het paard van troje op
het holland festival
aanvallen
van
uitersten
spectaculaire
evenementen
met geluid
WILLEM DE RIDDER
MONIEK TOEBOSCH
i8;1TERDAG 28 MEI 1983
)e eerste afspraak blijkt voor een slecht gekozen tijdstip gemaakt. De Ridder is net terug
uit Wenen, waar hij een project voor de Oostenrijkse radio heeft gedaan, de avond ervoor
de Eindhovense voorronde voor de Nationale Salon voor Volksvlijt enthousiast uit de hand
dopen. De Ridders Amsterdamse woning zit vol met selftape-fans, over een uurtje moet de
ve-uitzending van de Radiolala Salon vanuit Hilversum de lucht in en er moet nog ijlings
?n zetter voor het boekje De Ridder Retrospective worden gevonden.
iVan onze kunstredactiei
last is de kunstenaar-commentator
n het Holland Festival 1983 geluk-
vreemd, zo blijkt ook in de Hilver-
imse VPRO-studio. Enkele minuten
ior de uitzending doet De Ridder
»r het eerst een graai in het stapel-
binnengekomen cassettes van self-
pers, er wordt ontspannen gebab-
!d met enkele vaste cassetteleve-
nciers en even later waaien de syn-
jsizergeluiden de ether in. Het kon
irempel nog wel hippietijd zijn. zo
denkt uw verslaggever Alsof De
dder geen explosie van spraakma-
nde projecten voor het Holland
estival voor hoeft te bereiden wor-
>n in alle rust een achttiende-eeuws
jlten in het Gooise bezichtigd-,
tie dagen later in Groningen. De
instenaar-commentator brengt een
iênterend bezoek aan het Groninger
tiseum, dat in juli en augustus een
ote overzichtstentoonstelling aan
:lem de Ridder wijdt. Met uiter-
d een walkman op het hoofd
an de bezoekers per spookhuiskar
:or het museum, zo is de bedoeling,
een andere ruimte worden dag-in-
ig-uit de radiohoorspelen van De
Idder ten gehore gebracht. „Alleen
it al is een weekje Groningen
sard", zo meldt de Hoofdpersoon
rvend.
ndelijk tijd voor een Goed Gesprek,
'bitterballen blijven onaangeroerd,
c int De Ridder eet bewust, zoals hij
k weinig opheeft met de westerse
neeskunt. „Ik wil het best mogelij-
materiaal in mijn lichaam stoppen,
dat het zo helder mogelijk functio-
ert". Van de zorgvuldig gekozen
jaar worden voorzichtige trekjes ge-
imen, want inhaleren zou al heie
aal slecht zijn voor de astmatisch
boren De Ridder. De meegekomen
nsterdammer. die zich hult in de
iam Peter Pontiac en tekeningen
aakt voor De Ridder Retrospective:
lij had verschrikkelijke zweren op
|n benen. Maar hij had een volstrekt
rtrouwen in zijn lichaam. Het is
lemaal goed gekomen".
dan de voortzetting van het keuken
meidentoneel van het eind van de
vorige eeuw. Als je ook op de Firato
komt, dan zie je daar op de nieuwste
apparatuur weer een quizshow, weel
een ballet, weer een concert van Vival
di, en zo gaat het maar door. We
hebben het al duizend keer gezien en
iedereen is er moe van. maar er is
kennelijk geen alternatief'.
reistheater
De Ridder heeft het wat het gebruik
van nieuwe apparatuur betreft, voor
zien op de walkman en het zelf schep
pen van geluid-op-cassette. „Die
walkman was natuurlijk een logi
sche consequentie van de miniaturi
satie van de apparatuur. Ik ben al
zeven, acht jaar bezig met experi
menten voor draagbare apparatuur.
Maar die was toen nog te groot, te
lomp, te opzichtig, te slecht van
kwaliteit en de koptelefoons waren
gigantisch. Nu is die walkman waan
zinnig succesvol, maar uitsluitend
voor muziek. Het is toch verbijste
rend, dat geen enkele kunstenaar er
op komt om die nieuwe mogelijk
heid, de miniatuur-geluidsbron
waardoor je vrij mens wordt, om die
als materiaal te gebruiken. Dus ben
ik er mee begonnen, van: hier is het
nieuwe theater, we hebben eindelijk
geen gebouw meer nodig, dit is het
nieuwe illusietheater, nu is de reali
teit weer vrij".
