een ongevraagde speciale
vriendschapvan Vietnam
CAMBODJA
na 1
iet ti
ijd
perk-pol
pot
PZC/ weekendkrant 19
ls Pol Pot terugkomt, maak ik mijzelf van kant". Het is de Cambodjaan-
lAA-se Cheang menens, de flitsende snijbeweging bij de keel laat daarover
:n twijfel bestaan. Terugdenken aan Pol Pot levert acuut hoofdpijn op, die
probeert te verdrijven door met de vingers tegen het voorhoofd te drukken.
;t is een dagelijks terugkerende pijn, die Cheang deelt met de half miljoen
oners van de Cambodjaanse hoofdstad Phnom Penh die na 1979 terugkeer-
naar wat onder de Rode Khmers, van 1975 tot eind 1978, een spookstad
p, as geweest, bewoond door slechts enkele tientallen trouwe aanhangers.
ang moet verder zien te leven met
herinnering aan haar drie kinderen
aan de hoogte die zij aangeeft af te
lien was de oudste nog geen tien
zij voor haar ogen heeft zien
erven van de honger, niet in staat
ivoor ze te doen. Zij zelf moest van
vroege ochtend tot twaalf uur 's
ichts onafgebroken dwangarbeid
grachten, met één of twee kommen
enige voeding. Zo leefden
poenen landgenoten die na 'de be-
'yhng' van Cambodja door de Rode
kt berms de stad uit werden gedreven
ür de lente van 1975.
o
lau leang en de meeste van haar lotge-
eg ten werden volkomen verrast door
;ni ze totale revolutie' Zij werkte als
voor een reisbureau. Ook nu
m znjpt ze er nog niets van Het
ón takt haar wanhopig. Voor de Vlet-
5j unezen en hun Cambodjaanse ma-
IjQ metten kan dat maar beter zo blij-
- e n. Het is wel zo eenvoudig alles op
t conto van een handvol psychopa-
n te kunnen schuiven. Slechts twee
mo, Iders van de Rode Khmers, Pol Pot
Khieu Samphan. zijn bij verstek
dood veroordeeld; de rest gaat wat
fg ïhuidige machthebbers betreft vrij-
i Ook de Pol Pot-aanhangers die
op tijd van paard hebben gewis-
t'.l Zoals staatshoofd en partijleider
ig mg Samrin. of minister van buiten
zaken Hun Sen, die beiden pas
maart 1978 hun toevlucht zochten
tjife nieuwe beschermheer Vietnam.
mperen
Cambodjaanse gastheren probe-
het programma voor de Westerse
oeker zo te overladen dat zelfstan-
ije uitstapjes onmogelijk zijn. Als
op een „vrij uurtje" het regerings-
urt| Hel wil verlaten, wordt me dat
ifB trboden. Een gewapende waelit ziet
rap toe dat het hek gesloten blijft.
rit niets anders op dan de overij-
rige begeleiders af te schudden; er
li?! een snelle tocht per fietstaxi,
ars door de stad naar de Psar
ktmy, de overdekte centrale markt.
Een reis van het ene uiterste
andere: na de beklemmende en con
stante begeleiding, ineens het gevoel
in een stuurloze gemeenschap te zijn
binnengevallen.
Van het met moeite opgebouwde ima
go van de zittende regering, dat het
leven in Cambodja weer „normaal"
zou zijn, blijft weinig heel. Phnom
Penh leeft nog in een toestand van
shock. Je hoeft geen psychiater te zijn
om te constateren dat veel mensen
met een onverwerkt kampsyndroom
rondlopen niemand kan de helpende
hand toesteken, omdat te weinig men
sen de dans zijn ontsprongen
Verder maakt de stad in de indruk
van een slecht onderhouden kampeer
terrein, van een horde dorpsbewoners
die zich op de fraai aangelegde stad
hebben gestort, zonder zich aan enige
regel of gebod te storen. In een lec-
tuurstalletje ligt een brochure over
internationale solidariteit, gedrukt
door de Foreign Languages Press in
Peking, de aartsvijand van het regime
van Heng Samrin. Een fraai staaltje
van liberale politiek? Waarschijnlij
ker is dat de regering niet bij machte
is om beter op te letten, zo druk zijn ze
nog elke dag met het pure machtsbe
houd.
Nergens is iets te merken van Vietna
mese soldaten, of van enig ander
gezag. Elementaire diensten, zoals
post. vuilnisophaal en openbaar ver
voer zijn er niet of nauwelijks Het
huisvuil, inzoverre het niet opnieuw
wordt gebruikt, belandt op grote ho
pen op straat en wordt verbrand. Her
en der liggen de geblakerde hopen
vuilnis na te smeulen, de groente
wordt gewassen in afvalwater. Stro
mend water ontbreekt, evenals een
regelmatige elektriciteitsvoorziening.
