de omslag van het boek staat dat Soetendorp voor veel Nederlanders het symbool is geworden van alles wat joods is. voor een jodendom dat steun wil hebben in Nederland en overal ter wereld. Heeft u die symboolfunctie? Soetendorp „Die tekst is niet door mij geschreven. Mijn vader zaliger had na de oorlog op kritieke ogenblik ken de functie van woordvoerder voor de joodse gemeenschap. Hij besefte dat het voor de overlevenden heel moeilijk was in de schaduw van de vernietiging een bestaan op te bou wen. Later zijn we naar Israël geemi- greerd. In 1968 is ons gezin weer naar Nederland teruggekeerd, toen mijn vader tot rabbijn was benoemd in Amsterdam. In 1973 moest hij om ge zondheidsredenen terugtreden. Ik nam zijn werk en zijn functie als woordvoerder van de joodse gemeen schap over. Ik had de naam en de daadkracht van mijn vader. Die func tie wed nog eens versterkt toen de dis cussie rond de vrijlating van de Drie van Breda (Duitse oorlogsmisdadi gers die tot levenslange gevangenis straf waren veroordeeld red.) los brandde. Daartegen heb ik toen krachtig stelling genomen. Ik voel het zo. je moet elke dag op appèl staan voor de overlevenden". U staat regelmatig op appel voor het lot van de Russische joden, orga niseert demonstraties en verzamelde onlangs een miljoen handtekeningen. Denkt u dat de Sowjet-Unie in deze tijd van toenemende spanningen tus sen Oost en West en de rol van de Rus sen in het Midden-Oosten de 400.000 joden ooit zal toestaan het land te ver laten? Soetendorp „De nood wordt groter. Aan de emigratie is bijna een eind ge komen. Russische joden krijgen -nog sporadisch een uitreisvisum Met die acties en handtekeningen dachten we dat de publieke opinie in de wereld op gang zou komen en de Sowjet- autoriteiten onder druk zouden zet ten. Maar er dreigen weer processen tegen prominente joden. Er bestaat m de Sojwet-Unie een groot wantrouwen tegen de joden. Een hetze in dat land doel voorkomen alsof het zionisme sa menzweert met de bedoeling de we reldheerschappij in het jaar 2000 in handen te hebben. Allereerst zal er een betere samenwerking tussen Oost en West op gang moeten komen willen we elkaar niet opblazen. Die stap naar ontspanning zal ook het onrecht weg nemen In het Westen, maar ook in de Sowjet-Unie. Dat land heeft zelf zo ge leden in de Tweede Wereldoorlog In de schaduw van het Stalinistische tijdperk waarin de Russen zelf werden onderdrukt moeten zij toch beseffen dat de joden niet zullen rusten totdat ze het beter hebben Ik hoop dat manuit de Nederlandse vredesbeweging meer begrip komt voor het lot van de Russische Joden. Een nieuwe massale demonstratie moet een nationale manifestatie wor den voor de mensenrechten" premier Over de Israëlische premier Mena- chim Begin maakt u zich in het boek nogal kwaad De demagogie ergert u Zijn retoriek verafschuwt u. Schaadt Begin de reputatie van zijn land? Soetendorp „Het is kwaadheid en te gelijkertijd begrip. Er heerst een ge- voei van grote teleurstelling dat de Is raeli's maar geen vrede tot stand brengen Het Westen zoekt de schuld te veel bij Israel en niet bij Arabische landen Maar zou je dan willen dat een plan van de toenmalige minister van buitenlandse zaken onder Golcja Meir. Abba Eban Hij wil een vorm zo als die in de Benelux bestaat Open grenzen met mogelijkheden voor de joden om bijvoorbeeld in Hebron te wonen en er scholen te stichten Di een vredessituatie is het niet nodig dat gebied ook onder Israëlisch