„Je hoeft niet te blijven zitten, je kunt
ook opstaan, je kunt de markt op
lopen het theater kan je overal naar
toebrengen. Je kunt het ook nog met
zijn tweeën beleven, want je kunt er
twee koptelefoons in steken. En het
belangrijkste is: de imitatoren de
acteurs worden afgeschaft. Of wat
nog belangrijker is. de schrijver wordt
afgeschaft, want achter elke acteur zit
een schrijver, die in eenzaamheid de
woorden van die man probeert te
verlevendigen en met emotie te la
den",
Aan de talrijke experimenten, die De
Ridder de afgelopen jaren ondernam
met de walkman, wordt deze zomer in
het kader van het Holland Festival
nog een reeks toegevoegd. Een lopend
project is dat met een viertal casset
tes. die hij enkele maanden geleden in
samenwerking met het maandblad
Avenue op de markt bracht onder het
hoofd 'Avenue Reistheater'. ..Thuis
draai je de A-kant. Dan krijg je een
soort inleiding van de gids die jou
gaat rondleiden op een reis die onge
veer twee dagen en een nacht gaat
duren. Dat is dus een behoorlijk lang
stuk, maar ook een heel ingrijpend
avontuur, dat je van elk punt in
Nederland of België kunt starten. Dat
is inclusief hotel je hebt er wat geld
iIzburg
tl Holland Festival lijkt met Wil
de Ridder een paard van Troje in
s te hebben gehaald, want de
instenaar-commentator heeft niet
«I op met het aanpassen van de
uziek- en theatertraditie aan huidi-
maatstaven. „Het is totaal onzin
m te proberen de theater- en con-
irlsituatic, die van het hof stamt, in
lijd aan te passen. Dat vind ik
elaehelijk! Als voorstellingen en
mcerten toch gegeven moeten wor-
dan het liefst in rok. En als er
tn prachtig toneelstuk is met 15
«schillende decors maar mooi
Itgelicht dan kom ik zeker kijken,
immer dat er acteurs in staan, maar
tlfs dat kan ik dan nog accepteren,
aap je?"
Kijk, het Salzburger Festival maakt
iet de fout alles aan te willen pas-
in. Die zijn uiterst consequent con-
irvatief. In Salzburg wordt er bij
oorbeeld gedemonstreerd door jon-
eren, omdat zij geen kans krijgen in
Salzburger Festspiele. Maar na-
aurlijk krijgen zij geen kans! Het is
onzin daar een kans te vragen,
let is net zoiets als de legalisatie van
larihuana: dat is tegelijkertijd toe-
even dat die idioten aan de top het
echt hebben om het te verbieden,
ils jij zo nodig in de Salzburger
cstspielc moet of in het Holland
estival, dan is dat een erkennen van
recht van bestaan van zulke
estivals. Wat mij betreft heeft het
echt van bestaan, maar dan wel in
en zeer traditionele vorm".
lallas
voor nodig natuurlijk. een pas
poort. enfin al die instructies krijg je
ook".
ballen schieten
Regelrecht spectaculair lijkt de
reeks gebeurtenissen te gaan worden,
die De Ridder vanaf 12 juni vier keer
in de Amsterdamse Stadsschouw
burg plaats laat vinden.
Zij het niet alleen vanwege het ge
bruik van voor deze keer een
draagbare radio „Het geluid van die
voorstelling wordt uitgezonden door
de VPRO en je mag de schouwburg
alleen in als je een draagbare radio bij
je hebt. Er komen absoluut geen
acteurs aan te pas, het is puur alleen
dat gebouw en het geluid en jezelf. Na
de pauze is er dan post-art-art, een
concert zeg maar. En om je enig idee
te geven wat zich daar afspeelt onder
andere is Honey-suckle Divine uit
Cleveland. Ohio uitgenodigd en die
speelt fluit op haar vagina. Dan komt
verder Veronica Vera en dat hele
concert is opgedragen aan Miss Annie
Sprinkle, die een pionier-post art ar
tieste is, mag ik wel zeggen. Dat is een
van de weinige echt theatrale ouder
wetse vaudevilles. Da's zo prachtig,
dat dat kan. oooh Want ze schiet ook
ballen tot ver achter in de zaal. ze
rookt grote sigaren, grote fonteinen
jaja en grote stofwolken kan ze ook
maken. In Amerika is ze vrij bekend,
ze is ook een new-born-christian Ja.