Het leven in Phnom Penh mag dan,
ook vergeleken met andere steden in
Zuid-Oost Azie, nog verre van nor
maal zijn, het is altijd nog een hele
vooruitgang bij de jaren dat de 'Ang-
kar' (De Organisatie, de partij van de
Rode Khmers i een terreurbewind
over het land uitoefende. Een inter
mezzo tijdens mijn ..vrije" wandelin
gen door de stad geeft echter aan dat
leven m Phnom Pehn nog steeds tal
van beperkingen kent.
Ik word aangeklampt door een oudere
vrouw. Zij wil een brief schrijven aan
haar man in Bangkok, die niet weet
dat zij en de kinderen nog in leven
zijn. maar krijgt geen toestemming
die te versturen. De volgende dag is
ze. kennelijk met de bedoeling mij de
brief te geven, naar mijn hotel aan de
andere kant van de stad gereisd. Maar
als ze me ziet. durft ze het levensteken
niet aan me te geven omdat ik word
vergezeld door een Cambodjaanse be
geleider Ik zie haar niet meer terug.
De voedselvoorziening is redelijk, er is
opvallend veel vlees cn fruit te koop in
de talloze stalletjes en straatmarkten
De omzet valt wal tegen, een klacht
die herhaaldelijk kan worden opgete
kend uit de mond van de kleine
neringdoenden De markt die tussen
de middag opvallend vol ligt met
mango's, ananas en verse groenten
ligt er in de avondschemering nog net
zo goed voorzien bij. Nieuwe aanvoer,
of een minimale omzet'' Er wordt wel
veel buiten de deur gegeten, en de
eigenaars van eethuisjes doen goede
zaken Hardnekkig genacht er komen
steeds meer Vietnamese immigranten
in deze business, die de Cambodjaan
se collega's van de markt verdrijven.
stilte
Zonder twijfel hebben de meeste
Cambodjanen de Vietnamese invasie
in december 1978, en het verjagen
van het Pol Pot regime, als een
bevrijding ervaren. Iedere Cambod-
jaan waarmee ik heb kunnen spreken
heeft dat bevestigd, en dat is niet
verwonderlijk. Schattingen van het
aantal slachtoffers van het Pol Pot-
tijdperk lopen uiteen van 500.000 tot
twee miljoen. I)e meesten daarvan
zijn van de honger en ontberingen
gestorven, maar tenminste enkele
tienduizenden zijn door het regime in
concentratiekampen vermoord. Daar
kwamen de politieke tegenstanders
terecht, Rode Khmers die zich tegen
Pol Pot keerden, en tal van potentiële
critici, zoals mensen die een vreemde
taal konden spreken.
Het bezoek aan een van die kampen
behoort tot het vaste programma
voor buitenlandse gasten ..Wij ver
welkomen de buitenlandse delegaties
die hel Tuol Slèng kamp bezoeken".
roepen gele letters op een rood span
doek de bezoeker feestelijk toe Een
vervreemdende ervaring, de routme-
matigheid waarmee de gruwelijkste
feiten worden opgehaald „En. hoe
veel familieleden lieefl U verloren?".
wordt beloond met een opsomming
van leeftijd, geslacht en burgerlijke
staat
Even buiten Phnom Penh ligt
Cheoung Ek. waar 8985 geraamtes
werden gevonden Op een willekeuri
ge plek in de vrije natuur, de stilte
zorgt voor een onwezenlijke sfeer Er
is verder niets dan een eenvoudig
afdakje dat de 8985 geraamtes, keurig
opgetast en zorgvuldig geselecteerd,
moet beschermen legen regen en zon
Verder niets dan de stilte, en het beeld
van die vrouw met kind en zuigfles,
die hier zijn doodgeknuppeld door een
ongeletterde boerenjongen van mis
schien 13 of 14 jaar
ruud kreutzer
Een grote stilte omgeeft het tijdperk-
Pol Pot. Een waas van geheimzinnig
heid dat door de huidige machtheb
bers wordt gecultiveerd. Het geelt het
vertonen van knoken en martelka
mers de nare bijsmaak van propagan
da Waar zijn al die medeplichtigen
gebleven9 Wat is er precies gebeurd?