be stuur te hebben" brief In het laatste hoofdstuk van het boek met de voor de leek onbegrijpelijke titel „Volgend jaar in Jeruzalem" is een brief afgedrukt van een Israëli sche soldaat die deze drie dagen voordat hij in Libanon sneuvelde schreef aan de redactie van de krant Haaretz. Meedad Eloks schrijft: „Dus zo ziet de oorlog eruit. En dan be grijpt men dat het stinkt, de oorlog, dat het geen spel is, geen spel. Wij zijn de generatie van Sharon, wij hebben de prijs betaald, elke dag be talen wij de prijs". U heeft die brief stuk gelezen. Met ingehouden woede. Soetendorp „Hij gaat nog verder in die brief. Valt Sharon nog scherper aan. Het is ook zo afschuwelijk. Maar had die oorlog voorkomen kunnen worden"5 Ik denk van niet. Er beston den plannen bij de PLO samen met Syrië met massaal geweld Israël aan te vallen. Israel kan zich geen neder laag veroorloven. Elke nederlaag zou de laatste zijn" Maar die verschrikkelijke bombar dementen op Beiroet waren toch bui ten proporties. Bovendien hadden die mets meer te maken met het oor spronkelijke doel van de invasie, vre de voor Galilea. Soetendorp: „Hoe ver ga je Met veel Israëliërs heb ik nog steeds grote moeite met de aanvallen op Beiroet. Bombardementen van een stad waar in burgers zitten opgesloten is de ui terste afschuwelijke consequentie van een oorlog. De wonden daarvan zijn nog zichtbaar in Israel. Er is een scheidslijn getrokken. De grens is be reikt. De roep om vrede is groot. Want wat moet een volgende oorlog Israel brengen9 U laat ook soldaten spreken die de vechtmethoden van de PLO hekelen. Zij verwijten de Palestijnse strijders achter vrouwen en kinderen dekking te hebben gezocht Is dat ook met de uiterste consequentie als je je tegen een overmacht geplaatst ziet? Soetendorp: „Ik vind dat terreur op eigen mensen van een gewelddadige minderheid Wij schieten niet op kin deren Maar dat heeft de oorlog wel doen verder gaan. Hoe tegenstrijdig het ook klinkt, maar in de joodse tra ditie moeten de wapens zuiver gehou den worden. Dat wil zeggen: als je te genstander de menselijke waarde zo verlaagt, dat je wordt gedwongen an dermans integriteit aan te tasten, ben je verplicht voor het martelaarschap te kiezen. In deze oorlog waren solda ten bereid voor de dood te kiezen, om dat ze weigerden uit lijfsbehoud gewa pende of ongewapende vrouwen en kinderen neer te knallen" „Volgend jaar in Jeruzalem", de titel van het boek. is een wensspreuk die joden elk jaar met Pesach (het joodse paasfeest) uitspreken De betekenis ervan is een toekomstverwachting voor vrede en gerechtigheid. Volgens SoetTendorp zijn joden erfelijk belast met het geloof in een goede toekomst. Komt er vrede in het Midden- Oosten? Soetendorp. „Er is wellicht geen plaats in de wereld waar een vrede moeilijker is te realiserend dan in het Midden-Oosten Maar er zijn impul sen uit de Arabische wereld. Joden en Arabieren hebben in de middeleeu wen bewezen m vrede naast elkaar te kunnen leven. Ik ben ervan overtuigd, dat er in Israel een brede stroming is die ter wille van de vrede bereid ls vergaande concessies te doen". .Volgend jaar m Jeruzalem'1 is uitgegeven bij De Haan-Unieboek tn Bussum Rabbijn Soetendorp aT\s. Pieter Fagel te Veere hoort niet tot het slag mensen, dat verre reizen ?elLlonderneemt om elders vol ontzag kathedralen en kastelen te bezien, )0rhaar achteloos voorbijgaat aan het sprekend verleden om de hoek. Sinds °1ij in Veere in 1936 predikant werd, kreeg