het echte leven is dat hé!"
junk
Het spel staat centraal in De Ridders
levensopvatting. „Er is een tijd ge
weest, dat ik dacht van: tja, je bent
nu een beetje ouder geworden, de
vrouwen kwamen in het spel. je moet
serieus carriere maken. Maar op een
gegeven moment besefte ik. dat het
totale onzin was. Ik heb er resoluut
een punt achter gezet en sindsdien
ben ik blijven spelen. En ik vermaak
me uitstekend".
Dat niet iedereen zich de luxe van een
spelend leven kan veroorloven maakt
geen indruk op De Ridder. „Jij zit
toch ook te spelen, of niet. Ja. je kunt
natuurlijk net doen of je niet speelt.
De een vindt het aantrekkelijk om
heel verstijfd te zijn, de ander voelt
zich lekkerder als'ie voortdurend aan
de junk is en daarmee moet strijden,
een ander vindt het leuk om voortdu
rend mensen te ondervragen, iedereen
heeft zo z'n spel. Alleen wordt het nog
leuker als je het spel voortdurend
kunt veranderen. Wat me zeer interes
seert is de toegenomen belangstelling
voor sado-masochisme. waarin men
sen in een seksueel spel want seks
is er heel belangrijk bij meester en
slaaf spelen. Ik denk dat dat een van
de belangrijkste ontwikkelingen is in
het theater, die je maar kunt beden
ken. Je kunt de rollen ook wisselen en
dan merk je wat het is om meester of
slaaf te zijn".
„Natuurlijk zie je, dat mensen zich
voortdurend weer in nieuwe ontwik
kelingen vast proberen te zetten.
Maar in Amerika hoor je regelmatig
mensen zeggen 'I think I should chan
ge mv lifestyle". En dat doen ze dan
ook echt rigoureus! Maar het pro
bleem is dan daar weer. dat ze den
ken dat daar alle geluk uit zal komen.
En dat is ook weer onzin natuurlijk,
maar het is zo: je kunt je levensstijl
morgen veranderen en overmorgen
Willem de Ridder
rg duidelijk wordt niet, hoe De
idder dan nog iets met het Holland
estival te maken wil hebben: „Na-
uurlijk is het Holland Festival een
an de meest progressieve festivals,
ïcht een modern kunstfestival is het.
!n (directeurl Frans de Ruiter ver-
ient er echt een pluim voor. Hij
leeft het in korte tijd heel goed
eten te veranderen, hij heeft het
antastisch gedaan. Er zijn natuur-
ijk altijd mogelijkheden om die ou-
le instituten in beweging te krijgen,
naar persoonlijk vind ik het een
litzichtloze taak".
Wat ik hier in Holland doe is puur
Igenbelang. Kijk. er is dus de laatste
ijd een enorme hoeveelheid nieuwe
pparatuur op de markt gekomen,
naar de software is ontzettend verou-
lerd. De televisie is niets anders dan
Ie voortzetting van de film. die op
ich weer een voortzetting is van het
laroktheater Dallas is niets anders
iVan onze kunstredactiei
Het anders loshangende haar is in een houten krul om hel gelaat
hcengekapt alsof een beeldhouwer een verkrampte poging heeft
gedaan om Moniek Tocbosch op een diva te laten lijken. Hij heeft de
werkelijkheid bedrieglijk weten te benaderen. La Toebosch zit samen met
Ad 's-Gravesande van de VPRO en Frans de Ruiter van het Holland
Festival achter een tafel haar eerste persconferentie te geven. De reden:
met ingang van volgende week presenteert ze vier woensdagavonden, die
rechtstreeks vanuit het Theater Carre op de beeldbuis worden gebracht.
Opzet: een kleine verbouwing aan te richten in het fatsoens- en normenka
mertje van de doorsnee tv-kijker. De naam van het beestje: 'Aanvallen van
uitersten'.