En vooral: waarom9
Het huidige bewind heeft er alleen
maar belang bij dat de angst onder de
bevolking levend blijft, en sterker
blijft dan de afkeer van de Vietnamese
bezetters Dat lijkt aardig te lukken,
waardoor Hanoi voorlopig op rozen
zit Maar het virus van Khmer-
nationalisme verspreidt zich snel. en
de plaatselijke stadhouders van Viet
nam hebben de allergrootste moeite
hun aanhang uit te breiden, ondanks
alle geldmiddelen die zij daarvoor
aanwenden. De al te innige relatie
met Vietnam maakt Heng Samrin en
de zijnen in de ogen van het volk
onaanvaardbaar
Soms is Pol Pot ook een makkelijk
verweer tegen al te opdringerige vra
gen van journalisten De eigenaresse
van een stoffenwlnkel verklaart het
- ATERDAG 21 MEI 1983
ontbreken van een echtgenoot met
„Pol Pot Even later komt haar
tante met een ander verhaal. Manlief
is een halfjaar geleden vertrokken na
een echtelijke ruzie Het laatste blijkt
de ware lezing te zijn.
afkeer
Enig begrip van de achtergronden
van het extreme beleid van de rege
ring van Pol Pot is onmogelijk zonder
de zeer gespannen relatie tussen Viet
nam en Cambodja in ogenschouw te
nemen. Vooral het onzalige plan
Phnom Penh te evacueren, was inge
geven door een paranoide angst dat
Vietnam het door de oorlog verzwak
te Cambodja zou annexeren Een
angst die niet alleen onder de Rode
Khmers leefde: bijna elke Cambod
jaanse politieke stroming sprak met
grote stelligheid over liet gevaar
voor Cambodja's voortbestaan als
zelfstandige natie.
Dat is ook de reden waarom het
voormalige staatshoofd prins Noro
dom Sihanoek en een van zijn vroege
re premiers toch weer tot een coalitie
hebben besloten met de restanten van
de Rode Khmers overigens de enigen
die zich militair enigszins hebben we
ten te handhaven na het Vietnamese
offensief in april langs de grens met
Thailand
Al tijdens de oorlog tegen de Ameri
kanen liepen de meningsverschillen
tussen de Cambodjaanse en Vietna
mese communisten hoog op, Hanoi
vreesde dat de gewapende strijd van
de Rode Khmers tegen het, nationalis
tische bewind van Sihanoek de bevrij
ding van Zuid-Vietnam zou vertragen.
De Vietnamezen probeerden hun col
lega's over te halen de wapens neer te
leggen, en eerst mee te werken aan de
bevrijding van Zuid-Vietnam Viet
nam zou dan later wel helpen bij de
bevrijding van Cambodja, waarmee
Hanoi een 'speciale vriendschap' wil
adviseurs
De mannen die Cambodja nu namens
Vietnam besturen, hebben na vier
jaar nog steeds geen eigen maehtsba-
sis. Zonder de naar schatting 150.000
Vietnamese troepen, die er na de
recente gedeeltelijke terugtrekking
zullen overblijven, is Heng Samrin
letterlijk nergens. Dat maakt hem tot
een speelbal voor Hanoi, die het
uitbouwen van het regime-Samrin
tot hoofddoel heeft gemaakt. Viet
nam zal Cambodja pas verlaten als
de Cambodjaanse broeders het alleen
afkunnen.
Dat betekent ten eerste de opbouw
van een eigen betrouwbaar leger,
waarvan de sterkte nu wordt geraamd
op vijftien tot twintig duizend man,
die nog niet over veel vechtervarmg
beschikken Daarnaast heeft het op
zetten van de communistische partij
op Vietnamese leest hoge prioriteit
Deze Partij van het Revolutionaire
Volk van Kampuchea telt op dit mo
ment slechts tussen de vier- en zes
honderd leden Tal van kaders wor
den naar Vietnam of Oost-Europa
uitgezonden om in zes maanden te
worden klaargestoomd in het marxis-
me-lenmisme
Het land heeft schreeuwend behoefte
aan mensen met technische kennis.
Op het gebied van de landbouw zijn
van de 300 ingenieurs die het land in
1970 telde er nog^naar negen over De
rest is dood of gevlucht. Maar de
machthebbers geven voorrang aan de
vorming van een nieuwe communisti
sche elite, die het revolutionaire pro
ces" (een pro-Vietnamees bewind) on
omkeerbaar moeten maken
Daarom maken de autoriteiten het de
internationale hulporganisaties, die
Cambodja in de jaren na 1979 voor een
hongersramp hebben behoed, bijna
onmogelijk hun werk naar behoren te
doen Aanbiedingen voor het leveren
van medische en agrarische experts
worden regelmatig afgewezen, uit
angst voor te veel niet-communisten
in het land. Ondertussen valt de hulp
van de broeders in Hanoi en Moskou
zwaar tegen' Vietnam staat voor de
hoge kosten van het onderhoud van
zijn legermacht in Cambodja, en Mos
kou zou van de toegezegde hulp
slechts een derde daadwerkelijk heb
ben overgemaakt Belangrijke Russi
sche projecten, zoals de waterzuive
ring en de electriciteitsvoorziening in
de hoofdstad, hebben een vertraging
van vele jaren opgelopen.