wat dr. P. H. Hitter jr het Verisme' noemde vat op hem; Veere bleef ook trekken, toen hij in den teemde zat en nadat Fagel er in staat van emeritaat was teruggekeerd, situBgde hij zijn blijken van genegenheid vast. Die reeks 'opstellen' is nu in j'jjjoekvorm gebundeld en sinds kort uit: 'Zeven eeuwen Veere'. Een rijk «illustreerde publicatie, die met financiële steun van de gemeente en het Anjerfonds Zeeland, werd uitgebracht door Den Boer Middelburg. nkJfge' ^ant' b'-i voorbaat, iedere twij- b J over de status van het boek uit: is geen wetenschappelijk werk, Kitfnt de schrijver is geen historicus, toift is. naar ik hoop. een prettig vatbaar verhaal over allerlei uit het •n zjrleden van Veere". Dus: hij schreef aast de geschiedenis van Veere, hij tairjeurde naar eigen keuze stuk- :er, s uit zeven eeuwen historie van het dehdje in, En vormde aldus in twin- jdssopstellen even zovele mozaïekjes eid.jn Veere, die bij elkaar meer zijn de som der delen en met z'n itigen een breder geborsteld pa- töch zeven eeuwen ;el beziet, in het boek. Veere niet rkoepelend; hij werkt, bij stukjes beetjes, van binnenuit en zet op manier niet zelden beschouwin gen op, die verder reiken dan het widerwerp alléén. Een treffend voor- oeeldis het hoofdstuk over de histo ricus Hendrik Willem van Loon, die ln Veere woonde en die na zijn irtrek zijn huis aan de kerk aan- ;n wiens bijdrage aan het •economische leven van het arme Veere aldus wordt formuleerd. „Er kwam een tele- no 12, en de ene man op het itkantoor kreeg het zo druk met Ie post en telegrammen voor Hen- Willem. dat er een tweede man ;st worden aangesteld". Of: „Nog typisch voor Van Loon: op zeke- dag had hij bedacht voor heel re pannekoeken te bakken le ien. die maar komen wilde, was :om. Ze kregen er elk ook een lurtje bij. Wie de pannekoek op ld moest vertrekken om plaats te 'een voor nieuwe gasten. De Vee- laren keken er soms wel be- )emd tegenaan". de uitgave. Men kan ook vanuit d,e achtergrond van de auteur de ruime aandacht voor zeg maar ker kelijke zaken billijken; nochtans staat het hoofdstuk over 'Een Veerse dominee in de 18e eeuw' wat scheef in het boek en heeft, naar Veere toe, minder relevantie dan de beschou wing over de 19e eeuwse dominee Renier, 'niet alleen actief op het terrein van de kerkafbraak', maar ook 'actief als rector en enige leraar van de Latijnse school in Veere'. Een enkele keer ook geeft Fagel toe aan een neiging tot babbelzucht op pagina 90 bijvoorbeeld door een toespraak van de burgemeester bij de inhuldiging van stadhouder Wil lem V (1766) aan te halen, uitslui tend ter illustratie van de 'gezwollen taal' in die dagen Het komt me voor. dat zo'n passage wat knarst in een yitgave. waarvan ook in presentatie, enige allure uitgaat. Een enkele keer treft ook een slordigheidje. Voorbeeld: Fagel spreekt, ter toelichting van een schilderij van Van der Heyden over 'een rode brug' niet de meest informatieve aanduiding bij een 2ii>ari-uji7-afbeelding. de uitgever kon, ondanks de gemeente en het Anjerfonds, kennelijk niet aan alle wensen van de auteur voldoen. Maar zoals gezegd er staat veel interes sant materiaal tegenover deze vlek jes. Niet alleen in de tekst, ook in illustratief opzicht. Het boek bevat een schat aan illustraties, technisch doorgaans voortreffelijk verzorgd Dat geldt niet in het minst voor de stemmige kleurenfoto's, die Wim Riemens aan het geheel bijdroeg. Fagel zegt. in het kerstverhaal voor zijn