Moniek verklaart zich achteraf op
ontspannen wijze nader: „Toen
Frans zei. de rest vertelt Moniek.
dacht ik de rest vertelt Moniek? Ik
kreeg het opeens Spaans benauwd.
Net als in een improvisatie, als ik
niet meer weet hoe ik verder moet. Ik
dacht nu heb je er een heel jaar aan
gewerkt. Moniek en nu moet je even
onder woorden brengen wat je straks
over wil brengen Vandaar dat ik
even stuntelde Zowel Frans als Ad
keken me aan met een blik van: is
dat nou de Toebosch die zo adrem
was tegen Freek de Jonge? Die we
daarom hebben genomen? Ja, hoor
eens, zei ik na afloop tegen hen: als je
niet tegen mijn twijfel kunt, dan
ontsla je me maar. Dan neem je maar
een ander".
Op voorstel van Toebosch die er
een gruwelijke hekel aan heeft om te
worden gecategoriseerd als 'het vo-
calistisch fenomeen' zijn er vier
thema's gekozen, romantiek, esthe
tiek. techniek en taal Met gebruik
making van deze „hoofdstukken" zal
Toebosch aan de hand van een groot
aantal kortere elementen het ver
haal proberen te vertellen van uiter
sten in de kunst. Toebosch tijdens de
persconferentie' ..Mijn eigen rol zal
zijn een bedje te spreiden voor wat er
iedere keer daarna komt. Dat zal
losse, zelfstandige momentjes van
eenvoudige ontroering opleveren,
maar het kan ook zijn dat ik de
artiesten botweg zal aankondigen. Ik
zie wel. Straks spring ik er gewoon
in".
opinies
Branie uiteraard. „Ik vind het enig
en spannend", zegt Moniek als we
achteraf bijpraten. „Ik word heen en
weer geschud tussen wanhoop en
gespeelde zekerheid. Hel allereng-
ste is voor mij hel contact met
andere kunstenaars, althans in deze
maand. Geconfronteerd worden met
drie andere meningen. Te botsen
met opinies die niet de jouwe zijn.
Ik denk dat ik in die confrontatie zal
wankelen, dat ik zo nu en dan zal
omvallen. Kijk, je werkt zelf als
kunstenaar vanuit het idee dat jouw
opvatting waar is. Die is'ook waar.
maar niet de enige ware, als je
begrijpt wat ik bedoel".
In de vier avonduitzendingen zal
Moniek zich vooral als tussenper
soon opstellen, als doorgeefluik van
aparte en eigenzinnige kunstenaars.
..Dat vind ik heel goed. Eigenlijk zou
ik dat in de toekomst wel meer willen
uitbreiden Een wegbereider zijn
Het is heel leuk om andere te sturen
of te entameren. Zo van. zou je niet
dit of dat doen
Het huidige, beperkte en voor de
kijker bevoogdende gebruik van tv
ergert Moniek mateloos. Omdat we
toch niet langer om de vergelijking
met Freek de Jonge heen kunnen
hij presenteerde twee jaar geleden
vier avonden voor VPRO-Holland
Festival komt hij ter sprake. Mo
niek: „Ik heb destijds die vier avond-
Woensdag 1 juni: Romantiek
Het Omroeporkest. Lydia
Lunch, het oorspronkelijk twee
de deel van Mahler's Eerste
Symfonie. Martin Aubrey i per
formance!. het Schoenberg En
semble. Lydia Schouten (perfor
mance), Teiko Kikuchi (basko-
to), Shusako en Dormu Dance
Theatre, Glenn Branca en delen
uit Wagner s Tristan und Isolde
Woensdag S juni: Esthetiek.
Larry Fishkind, De Duo's. Eiko
en Koma iButo Dance i. Anne
Teresa De Keersmaeker en Mi-
chéle Anne de Mey i Minimal
Dance I. Akiko Nishigata en
Chieko Fukunaga iKoto en Sa-
miseni Wencke Muhleisen (per
formance!, Hindemiths Sancta
Susanna door het Residentie
orkest
Woensdag 15 juni: Techniek.