Een gevluchte functionaris van het
Cambodjaanse ministerie van buiten
landse zaken. Dy Lamthol. onthulde
vorig jaar dat alle beleidsbeslissingen
op regeringsniveau door de Vietname
se adviseurs worden genomen. Geza
menlijke verklaringen van Vietnam,
Laos en Cambodja worden volgens
hem kant en klaar meegenomen uit
Hanoi. Zijn ex-collega's hadden alle
maal een hekel aan de wijze van
optreden van de Vietnamezen. maar
kunnen zich er met tegen verzetten
aldus Lamthol.
Naast deze berichten over vergaande
Vietnamese controle op de staatsza
ken in Phnom Penh. komen er de
laatste maanden bewijzen voor een
toenemende stroom Vietnamese im
migranten De Vietnamese landhon-
ger is erg groot, zeker nu het opzetten
van Nieuwe Economische Zones in
het Zuiden op een gedeeltelijk fiasco
is uitgelopen. Cambodja, zeer vrucht
baar en naar verhouding dun bevolkt,
biedt een ideale uitwijkplaats voor
werkloze Vietnamezen Vonge maand
werd in Bangkok een geheim docu
ment onthuld, dat aantoont dat de
regering-Samrin de immigratie van
Vietnamezen stimuleert, of op zijn
minst moet gedogen.
Over de omvang van deze volksver
huizing is niets bekend maar zeker Is
dat hiermee een nieuwe spannings
bron wordt geïmporteerd. Voor Viet
nam is het een logisch onderdeel van
de 'speciale vriendschap' van de In-
dochinese volkeren De Vietnamese
communisten hebben al vanaf de tijd
van Ho Chi Mmh. wiens portret alle
openbare gebouwen in Phnom Penh
siert, gepleit voor een Indochinese
Federatie natuurlijk onder aanvoe
ring van het sterkste land Vietnam.
schrale troost
Cambodja heeft voor Vietnam ook
een strategische betekenis. De contro
le van de communistische partij over
het voormalige Zuid-Vietnam is verre
van compleet. Een aangrenzend vijan
dig, of zelfs neutraal Cambodja zou
een bedreiging kunnen vormen voor
de stabiliteit in het zuiden, waar nog
steeds enkele duizenden mensen per
maand het land ontvluchten Laos
staat al voor een groot deel onder
Vietnamese controle Voor Cambodja
heeft Hanoi duidelijk dezelfde optie in
het hoofd
De historische vijandschap tussen
Cambodja en Vietnam gaat veel diep
er dan de natuurlijke wrijving lussen
een groot en een kleine buurland.
Vietnam heeft zich door de eeuwen
heen uitgebreid ten koste van Cam
bodja. Nog altijd zal een rechtgeaard
Cambodjaan niet spreken van Sai
gon, laat staan van Ho Chi Minhstad,
maar de oude Khmer-naam Prey No-
kor gebruiken. De onderlinge afkeer
gaat zo ver dat een Westers diplo
maat in Hanoi laconiek opmerkte dat
we niet bang hoeven te zijn dat het
tussen die twee landen ooit echt goed
zal boteren. Maar voor het meest
geteisterde volk van deze tijd is dat
wel een erg schrale troost.
Een deel van de 8985 geraamtes die bii Cheoeng Ek werden opgegraven.
Maar weinig ivesterse journalisten hebben Cambodja kun
nen bezoeken nadat de Rode Khmers in april 1975 er hun
terreurbewind vestigden. De Vietnamese invasie van begin
1979 bracht wel nieuwe machthebbers, maar buitenlandse
pottenkijkers werden ook door hen als uiterst hinderlijk
ervaren.
GPD-verslaggever Ruud Kreutzer, op reis in Vietnam, mocht
begin deze maand wel een kijkje nemen. Aanleiding: de met
veel tam-tam omgeven gedeeltelijke terugtrekking van Vietna
mese troepen uit Cambodja. Het regime van Heng Samrin
wilde kennelijk de wereld laten zien dat het leven in dit door
geweld geteisterde land weer „normaal" is en de regering de
zaken vast in handen heeft.
Een impressie van een bezoek aan Phnom Penh, een hoofdstad
in de greep van traumatische berusting.
De markt in Phnom Penh is rijkelijk voorzien van fruit en verse groente.
Mnamese troepen trekken zich terug uit Cambodja.