kleinkinderen: „Wonen in Veere is een voorrecht, zeker in de winter of in voor- en najaar, 's Zo mers is het er wat te vol. dan drommen duizenden vakantiegan gers over het marktplein, langs de haven en door de weinige straatjes die zijn overgebleven In het artikel over de bevrijding van Veere meldt hij hoe voorkomen kon worden, dat Veere geen puinhoop is geworden: bevelvoerder Nason van het zevende bataljon 'Cameronions' zond een gevangen genomen Duit ser terug naar Veere met het briefje, dat de bezetting zich 6 november 1944 vóör half zes 's middags moest overgeven. Daar werd aan vankelijk geen gevolg aan gegeven, maar kórt voor de aanval zou wor den geopend, verschenen de Duit sers toch met de witte vlag Luite nant-kolonel Nason schreef Fagel later: „Ik moet zeggen dat ik me nooit méér opgelucht heb gevoeld, daar vernietiging van een mooi stad je een herinnering zou zijn, die je bij zou blijven tot aan het eind van je leven". En zo kon Fagel 'Zeven eeuwen Veere' schrijven 'voor hen die bij hun bezoeken aan Veere meer zou den willen weten over de geschiede nis van dit stadje'. Alle kans dat hij, minnaar van Veere buiten het sei zoen. met zijn werkstuk bijdraagt tot verlenging van de seizoendrukte. En waar. in het boek, verschillende malen Veeres vroegere burgemees ter jhr Den Beer Poortugael wordt geciteerd, mis ik in het voorwoord eigenlijk zijn uitspraak tot wie de stad willen bezoeken "Weesl Veere waerd. rijdt bedaerd' Pieter Fagel 'Zeven eeuwen Veere uit gegeven duur Den Boer Middelburg, drukkers Prijs 57.50.) kees cijsouw Foto's: Wim Riemens 'et zal duidelijk zijn: waar het •gaat om de wijze van 'geschied- iryven' hoort Fagel tot de rekke- en. Dat wil wat mij betreft ;gen: hij heeft niet alleen oog voor b feitelijkheden, maar ook voor de lens en deszelfs trekjes. Aardigste irbeeld daarvan lijkt me de kerst telling voor zijn kleinkinderen. Fagel het hoofdstuk over iaën Valerius begint en waarin .st ij—onder meer zijn genegenheid por Veere-buiten-het-seizoen be- ;e Jdt. Anekdotiek hoort derhalve tot j v£ bestanddelen van het boek en dat [95jïe<i althans deze lezer aangenaam tagin De persoonlijke benadering, i, Yft werken aan eigen mozaiekjes, iamaakt ook de bijdrage over de schil- ®r Jan van der Heyden (1637-1712) (iend. Van der Heyden bleek in instelling tot vele Veere- iaars niet zozeer gebiologeerd het ranke stadhuistorentje of wonderlijke combinatie van to- (tje en Grote Kerk. hij bleek in schilderijen gefascineerd door Kerk zélf, die hij in een fantasie- ;eving zette en waarvan er vijf »r Fagel zijn opgenomen en toege- it. dit sprokkelwerk past enig over- 'it van wat Fagel aan onderwer- biedt. Hij verhaalt over Zandijk, ikol1 er éérder was dan Veere ('de keijoeder van Veere'), over het kasteel (denburgh, over de Kerk, de ihotse Stapel, over de veerdien- en de slavenhandel stukken, 'arin de 'zakelijkheid' overheerst waarin men Fagel bij de precie- der geschiedschrijving zou wa- Hij beschrijft voorts de relatie ije en Veere ('vier eeuwen Mar de Heren en Vrouwen van ire, de Reygersbergen. Valerius, Ithasar de Moucheron en H. W Loon i 'om toch ook iets meer te tellen uit een meer recent verle- i, en wijdt een beschouwing aan bevrijding in 1944. wert de persoonlijk gerichte keuze onderwerpen doorgaans leven- li opgediend materiaal op, een 'tele keer blijkt die aanpak niet 'der risico's voor het geheel van

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1983 | | pagina 19