Remko Schaa (machines). Ser-
vaas ('Video Pneumatique'). Lie
ve Prins met Sammy America's
MAM (performance met mu
ziek). Harrie de Kroon (perpe
tuum mobilei. Z'ev (elemental
musici. Pat Oleszko (performan
ce). Ernst Reysiger (cello, geïm
proviseerde muziek). Ariadone
(Buto-dansgroep), Rex Lawson
(pianola met compositie van
Maarten Bon), geluidsperfor
mance van Uwe Laysiepen en
Manna Abramovic en Toebosch
en Waisvisz
Woensdag 22 juni Taal
Doorlopend diner voor 30 perso
nen, Doorlopend delen uit voor
stelling van Jan Fabre's Het is
theater zoals te verwachten en te
voorzien was. Trio Muzikaal Be
hang. liederencyclus Maurice
Horsthuis. Pamela Koevoets
iraptalk'. Herman Brand (ge
dichten). Jules Deelder (gedich
ten). Johan Joos igedichten).
Wim T. Schippers (performancei.
Freek de Jonge en David Tho
mas and Musicians
en gezien op tv. Af en toe heb ik me
verschrikkelijk geërgerd; zo nu en
dan zag je een treurige verzameling
mensen bijeen. Pina Bausch, de
Duitse choreografe, heeft toen een
hele avond gered. Maar in de aan
loop van mijn eigen serie heb ik
Fieeks Carré-presentaties weer op
nieuw bekeken. Het is niet zo slecht,
Ik zie zijn rol veel duidelijker nu. Hij
had een agressieve rol gekozen. Zette
zich met hart en ziel in voor de vraag
wat iemand echt te vertellen had
Freek eist meer dan wie ook duide
lijkheid; dat doet ie ook van zichzelf.
Zo ben ik met. De echte dingen die
iets te betekenen hebben gooi je toch
wel via het nieuws, denk ik".
„Ik denk dat een kunstenaar nooit
gelijk heeft. Ook niet op zijn gelijk
uit is. Politici zijn erop uit om gelijk
te krijgen De meeste kunstenaars
maakt het niet uit hoe er over hun
werk gedacht wordt. Ik zal ze ook
niet interviewen tijdens deze pro
gramma's. De enige samenspraak
zo die er zal zijn is de samenspraak
met het publiek in de zaal. Dit
programma moet naar mijn smaak
niet over kunst gaan, het moet kunst
zijn"
heilig
Ze verbetert zich bedachtzaam:
„Het zou leuk zijn als het kunst zou
zijn. Zowel qua inhoud als opvoe
ring. Ik heb de laatste weken veel
teksten geschreven. Verbindende
teksten, want ik moet straks op iets
terug kunnen vallen. Niet dat ik
teksten kan voorlezen, dat wordt
niks. Maar elke keer merkte ik dat
ik schreef: ik denk dat ik hier even
niets moet zeggen. Zo'n programma
is van de ene klank naar de andere
klank. Dan ben ïk^de tussenklank.
Kijk. Freek ontheiligt de kunst. Ik
maak de kunst te veel heilig".
Toebosch raakt geïrriteerd als ik
vraag of ze niet bang is voor de
verkleinende werking van de tv.
Remko Schaa of Glenn Branca zou
je zo hard mogelijk moeten kunnen
beluisteren Moniek vertelt dat ze
ervan baalt dat de geluidsregistratie
niet gelijktijdig via de radio kan
worden uitgezonden „Maar verder is
het geen enkel bezwaar. Dat is nu
eenmaal het lullige van het kleine
boxje. Als ze dat telkens aanvoeren
als argument komt er niets op tv.
Omdat er mets op tv komt wat
gedurfd ts. voeren tv-makers dat
argument ook telkens aan. Zo blijf je
steken. Dan horen ze het thuis in de
huiskamer maar slecht. Ze zien toch
dat het om wat anders gaat dan
gebruikelijk"
Als ik haar vraag wat deze program
ma s over haar vertellen „Dat ik
volslagen chaos ben Dat ik van en
voor kunst leef Dat ik een leven kan
leiden waarin ik zo min mogelijk pijn
lijd". Ze verklaart zich nader.
„Laatst die film gezien van Frank
Wiering over die lasser bij Volvo, die
alleen onderstellen maakte. En nooit
iets helemaal af kon maken. Misda
dig vind ik dat Stel je voor dat ik
alleen maar als schilder een raam
kan opspannen en één lik verf uit
deel Volgens mij wil elk mens
werkelijk iets maken voordat ie dood
gaat.
